Migracje

Ekonomia polityczna
Jerzy Wilkin
Wykład 12
Ekonomia polityczna migracji
Plan zajęć
1.
2.
Dlaczego ludzie migrują – ujęcie teoretyczne

Ujęcie klasyczne

Inne podejścia
Przyczyny i skutki migracji Polaków i migracji
do Polski
2
W 2010 r. na świecie żyło 214
mln. emigrantów, z czego 70
mln w Europie i 43 mln. w
USA.
Liczba migrantów bardzo
szybko wzrasta.
Jak należy interpretować to
zjawisko?
3
Mobilność ludzi a migracje

Mobilność społeczna i zawodowa –
zmiany miejsca jednostek w strukturze
zawodowej i społecznej. Pozytywne
skutki mobilności społeczno-zawodowej.

Mobilność przestrzenna – migracje
wewnętrzne i zagraniczne. Migracje:
wieś – miasto, a migracje za granicę – na
pobyt czasowy i stały.

Czy migracje wzmacniają mobilność
społeczno-zawodową?
4
Migracje elitarne a
migracje masowe

Migracje elitarne – od centrów
cywilizacyjnych do peryferii


kolonizacja, handel, ekspansja gospodarcza
Migracje masowe – od peryferii do
centrów

siła robocza, uchodźcy
5
Klasyczne ujęcie migracji

Różnice w poziomie płac klasycznym źródłem
migracji.



Wg Lewisa 30% rozpiętość płac wywołuje
skutecznie przepływ ludzi
Jeśli przepływ nie jest limitowany
pozaekonomicznie korzyści są obustronne

Kraj przyjmujący – hamowanie wzrostu płac przez
dodatkową podaż siły roboczej

Kraj wysyłający – spadek bezrobocia i wyższy
wzrost płac + transfery od migrantów i wzrost ich
kwalifikacji
W długim okresie zrównanie płac
6
Koncepcje oparte na dualnej
teorii rynku pracy

W krajach wyżej rozwiniętych trwałe zróżnicowanie
rynku pracy

sektor atrakcyjny i nieatrakcyjny

niska płaca, sezonowość, niebezpieczeństwo, niski prestiż

Ponieważ sektor nieatrakcyjny jest trwały tworzy się
popyt na migrantów z biednych krajów.

Sytuacja ta ma charakter względnie trwały i jest
długookresowo korzystna dla kraju bogatego i
niekorzystna dla biednego
7
Migracje związane
z „drenażem mózgów”

Do krajów bogatych chętnie migrują jednostki
posiadające najwyższy kapitał ludzki.

Ich koszty są względnie niskie

bo wysoka adaptatywność (związana na przykład, ze
znajomością języków) a korzyści płacowe duże.

Taka migracja trwale upośledza kraje biedne (utrata
najbardziej utalentowanych jednostek) a
uprzywilejowuje bogate (darmowy napływ zdolnych i
wykształconych).

Jednak dla bogatych krajów jest ryzyko lekceważenia
własnej edukacji, a dla biednych jest szansa
„odzyskania” reemigrantów.
8
Koncepcje sieci
kontaktów migracyjnych

Czynnikiem istotnie ułatwiającym migracje jest
istnienie grup tworzących kapitał społeczny związany z
migracjami


Daje to migrantowi informacje, zakwaterowanie, dostęp do
pracy ale i tworzy presję związaną z efektem demonstracji
(wyższy poziom życia rodziny migranta).
Np. taką sieć w Polsce tworzą mieszkańcy Siemiatycz
emigrujący do Brukseli
9
Teoria centrów i peryferii
a migracje

Migracje to konsekwencja sytuacji, gdzie jedne
kraje tworzą centra a drugie mają charakter
peryferyjny,




co wynika zarówno z historii jak i aktualnych
relacji politycznych między państwami.
Centra kumulują innowacje i wysysają czynniki
produkcji, w tym pracę z peryferii.
Ta sytuacja ma charakter stabilny.
Tylko impuls polityczny od centrum może ją
zmienić.
10
Polityka państwa a migracje

Polityka migracyjna, restrykcyjna lub
liberalna, jest realizowana zgodnie z
koncepcjami grup politycznych kontrolujących
rząd.

Na przykład w okresie koniunktury politykę się
liberalizuje a dekoniunktury zaostrza.

Faktyczny popyt na pracę ze strony
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
decyduje więc o polityce migracyjnej państwa.
11
Mikroekonomiczne
ujęcie migracji

Migracje można też wyjaśnić z
perspektywy pojedynczego gospodarstwa
domowego.

