Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie

PROJEKT SYSTEMOWY „KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013”
II CYKL BADAWCZY
KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013
W KONTEKŚCIE ANALIZ STATYSTYCZNYCH
Część druga „Mieszkańcy Lubelszczyzny”
Ekspertyza naukowa
Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie
Opracowanie: prof. zw. dr hab. Zofia Kawczyńska-Butrym
Instytut Socjologii UMCS
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
1
Spis treści
Wstęp
1. Uściślenia terminologiczne
2. Migracje zewnętrzne
3. Przegląd badań na temat zarobkowych migracji zagranicznych na Lubelszczyźnie
4. Wyniki ekspertyzy na temat aktualnych badań dotyczących planów i doświadczeń
migracyjnych mieszkańców Lubelszczyzny
4.1.
Charakterystyka mobilności i deklaracje opuszczenia miejsca zamieszkania
4.2. Zagraniczna sieć migracyjna, doświadczenia migracyjne
i ewentualne plany
wyjazdu za granicę
5. Konkluzje statystyczne
6. Wnioski końcowe i rekomendacje
Bibliografia
2
Wstęp.
Analizę
tematu
Zewnętrzne
migracje
zarobkowe
na
Lubelszczyźnie
opracowałam na podstawie materiałów statystycznych przedstawionych w formie raportu
zatytułowanego II cykl badawczy: Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w
kontekście analiz statystycznych. cz. II . Mieszkańcy Lubelszczyzny. 1
Zgodnie z informacją zawartą w zbiorze danych obejmujących szerokie badania na
temat: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”, Badania te przeprowadzone zostały na próbie 1100
osób z terenu województwa lubelskiego. Próba została dobrana metodą losową przy
zastosowaniu doboru kwotowego (szczegóły metodologiczne badania zawarte są w
odrębnym opracowaniu). Uwzględniono reprezentację wszystkich powiatów, w tym
miasta : Biała Podlaska, Chełm, Lublin i Zamość.
Jak stwierdza Paweł Rydzewski, „Ponieważ w badaniach zastosowano dobór
losowy, uzasadnione było wykorzystanie metod wnioskowania statystycznego. Jednak z
uwagi na (niemal wyłącznie) nominalny lub porządkowy poziom pomiaru zmiennych,
możliwości w tym zakresie okazały się ograniczone.
Policzone zostały współczynniki
korelacji (rho Spearmana) i przedstawione w postaci łatwych do interpretacji
korelogramów.”. 2
W opracowaniu wykorzystano część danych z całościowego raportu, z części
zatytułowanej: Plany i doświadczenia migracyjne. W związku z tym opracowanie stanowi
tylko część całej ekspertyzy.
P. Rydzewski, Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz statystycznych. cz. II .
Mieszkańcy Lubelszczyzny. Lublin 2012.
2
Tamże, s. 4.
1
3
„Tradycyjnie
Polska
jest
krajem
emigracyjnym, chociaż w ostatnim okresie z kraju
wyjechało mniej Polaków z powodu globalnej
recesji”3
1. Uściślenia terminologiczne
W analizach mobilności osób i grup społecznych brane są pod uwagę dwa kryteria –
Jedna, to mobilność przestrzenna/ terytorialna, która polega na zmianie miejsca
zamieszkania z uwzględnieniem zmiany granic administracyjnych. Mogą to być granice
administracyjne miejscowości lub województwa, wówczas mówimy o migracji
wewnętrznej4, albo granice państwa, wówczas mówimy o migracji zewnętrznej
/zagranicznej5. Drugie kryterium to mobilność społeczna polegająca na zmianie pozycji
społecznej, przede wszystkim ze względu na podwyższanie poziomu wykształcenia i
zajmowanie wyżej w hierarchii społecznej sytuowanych pozycji, między innymi na rynku
pracy. Choć przede wszystkim zmiana pozycji zawodowej bywa konsekwencją odbytych
studiów, dodatkowych szkoleń lub kursów, to należy także uwzględnić fakt, że na zmianę
może mieć wpływ doświadczenie zdobyte także w wyniku pracy w warunkach migracji.
