Iryda Grek-Pabisowa Bohatyrowicze sto lat później

Iryda Grek-Pabisowa
Bohatyrowicze sto lat później
(wspólnie z K. Handke, M. Ostrówką, A. Zielińską)
.
Bohatyrowicze – ta nazwa ma specjalne miejsce w naszej tradycji i kulturze. Kolejne
pokolenia Polaków kojarzą ją z odległymi w czasie i przestrzeni Kresami oraz z dawno żyjącą
pisarką Elizą Orzeszkową.
Eliza Orzeszkowa żyła i tworzyła w drugiej połowie XIX w. oraz na przełomie XIX i XX
wieku (zmarła w 1910 r.). Nad Niemnem wydano w 1888 r., Bene nati w 1891 r.
A jednak są nadal i tamte miejsca i potomkowie tamtych ludzi. Miejsca zostały
odmienione przez czas i burzliwe losy historii. Ludzie, którzy zachowali w świadomości jedynie
okruchy z odległej przeszłości, dzięki filmowi Nad Niemnem odświeżyli swoją pamięć. Trudno
uwierzyć, ale do niedawna żyli jeszcze ci, którzy znali osobiście Elizę Orzeszkową.
We Wsiach Bohatyrowicze, Miniewicze, Zaniewicze i innych nadal mieszkają
potomkowie szlachty zaściankowej, z którymi była „sprzyjaźniona” wielka pisarka.
Rozmowy z nimi stały się inspiracją do stworzenia tej książki – wypełnionej relacjami
o życiu Bohatyrowiczów i innych przedstawicieli okolic szlacheckich tej części dawnych
Kresów: po pierwsze z czasów Elizy Orzeszkowej i po drugie, z naszych czasów, czyli „sto lat
później”.
Autorki tego opracowania chciały pokazać „przerwaną ciągłość” historii, ale jednak
ciągłość, udokumentować – pomimo upływu stulecia – istnienie na miejscu potomków rodów
szlachty zaściankowej, do szczętu zubożałych, od dawna pozbawionych własności ziemskiej oraz
okolicznej wspólnoty, ale ciągle zachowujących tradycje i czerpiących siłę trwania z przeszłości.
Książka składa się z wybranych fragmentów tekstów Elizy Orzeszkowej – z listów
i powieści Bene nati oraz z zapisów opowiadań mieszkańców Bohatyrowicz, Miniewicz,
Zaniewicz, Łunnej i Grodna, państwa: Anny, Jadwigi, Teresy i Tadeusza Bohatyrowiczów, Lili
i Wandy Strzałkowskich, Leontyny, Teresy i Wiktorii Zaniewskich, Marii i Mieczysławy
Ejsmont, Danuty Staniewskiej, Jadwigi i Antoniego Kopczewskich oraz Wacławy Koronczyk.
Teksty zapisały w latach 1996-1998 dr Anna Zielińska i mgr Małgorzata Ostrówka.
W publikacji zastosowano tematyczny układ tekstów, tzn. starano się w miarę możliwości
połączyć określone fragmenty Bene nati i listów Elizy Orzeszkowej z wypowiedziami
współczesnych mieszkańców Grodzieńszczyzny na następujące tematy: okolica, ludzie, język
i kultura, nadniemeńska przyroda, zwyczaje, dom, gospodarstwo oraz przemiany dziejowe.
Klamrą spinającą relacje, które dzieli ponad sto lat, jest ostatni temat: Eliza Orzeszkowa w
pamięci potomków Bohatyrowiczów i innych rodów zaściankowych.
Teksty współczesnych relacji zostały podane w zapisie ortograficznym, ale
z zachowaniem wszystkich osobliwości wymowy kresowej. W przygotowaniu tekstów do druku
maksymalnie ograniczono ingerencję redakcyjną, chcąc zachować w pełni ich autentyczność.
Chodziło o przekazanie nie tylko tego, o czym mówiły poszczególne osoby, ale również, jak
mówiły, jakich użyły wyrazów i wyrażeń, jak budowały wypowiedzi.
Oprócz relacji, opowiadań i fragmentów tekstów E. Orzeszkowej książka zawiera
rozdziały dotyczące sytuacji Kresów północno-wschodnich w okresie zaborów, walki
o zachowanie polskości, w tym roli światłych jednostek, takich jak E. Orzeszkowa, która spędziła
tutaj większą część swojego życia. Odrębne rozdziały są poświęcone sytuacji języka polskiego na
tym obszarze oraz szczególnie na Grodzieńszczyźnie.
1