Decyzja migracyjna jest tu efektem
jednostkowych analiz kosztów (w tym
alternatywnych) i korzyści.

Rachunek ten jest prowadzony w długim
okresie i z perspektywy nie jednostki a
rodziny (np. migracje z rodzin chłopskich do
Stanów Zjednoczonych).
12
Migracje Polaków

Polska jest tradycyjnym krajem
emigracji.

W okresie poakcesyjnym mobilność
Polaków przybrała rozmiary masowe.
13
Migracje z PRL w okresie
przed transformacją
a)
Migracje z II połowy lat 50 – łączenie rodzin i wyjazdy
ludności z ziem zachodnich i północnych
b)
Rok 1968 po „wydarzeniach marcowych” – migracja
nieliczna, ale o wysokich kwalifikacjach
c)
Lata 1970-te – względna swoboda wyjazdów
turystycznych szansą na krótkookresowe wyjazdy
zarobkowe i w pewnych przypadkach wyjazdy na stałe
d)
Lata 1980-te – migracje łączące motyw polityczny z
ekonomicznym
14
Migracje pierwszej połowy
lat 1990-tych
a)
Wyjazdy na stałe jako kontynuacja procesów z
okresów wcześniejszych
b)
Okresowe migracje motywowane pracą i
zarobkiem - nowe zjawisko tego okresu
•
wyjazdy związane z pracą legalną („stara” UE, loteria wizowa
do USA)
•
wyjazdy związane z pracą nielegalną
•
obniżenie poziomu wykształcenia migrantów
•
dominacja kobiet wśród wyjeżdżających
•
pojawienie się dobrze wykształconych imigrantów do Polski
15
Migracje schyłku lat 1990-tych i
początku XXI w.

Wyjazdy absolwentów szkół wyższych związane
z bezrobociem w Polsce głównie do krajów,
które otworzyły swój rynek pracy dla Polaków
(Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Szwecja).

Spadek migracji do Niemiec i ożywienie tej
migracji od 2011 r.
16
Migracje poakcesyjne Polaków

Raport Polska 2030: wpływ migracji na
wybrane aspekty rozwoju
demograficznego:



małżeńskość
dzietność
Ale też wpływ na jakość wskaźników
demograficznych

osoby faktycznie nieobecne są nadal ujmowane
w statystykach.
17
Migracje poakcesyjne Polaków

Wg GUS, pod koniec 2007 r. poza
granicami Polski przebywało czasowo
blisko 2,3 mln osób (około 7% populacji),

z czego blisko 1,5 mln wyjechało z Polski
po akcesji Polski do UE.
18
Liczba osób przebywających
czasowo poza granicami Polski
19
Przyczyny obecnych
wyjazdów z Polski

Podstawowa przyczyna – płaca.

W jej ramach 3 strategie:

uzyskanie jakiejkolwiek pracy przez bezrobotnego

zdobycie dodatkowego źródła dochodów

względnie trwały wyjazd profesjonalistów
(lekarze, informatycy)
20
Migracje poakcesyjne Polaków
Raport Polska 2030:
 Najnowsza fala migracyjna - relatywnie
korzystne cechy demograficzne:



Migranci są młodsi (25–29 lat) i lepiej
wykształceni, niż było to w minionych dekadach,
Dominują mężczyźni
Potencjalne wzmocnienie tendencji do:



odraczania wchodzenia w związki formalne,
odraczania decyzji o posiadaniu dzieci
możliwość przenoszenia całych gospodarstw
domowych poza granice kraju.
21
Migracje poakcesyjne Polaków
Raport Polska 2030 (cd.):

Ale czasowy charakter migracji
poakcesyjnych

„...nie ma dowodów wskazujących na
masowe przekształcanie się migracji
czasowych w osiedleńcze” (s.78)
22
Migracje poakcesyjne Polaków
Raport Polska 2030 (cd.):

migracje z Polski były i są silnie
zróżnicowanie regionalnie

Polska Południowo-Wschodnia – wyraźnie
dominuje na migracyjnej mapie Polski

tam skutki migracji mogą być bardziej
dotkliwe

ubytek osób poniżej 30. roku życia sięga
20–25% lokalnej populacji w tym wieku.
23
Wykres:
Intensywność
migracji
zagranicznych
w okresie
przed- i
poakcesyjnym
Intensywność
migracji – liczba
migrantów na
100
mieszkańców
danego
województwa
Źródło: Polska 2030, s.80
24
Migracje poakcesyjne Polaków
Raport Polska 2030 (cd.) Ocena skutków:

