metody-realizacji-ez

Do najważniejszych metod w zakresie realizacji treści edukacji zdrowotnej zaliczyć
można metody aktywizujące.
Organizacja zajęć z wykorzystaniem tego typu metod przynosi wiele korzyści w
obszarach:
− planowania, organizowania i oceniani własnej nauki,
− skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień,
− efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi
międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji,
− rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
− poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz
efektywnego posługiwania się technologią informacyjną,
− stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,
− rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,
− przyswajanie sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i
problemów społecznych (Brudnik, Muszyńska, Owczarska, 2010, s.5).
Równie ważną metodą stosowaną w nowoczesnej edukacji zdrowotnej, jest uczenie się
przez doświadczenie. Zakłada ona, że to, czego i w jaki sposób człowiek uczy się, powinno
być oparte na jego doświadczeniach, potrzebach i motywacjach. Istotne jest, aby uczący się
był w pełni gotowy do uczenia się, otwarty na nowe doświadczenia oraz miał świadomość
własnego, aktywnego udziału w całym procesie uczenia się, a nie tylko był biernym
słuchaczem (Woynarowska, 2000, s. 437-438). W takim ujęciu metodami wspomagającymi
realizację edukacji zdrowotnej są metody aktywizujące. Wśród nich proponuję:
Burzę mózgów
Mapę mózgu
Mapę nieba
Konflikt w grupie
Dywanik pomysłów
Niedokończone zdania
Rybi szkielet
Otwarte ucho
Piramidę priorytetów
Drzewko decyzyjne
PMI
Kapelusze
Metodę przypadków
Metaplan
Zaproponowane metody umożliwiają uczniowi zaangażowanie się w procesy poznawcze
przez rozwiązywanie problemów i ćwiczenia pod kierunkiem nauczyciela. Ponadto pozwalają
aktywnie zdobywać wiedzę i przyswajać ją w sposób najbardziej sprzyjający uczeniu się.
I tak metoda burzy mózgów może przebiegać w następującej formie:
1.Giełda pomysłów
2.Sesja odroczonej oceny
3.Technika twórczego myślenia polegająca na zapisywaniu skojarzeń na określony temat.
Np.: zapisz jak najwięcej skojarzeń ze słowem zdrowie. Zadanie to można wykonywać w
parach.
Uczeń A
Uczeń B
zdrowie ……………………………siła
wytrzymałość ……………………...tężyzna fizyczna
klub sportowy………………………sport
Przykładowy model pytań do twórczego myślenia:
Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?
Po czym rozpoznamy zdrowego człowieka?
W jaki sposób możemy ustrzec się choroby?
Organizując pracę uczniów w oparciu o mapę mózgu należy pamiętać, że cały zespół
pracuje nad poszukiwaniem rozwiązań w kwestii wybranego problemu. To poszukiwanie
przybiera formę zabawy w skojarzenia np.: tworzenie w zespołach skojarzeń do pojęcia
szczęście.
Mapa nieba to metoda umożliwiająca rozpoznanie struktury klasowej, panującej w niej
atmosfery pomiędzy poszczególnymi uczniami. Pozwala nauczycielowi ocenić hierarchię
grupową i jednostkową, a uczniowi uzewnętrznić swoje relacje z innymi.
Konflikt w grupie jako metoda negocjowania i rozwiązywania różnorodnych
problemów przebiega wg etapów:
1.Zasygnalizowanie konfliktu.
2.Zebranie różnych opinii na temat konfliktu.
3.Określenie potrzeb, odczuć, intencji wobec kolegi, koleżanki z klasy.
4.Sformułowanie celów: przekształcanie negatywnych odczuć w życzenia.
5.Burza mózgów na temat możliwych rozwiązań połączona z zapisywaniem wszystkich
sugestii na plakacie.
6.Znalezienie rozwiązania, które będzie satysfakcjonowało wszystkie strony w klasie.
Skuteczną metodą prowadzenia dyskusji na określony temat jest dywanik pomysłów.
Uczniowie lub nauczyciel przedstawiają problem, który zapisany zostaje na tablicy.
1. Uczniowie stawiają pytania- zapoznanie z sytuacją problemową.
2. Ustalenie zasad pracy np.: nie krytykuj pomysłów swoich kolegów.
3. Zapisywanie pomysłów w grupach 3-4 osobowych – na jednej kartce znajduje się tylko
jeden pomysł.
4. Tworzenie dywanika pomysłów: na dużym plakacie uczniowie kolejno przypinają swoje
karteczki.
5.Ocena proponowanych rozwiązań (każdy uczeń stawia 1 pkt przy rozwiązaniu najbardziej
mu odpowiadającym).
6. Rozwiązaniem jest karteczka-pomysł o największej liczbie punktów.
Metoda niedokończonych zdań może być stosowana jako wprowadzenie, bądź
podsumowanie lekcji i ma na celu budowanie pozytywnych relacji między członkami klasy.
Może pełnić funkcję zbierania informacji na temat wybrany przez uczniów, bądź nauczyciela.
