Kreatywność

METODY ROZWIJAJĄCE
KREATYWNOŚĆ
Wprowadzenie
Reforma edukacyjna wymusza zmianę metod pracy nauczyciela z podających,
gdzie nauczyciel eksponuje sam siebie, na aktywizujące - skierowane na
aktywność uczniów.
Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca lub nie. Wszystko
zależy od zachowania nauczyciela, który może określone reakcje ucznia
wyzwolić lub zablokować.
W tej nowej sytuacji stroną aktywną jest uczeń, nauczyciel natomiast jest
organizatorem całego procesu dydaktycznego. Jest to zadanie trudne nauczyciel odpowiada za organizowanie sytuacji dydaktycznej. Aby
osiągnąć zamierzony cel musi skonstruować zadania, stworzyć warunki do
ich wykonania, wspierać i inspirować uczniów.
Metody aktywizujące w procesie nauczania -uczenia się mają za zadanie
stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania
działań jakich od niego oczekujemy, nabywanie przez uczniów
umiejętności współdziałania w grupie. Zadaniem nauczyciela jest
uświadomienie uczniom celu ich działań oraz umotywowanie potrzeby
jego osiągnięcia Do pozytywnych aspektów stosowania metod
aktywizujących zaliczamy:
-Możliwość dotarcia do uczniów o różnych zdolnościach percepcyjnych:
wzrokowców, słuchowców, czuciowców.
-Odpowiednie dobranie metod wyzwala duże pokłady aktywności uczniów
(pracują wszyscy - każdy uczeń ma do spełnienia swoje zadanie).
-Uczniowie uczą się współpracy i komunikacji, rozwiązując dany problem
rozmawiają ze sobą, wymieniają myśli i doświadczenia, wspólnie wyciągają
wnioski.
-Metody aktywizujące mobilizują uczniów do rozwiązywania problemów towarzyszy temu dyskusja, negocjacje i zespołowe podejmowanie decyzji.
-Problem, który staje przed uczniami inspiruje ich do twórczego myślenia - nawet
tzw. słabi, zwykle nieaktywni uczniowie zgłaszają pomysły i propozycje
rozwiązań.
Ważnym aspektem uczenia się we współpracy jest refleksja na temat różnych
poglądów oraz tolerancja wobec innych postaw i poglądów, uczniowie uczą
się, że nie można nikogo dyskredytować z powodu odmiennego zdania.
W osiągnięciu zamierzonych celów bardzo ważny jest staranny dobór metod.
Zależy on od materiału, który realizujemy, od możliwości intelektualnych
uczniów, od ich zainteresowania oraz od liczebności klasy.
Mówiąc o treningu twórczości należy zastanowić się czy stymulowanie i
rozwijanie twórczości w ogóle jest możliwe, a jeżeli tak to w jaki sposób?.
Jest to możliwe pod warunkiem, że przedmiot naszych działań (myślenie i
działanie twórcze) potraktujemy tak samo, jak każdy inny rodzaj
aktywności człowieka.
Przekonanie o możliwości trenowania twórczego myślenia ma trzy przesłanki:
Humanistyczną wizję człowieka jako istoty z natury twórczej (Maslow
1967), rozróżnienia na twórczość potencjalną i „skrystalizowaną” (Stein
1953) i z badań psychologicznych, które wykazują zwyczajność operacji
intelektualnych biorących udział w akcie twórczym. Wiemy jednak, że nie
wszyscy ludzie w takim samym stopniu wykazują aktywność twórczą.
Nasuwa się więc pytanie co tę aktywność blokuje i w jaki sposób blokady te
usunąć? Zauważono, że pozytywny wynik można uzyskać poprzez trening,
w wyniku którego jego uczestnicy stają się bardziej otwarci na nowe
doświadczenia, inaczej odnoszą się do kolegów, wykazują większą
samodzielność w wykonywaniu i planowaniu zadań. W tym znaczeniu
trening twórczości jest narzędziem rozwoju szeroko pojętej osobowości
uczestnika. Jest to system ćwiczeń stosowanych w celu zwiększenia
twórczego potencjału jednostki lub grupy.
Techniki i metody rozwijania twórczych
zdolności
Trening twórczego myślenia można podzielić na dwie grupy:
1.obejmującą techniki mające na celu rozwiązanie konkretnego
zadania za pomocą odpowiednich metod (narzędziami są np.
burza mózgów, analiza morfologiczna),
2.obejmującą techniki, których celem jest rozwijanie twórczych
zdolności jednostek i zespołów ludzkich.