Przedstawione w opracowaniu wyniki badań mieszkańców Lubelszczyzny
T. Huddleson, J. Nissen. Migrant Integration Policy Index III. Bruksela,2011. s.26.
„Przez migracje wewnętrzne rozumie się zmiany miejsca stałego (lub czasowego) pobytu, polegające
na przekroczeniu granicy administracyjnej gminy w celu osiedlenia się na stałe (lub pobyt czasowy) oraz
przemeldowanie z pobytu czasowego na pobyt stały w danej miejscowości, jeżeli poprzednie miejsce
pobytu stałego znajdowało się w innej gminie. W przypadku gminy miejsko-wiejskiej migracją jest również
zmiana miejsca zamieszkania między terenami miejskimi i wiejskimi gminy”. Rocznik Demograficzny 2011.
GUS Warszawa 2011.s. 388.
5
„Migracje zagraniczne ludności to przemieszczenia ludności związane ze zmianą kraju zamieszkania.
Obowiązujące w Unii Europejskiej Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 11 lipca 2007 r. zawiera definicję migracji uwzględniającą zamierzony okres zamieszkania w innym
kraju wynoszący co najmniej 12 miesięcy.” Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.s. 388.
3
4
4
uwzględniły przede wszystkim pierwsze kryterium – mobilność przestrzenną, a zatem
skoncentrowały się na migracji wewnętrznej i migracji zewnętrznej. Migracja wewnętrzna,
choć może nie wzbudza większego zainteresowania badaczy, gdyż wiąże się ze znacznie
mniejszymi zmianami w życiu jednostki i rodziny, to ma bardzo obszerną i dość dobrze
ewidencjonowaną statystykę. Drugi rodzaj migracji – migracja zewnętrzna, szczególnie ze
względu na jej skalę oraz na kontekst historyczny (przez wiele lat granice Polski były dość
szczelnie zamknięte6), rodzi większe zainteresowania badaczy, lecz z wielu powodów nie
jest oparta na dokładnych danych statystycznych.
Na wstępie należy podkreślić, że współczesne migracje są jednym z szeroko
rozumianych zjawisk społecznych, demograficznych i ekonomicznych o niezwykle
złożonych uwarunkowaniach, przebiegu i konsekwencjach różnej natury. Zarówno ich
różnorodność (migracje wewnętrzne, zewnętrzne, migracje polityczne, zarobkowe,
edukacyjne, handel ludźmi7) jak i wewnętrzna złożoność procesów migracyjnych powodują
konieczność podejmowania szczegółowych analiz w celu rozpoznawania a następnie
zarządzania różnorodnymi strumieniami ludzkiej mobilności.8 Należy też dodać, że
nasilenie procesów migracyjnych nie ma tendencji stałej, ale są zmienne. Ostatnie 3-4 lata
wskazują tendencję zniżkową.9
2. Migracje zewnętrzne
Migracje zewnętrzne/zagraniczne są jednym z przejawów globalnej ruchliwości
(mobilności) człowieka. Ze względu na wysoki poziom migracji w skali globalnej (szacuje
się, że 140 mil. ludzi, około 2% populacji świata mieszka poza krajem pochodzenia)
jednym z podstawowych pytań stawianych w badaniach współczesnych procesów
migracyjnych jest pytanie, czy mobilność współczesnych migrantów jest przede wszystkim
D. Stola. Kraj bez wyjścia?. Migracje z Polski 1949-1989 . IPN, Instytut Studiów Politycznych PAN,
Warszawa 2010.
7
Building Regional Partnerships to Fight Trafficking in Persons in the Context of EU Enlargement,
International Organization for Migration. Warsaw, 2004.
8
Word Migration, Managing Labor Mobility in the Evolving Global Economy. International Organization for
Migration. Vol. 4 IOM World Migration Report Series. Switzerland 2008.