W swej zabawowej formie stanowi element podnoszący atrakcyjność zajęć z zakresu edukacji
zdrowotnej. Nauczyciel wychowania fizycznego może korzystać z gotowych rozwiązań
niedokończonych zdań, które odnajdzie w książce Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Do realizacji celów edukacji zdrowotnej można wykorzystać następujące:
Zdrowie jest dla mnie…
Cieszę się, kiedy …
Najbardziej podoba mi się we mnie moja…
Za pomocą metody rybiego szkieletu można rozwiązywać problemy dotyczące
zagadnień zdrowia fizycznego i psychicznego. I tak głowę, czyli główny problem stanowić
mogą choroby cywilizacyjne. Zadaniem uczniów jest przypisanie do poszczególnych
rozgałęzień szkieletu (ości) wszystkich skojarzeń na temat chorób cywilizacyjnych np.:
otyłość, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, udar mózgu, depresja itp.
Rysunek 1. Rybi szkielet
Kolejną metodą aktywizującą uczniów jest metoda otwarte ucho, która umożliwia
wypowiedzi uczniów bez wyrażania opinii o innych. Podobnie jak metoda sześciu kapeluszy
stanowi filar dyskusji bez walki na argumenty. Wymianę zdań można rozpocząć od rundki na
temat zaproponowany przez nauczyciela, bądź ucznia. Przykładowo można wykorzystać
następujące zdania: Odchudzanie, czy to mój problem? Zdrowie w pigułce, czy pigułka na
zdrowie. Bez białka nie ma ciałka. Tłuszczom z umiarem, nie pozwalaj zarządzać swym
ciałem. Palisz i płacisz, a zdrowie tracisz. Moje marzenia kulinarne.
Metodą wspomagającą do metody otwarte ucho może być piramida priorytetów.
Stosujemy ją w dwóch przypadkach: jako sposób zaprezentowania dokonywanych wyborów
lub jako efekt pracy zespołu, utrwalający wiedzę na określony temat. Przykładową tematykę
do sposobu zbierania pomysłów może być: znaczenie aktywności fizycznej w życiu
człowieka, najważniejsze składniki codziennej diety, piramida żywienia a moja aktywność
fizyczna, wyrażanie emocji sposobem na akceptację itp.
Edukacja zdrowotna, zwłaszcza w obszarze umiejętności życiowych, ma być podstawą
dokonywania samodzielnych wyborów i odpowiedzialności za nie. Odpowiednią do realizacji
tego celu metodą jest drzewko decyzyjne. Zawiera ona podstawowe elementy procesu
podejmowania decyzji i rozwija umiejętność określania pozytywnych i negatywnych skutków
każdej możliwości ze względu na stawiane cele.
Metoda analizy, ucząca myślenia PMI (plusy, minusy, interesujące) pozwala na
rozwiązywanie problemów z zastosowaniem krótkich historyjek, opowiadań itp. Realizując
treści edukacji zdrowotnej można wykorzystywać fragmenty literatury z zakresu kultury
fizycznej. Przykładowo w obszarze tematycznym dbałość o ciało, bezpieczeństwo, choroby,
pobudzającym do dyskusji może być fragment książki A. Pawłuckiego: Gdzieś w fitness
klubie, do południa znajdujemy ćwiczącego osiłka, który systematycznie wzmacnia i
pomnaża zdrowie. Kiedy noc zapada, silny i sprawny człowiek, ze swoim ciałem, jako
narzędziem zła, wyrządza komuś zło (Olsztyn 2002, s. 25).
Do analizy tego problemu można wykorzystać tabelę oraz formę pracę w grupach. Na
zakończenie powinno nastąpić podsumowanie pracy i wspólne rozwiązane problemu.
Schemat pracy w oparciu o metodę PMI:
P(+)
M(-)
I (efekt)
Metoda sześciu kapeluszy – biały, czerwony, czarny, żółty, zielony, niebieski- jest
stosowana po to, by ustawić uczestników dyskusji tak, by wszyscy patrzyli w jednym
momencie w tę samą stronę (Bono, 2009, s.95). Kapelusze stanowią rodzaj metafory, a
praktyczne rozwiązania, to kreatywność nauczyciela i jego uczniów. Mogą to być karteczki w
sześciu kolorach, jak również symbolicznie używane kolory przy rozwiązywaniu konkretnego
problemu. I tak kolor biały symbolizuje zbieranie informacji na dany temat. Pomocne są tu
pytania: Co wiem? O czym powinienem się dowiedzieć? Jakie pytanie mogę zadać itp. Kolor
czerwony oznacza uczucia i emocje. Jest to, więc moment, w którym dopuszczalne jest
wyrażanie swoich odczuć na dany temat, np.: Nie podoba mi się ten pomysł. Czarny kapelusz
to podstawa krytycznego myślenia, to moment oceny sytuacji, problemu, czy też zwrócenia
uwagi na istotne elementy np.: Czy ten pomysł jest rozważny? Używając żółty kapelusz
poddajemy szacowaniu korzyści i straty wynikające z realizacji danego zadania, i tak isotnym
pytaniem jest tu: dlaczego? Zielony kapelusz to wszystkie pomysły rozwiązania danego
problemu. Najważniejszym w toku myślenia równoległego jest niebieski kapelusz, pełniący
rolę porządkującego wszystkie jego etapy, jak również podsumowującego kolejność
myślenia. Metoda sześciu kapeluszy w edukacji zdrowotnej może stanowić o atrakcyjności
zajęć, gdyż z całą pewnością jej atutem jest uzewnętrznianie myśli w toku autentycznego
przeżywania i działania.