Do najbardziej popularnych technik
należą techniki prowadzenia dyskusji:
1.technika śniegowej kuli
(dyskusja piramidowa).
Zagadnienie(problem, pytanie) proponuje nauczyciel
lub któryś z uczniów. Uczniowie rozwiązują zadany
problem w pojedynkę. Następnie uzgadniają swoje
stanowiska w dwójkach, czwórkach, ósemkach. Na
koniec wypracowują jedno wspólne dla całej klasy
stanowisko. Dyskusja piramidowa daje szansę każdemu
uczniowi na wyrażenie swojego zdania na podany
temat. Kształci umiejętność uzgadniania stanowisk,
negocjowania, formułowania myśli.
2.technika „burzy mózgów”
Należy do metod dyskusji dydaktycznej. Zaliczana jest do technik
samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Metoda ta zwana
jest: giełdą pomysłów i sesją odroczonego wartościowania. W.
Okoń twierdz ,,... zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania
stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa”. Metoda ta
stwarza możliwość spontanicznego zgłaszania wszystkich pomysłów
rozwiązania bez ich wstępnej weryfikacji. Przebiega w dwóch
etapach:
1 faza-gromadzenie pomysłów, formułowanie problemów,
zgłaszanie pomysłów, ich rejestrowanie zgodnie z zasadą” pierwsza
myśl najlepsza”.
2 faza-ocenianie pomysłów, propozycji przez zespół ekspertów,
dokonanie wyboru pomysłów najlepszych lub jednego najlepszego.
Wynikiem zajęć prowadzonych metodą” burzy mózgów” jest
opracowanie wniosków, np. w postaci raportu-krótkiej, zwięzłej,
konkretnej informacji.
3.Dyskusja konferencyjna
Stosowana jest wśród starszej młodzieży wtedy gdy
zachodzi konieczność przeanalizowania jakiegoś
obszernego zagadnienia. Problematykę ogólną należy
podzielić na zagadnienia bardziej szczegółowe, które
uczniowie opracowują w zespołach problemowych w
określonym czasie. Liderzy poszczególnych grup
przedstawiają rozwiązania szczegółowych zagadnień
w określonym porządku, współtworząc obraz
rozwiązania problemu ogólnego.
4.Dyskusja okrągłego stołu
Polega na swobodnej wymianie poglądów miedzy
uczniami a nauczycielem a także miedzy samymi
uczniami. Tę wymianę myśli charakteryzuje swoboda
wypowiedzi. Uczniowie wymieniają własne poglądy i
doświadczenia, wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień,
które uzupełnia i koryguje nauczyciel. Po zakończeniu
dyskusji nauczyciel(lub wskazany uczeń)
podsumowuje dyskusję a wnioski są zapisywane na
tablicy i w zeszytach uczniowskich.
5.Dyskusja panelowa(obserwowana)
Jej cechą charakterystyczną jest istnienie dwóch grup:
dyskutującej(eksperci-panel) i słuchającej (audytorium-uczący się).
Nauczyciel czuwa nad właściwym(uporządkowanym) przebiegiem
dyskusji. W końcowej fazie dyskusji pytania mogą zadawać
słuchający. Mogą też oni przedstawić własne stanowisko, uzupełnić
dyskusję, wyjaśnić, zaakceptować lub odrzucić stanowisko któregoś
z ekspertów(z uzasadnieniem).
Dyskusję podsumowuje prowadzący panel. Metoda ta wymaga
wcześniejszego przygotowania merytorycznego uczniów. W
zeszytach uczniowskich pozostać powinien ślad dyskusji panelowej
w postaci: plakatu, wykresu, szkicu, tabeli itp.
6. Dyskusja oceniana(punktowa)
Tematem dyskusji punktowej mogą być, np. zagadnienia omawiane
na lekcji poprzedniej z uwzględnieniem osobistych poglądów(oceny,
porównań) ucznia.
7. Metoda metaplanu
Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez
uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc
jednocześnie plakat jej treści. Celem metody jest wnikliwe
rozważenie problemu i znalezienie wspólnego rozwiązania.
Sposób przeprowadzenia zajęć:
1.Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji.
2.Dzieli klasę na 5-,6-osobowe grupy.