9
Ostatnie ogólnopolskie dostępne dane statystyczne GUS ukazują dwie tendencje, jedna z nich, to
tendencja zahamowania emigracji, (w apogeum wyjazdów w roku 2006 na stałe wyjechało 46.936 , to w
2009 18.620 a w 1020 17.360) druga – to feminizacja migracji. W r. 2009 – M - 8.411, K – 10,209 w roku
2010 M 7,975; K 9.385). Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.
6
5
efektem poszukiwania korzystniejszych ekonomicznych warunków życia i pracy, czy
decydują o tym czynniki innej natury. Gdy uwagę ograniczymy do emigracji zarobkowych,
odpowiedź wydaje się jednoznaczna - głównymi czynnikami „wypychającymi” z kraju
pochodzenia migrantów są trudności bytowe osób i rodzin podejmujących decyzję o
migracji. Dotyczy to wszystkich okresów wyjazdów Polaków w celach zarobkowych 10,
zarówno migracjom polskich chłopów w XIX i początkach XX wieku 11, jak też wyjazdom
przed akcesją Polski do Unii Europejskiej i po akcesji. Ale ostatnio, szczególnie wśród
młodszych migrantów, coraz częściej wyjazdy w poszukiwaniu pracy łączą się z
oczekiwaniem nie tylko korzystniejszych źródeł zarobkowania ale są traktowane jako
możliwość zwiększenia własnego kapitału intelektualnego. 12 Coraz częściej bowiem
migranci liczą
na zdobycie za granicą nowych doświadczeń i nowych kompetencji
zawodowych. Spojrzenie z perspektywy pozaindywidualnej pokazuje dodatkowo, że
czynniki „wypychające” skorelowane są głównie z trudnościami w znalezieniu
zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy i nasilone są w niektórych grupach ludności,
przede wszystkim tych, które charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia
i mieszkają na terenach peryferyjnie położonych w stosunku do centrów gospodarczych
kraju13, w tym też zamieszkałych na terenach wiejskich. 14 W dużej mierze są to migracje
sezonowe15 lub inne formy migracji krótko- lub długookresowej16. Są one bardzo trudne do
ewidencjonowania, dlatego praktycznie brak danych dotyczących ich skali. Dane na jej
J. Plewko, Sprostać migracji. Pomoc migrantom ekonomicznym z ziem polskich. Wydawnictwo KUL.
Lublin 2010.
11
W. I. Thomas, F. Znaniecki. Chłop polski w Ameryce i w Europie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Warszawa 1976.
12
Z. Kawczyńska - Butrym, Migracje zarobkowe – w poszukiwaniu możliwości zwiększenia własnego
kapitału/ potencjału. W: Migracje – wyzwanie XXI wieku. Red. M. ST. Zięba. Katolicki Uniwersytet
Lubelski, Lublin 2008. s. 53-62.
13
Z. Kawczyńska - Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie
Skłodowskiej, Lublin 2009.
14
M. Wieruszewska (red.) Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa
PAN. Warszawa 2007.
15
P. Kaczmarczyk, W. Łukowski (red.), Polscy pracownicy na rynku Unii Europejskiej. Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.;
E. Kępińska. Migracje sezonowe z Polski do Niemiec.
Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zróżnicowanie według płci. Studia Migracyjne. Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
16
Statystyki migracji uwzględniają pobyt czasowy krótkoterminowy (ponad 3 miesiące) lub długookresowy
(ponad 12 miesięcy) i pobyt stały.
10
6
temat mają głównie charakter szacunkowy. W miarę
dokładne dane dotyczą jedynie
migracji stałej.
3. Przegląd badań na temat zarobkowych migracji zagranicznych na Lubelszczyźnie
Przechodząc do analizy województwa lubelskiego należało zapytać, jak kształtuje
się sytuacja na Lubelszczyźnie?