Skupiona zwykle na procesach rynku pracy:

hipoteza o pozytywnym wpływie migracji
poakcesyjnych na poziom bezrobocia oraz
negatywnym na zasoby pracy


silne niedobory pracowników, presja na wzrost płac itp.
pogłębione analizy: krótkookresowy wpływ
migracji na procesy na polskim rynku pracy jest
silnie przeszacowany

pozytywne tendencje w sferze bezrobocia i deficyty
zatrudnienia głównie konsekwencją bardzo dobrej
koniunktury gospodarczej.
25
Migracje poakcesyjne Polaków
Raport Polska 2030 (cd.) Ocena skutków:
 Inne:

Wpływ na struktury demograficzne


Wzrost skali migracji wewnętrznych – w
szczególności z regionów słabiej rozwiniętych do
regionów lepiej rozwiniętych


Ze względu na silne regionalne zróżnicowanie procesów
migracyjnych.
gdyż mobilność zagraniczna wielokrotnie przyspiesza lub
ułatwia mobilność wewnętrzną
Poprawa efektywności alokacji zasobów pracy i
elastyczności krajowego rynku pracy

szanse wytworzenia się „schematu cyrkulacyjnego”, który
zakłada gotowość do przemieszczania się oraz wysokiej
adaptacyjności
26
Imigracja w Polsce



Potencjalny pozytywny wpływ imigracji na
wielkość i strukturę populacji w Polsce.
Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych:
imigracja nie pozwoli na trwałe odwrócenie
trendów demograficznych.
Nasilony napływ imigrantów - zmiany w
strukturze etnicznej


konsekwencje, m.in. w sferze tzw. spójności
społecznej.
„... należy robić wszystko, by przygotować
Polskę do sytuacji kraju imigracji, która w
dłuższej perspektywie może faktycznie
nastąpić” (Raport Polska 2030, s.81)
27
Migracje do Francji w
perspektywie historycznej

Francja to kraj tradycyjnie przyjmujący
Polaków.

Główne fale migracji to:
-
po powstaniach listopadowym i styczniowym
na przełomie XIX i XX wieku wielkie migracje
za pracą
intensywne migracje ekonomiczne z Polski
międzywojennej
-
28
Migracje do Francji
po okresie transformacji

Migrujący do Francji, mimo rozległych tradycji,
to tylko około 10% migrujących Polaków.

Ich liczba we Francji pozostaje stabilna.

Duży udział osób wyjeżdżających w innym celu
niż praca.

Główna przyczyna – generalne utrzymanie
pozwoleń na pracę dla Polaków we Francji.

Polityka selektywnie wydawanych zezwoleń.
29
Migracje do Niemiec
w ujęciu historycznym
1.
Migracje z ziem polskich do I wojny światowej
- wyjazdy do pracy w rolnictwie
- wyjazdy do Zagłębia Ruhry
2. Migracje z Polski międzywojennej
3. Migracje przymusowe w czasie II wojny
światowej
4. Migracje z PRL
30
Migracje do Niemiec po
okresie transformacji

Mimo dużego znaczenia migracji do Niemiec, ich rola
słabnie, wobec restrykcji związanych z utrzymaniem
pozwoleń na pracę do 30.04.2009 r.

Niemcy jednak zaczynają stosować szereg ułatwień, by
w wybranych zawodach ożywić migrację.

Główne formy zatrudnienia to praca kontraktowa i
sezonowa.

Nowy sposób pracy migrantów to zakładanie własnych
firm.

Dominujące działy to budownictwo i rolnictwo.
31
Podsumowanie: polityka
państwa wobec migracji


Polityka migracyjna państwa realizowana z
następujących perspektyw:

demograficznej (selekcja ze względu na wiek i zdrowie)

narodowej (selekcja ze względu na pochodzenie
narodowościowe)

rynku pracy (selekcja według potrzeb gospodarki)

integracyjnej (zdolność do asymilacji)

fiskalnej i zabezpieczenia społecznego (koszty i korzyści dla
budżetu państwa i budżetów systemów socjalnych)
Wymiary polityki migracyjnej są rezultatem
politycznych interesów określonych grup społecznych
32
Literatura podstawowa:

Agnieszka Fihel, Paweł Kaczmarczyk,
Marek Okólski: Migracje „nowych
Europejczyków” – teraz i przedtem”,
Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2007

Rozdział 2: Ramy teoretyczne.
33