Żywność funkcjonalna - żywność, która korzystnie

Żywność funkcjonalna - żywność, która
korzystnie wpływa na nasz organizm.
Żywność funkcjonalna, czyli żywność o właściwościach prozdrowotnych, jest już na rynku
spożywczym od bardzo dawna, jednak cały czas spora część populacji nie jest jej świadoma.
Niektórzy nie zdają sobie sprawy, iż kupują ją i jedzą na co dzień. W tym artykule chcę uświadomić
wam co to jest żywność funkcjonalna, jaki zbawienny wpływ ma na nasz organizm oraz podać
przykłady produktów spożywczych, aby każdy z was widział co kupuje i mógł przekazać tą wiedzę
dalej.
Termin „żywność funkcjonalna” pojawił się po raz pierwszy w Japonii w 1991 roku, a za produkt,
który zapoczątkował rozwój tego rodzaju żywności uważa się hipoalergiczny ryż. W 1996 roku w
Europie rozpoczęto program badawczy FUFOSE (Functional Food Science in Europe) finansowany
prze Komisje Europejską, który zakończył się 1999 roku i zdefiniował żywność funkcjonalną w
następujący sposób: „ Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeżeli udowodniono jej
korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to
wpływ polega na poprawie zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób.
Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać
korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z
dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety”.
Zatem żywność funkcjonalna jest przeznaczona do ogólnego spożycia jako część codziennej diety.
Dzięki zawartej w niej substancji bioaktywnych, które stymulują pożądany przebieg przemian
metabolicznych, ma podwyższoną jakość zdrowotną. Prozdrowotne działanie tej żywności powinno
być udokumentowane badaniami klinicznymi z udziałem ludzi, którym dołączono do diety badany
produkt spożywczy. Badania powinny być przeprowadzone przez niezależne ośrodki naukowe,
obejmować dużą grupę ludzi badanych oraz trwać tak długo aby zapewnić obiektywne i stabilne
wyniki. Tylko i wyłącznie naukowe potwierdzenie prozdrowotnych właściwości upoważnia do uznania
danego produktu spożywczego za żywność funkcjonalną.
Żywność funkcjonalna (inaczej designer food, czyli żywność projektowana do określonych potrzeb
organizmu) może występować w postaci tradycyjnej lub modyfikowanej technologiczne. Postać
tradycyjna produkowana jest zazwyczaj metodami konwencjonalnymi, jednak surowce są często
otrzymywane ze specjalnych upraw i hodowli w ściśle określonych warunkach (np. pasza, środowisko)
lub są otrzymywane w wyniku modyfikacji biotechnologicznej i genetycznej. Celem tego działania
jest uzyskanie jak największej zawartości składników pożądanych w surowcu lub obniżenia
niepożądanych. Natomiast żywność funkcjonalna modyfikowana technologicznie jest otrzymywana
głównie poprzez wzbogacenie w poszczególne substancje bioaktywne lub ich kompozycje, obniżenie
lub stosowanie zamienników składników nieporządnych takich jak tłuszcz, cholesterol, sól czy cukier.
Może być również otrzymywana poprzez odpowiednie komponowanie poszczególnych składników
recepturowych oraz poprzez zwiększenie biodostępności składników odżywczych do których
wprowadzane są substancje o działaniu synergicznym lub eliminujące substancje antyodżywcze.
Obecność substancji bioaktywnych w żywności funkcjonalnej o określonym działaniu
prozdrowotnym sprawia, iż ma ona korzystny wpływ na zdrowie. Za cenne składniki bioaktywne
można uznać przede wszystkim błonnik pokarmowy, oligosacharydy, wielonienasycone kwasy
tłuszczowe, niektóre białka i aminokwasy, bakterie fermentacji mlekowej, witaminy
antyoksydacyjne, fitozwiązki (flawonoidy, karotenoidy, fitosterole), cholina, lecytyna oraz
stanole i sterole roślinne. Nośnikami tych składników w produkcji żywności są produkty
spożywcze dobrze nam znane i często kupowane tj produkty mleczne, zbożowe, napoje owocowe itp.