Lubelszczyzna zaliczana jest, niestety, do „ściany wschodniej” o niższym, niż w
zachodniej części kraju wskaźniku rozwoju inwestycji i wyższych stopach bezrobocia. W
wyniku tego jest terenem, z którego wyjeżdża w poszukiwaniu pracy, zarówno w kraju jak
i za granicę wielu jej mieszkańców. Dane statystyczne ukazują nasilanie się wyjazdów za
granicę szczególnie młodszych roczników spośród ludności Lubelszczyzny. Szczególna
nadreprezentacja wyjazdów występuje wśród osób w wieku 25-35 lat. Jak stwierdzono w
badaniach prowadzonych w połowie 2010 roku na próbie reprezentatywnej 3000
mieszkańców województwa lubelskiego w wieku produkcyjnym „dwie trzecie migrantów
zarobkowych (66%) to osoby poniżej 35 roku życia”. 17 Niemal połowa wszystkich
migrujących deklarowała wykształcenie średnie (49%) a 18% wykształcenie wyższe.
18
Potwierdza to wskazywaną w wielu badaniach nadreprezentację wśród migrantów osób z
wykształceniem średnim i wyższym stosunku do ogółu populacji. Z kolei inne badania
prowadzone na Lubelszczyźnie, ale tylko wśród kobiet reemigrantek, wykazały jeszcze
wyższy poziom nadreprezentacji
osób z wykształceniem co najmniej średnim (47%
średnie, 24% wyższe) i aż 62% osób w wieku od 20-40 roku życia.19
Ostatnie większe badania prowadzone przez CBOS na Lubelszczyźnie wykazały, że
wśród około 7% gospodarstw domowych w województwie w okresie prowadzenia badań
Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red. M. Grabowska
Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011] s. 44.
18
K. Kowalczuk. Mobilność a rynek pracy w województwie lubelskim. W: Migracje a rynek pracy w
województwie lubelskim. Praca zbiorowa. CBOS. Warszawa [2011] s. 43.
19
K. Markowski, Z. Kawczyńska - Butrym, D. Bryk, B, Rożnowski. Raport z badań realizowanych w
ramach projektu: Adaptacja reemigrantek na regionalnym rynku pracy – badania , analizy, upowszechnienie.
Lublin 2010. s. 10.
17
7
były nieobecne przez dłuższy czas osoby pracujące za granicą. Zgodnie z odpowiedziami
badanych członków ich rodzin, osoby te przed wyjazdem pracowały na etacie (30%), były
bezrobotne (28%) lub studiowały (21%)20. Zgodnie z wypowiedziami osób badanych przez
CBOS, można było skonstatować, że ci, którzy przed wyjazdem pracowali, podchodzą do
migracji nie jako do stałego rozwiązania własnych problemów, lecz traktują wyjazd jako
dodatkową strategię rozwiązywania problemów materialnych/finansowych rodziny.
Świadczy o tym informacja, że podejmowali pracę w porozumieniu z pracodawcą w
ramach albo urlopu bezpłatnego (24%) albo urlopu wypoczynkowego (10%) 21. W ten
sposób migranci starają się zabezpieczyć się w związku z planowanym powrotem do kraju
i możliwością powrotu na dotychczasowe miejsce pracy. Natomiast wyjeżdżające w
poszukiwaniu pracy osoby bezrobotne oraz absolwenci szkół wyższych, zwłaszcza ci,
którzy mieszczą się w grupie bezrobotnych lub obawiają się bezrobocia, też w
zdecydowanej większości deklarują powrót, ponieważ ich planowanym celem jest
„dorobienie się i powrót do kraju”.22 Emigracja, jak wynika z tych deklaracji, nie stanowi
więc dla większości emigrantów zarobkowych przeniesienia się na stałe do innego kraju,
lecz wiąże się z planami powrotu i (w domyśle) z chęcią inwestowania w kraju
pochodzenia. 23
Badania CBOS pozwoliły względnie dokładnie oszacować, bardziej, niż pozwalają
na to przeprowadzane szacunki różnych gremiów statystycznych, że częściej osobami z
województwa Lubelskiego pracującymi za granicą byli mężczyźni (63%) niż kobiety
(37%) oraz, że większą skłonność do migracji zagranicznych obserwowano wśród osób
lepiej wykształconych.24 Choć ogółem w województwie doświadczenia migracyjne
deklarowało 12% badanych, to wystąpiło znaczące
zróżnicowanie terytorialne.