Istotą metody przypadków jest analiza i dyskusja na temat sytuacji, zdarzenia
przedstawionego przez ucznia lub nauczyciela w formie pisemnej. Można w tym celu
wykorzystywać nagranie wywiadu z osobami ze świata sportu, wycinki z gazet, fragmenty
filmów. Tematem do dyskusji może być biografia znanego sportowca, droga jego kariery
sportowej, szczegóły na temat jego diety, trybu życia itp. Propozycję opisu i analizy
przypadku można odnaleźć na gruncie pedagogiki empirycznej w postaci następującego planu
działania:
- diagnoza z opisem stanu rzeczy,
- próba wyjaśnienia przyczyn i warunków istniejącego stanu rzeczy,
- prognoza i przewidywanie,
- znalezienie sposobów rozwiązania problemu (por. Gnitecki, 1993, s.179).
Ostatnią proponowaną przeze mnie metodą aktywizującą jest metaplan. Zajęcia z
zastosowaniem tej metody, to prowadzenie dyskusji w grupach i tworzenie plakatu –
metaplanu. Tok lekcji edukacji zdrowotnej może przebiegać według kolejnych etapów:
1.Przykładowa tematyka – zagrożenia związane z uprawianiem niektórych dyscyplin
sportowych.
2. Postawienie pytania – co należy zmienić w dziedzinie sportu?
3. Analiza sytuacji – jak jest? Jak powinno być? Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
4. Ustalenie wspólnych wniosków.
Nauczyciele wychowania fizycznego w realizacji programu nauczania mają prawo do
swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważają za najwłaściwsze
spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne. Ale żeby dokonywać wyboru,
trzeba najpierw posiadać wiedzę, w czym wybierać mogę.
Wykonywanie zadań na rzecz edukacji zdrowotnej to także samodzielna praca
nauczyciela polegająca na usprawnieniu procesu dydaktyczno – wychowawczego z
wykorzystaniem podstaw nauczania programowanego. Teoretyczne podstawy nowej
koncepcji nauczania opracował i przedstawił na konferencji w 1954 roku amerykański
psycholog B.Skinner, dający tym samym impuls do intensywnego rozwoju nauczania
programowanego na całym świecie. Nauczanie to jest metodą wielofunkcyjną, może być
stosowane do przekazywania nowych informacji, kształtowania umiejętności i ich utrwalania
oraz kontroli i oceny postępów w nauce. Nauczanie programowane utożsamiane z nową
technologią
kształcenia
obejmuje
swoim
zasięgiem
wszystkie
elementy
systemu
dydaktycznego. W związku z założoną problematyką trudno jest jednoznacznie określić istotę
nauczania programowanego. Najprostsza forma nauczania programowanego to forma liniowa.
Do najważniejszych zasad nauczania programowanego w układzie liniowym należą:
zasada małych kroków,
zasada natychmiastowego potwierdzenia odpowiedzi,
zasada indywidualizacji tempa uczenia się,
zasada stopniowania trudności,
zasada zróżnicowanego utrwalania wiadomości,
zasada ujednoliconego toku uczenia się instrumentalnego (Bereźnicki, 2007, s.284).
Tabela 3. Karta programowanego nauczania-uczenia się dla ucznia obejmująca obszar
tematyczny: zdrowie i dbałość o zdrowie
Drogi Uczniu!
Postaraj się zapamiętać podstawowe zasady związane z aktywnością fizyczną.
Aby aktywność ruchowa przynosiła odpowiednie
……… powinna być ……………….., ćwiczenia Efekty
wykonywane przez określony ………. Aktywność systematyczna
aktywność odpowiednią ………… .
czas
Zalecana dla dzieci i młodzieży minimalna dawka
intensywnością
ruchu to …………... realizowana tak, aby …….
…….. i ………. były przyspieszone.
Aby
rozwijać
swoją
………………,
……………. czas trwania ćwiczeń
Sprawność
fizyczna
jest
……….
1 godzina
należy bicie serca
oddech
Twojego wydolność
………..,prawidłowego funkcjonowania ………… , zwiększać
………. I mięśni.
oznaką
Daje Ci poczucie własnej …………., talentu, który zdrowia
powinieneś systematycznie rozwijać.
serca, płuc
Bądź wytrwały!
wartości
Źródło: Ostrowska M., Edukacja zdrowotna w praktyce (w:) Edukacja zdrowotna w
wychowaniu fizycznym. Realizacja podstawy programowej, red. A. Kostencka,
M. Śmiglewska, M. Szark-Eckardt, Oficyna Wydawnicza Mirosław Wrocławski, Bydgoszcz
2012, s. 54