FULL TEXT - Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny

polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 2 (2013) 230–233
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect
journal homepage: www.elsevier.com/locate/ppotor
Kazuistyka/Case report
Odwracalne zaburzenia widzenia w przebiegu
kostniaka sitowia tylnego penetrującego do
przedniego dołu czaszki
Reversible vision deficits in the course of posterior ethmoid
osteoma penetrating the anterior cranial fossa
Magdalena Kowalczyk 1,*, Ewa Komoń-Kotecka 1, Dariusz Kaczmarczyk 2,
Kazimierz Niemczyk 3
1
Oddział Laryngologiczny Mazowieckiego Szpitala Wojewódzkiego w Siedlcach, Ordynator: lek. Ewa Komoń-Kotecka,
Siedlce, Polska
2
Klinika Chirurgii Nowotwrów Głowy i Szyi Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Kierownik: prof. dr hab. n. med.
Alina Morawiec-Sztandera, Łódź, Polska
3
Klinika Otorynolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Kierownik: prof. dr hab. n. med. Kazimierz
Niemczyk, Warszawa, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Osteoma classifies to benign tumors of the paranasal sinuses. These are the most com-
Otrzymano: 08.10.2013
mon benign tumors of the paranasal sinuses. They occur most commonly within frontal
Zaakceptowano: 14.10.2013
sinus and ethmoid. Benign character of the tumor allows it to develop for many years
Dostępne online: 24.10.2013
without any symptoms. Usually it is detected incidentally on radiological findings performed for unrelated reasons as osteoma. In the case of large size osteoma tumor, the most
Słowa kluczowe:
kostniak
zatoki przynosowe
zaburzenia widzenia
common symptom reported by patients are headaches. Vision problems are rarely reported, but in our case it was the predominant symptom and disappeared after surgery.
© 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by
Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
Keywords:
Osteoma
Paranasal sinuses
Vision deficites
* Adres do korespondencji: Oddział Laryngologiczny Mazowieckiego Szpitala Wojewódzkiego w Siedlcach, ul. Poniatowskiego 26, 08110 Siedlce, Polska. Tel.: +48 25 640 34 54, +48 696 019 132.
Adres email: [email protected] (M. Kowalczyk).
2084-5308/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.ppotor.2013.10.006
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 2 (2013) 230–233
[(Ryc._1)TD$FIG]
231
Wstęp
Kostniaki są najczęstszymi nowotworami niezłośliwymi
zatok przynosowych. Zazwyczaj ich przebieg kliniczny jest
bezobjawowy, jednak w zależności od lokalizacji anatomicznej guza oraz jego wielkości mogą dawać szereg niespecyficznych objawów, takich jak: bóle głowy, zaburzenia drożności nosa, nawracające zapalenia zatok, zaburzenia widzenia [1]. Kostniaki zatok przynosowych mogą występować
w każdym wieku, najwięcej przypadków notuje się w 4. i 5.
dekadzie życia, częściej u mężczyzn (2:1) [2, 3]. Najczęściej
dotyczą zatok czołowych (52–80%) oraz komórek sitowych
(22%), rzadziej zatok szczękowych (5,1%) i klinowych (1,7%)
[4]. Zwykle kostniaki dotyczą jednej zatoki, rzadko opisywane są przypadki mnogich kostniaków zatok, które zazwyczaj
współistnieją z chorobami o podłożu genetycznym, takim
jak zespół Gardnera [3–6].
Kostniaki komórek sitowych, podobnie jak innych zatok,
mają przebieg bezobjawowy, a ich wykrycie jest przypadkowe w badaniu obrazowym wykonywanym zwykle z innego
niż kostniak powodu. Leczeniem z wyboru jest chirurgiczne
usunięcie guza [3].
W pracy przedstawiono przypadek chorego z kostniakiem
sitowia tylnego uciskającym na nerw wzrokowy, leczonego
chirurgicznie z dostępu wewnątrznosowego.
Opis przypadku
62-letni mężczyzna zgłosił się do szpitala z powodu bólu
głowy, pogorszenia widzenia w oku prawym (OP) oraz
zaburzeń drożności nosa z ropnym wyciekiem. Objawy te
stopniowo narastały od kilku miesięcy. Gwałtowne pogorszenie nastąpiło dwa dni przed zgłoszeniem się chorego do
izby przyjęć.
W trakcie hospitalizacji w wykonanym badaniu okulistycznym stwierdzono pogorszenie ostrości wzroku w OP
V-0,1 (OL V-1,0), w badaniu dna oka prawego stwierdzono
dekolorację w części skroniowej tarczy nerwu wzrokowego.
