Brak legitymacji wierzyciela do kwestionowania uchwał ZW z okresu

Brak legitymacji wierzyciela do kwestionowania uchwał ZW z okresu przed zajęciem
udziałów dłużnika
ius.focus, komentarz mec. Łukasza Beraka
Wierzycielowi, który w drodze zabezpieczenia roszczenia uzyskał zajęcie udziałów dłużnika w spółce z o.o., nie
przysługuje legitymacja czynna do wytoczenia powództwa o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały
zgromadzenia wspólników tej spółki, jeżeli uchwała została podjęta przed zajęciem udziałów.
Wyrok SN z 26.6.2015 r., I CSK 311/14
Wierzyciel spółki A sp. z o.o. („A”) uzyskał za granicą wyrok zasądzający od A zapłatę i wystąpił do polskiego
sądu o stwierdzenie wykonalności wyroku. Następnie dowiedział się, że A posiada 986 udziałów w B sp. z o.o.
(„B”) („udziały”) i wystąpił z wnioskiem o ich zajęcie (zabezpieczenie powództwa), które otrzymał. Zanim sąd
udzielił zabezpieczenia i komornik zawiadomił A o zajęciu jego udziałów, ZW podjęło uchwałę o podwyższeniu
kapitału zakładowego (z 2900 do 11 900 udziałów). W rezultacie podwyższenia udział procentowy A w kapitale
spadł z 34% do 8,3 %. Zgromadzenie Wspólników podjęło także uchwałę o wyrażeniu zgody na ustanowienie
zastawów na udziałach na rzecz podmiotu trzeciego (zastaw został ustanowiony). Wierzyciel uzyskał
zabezpieczenie, ale nie mógł skutecznie zająć udziałów, dlatego wystąpił na podstawie art. 9102 § 1 KPC z
powództwem o stwierdzenie nieważności ww. uchwał wskazując, że ich celem było zniesienie skutków
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i uniemożliwienie mu przyszłej egzekucji.
Sądy I i II instancji nie przyznały wierzycielowi racji wskazując za orzecznictwem SN i sądów apelacyjnych, że
może on wystąpić z powództwem na podstawie art. 9102 § 1 KPC dopiero po dokonaniu zajęcia egzekucyjnego.
Dopiero wtedy będzie on posiadał prawo podmiotowe, którego ochrony chce dochodzić, zaś pozytywny wynik
powództwa będzie skutkował przywróceniem stanu pierwotnego istniejącego w chwili zajęcia. Odmienny
pogląd prowadziłby do naruszenia bezpieczeństwa prawnego dotyczącego działalności gospodarczej pozwanej
spółki. Ponadto, uprawnienie wierzyciela do kwestionowania uchwał ZW nie wynika wprost ani z Kodeksu
spółek handlowych, ani z Kodeksu postępowania cywilnego. Zostało ono wywiedzione przez SN z Kodeksu
postępowania cywilnego i jako wyjątek podlega restryktywnej wykładni.
Sądy uznały też, że art. 9114 KPC wskazany przez wierzyciela, jako alternatywna podstawa jego powództwa,
jest błędna, gdyż przepis ten pozwala na dochodzenie przez wierzyciela jedynie roszczeń i wierzytelności,
podczas gdy prawo do kwestionowania uchwał ZW jest prawem korporacyjnym.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną popierając argumentację sądów I i II instancji. SN wskazał, że
przyznanie wierzycielowi legitymacji do kwestionowania na podstawie art. 9102 KPC uchwał ZW podjętych
przed uzyskaniem przez niego zabezpieczania prowadziłoby do wyraźnego ograniczenia praw wspólników.
Zgromadzenie Wspólników musiałoby brać pod uwagę okoliczności przyszłe i niepewne (gdyż nie wiadomo, jak
zakończy się postępowanie), a sądy w wyniku wytoczenia powództwa przez wierzyciela musiałyby badać
intencje i świadomość wspólników. Sąd Najwyższy wskazał, że literalna wykładania tego przepisu też prowadzi
do wykluczenia możliwości kwestionowania uchwał ZW sprzed zabezpieczenia.
Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko sądów obu instancji, że art. 9114 KPC jest podstawą ochrony jedynie
roszczeń, a nie praw korporacyjnych, do których należy prawo do wytaczania powództwa kwestionującego
uchwały ZW.
