BIOETYKA (w pigułce)

BIOETYKA (w pigułce)
1a. OKREŚLENIA BIOETYKI. Potocznie: „bioetyka” - etyka życia ludzkiego [bios (życie) + ethos (norma - zasada
działania, tj. etyka]. Naukowo: (Ślipko, Granice życia, s. 16): Bioetyka stanowi dział etyki szczegółowej,
która ma ustalić oceny i normy (reguły) moralne ważne w dziedzinie działań (aktów) ludzkich
polegających na ingerencji w granicznych sytuacjach powstawania życia (biogeneza), jego trwania
(bioterapia) i śmierci (tanatologia).
1b. Zwł. w obszarze amerykańskim traktuje się ją jako odrębną dyscyplinę naukową (np. Reich): Bioetyka to
systematyczne studium zachowania ludzkiego (nauka opisowa) w dziedzinie nauk dotyczących życia i
zdrowia, podejmowane w świetle wartości i źródeł moralnych (charakter normatywny).
2. PRYNCYPIA WSPÓŁCZESNEJ ETYKI MEDYCZNEJ (BIOETYKI):
a. dobro pacjenta (norma nie-szkodzenia i służenia zdrowiu),
b. autonomia lekarska (odpowiedzialność, którą reprezentuje sumienie lekarza),
c. poszanowanie osobowej autonomii pacjenta (informed consent),
d. komponent społeczny (sprawiedliwość rozdzielcza).
3. DEFINICJA ZDROWIA (Światowej Organizacji Zdrowia - WHO): Zdrowie to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny
i społeczny, a nie tylko sama nieobecność niedyspozycji czy chorób. Działania na płaszczyźnie ochrony zdrowia i
życia to profilaktyka (prewencja) i terapia (należą tu: diagnostyka, terapia właściwa i rehabilitacja). Terapia ma
na celu przywrócenie utraconego zdrowia lub zagwarantowanie możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej,
psychicznej i społecznej.
4. PRAWDY BIBLIJNE potwierdzające wartość życia cielesnego i zdrowia:
a. człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boże (Rdz 1);
b. życie jest darem Bożym (tchnienie życia), a więc jest święte (człowiek nie jest panem życia, lecz jego
użytkownikiem), nienaruszalne i jawi się jako zadanie dla człowieka;
c. dowartościowanie ciała i życia cielesnego przez fakt Wcielenia (J 1; por. EV 2)
d. ciało jest świątynią Ducha Świętego i członkami Chrystusa (1 Kor 6, 14n)
e. wartość eschatologiczna: życie cielesne jest zasługiwaniem na wieczność - w ciele zmartwychwstałym.
f.
5. OKREŚLENIE CHOROBY: zaburzenie wzajemnego oddziaływania środowiska zewnętrznego, narządów i tkanek,
ograniczające możliwości życiowe organizmu. W przypadku człowieka ma poza charakterem biologicznym także
wydźwięk psychiczny (działanie urazowe, lęk przed śmiercią, zagrożenie bezpieczeństwa, nerwice, bunt lub regresję
do zachowań dziecięcych) i społeczny (zmiana relacji interpersonalnych, możliwe wyobcowanie z grupy społecznej,
budzenie odruchów miłości i chęć niesienia pomocy).
6. ŚRODKI ZWYCZAJNE (wg bioetyki) to skuteczne metody leczenia oraz zabiegi (prawdopodobieństwo
wyleczenia), które mogą być użyte w danym miejscu i czasie przez większość osób (dostępność) bez
powodowania nadmiernych cierpień (uciążliwość). Środki nadzwyczajne cechuje znamię ekskluzywizmu
(zbyt drogi), mała szansa wyleczenia, poważne i niekorzystne skutki dla chorego (m.in. uciążliwość,
powikłania). KKK wypowiada się na ten temat w kontekście „uporczywej terapii” (nr 2278). Tylko ze
środków zwyczajnych pacjent jest moralnie zobowiązany korzystać, a służba zdrowia je stosować.
7. ZASADA PODWÓJNEGO SKUTKU mówi, że: wolno spełnić czynność, z której wynika podwójny skutek:
dobry i zły, o ile spełnione są następujące warunki (zob. T. Ślipko, Zarys etyki ogólnej, 400):
a) sama czynność jest dobra lub obojętna, a przynajmniej nie zakazana w tym celu, aby przeszkodzić spełnieniu
złego skutku,
b) skutek dobry nie wynika za pośrednictwem skutku złego, ale równocześnie z nim lub wcześniej od niego,
c) skutek zły, choć przewidywany, nie jest przez sprawcę zamierzony, ale tylko tolerowany (dopuszczony),
d) zachodzi przyczyna odpowiednio ważna, proporcjonalnie wielka w porównaniu ze skutkiem złym
8. DANE NAUK SZCZEGÓŁOWYCH DOTYCZĄCE OKRESU PRENATALNEGO - podstawowe tezy:
• embrionowi od poczęcia należy przyznać naturę ludzką związaną z określoną indywidualnością
genetyczną;
• proces rozwojowy jest procesem ciągłym i nic nie potwierdza zmiany skokowej od nie-człowieka do
człowieka (zmiany są ilościowe, nie jakościowe), a sam proces nie kończy się z urodzeniem dziecka;
2
• wyposażenie genetyczne pozostaje niezmienne od poczęcia do naturalnej śmierci i jest specyficzne dla
gatunku (homo sapiens) pod wzgl. budowy chromosomalnej; autonomia poczętego życia manifestuje się przez
autoduplikację i autokontrolę podziału chromosomów i nieprzerwany rozwój organizmu;
• osiągnięcia embriologii i psychologii prenatalnej przesuwają coraz bliżej poczęcia zorganizowane życie
komórkowe, wraz z działającym porządkująco systemem nerwowym i z komunikacją z organizmem matki.