Typowym przykładem żywności funkcjonalnej są mleczne produkty fermentowane i jogurty z
żywymi kulturami bakterii probiotycznych, które poprawią pracę układu pokarmowego. Dobrym
przykładem są również margaryny zawierające roślinne sterole i stanole, które obniżają poziom
cholesterolu i zmniejszają ryzyko chorób serca. Jaja wzbogacone kwasami omega - 3 spożywane 3-4
razy w tygodniu dostarczają takiej ilości tych kwasów, która jest zalecana aby zmniejszyć ryzyko
chorób serca.
Skupimy się teraz na podziale żywności funkcjonalnej. Ze względu na jej szerokie pojęcie jej
podział jest różny. Pierwszym kryterium jest podział ze względu na przeznaczenie w celu
zaspokojenia określonych potrzeb. Mamy tu żywność zmniejszająca ryzyko rozwoju chorób układu
krążenia, zmniejszająca ryzyko rozwoju osteoporozy, dietetyczna dla osób zespołem z zaburzeniami
metabolizmu i trawienia, dla osób obciążonych stresem, dla osób w podeszłym wieku, dla
sportowców, dla kobiet w ciąży i karmiących, dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu oraz dla
niemowląt.
Drugim kryterium podziału żywności funkcjonalnej jest skład żywności. Tu wyróżniamy żywność
wzbogaconą, niskoenergetyczną, wysokobłonnikową, probiotyczną, niskosodową,
niskocholesterolową oraz energizującą. Jednak znaczna część funkcjonalnych produktów
spożywczych ma działanie wielokierunkowe i może być zaliczana jednocześnie do wielu z
wymienionych tu grup.
Teraz opiszę kilka wybranych rodzai żywności funkcjonalnej z konkretnymi przykładami.
Pierwsza to żywność wysokobłonnikowa. Jak sama nazwa wskazuję jest to żywność z dużą
zwartością błonnika pokarmowego. Błonnik odpowiedzialny jest za poprawę perystaltyki jelit
zapobiegając zaparciom i otyłości również przyczynia się do obniżenia cholesterolu w surowicy krwi
co zapobiega rozwojowi miażdżycy oraz chorób układu krążenia. Naturalnymi produktami
zawierającymi najwięcej błonnika są suche ziarna zbóż, otręby, różne płatki śniadaniowe, kasze
oraz chleb pełnoziarnisty. Do pokarmów bogatych w błonnik zalicza się również nasiona roślin
strączkowych oraz warzywa i owoce. Skoncentrowane źródło błonnika może być również
wykorzystane jako dodatek do żywności m in. do pieczywa, wyrobów ciastkarskich, konserw
mięsnych, warzywnych i owocowych, wędlin, napojów owocowych i mlecznych oraz do deserów i
przekąsek.
Żywność pro- i prebiotyczna jest kolejnym przykładem żywności funkcjonalnej, która dzięki
żywym mikroorganizmom korzystnie wpływa na nasz organizm utrzymując bądź poprawiając
równowagę flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym. Probiotyki, czyli bakterie probiotyczne,
zapobiegają kolonizacji patogennych bakterii w jelitach, dzięki czemu chronią przed zatruciami
pokarmowymi. Ponadto obniżają poziom cholesterolu, wzmacniają odporność, zmniejszają ryzyko
rozwoju raka jelita oraz zapobiegają zaparciom poprawiając perystaltykę jelit. Żywność probiotyczna
zawiera żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej, a do jej produkcji wykorzystuje się głównie
bakterie szczepu Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei oraz Bifidobacterium bifidum.
Źródłem probiotyków są najczęściej preparaty farmaceutyczne, mleczne produkty fermentowane
(niektóre jogurty, kefiry, mleko acidofilne) a także fermentowane i niefermentowane soki i napoje
owocowe oraz warzywne, zawierające żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej.
