Pobierz PDF - Wydawnictwo Adam Marszałek
Transkrypt
Pobierz PDF - Wydawnictwo Adam Marszałek
Recenzja Grzegorz Roch Bajorek, Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi polityków i wypowiedzi o politykach w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, ss. 455 W ciągu ostatnich dwóch lat polska literatura prawnicza wzbogaciła się o bardzo wiele pozycji dotyczących wolności wypowiedzi, w szczególności wypowiedzi medialnej. Zagadnienia te często są przedmiotem opracowań różnorodnych pod względem treści i autorstwa przedstawicieli wielu nauk społecznych, medioznawców, prawników, politologów czy nawet filozofów. To zrozumiałe ze względu na bogactwo problematyki, bowiem wiedza o mediach stanowczo wykracza poza ramy każdej z dyscyplin naukowych prezentowanych przez autorów każdej z tych dyscyplin. Oznacza to zarazem, że wiele z opracowań dotyczących wolności wypowiedzi pozostaje na tyle zamknięta w swojej dziedzinie naukowej i przyjętej metodologii oraz języku, że jest mało zrozumiała dla czytelników zainteresowanych podejmowanym tematem, reprezentujących inne specjalności. W szczególności los taki spotyka książki prawnicze poświęcone mediom – nader często czytane wyłącznie przez prawników. Z tym większą przyjemnością odnotować trzeba pojawienie się recenzowanej książki autorstwa Grzegorza Rocha Bajorka. Praca ta poświęcona jest omówieniu zakresu i granic wolności wypowiedzi dotyczących życia publicznego, a ściślej – życia politycznego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Choć temat wydaje się ściśle prawniczy, a Autor jest prawnikiem naukowo zajmującym się prawem międzynarodowym publicznym i ochroną praw człowieka, praca ta, co zasługuje na szczególne uznanie, napisana jest przystępnie, a przede wszystkim zajmująco, i może stać się nie tylko lekturą obowiązkową, to jest czytaną z obowiązku, ale też z przyjemnością i autentycznym zainteresowaniem. Autor recenzowanej pracy dokonał omówienia i analizy orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w których Trybunał rozstrzygał Recenzja • Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi polityków... 241 o granicach i standardach wolności wypowiedzi w życiu politycznym. Zasadnicza część pracy została poprzedzona dwoma rozdziałami stanowiącymi wprowadzenie do tej materii, to jest rozdziałem o ewolucji i regulacjach dotyczących ochrony praw człowieka oraz rozdziałem poświęconym systemowi Rady Europy, w szczególności europejskiemu systemowi ochrony praw człowieka. Wobec tej części pracy prawnik może zgłosić pewne zastrzeżenia – nie ma wątpliwości, że zwłaszcza pierwszy ze wzmiankowanych rozdziałów jest opracowaniem o charakterze bardzo skrótowym, dość schematycznym – stanowi raczej skrypt niż opracowanie o randze części monografii. W tej części razi miejscami zbyt szkicowe ujęcie tematu – można na przykład zastanowić się, czy sensowne jest umieszczanie w rozdziale podsumowania zatytułowanego Wolność słowa w wybranych konstytucjach krajowych, skoro ta część pracy liczy dwie strony i zawiera tylko fragmentaryczne wskazanie kilku regulacji konstytucji państw wybranych w sposób, w którym trudno dopatrzeć się jakiejś regularności czy poszukiwania modelu. W dodatku opracowanie to nie jest zbyt ścisłe – na przykład nie jest tak, że „W Konstytucji V Republiki Francuskiej dosłownie powtórzona jest Deklaracja Praw Człowieka” – skoro Deklaracja stanowi integralną część Konstytucji i nie trzeba jej nigdzie powtarzać. Akty prawne cytowane są bez wskazania miejsca publikacji, a także bez dokładnego określenia, o jaki akt prawny chodzi i w jakim tłumaczeniu jest przytaczany – dla prawnika przyzwyczajonego do bardzo ścisłego traktowania aktów normatywnych może wydać się to nieco obcesowe, ale z kolei dla czytelników zainteresowanych problematyką działalności mediów i granic debaty publicznej w państwach współczesnych stanowić będzie element wprowadzenia do omawianej problematyki. Szkoda jednak, że wstęp ten – już pominąwszy formalne braki omówienia – zawiera tak przypadkowo i fragmentarycznie wybrane przykłady regulacji. Równie skrótowo