3.Każda grupa otrzymuje materiały: arkusz papieru, chmurkę do zapisania tematu:
-Około 6 kółek i 6 owali do zapisania odpowiedzi.
-Około 3 prostokątów do zapisania wniosków.
-Kolorowe flamastry, taśmę samoprzylepną.
4.Nauczyciel podaje czas wykonania zadania(około 20 min.).
5.Każda grupa tworzy plakat zawierający propozycję rozwiązania, łącznie z wnioskami.
Grupy prezentują swoje plakaty. Czynią to wybrane przez nie osoby. W trakcie
prezentacji plakatów nauczyciel powstrzymuje się od ingerencji. Na konieczbierane są wnioski ze wszystkich plakatów i opracowywany wspólny wynik
dyskusji.
METODY KREATYWNEJ PRACY Z DZIEĆMI
1.Synektyka
b) analogia symboliczna,
c)analogia fantastyczna,
d)metafory,
e) odgrywanie ról,
f) kreatywne rysowanie
g) snucie fantastycznych historii
h) ewaluacja,
i) chińska encyklopedia
Przykłady zajęć
Kreatywne rysowanie :
Na kartce dzieci otrzymują narysowane 24 koła
.Zadanie polega na przekształceniu każdego
koła w rysunek jakiegoś przedmiotu lub
postaci. Rysunki powinny być proste,
schematyczne.
Liczy się pomysłowość i tempo rysowania.
Kreatywne dopełnianie form
Ćw. plastyczne rozwijające wyobraźnię twórczą.
Potrzebne będą skrawki papieru kolorowego i karton w
kontrastowym kolorze, pisaki. Dzieci według instrukcji
wybierają kilka kawałków papieru i naklejają je na
dowolnym miejscu na kartonie. Nie wolno używać
nożyczek. Następnie dzieci otrzymują pisaki. Prosimy,
żeby dokładnie obejrzały naklejone elementy i
zastanowiły się, czy czegoś im nie przypominają. Można
dowolnie manipulować kartonem. Następnie należy
dorysować kreski do naklejonych elementów, żeby
powstało „coś” i wymyśliły ciekawy tytuł. Po wykonaniu
prac urządzamy wystawę i wspólnie wymieniamy co się
nam w nich podoba.
Empatia
Dzieci siedzą w kręgu. Prosimy, żeby wyobraziły sobie sceny:
Biedny pastuszek rozmawia z królem, prosi go o pomoc .Jego
owce uciekły do lasu, a w lesie roi się od wilków. Może król
coś wymyśli.
Piękna księżniczka rozmawia z królem. Król chce ją zaprosić na
bal, ale księżniczka sama nie wie czy chce iść.
Po opisaniu każdej scenki wybieramy parę chętnych dzieci,
które ją odegrają. Po zakończeniu aktorzy mówią jak się
czuli w granej przez siebie scenie. Widzowie również
opisują swoje odczucia.
Lista atrybutów
Technika pozwalająca uwolnić się od stereotypowego
spostrzegania obiektu, uczy abstrahowania.
Przygotowuje do tworzenia definicji.
Dzieci siedzą w kręgu, w którym leżą różne zabawki,
należy je opisać, nazwać powiedzieć do czego służą i w
jaki sposób można się nią bawić Należy wymienić jedną
z cech zabawki ale cechy nie mogą się powtarzać. Mogą
być za to śmieszne, dziwne. Dzieci kolejno uzupełniają
zadanie:” zabawka jest……. ”przymiotnikiem, który jest
atrybutem tego przedmiotu. Ten kto nie wymyśli
nowego określenia daje fant.
Przewodnik niewidomego
Dzieci dobierają się parami, jedno jest „przewodnikiem”, drugie gra
rolę „niewidomego”, zamykając oczy i powierzając się opiece
„przewodnika”.
Jedno dziecko podaje rękę drugiemu, a ten odgrywa rolę
„przewodnika”, prowadzi go po pomieszczeniu. Następuje zmiana
ról.
Gwiazda skojarzeń
Sadzamy dzieci w kręgu. W środku kładziemy znany dzieciom
przedmiot i prosimy, żeby wymieniły to wszystko co przyjdzie im do
głowy, kiedy patrzą na zabawkę. Chodzi o to, żeby przywoływały na
myśl inne przedmioty, miejsca, uczucia, które wiążą się zabawką .Ni
można powtarzać tych samych skojarzeń.