W tomografii komputerowej (TK) zatok uwidoczniono guz
o wymiarach 27 30 mm o charakterze kostniaka wypełniający w znacznym stopniu sitowie tylne i częściowo zatokę
klinową z destrukcją blaszek kostnych oraz przyśrodkowej
ściany oczodołu prawego (Ryc. 1). Zmiana modelowała
i uciskała nerw wzrokowy prawy w okolicy kanału nerwu
wzrokowego (Ryc. 2). Kostniakowi towarzyszyły zmiany
zapalne zatok przynosowych. Poza tym stwierdzono skrzywienie przegrody nosa oraz polipy w prawej jamie nosa
i sitowiu przednim.
Pacjent został zakwalifikowany do leczenia operacyjnego.
Z dostępu wewnątrznosowego wykonano septoplastykę
i usunięto polipy z prawej jamy nosa i sitowia przedniego.
Szeroko otwarto zatokę czołową, szczękową i klinową po
stronie prawej. Po częściowym sfrezowaniu usunięto kostniak (w największym wymiarze 33 mm), który penetrował
do przedniego dołu czaszki, nie niszcząc opony twardej,
odsłaniał nerw wzrokowy i powodował destrukcję przyśrodkowej ściany oczodołu. Odsłonięte opony zaopatrzono Oxycelem nasączonym Dexavenem. Założono do obu jam nosa
Ryc. 1 – Tomografia komputerowa zatok; kostniak sitowia
tylnego z destrukcją przyśrodkowej ściany oczodołu
prawego
Fig. 1 – Computer tomography of paranasal sinuses; posterior
ethmoid osteoma with destruction of medial wall of right
orbital
opatrunek, który został usunięty po 48 godzinach od zabiegu
operacyjnego. W 1. dobie po zabiegu operacyjnym pacjent
zgłaszał widzenie jedynie konturów okiem prawym (OP).
W 2. dobie po zabiegu ostrość widzenia w OP uległa poprawie (V-0,2) w stosunku do stanu z przed operacji (V-0,1).
Prawidłowa ostrość wzroku w OP nastąpiła w 8. dobie po
zabiegu operacyjnym.
W 10. dobie po operacji pacjenta wypisano do domu
w stanie ogólnym dobrym, bez dolegliwości. W badaniu
histopatologicznym potwierdzono kostniak. W TK zatok przynosowych wykonanym 16 tygodni po zabiegu operacyjnym
nie stwierdzono pozostałości guza (Ryc. 3). W badaniu okulistycznym nie stwierdzono odchyleń od stanu prawidłowego.
Omówienie
Kostniaki zatok przynosowych są najczęstszymi guzami
łagodnymi tej okolicy. Przyczyny ich powstania pozostają
nieznane, jednak niektóre źródła podają, że etiologia może
mieć podłoże pourazowe, infekcyjne lub rozwojowe [4–6].
Zazwyczaj mają one przebieg bezobjawowy [4, 6, 7].
Wystąpienie oraz nasilenie objawów zależy od lokalizacji
guza oraz jego wielkości [1, 5]. Najczęstszym objawem jest
ból głowy. Innymi dolegliwościami zgłaszanymi przez pacjenta są, w zależności od lokalizacji guza: zaburzenia
drożności nosa, nawracające zapalenie zatok przynosowych
oraz zaburzenia widzenia pod postacią podwójnego widzenia i zaburzenia ostrości wzroku [1, 4, 6]. Objawy oczne są
[(Ryc._2)TD$FIG]
232
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 2 (2013) 230–233
Ryc. 2 – Tomografia komputerowa zatok; widoczny ucisk
i modelowanie nerwu wzrokowego prawego w okolicy
kanału nerwu wzrokowego przez kostniaka
Fig. 2 – Computer tomography of paranasal sinuses; the right
optic nerve in the area of the optic canal is pressured and
modeled by osteoma
konsekwencją penetracji guza do struktur oczodołu [1, 6].
Opisywane są w literaturze guzy dużych rozmiarów mogące
całkowicie zniszczyć gałkę oczną [8].
W opisywanym przypadku guz wypełniał komórki sitowia tylnego z destrukcją przyśrodkowej ściany oczodołu
i uciskiem na nerw wzrokowy, stąd objawy oczne dominowały w obrazie choroby.