Komentarz
Możliwość kwestionowania na podstawie art. 910 2 § 1 KPC przez wierzyciela uchwały ZW zagrażającej
zaspokojeniu jego roszczeń jest powszechnie akceptowana (por. wyrok SN z 30.1.2009 r., II CSK 355/08, MoP
2010, Nr 7, s. 400 oraz glosy T. Czecha, Glosa 2010, Nr 4, s. 15 oraz A. Pęczyk-Tofel i M. Tofel, MoP 2010, Nr
12, s. 694 i n.; wyrok SN z 12.6.2013 r., II CSK 588/12, OSNC Nr 3/2014, poz. 29; wyr. SN z 19.12.2013 r., II
CSK 150/13, www.sn.pl; wyrok SA w Szczecinie z 3.7.2014 r., I ACa 138/13, www.orzeczenia.ms.gov.pl; a. d.
spółki akcyjnej – uchw. SN z 25.11.2011 r., III CZP 64/11, OSNC 2012, Nr 6, poz. 67; por. M. Rodzynkiewicz,
Kom. do 225, 425 KSH, [w:] M. Rodzynkiewicz (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Lex/el. 2014; R.
Pabis, Kom. do 252 KSH, [w:] J. Bieniak (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2015; J.
Szwaja, Kom. do 425 KSH, [w:] S. Sołtysiński (red.), Komentarz. Kodeks spółek handlowych, Lex/el. 2013; A.
Szajowski, M. Tarska, Kom. do 245 KSH, [w:] S. Sołtysiński (red.), Komentarz. Kodeks spółek handlowych,
Lex/el. 2013; A. Kidyba, Kom. do 252, 425 KSH [w:] A. Kidyba, Kom. aktual. do 1–300 KSH, Lex/el. 2016).
Wierzyciel ma legitymację procesową, gdy zmierza do zachowania egzekwowanego prawa, a kwestionowana
uchwała jest pośrednim lub bezpośrednim źródłem zagrożenia dla jego zaspokojenia (por. m.in. wyr. SN z
19.12.2013 r., II CSK 150/13, www.sn.pl).
Sąd Najwyższy w komentowanym wyroku doprecyzował, że wierzyciel może kwestionować tylko uchwały
podjęte po uzyskaniu przez niego zabezpieczenia (aprobująco: A. Kidyba, Kom. aktual. do 1–300 KSH) oraz M.
Krakowiak (tenże, Glosa do wyr. SN, I CSK 311/14, OSP 2016, Nr 6, poz. 57). Zanim zapadł omawiany wyrok
zagadnienie to nie stanowiło przedmiotu szerszego zainteresowania doktryny i orzecznictwa.
Celem wniosku o zabezpieczenie powództwa jest uzyskanie ochrony przez zabezpieczenie majątku dłużnika
przed jego upłynnieniem do momentu wydania wyroku w powództwie głównym. Wierzyciel uzyskuje ochronę z
chwilą wydania postanowienia o zabezpieczeniu, które odnosi swój skutek względem dłużnika z momentem
przystąpienia przez komornika do zabezpieczania majątku (tj. doręczenia dłużnikowi oraz spółce, w której
udziały mają być zabezpieczone, postanowienia o zabezpieczeniu (art. 805 § 1 w zw. art. 740 § 1 zd. 2 w zw. z
art. 743 KPC)). Czas między złożeniem wniosku o zabezpieczenie, a uzyskaniem zabezpieczenia, jest dla
wierzyciela okresem krytycznym, gdyż majątek dłużnika nie jest wtedy zabezpieczony i może w każdej chwili
zostać upłynniony. Ryzyko to powinno być zredukowane poprzez krótkie terminy instrukcyjne na rozpoznanie
wniosku (art. 737 KPC). W praktyce postępowanie może trwać znacznie dłużej.
Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że wierzyciel otrzymując zabezpieczenie uzyskał legitymację procesową do
kwestionowania uchwał, ale tylko tych, które zostały podjęte w okresie, kiedy ta legitymacja mu przysługiwała
(tak też: M. Krakowiak, op.cit.). Prawo wierzyciela do kwestionowania uchwał zostało wyprowadzone przez
orzecznictwo drogą wykładni art. 9102 § 1 KPC i jako wyjątek nie może być interpretowany szeroko dając
podstawę do stworzenia kolejnego wyjątku tj. możliwości kwestionowania uchwał z okresu sprzed uzyskania
zabezpieczenia (tak też: M. Krakowiak, op.cit.). Co więcej, art. 911 4 KPC nie może być podstawą do
kwestionowania przez wierzyciela żadnych uchwał ZW (ani tych sprzed uzyskania zabezpieczenia, ani tych po
jego uzyskaniu), gdyż przepis ten jest podstawą do dochodzenia roszczeń, a nie praw korporacyjnych.
Komentowany stan faktyczny unaocznia, że wspólnicy spółki mogą zaledwie jedną decyzją uniemożliwić
wierzycielowi egzekwowanie w przyszłości jego roszczeń względem wspólnika-dłużnika. Z drugiej strony
dowodzi, że trudno jest wyważyć interesy wierzyciela, dłużnika i spółki jako poddłużnika.
Źródło: ius.focus, 09/2016.
Komentarz opublikowany na platformie "Legalis.pl".