Analogia prosta
Dzieci siedzą w kręgu. Wybieramy obiekt i prosimy je o wymienianie
skojarzeń i jego uzasadnienie. Następnie proponujemy podobną
zabawę, ale polegającą na szukaniu analogii do słowa „woda”. Dzieci
opisują wodę i wymieniają skojarzenia, jakie to słowo budzi.
Stosujemy tzw. ”burzę mózgów”. Pomysły zapisujemy. Z propozycji
dzieci wybieramy najbardziej trafną analogię i prosimy, aby
wyobraziły sobie wodę w postaci wyrażonej wybraną analogią.
Kiedy wszyscy chętni wypowiedzą się prosimy o namalowanie
swoich wyobrażeń.
Podobieństwa
Kładziemy przed dziećmi różne przedmioty- nie powiązane ze sobą.
Prosimy, aby znalazły podobieństwa między tymi przedmiotami,
cechy wspólne.
Chińska encyklopedia
Układamy przed dziećmi warzywa i owoce. Uczestnicy
nazywają je i dzielą na zbiory i podzbiory.
Opowiadamy, ze w dawnych Chinach cesarz kazał ułożyć
wielką encyklopedię, w której opisane były wszystkie
rzeczy, o jakich można sobie pomyśleć. Tylko dziwnie je
podzielono, np. drzewa nie na iglaste i liściaste tylko na
te, które ścieli drwale, na te, które rosną w ogrodzie
cesarskim i na te, na których ptaki uwiły sobie gniazdo.
Pytanie- jak myślicie jak w chińskiej encyklopedii
podzielono warzywa i owoce? Mówimy, że był to na
pewno dziwny i śmieszny podział .
Dzieci wymyślają kategorie podziału, które spisujemy. Na
koniec wybieramy ze zgromadzonych warzyw i owoców
te, które spełniają warunek
Analogia symboliczna
Ten rodzaj analogii polega na szukaniu symboli wizualnych dla
przekazania istoty zjawiska, uczuć, nastroju Wyrażenia, poprzez
plastyczny obraz np. radości, miłości, zimno, dobro, itp.
Siadamy w kręgu, pokazujemy kilka symboli graficznych, które
przekazują treść np. symbol prądu, znak drogowy. Wyjaśniamy, że
będziemy wymyślać znaki, które też będą coś znaczyć.
Każde dziecko losuje z napisaną nazwą uczucia: miłość, radość, smutek,
strach, gniew. Następnie, po głośnym odczytaniu, dzieci za pomocą
gestu, ruchu, mimiki twarzy przedstawiają te emocje, a pozostałe
odgadują o jakie uczucia chodzi. Po prezentacji dzieci tworzą
skojarzenia z wylosowanym uczuciem (na zasadzie gwiazdy lub
łańcucha skojarzeń). Następnie dzieci wymyślają jakiś znak, który
będzie symbolem tego uczucia. Dzieci rysują stworzony przez siebie
znak.
Metafora wizualno- obrazowa
Należy przygotować obrazki różnych obiektów. Każde dziecko losuje
dwa obrazki -np. samochód i ptak. Następnie zachęcamy je, aby z
tych obiektów stworzyło na „siłę” nową jakiej w rzeczywistości nie
ma> Z ptaka i samochodu powstaje samochodoptak. Teraz prosimy
dziecko, żeby wymyśliło jak taki przedmiot może wyglądać. Dziecko
zamyka oczy i wizualizuje swoje wyobrażenie. Może to przedstawić
w sposób plastyczny.
Wspólne opowiadanie
Dzieci losują obrazki różnych obiektów, znanych dzieciom. Pierwsze
dziecko wymyśla początek historyjki z wylosowanym obiektem.
Kiedy skończy daje znak koledze siedzącemu obok. On kontynuuje
opowiadanie włączając w nie swój obiekt i tak po kolei wszystkie
dzieci dołączają do tworzenia opowiadania.
Snucie fantastycznych historii
W tle słychać cichą muzykę. Nauczyciel mówi – wyobraź cie sobie
niezwykłą krainę. Można ją zobaczyć tylko oczami wyobraźni.
Wszystko w niej jest możliwe, jedne przedmioty zmieniają się w
inne. To samo dzieje się ze zwierzętami i roślinami.
