Kaszel klasyfikacja i leczenie - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Nr I/2007
Kaszel – klasyfikacja i leczenie
Prof. dr med. A. Danysz
Dr n. med. A. Kwieciñski
Zapalenia górnych dróg oddechowych są jednym
z najczęstszych powodów wizyt pacjentów w aptece.
Skłaniają do zastanowienia się, czy polecić odpowiedni preparat czy tez zalecić poradę u lekarza? Jak uniknąć, groźnych dla życie i zdrowia pacjenta, powikłań?
Którzy pacjenci wymagają pilnej konsultacji specjalistycznej? Czy za często spotykanymi objawami nie kryje
się „poważna choroba”? Na odpowiedź farmaceuta ma
zaledwie kilka minut.
Zapalenia górnych dróg oddechowych są klasyfikowane w oparciu o anatomiczną lokalizację dominujących objawów:
– zapalenie nosogardła (rhinopharyngitis),
– zapalenie zatok przynosowych (sinusitis),
– zapalenie migadałków podniebiennych (tonsillitis),
– zapalenie gardła (pharyngitis),
– zapalenie ucha środkowego (otitis media).
Człowiek wdycha (i wydycha) dziennie w zależności w zależności od aktywności fizycznej i warunków zewnętrznych 15 do 20 tysięcy litrów powietrza. Zadaniem górnych dróg oddechowych jest dostarczenie do płuc powietrza odpowiednio oczyszczonego (przefiltrowanego) z cząsteczek stałych, nawilżone i ogrzane.
Dodatkowym mechanizmem oczyszczania dróg
oddechowych jest k aszel
aszel. Jest to swoisty odruch wyzwalany głównie przez pobudzenie tzw. punktów
kaszlowych, znajdujących się w oskrzelach, tchawicy,
krtani i nosogardzieli. Odruch kaszlowy może być
również wzbudzony przez impulsy płynące z samej
tkanki płucnej (obrzęk płuc, zastój w płucach), opłucnej (zapalenie opłucnej, złamanie żebra), przepony,
przewodu słuchowego zewnętrznego lub jamy brzusznej. Prawie wszystkie choroby płuc (astma, zapalenie
oskrzeli, zapalenie płuc, nowotwory płuc, ciała obce
w oskrzelach) wywołują kaszel. Impulsy tych receptorów przenoszone są do ośrodka kaszlu i tam, po
przekroczeniu określonego progu pobudliwości, wyzwalają odruch kaszlu.
Odruch kaszlowy rozpoczyna się głębokim wdechem, po którym następuje zamknięcie głośni. Drugim etapem jest sprężenie powietrza w płucach i dro-
Rys. Fazy odruchu kaszlowego
gach oddechowych (do około 100 mg Hg). Przy stale
zamkniętej głośni następuje skurcz mięśni oddechowych. W pewnym momencie gwałtownie otwiera się
głośnia i powietrze z dużą prędkością wyrzucane jest
z płuc i oskrzeli do nosogardzieli, skąd następnie przez
otwarte usta na zewnątrz.
Jak już wspomniano, kaszel jest odruchem obronnym występującym w wielu różnych chorobach, głównie układu oddechowego. Ogólnie odróżniamy dwa
typy kaszlu:
1. Kaszel produktywny (wytwórczy, mokry, wilgotny) – z wykrztuszaniem.
2. Kaszel nieproduktywny (suchy) – bez wykrztuszania.
Kaszel produktywny jest korzystny, a nawet niezbędny – umożliwia bowiem usunięcie zanieczyszczonej, nagromadzonej wydzieliny oskrzelowej. Nie usunięcie tej wydzieliny może prowadzić do różnego rodzaju powikłań z zapaleniem płuc na czele. Bywa jednak, że skuteczność kaszlu jest niedostateczna – śluzu jest zbyt mało lub jest zbyt gęsty i lepki, więc nawet wielokrotne powtarzalne odruchy i kaszlowe nie
mogą usunąć wydzieliny. Należy wówczas podawać
leki wykrztuśne – zwiększające wydzielanie śluzu
i zmniejszające jego gęstość (lepkość).
Kaszel nieproduktywny, nie dość, że bywa niekorzystny, to jeszcze może być niebezpieczny (np. po
złamaniu żebra lub operacjach brzusznych). Może
również powodować pękanie naczyniek krwionośnych
w zmienionej śluzówce dróg oddechowych (haemoptysis), wlewy krwawe w spojówkach lub omdlenia. Jest
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Kaszel – klasyfikacja i leczenie
Nr I/2007
to sygnał ostrzegawczy skłaniający do poszukiwań
diagnostycznych. Kaszel suchy (nieproduktywny)
powinien być tłumiony (leczony) odpowiednimi lekami przeciwkaszlowymi.
Leki przeciwkaszlowe – czyli leki tłumiące (hamujące) odruch kaszlowy i dzielimy je na:
– leki przeciwkaszlowe działające ośrodkowo,
– leki przeciwkaszlowe działające obwodowo.