Większość autorów jest zdania, że leczenie chirurgiczne
kostniaków zatok, których przebieg jest bezobjawowy, nie
jest konieczne [1, 9]. Wolny wzrost guza w przypadku niewielkich kostniaków może sugerować jedynie jego obserwację z kontrolnymi okresowymi badaniami obrazowymi [6].
Wystąpienie objawów, takich jak ucisk na sąsiednie struktury lub nawracające stany zapalne zatok, jest wskazaniem
do zabiegu operacyjnego [1, 5].
Celem leczenia operacyjnego jest usunięcie radykalne
kostniaka. Wybór metody chirurgicznej zależy od wielkości
i lokalizacji guza oraz doświadczenia chirurga [6, 10].
W rozpoznaniu i zaplanowaniu leczenia operacyjnego
kostniaka zatok zasadniczym badaniem jest TK zatok przynosowych w projekcjach czołowej i osiowej, mająca na celu
ocenę dokładnej lokalizacji i wielkości guza [4].
Zaburzenia widzenia jako objaw kostniaka zatok przynosowych występują rzadko [8]. W przypadku gdy guz jedynie
[(Ryc._3)TD$FIG]
Ryc. 3 – Tomografia komputerowa zatok po zabiegu
operacyjnym; nie stwierdzono pozostałości guza
Fig. 3 – Computer tomography of paranasal sinuses after
surgery; there is no remains of the tumor
uciska nerw wzrokowy, objawy ustępują w krótkim czasie
po zabiegu operacyjnym. Natomiast gdy dochodzi do uszkodzenia przez kompresję nerwu wzrokowego, objawy mogą
być trwałe i nie wycofują się po usunięciu guza.
Przy dużych kostniakach, jak miało to miejsce w opisywanym przez nas przypadku, które niszczą struktury kostne
przedniego dołu czaszki, co w konsekwencji może prowadzić
do groźnych powikłań, takich jak płynotok oraz zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych, zabieg operacyjny jest konieczny w jak najszybszym czasie [1].
Podsumowanie
Kostniaki są najczęstszymi nowotworami niezłośliwymi
zatok przynosowych. Powikłanie pod postacią zaburzeń
widzenia w przebiegu kostniaka zatok występuje rzadko.
Operacyjne usunięcie kostniaka uciskającego nerw wzrokowy pozwala na poprawę ostrości widzenia w krótkim
czasie od zabiegu operacyjnego.
Wkład autorów/Authors' contributions
Według kolejności.
Konflikt interesu/Conflict of interest
Nie występuje.
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 2 (2013) 230–233
Finansowanie/Financial support
Nie występuje.
Etyka/Ethics
Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami
Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi
wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Muderris T, Bercin S, Sevil E, Kiris M. Endoscopic removal of
giant ethmoid osteoma with orbital extension. Acta Inform
Med 2012;20(4):266–268.
[2] Gillman GS, Lampe HB, Allen LH. Orbitoethmoid osteoma:
case report of an uncommon presentation of an uncommon
tumor. Otolaryngol Head Neck Surg 1997;117:218–220.
233
[3] Szyfter W. Nowotwory w otorynolaryngologii. Termedia
Poznań 2012;6:134.
[4] Daneshi A, Jalessi M, Heshmatzade-Behzadi A. Middle
turbinate osteoma. Clin Exp Otorhinolaryngol 2010;3(4):
226–228.
[5] Shanavas M, Chatra L, Shenai P, Veena K, Rao P, Prabhu R,
et al. Multiple peripheral osteomas of forehead: report of a
rare case. Ann Med Health Sci Res 2013;3(1):105–107.
[6] Viswanatha B. Maxillary sinus osteoma: two cases and
review of the literature. Acta Otorhinolaryngol Ital 2012;32
(3):202–205.
[7] Celenk F, Baysal E, Karata ZA, Durucu C, Mumbuç S,
Kanlikama M. Paranasal sinus osteomas. J Craniofac Surg
2012;23(5):433–437.
[8] Koktekir BE, Ozturk K, Gedik S, Guzel H, Karabagli P. Giant
ethmoido-orbital osteoma presenting with dacryocystitis
and metamorphosia. J Craniofac Surg 2012;23(5):
390–392.
[9] Balaji Pai S, Harish K, Venkatesh MS, Udayshankar, Jermely
D. Ethmoidal osteoid osteoma with orbital and intracranial
extension – a case report. BMC Ear Nose Throat Disord
2005;5:2.
[10] Janczewski G. Otolaryngologia praktyczna. Gdańsk: t. I, Via
Medica; 2005, 246.