Na pięknej łące leżał chropowaty kamień, ogrzewały go promyki
słońca. Och jak bardzo chciałbym by tak piękny i pachnący jak
kwiaty na łące. Nagle poczuł, ze unosi się w górę, jego kamienna
główka zamieniła się w paczek kwiatu i powoli kamień zamieniał się
w kwiat.
Nauczycielka wskazuje siedzące obok dziecko i prosi aby dalej
kontynuowało opowieść. Przypomina, ze w tej krainie nic nie jest
trwałe, a jedne rzeczy zmieniają się w drugie.
Dzieci kolejno opowiadają, dokonując zmian według swojej wyobraźni.
O powiadanie zostaje zapisane lub nagrane. Następnie dzieci
zamykają oczy i przy muzyce wyobrażają sobie te zmiany. Można
swoje wyobrażenie narysować i ułożyć historyjkę obrazkową jak
rzecz po kolei się zmieniała.
Dziesięć pytań
Zadaniem tego ćwiczenia jest koncentracja uwagi i wizualizacja.
Skupiamy uwagę i wyobrażamy sobie jakieś miejsce. Staramy się
odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Co mieści się w pobliżu?
2. Jakie dostrzegasz kolory?
3. Zacznij się obracać: co zobaczysz tuz przy sobie co dalej.
4. Teraz skoncentruj się na dźwiękach.
5. Dotknij w wyobraźni czegoś. Opisz wrażenia
6. S kup się na zmyśle węchu.
7. Teraz uważaj na to co się porusza
8. Ciepło tu czy zimno? Poszukaj czegoś co jest zimne, dotknij i
wyobraź sobie chłód i coś gorącego.
9. Teraz poszukaj czegoś co da się podnieść, wyczuj ciężar,
temperaturę, szorstkość.
1 0 Z mień perspektywę- patrz na to samo z dołu, góry boku. Co się
zmieniło?
Relaksacja i techniki pracy nad sobą
Relaksacja i techniki pracy nad sobą otwierają drogę do bardzo znacznego zwiększenia
swojej kreatywności i efektywności działania. Główna przyczyna takiego stanu
rzeczy tkwi w zwiększaniu siły i stabilności naszego skupienia oraz w lepszym
kontakcie z naszą podświadomością i naszą intuicją.
To właśnie swoim umysłem tworzymy wszystko - wyobrażamy w nim sobie czym jest
rzeczywistość, jak mamy się w niej poruszać i jakie są nasze możliwości.
Kiedy wzrasta siła i zakres naszego umysłu (naszej świadomości i przytomności), to
naturalnym stanem rzeczy jest wzrost naszych możliwości. Podobnie jak
zwiększenie się wilgotności powietrza i ilości słońca przyspiesza wzrost roślin, tak
zwiększenie siły naszej świadomości i jej zakresu (odkrycie i doświadczeń obszaru
podświadomości oraz sfery transpersonalnej/duchowej) zwiększa możliwości i
efekty naszego przejawiania się (wyrażania się w codzienności).
Jest wiele sposobów, mniej lub bardziej znanych, pomagającym nam we wzroście
naszej kreatywności. Jedną z metod może być np. włączenie snu i sfery marzeń
sennych do sfery naszej kreatywności. Np. nastawiamy się przed zaśnięciem, aby
zapamiętywać sny, a potem po obudzeniu zapisujemy je. Następnie - po pewnym
czasie - gdy wzrasta wyrazistość i świadomość naszych snów - programujemy się
przed zaśnięciem na dany temat (np. poprzez powtarzaną w skupieniu sugestię:
"będę miał sen o tym jak rozwiązać dane zadanie z matematyki...").
Literatura
Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1 99 6 , Polska Oficyna Wydawnicza
„BGW”
W. Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 198 7 , PWN
Dymara Bronisława „Dziecko w świecie sztuki” Kraków 2000 Oficyna wydawnicza Impuls.
Dzionek Elżbieta, Gmosińska Małgorzata „Kształtowanie twórczych postaw dzieci pięciosześcioletnich”, Kraków 2001 Oficyna wydawnicza Impuls.
Kaniowska Teresa „ O zdolnościach ludzi twórczych ”, Przyjaciel dziecka 1 / 2 0 0 0 .
Nęcka Edward „ Edukacja dla twórczości ”, Wychowanie Przedszkolu 8 / 2 0 0 1
Nęcka Edward „Psychologia twórczości”, Gdańsk 2001 , Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pietrasiński Zbigniew „Myślenie twórcze” Warszawa 1 9 6 9 , PZW S .