Prebiotyki natomiast to niestrawione składniki pożywienia pobudzające wzrost i aktywność
korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym. Są to głównie niestrawiona skrobia,
polisacharydy i oligosacharydy, które występują przede wszystkim w pszenicy, czosnku, bananach,
cebuli, cykorii, porach i szaragach. Produkty i preparaty,które zawierają w swoim składzie
probiotyki i prebiotyki to synbiotyki.
Trzecim przykładem żywności funkcjonalnej, jest żywność wzbogacona w kwasy tłuszczowe n-3,
do których zalicza się kwas α-linolenowy, kwas EPA (eikozapentaenowy) oraz DHA
(dokozahesaenowy). Kwas α-linolenowy naturalnie występuje w oleju lnianym, sojowym i
rzepakowym, kwasy EPA i DHA są obecne w tłuszczach ryb morskich. Kwasy omega-3
zapobiegają rozwojowi miażdżycy ponieważ obniżają poziom cholesterolu we krwi. Obniżają także
ciśnienie i ograniczają wiele chorób serca m.in. arytmię. Udowodniono, że kwasy omega-3 mogą
pełnić funkcję ochronną przed nowotworami piersi, okrężnicy i prostaty. Dzięki tak dobroczynnemu
działaniu na nasz organizm kwasy omega-3 pozyskane z olejów rybich są wykorzystane do produkcji
suplementów diety oraz do wzbogacenia żywności, głównie mleka, tłuszczów do smarowania
pieczywa, serów i wędlin, olejów sałatkowych oraz majonezu.
Żywność wzbogacona w witaminy antyoksydacyjne oraz zawierająca inne naturalne
przeciwutleniacze również zaliczana jest to żywności funkcjonalnej. Główne antyoksydanty to
witaminy A, E i C oraz inne substancje takie jak flawonoidy, koenzym Q oraz likopen. Związki te
występują naturalnie w warzywach i owocach, ale są także używane do wzbogacenia żywności w celu
poprawy ich zdrowotności. Witaminy są dodawane do produktów spożywczych od dawna, głównie witamina C a
ostatnio kompleks witamin E + C + A, który chroni organizm przed tworzeniem się wolnych rodników (działanie
antyoksydacyjne). W witaminy wzbogaca się głównie napoje, soki owocowe i warzywne, produkty mleczne i
zbożowe (płatki śniadaniowe). Naturalnym przeciwutleniaczem oprócz witamin sąflawonoidy. To polifenole, które
korzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy, gdyż wyłapują i neutralizują wolne rodniki. Głównym źródłem
flawonoidów w diecie są warzywa (pietruszka, tymianek, kapusta włoska, cebula, brokuły) i owoce
(winogrona, jagody, wiśnia jabłka, morele), herbata oraz czerwone wino.
Od niedawna w wielu krajach wprowadza się na rynek żywności funkcjonalnej produkty
spożywcze (margaryny, jogurty, sery) wzbogacone w fitosterole. Fitosterole to sterole roślinne o
budowie chemicznej zbliżonej do cholesterolu (sterol zwierzęcy), które hamują wchłanianie
cholesterolu w przewodzie pokarmowym i powodują obniżenie jego zawartości w surowicy krwi.
Naturalnie występują w orzechach, olejach roślinnych, nasionach słonecznika i sezamu.
Przytoczone przykłady żywności funkcjonalnej, mogłyby sugerować, że wystarczy jeść tylko taki
rodzaj żywności, nie przestrzegać zasad prawidłowego żywienia i być zdrowym. Niestety tak nie jest.
Żywności funkcjonalnej nie należy traktować jako remedium na wszystkie problemy zdrowotne. To
wartościowy dodatek do urozmaiconej diety, a nie wygodny produkt zastępczy. Przynosi wiele
korzyści, ale nie zastąpi dobrze zbilansowanej diety.