Ośrodk
owo działające leki przeciw
k aszlowe są
Ośrodkowo
przeciwk
to leki hamujące ośrodek kaszlu. Wyróżnia się wśród
nich leki opiodowe (kodeina, dihydrokodeina, hydrokoden, normetadon, lewopropoksyfen, naskapina, dekstrometorfan i inne) i nieopiodowe (okseladyna, pentoksyweryna, pipazetat, eprazinon, butamirad).
Opiodowe leki przeciwkaszlowe działają silnie
i skutecznie przerywając odruch kaszlowy. Mają jednak podstawowe wady – mogą prowadzić do lekozależności i nadużywania (ze względu na działanie analgetyczne oraz euforyzujące), działają również hamująco na ośrodek oddechowy (mogą prowadzić do hipowentylacji i hipoksji). Niektóre z nich, na przykład,
kodeina działają zapierająco.
Ważna, korzystne własności przeciwkaszlowe posiadają dekstrometorfan oraz noskapina. Leki te nie
powodują na ogół uzależnienia, nie hamują w dawce
przeciwkaszlowej ośrodka oddechowego i nie wywołują zaparcia (przy krótkotrwałym podawaniu). Nie
upośledzają również czynności nabłonka migawkowego. Dekstrometrofan w dawce 40 mg działa nawet silniej niż kodeina w dawce 30 mg.
Wykres 1. Porównanie przeciwkaszlowych właściwości kodeiny i dekstrometorfanu w kaszlu prowokowanym.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Wykres 2. Wpływ kodeiny i dekstrometorfanu na częstość kaszlu
u pacjentów z przewlekłym kaszlem – próba podwójnie ślepa, krzyżowa
Nieopiodowe leki przeciwkaszlowe są lekami bezpiecznymi, lecz działającymi znacznie słabiej i nie zawsze są wstanie zahamować kaszel.
ami wykrztuśnymi nazywamy leki ułatwiająLek
Lekami
ce usunięcie wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych.
Dzielimy je na:
– leki wykrztuśne działające na ośrodkowopobudzająco na ośrodek kaszlu (kofeina, doksopram,
lobelina); na ogół stosuje się je rzadko, najczęściej w słabych odruchach kaszlowych, głównie jako wspomagający lek z innymi lekami
działającymi obwodowo;
– leki wykrztuśne działające na obwodowozwiększające ilość wydzielanego śluzu i zwiększając
jego lepkość; umownie dzieli się je na:
– leki sekretoliczne – wydzielają płynny śluz
w oskrzelach, który łatwiej jest odkrztuszany
w czasie kaszlu, wśród tych leków wyróżniamy
(jodek potasowy, wodolowęglan sodowy, chlorek
amonowy, gwajakol, gwajfezyna, olejki eteryczne, emetyna, saponiny, kwas benzoesowy);
– leki mukolityczne – upłynniają wydzielinę
oskrzelową i zmniejszają lepkość śluzu rozrywając mostki siarczkowe łączące łańcuchy cząstki śluzu oraz obniżając napięcie powierzchniowe (mesyna, acetylosysteina, tyloksapol).
Wyk. Szybkość działania trzech doustnych preparatów przeciwkaszlowych (p<0,001)
Nr I/2007
Wyk. Wpływ gwajafenezyny na oczyszczanie wydzieliny oskrzelotchawicznej po inhalacji radioaerozolu przez pacjentów z zapaleniem oskrzeli
Inną alternatywą leczenia kaszlu są leki pocho
pocho-dzenia roślinnego podawane w przypadku wielu chorób o łagodnym przebiegu. Należy podkreślić jednak,
że stosowanie w pneumonologii leków pochodzenia
Kaszel – klasyfikacja i leczenie
roślinnego jest postępowaniem objawowym, a nie
przyczynowym. Takie leczenie często stanowi jedyną
możliwość przyjścia z pomocą choremu.
Fitoterapia pneumonologiczna dysponuje wieloma gotowymi specyfikami o zróżnicowanym, często
kompleksowym działaniu. Najszerzej reprezentowane w leczeniu chorób układu oddechowego są leki
pochodzenia roślinnego, które powodują: upłynnianie gęstej, zalegającej wydzieliny oskrzelowej, hypersekrecję oskrzelową oraz działają wykrztuśnie (np.
syrop z dziewanny NOVERBAN, babki lancetowatej LANCETAN, wyciąg z ziela tymianku
tymianku). Leki te
wspomagają zarówno mechanizmy samooczyszczania
dróg oddechowych, jak i upłynniają zalegającą lepką
wydzielinę oskrzelową, powodując szybkie jej usuwanie.
Leki roślinne stanowią cenne uzupełnienie klasycznej terapii chorób układu oddechowego. Ze względu
na nawracający ich charakter, leki te, oferujące szeroki
wachlarz preparatów, zajmują w pulmonologii praktycznej należne im miejsce. Dodatkowym argumentem za ich stosowaniem przemawia fakt dobrej tolerancji i znikomych objawów ubocznych.
Piśmiennictwo u autora
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
!