w pracy potraktowano omówione w rozdziale drugim instytucje europejskiego systemu ochrony praw człowieka, to jest Radę Europy, Konwencję oraz Trybunał, a także Komisję Praw Człowieka. Ta część, mająca zaledwie kilkanaście stron, stanowi jedynie wprowadzenie do omawianej materii – jednak tym razem skrótowość ta nie razi, Autor wielokrotnie w przypisach odwołuje się do opracowań omawiających wspominane zagadnienia szerzej, a jego zamysł, aby w ten sposób pozwolić czytelnikowi 242 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 zrozumieć znaczenie praktyki ETPC i wagę zapadających przez Trybunałem rozstrzygnięć, jest zupełnie zrozumiały. Kolejne rozdziały omawiają już orzeczenia Trybunału i stanowią trzon pracy oraz przesądzają o jej wysokiej wartości. Pierwszy z tych rozdziałów przedstawia dwa kamienie milowe co do określenia granic swobody wypowiedzi, to jest orzeczenia Handyside i „Sunday Times” (1), wielokrotnie w literaturze już przytaczane i omawiane, ale stanowiące fundamenty europejskiego systemu ochrony wolnej wypowiedzi. Rozdział ten opatrzony jest także wskazaniem i krótkim omówieniem innych orzeczeń dotyczących wolności wypowiedzi w debacie publicznej – choć przyznać trzeba, że ani klucz ich doboru, ani miejsce ich omówienia nie są zbyt zrozumiałe. Byłoby zapewne z większą korzyścią dla struktury i przejrzystości monografii, gdyby część ta stała się podstawą rozdziału wprowadzającego, omawiającego typy wypowiedzi wyróżniane przez ETPC w jego orzeczeniach oraz zakresy ich ochrony. Kolejne rozdziały zawierają analizy orzeczeń, a właściwie przypadków sklasyfikowanych przez Autora w kilka grup; są to sprawy dotyczące wypowiedzi o politykach, wypowiedzi prowokujących lub zagrażających ich karierze, wypowiedzi polityków, wreszcie wypowiedzi dotyczące losów i kontrowersji historycznych, a także wypowiedzi kwestionujące porządek demokratyczny. Ta część pracy, stanowiąca jej zasadniczą i najobszerniejszą część, jest wartościowa, jak już wspomniano – napisana żywym, barwnym językiem, niekiedy z uszczerbkiem dla precyzji, ale z wielką korzyścią dla wzbudzenia zainteresowania czytelników. Mnie szczególnie spodobała się część dotycząca omówienia orzeczeń dotyczących granic swobodnej wypowiedzi o zdarzeniach i ocenach historycznych polityków i ich działań – jest to opracowanie w literaturze polskiej nowatorskie i niezwykle ciekawe. Spory walor pracy, jakim może stać się wprowadzona przez Autora klasyfikacja rodzajów wypowiedzi, nie przesądza jednak o znacznej wartości tego podziału – jest on dokonany bez przekonującego uzasadnienia i w sposób, który trudno ocenić niekiedy jako w pełni logiczny i zupełny (tak jest np. w odniesieniu do podziału na wypowiedzi o politykach oraz wypowiedzi dyskredytujące polityków – rozdziały IV i V pracy). Recenzja • Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi polityków... 243 Mimo to zawartość recenzowanej pracy jest niezwykle ciekawa, stanowi – co rzadkie, a więc tym bardziej cenne – przyjemną i nienużącą lekturę, a nadto cenne źródło wiedzy dla wszystkich, którzy zajmują się wolnością wypowiedzi medialnej, a szerokie spektrum zaprezentowanych poglądów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – niewątpliwie organu stanowiącego najistotniejszy element międzynarodowego regionalnego porządku ochrony praw człowieka, którego wypowiedzi i poglądy wywierają bezpośredni wpływ na rozumienie i praktykę we wszystkich państwach europejskich. Uwagi krytyczne wobec pracy nie mogą spowodować zatem obniżenia jej niekwestionowanej wartości poznawczej, choć pewne braki w strukturze i warstwie formalnej pracy zasygnalizowane w recenzji przemawiają za potraktowaniem jej raczej jako dzieła popularyzującego wiedzę o orzecznictwie ETPC niż monografię naukową. Nie jest to jednak wobec pracy zarzut – w literaturze prawniczej aż nadto poważnych prac omawiających orzecznictwo i doktrynę wolności wypowiedzi, a mało takich, które czytelnik przeczytać może z przyjemnością i tak znacznym pożytkiem jak recenzowanych Władców ust. Anna Młynarska-Sobaczewska (Uniwersytet Łódzki)