9. PRZERYWANIE CIĄŻY (poronienie sztuczne, aborcja – ocena np. Deklaracja o przerywaniu ciąży; KKK 22702273, EV 58-62) to bezpośrednie zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej. Odróżnić od przyspieszenia porodu,
które może mieć miejsce, gdy dziecko jest zdolne do samodzielnego życia. Wczesne oderwanie płodu od
matki bez ingerencji osób trzecich prowadzi do poronienia zwanego przypadkowym lub fizjologicznym.
10. RACJE (indykacje) przytaczane dla uprawomocnienia przerywania ciąży i odpowiedź na nie:
• racja medyczne - niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia matki. Lekarz, ani nikt inny nie ma prawa stawiać
alternatywy "życie za życie", lecz powinien ratować obydwa.
• racja eugeniczna, genetyczna - tzw. obrona przed urodzeniem dziecka kalekiego. Kto daje prawo do takich
działań, skoro życie ludzkie zawsze ma wartość. W przypadku obu ww. racji jest to najwyżej
przeciwwskazanie do prokreacji, a nie wskazanie do zabójstwa.
• racja etyczna - zgwałcenie. Kobieta zgwałcona sama staje się napastnikiem, zabijając niewinne dziecko.
Służyć kobiecie pomocą psychologiczną, wesprzeć ją w akceptacji dziecka. Nie obciążać dodatkowo jej
sumienia.
• racja socjalna - ze względu na trudną sytuację materialną lub socjalną kobiety, rodziny. Właściwa jest
regulacja poczęć, a nie urodzeń. Zamiast zwalczać przyczyny, szuka się wśród nich usprawiedliwienia dla
aborcji.
• racja demograficzna - nadmierny przyrost naturalny. Używana, aby wymóc usankcjonowanie aborcji jako
metody legalnej regulacji urodzeń.
• wolnościowa - pragnienie nieskrępowanego korzystania z przyjemności seksualnej bez odpowiedzialności.
Negatywne także w motywacji.
• emancypacyjna - wyraz równouprawnienia kobiet (prawo do samodecydowania). Dążenie kobiet do
równouprawnienia jest właściwe, ale w tej sytuacji prawo jest pojmowane fałszywie, bo narusza
fundamentalne prawo osoby trzeciej (do życia). Rozwiązaniem akceptowalnym jest rezygnacja z prokreacji.
Sytuacja prawna w Polsce w tym względzie regulowana jest przez Ustawę z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży wraz ze zmianami z 1996
roku. W świetle tych regulacji niekaralne są działania aborcyjne w następujących przypadkach: zagrożenie dla
życia lub poważne zagrożenie dla zdrowia matki, śmierć jako skutek działań podjętych dla ratowania życia
(zdrowia) matki, negatywny wynik badania prenatalnego, ciąża jako wynik gwałtu. Zmiana ustawy dodała
indykację socjalną, choć w ograniczonym zakresie. Decyzją Trybunału Konstytucyjnego z 1997 r. dziecko
poczęta posiada podmiotowość prawną, a wg ustawy z 2000 r. o rzeczniku praw dziecka od poczęcia podpada
pod pojęcie „dziecko”.
Wg KPK karze ekskomuniki latae sententiae podlegają winni przestępstwa skutecznego przerwania ciąży (kan.
1398): 1) matka, sama stosując odpowiednie środki lub poddając się zabiegom osób trzecich; 2) wszyscy
świadomie działający w celu skutecznego usunięcia płodu; 3) wszyscy, którzy swoim postępowaniem (rada,
nakaz, przymus itp.) przyczyniają się skutecznie do aborcji.
11. Transplantacje narządów (KKK 2296. 2301; EV 86)
Podstawowe problemy etyczne dotyczą dawcy i biorcy transplantatu, choć istotny jest także wymiar społeczny,
np. przeciwdziałanie komercjalizacji (handel) i sprawiedliwy podział dostępnych zasobów. Nikt nie ma
obowiązku oddania narządów, ani nikt nie może zgłaszać roszczeń do nich, lecz właściwą formułą jest
darowanie. Z pozycji dawcy rozróżnić trzeba: dawców żywych (tylko narządy i tkanki, których oddanie nie
zagraża życiu; właściwe oszacowanie ryzyka-korzyści) i zmarłych (pewne stwierdzenie śmierci przed
eksplantacją - kryterium śmierci mózgowej; wyrażenie zgody ze strony dawcy lub jego pełnomocnika - różne
modele; pietyzm względem zwłok i uszanowanie uczuć osób bliskich zmarłego). Ze strony biorcy: charakter
terapeutyczny zabiegu po wyczerpaniu innych alternatyw; akceptowalne ryzyko oraz świadoma zgoda pacjenta
(lub pełnomocnika).
12. Eutanazja
Eutanazja właściwa (bezpośrednia) to „czyn lub zaniechanie, które ze swej natury lub w intencji działającego
powoduje śmierć w celu uniknięcia wszelkiego cierpienia” (EV 65; por. KKK 2277). Eutanazję należy
rozpatrywać w kontekście intencji oraz zastosowanych metod. Dzieli się na: aktywną lub pasywną (bezpośrednią
lub pośrednią). Eutanazja stanowi czyn wewnętrznie zły. W przeciwieństwie do eutanazji, zaprzestanie zabiegów
medycznych kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów
3
może być uprawnione jako odmowa "uporczywej terapii". Nie zamierza się w ten sposób zadawać śmierci;
przyjmuje się, że w tym przypadku nie można jej przeszkodzić (KKK 2278).