Zdecydowanie najczęściej doświadczenia takie mieli mieszkańcy Chełma (21%) a
następnie powiatów: kraśnickiego (18%), lubartowskiego i biłgorajskiego (po 16%) oraz
Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red. M. Grabowska
Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011] s. 39.
21
Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 46.
22
Mechanizmy decyzyjne ludzi młodych przy wyborze kierunków kształcenia. Wojewódzki Urząd Pracy,
Lublin 2009.
23
Z. Kawczyńska – Butrym, M. Ogryzko – Wiewiórowska, M. Butrym – Wyjazdy Polaków – przyjazdy
Ukraińców. Lokalne problemy migracyjne na Lubelszczyźnie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie
Skłodowskiej, Lublin 2012.
24
Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 43.
20
8
Lublina (14%) a najrzadziej mieszkańcy powiatów lubelskiego, radzyńskiego i ryckiego
(po 6%). Dodatkowe informacje wskazują, że blisko połowa migrujących (48%) to
mieszkańcy rejonów wiejskich, niemal co trzeci (31%) pochodzi z miasta do 100
mieszkańców, a co piąty (21%) z Lublina. 25
4. Wyniki ekspertyzy na temat aktualnych badań dotyczących planów i doświadczeń
migracyjnych mieszkańców Lubelszczyzny
25
Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 44.
9
4.2. Charakterystyka mobilności i deklaracje opuszczenia miejsca zamieszkania
Przeprowadzone badania w celu opracowania ekspertyzy na temat mieszkańców
Lubelszczyzny wykazały, że wielu mieszkańców Lubelszczyzny pozostaje w miejscowości
zamieszkania od urodzenia.
Zamieszkanie w obecnym miejscu
od urodzenia
od urodzenia, ale z przerwami
37.4%
5.1%
dłużej niż rok
krócej niż rok
56.2%
1.3%
10
20
30
40
50
60
Procent
Wykres1. Okres zamieszkania w obecnym miejscu
Okazało się, że częściej niż co trzeci badany zamieszkuje w obecnym miejscu od
urodzenia stale (37,4%) lub z przerwami (5,1%). Łącznie 42,5 % badanych to osob, które
de facto od urodzenia nie zmieniły na stałe miejsca zamieszkania. Można więc określić,
że znacząca część badanych mieszkańców Lubelszczyzny charakteryzuje się dość niską
mobilnością przestrzenną. Sporadycznie mamy do czynienia z osobami, które w obecnym
miejscu zamieszkują krócej niż rok (1,3%). Większość stanowią ci, którzy zamieszkują w
10
obecnym miejscu ponad rok.
Niską mobilność potwierdzają także analizy mówiące o deklaracjach ewentualnie
planowanej zmiany miejsca zamieszkania. Co trzeci badany nie ma takich planów (76,5%)
a dodatkowo 13,3%, nie wie jeszcze, czy podejmie taką decyzję. Spośród około 10%
planujących zmianę ponad połowa przewiduje zmianę, ale tylko w granicach województwa
lubelskiego i bardzo niewielu, którzy w przyszłości biorą pod uwagę przeniesienie się
Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk.
poza granice województwa (3,5%) lub wyjazd z kraju (1%).
nie
76.5%
nie wiem
tak na wieś w woj. lubelskim
tak do miasta w woj. lubelskim
Tak, do innego województwa
Tak, za granicę
13.3%
3.7%
2%
3.5%
1%
20
40
60
80
Procent
Wykres 2. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania
Plany dotyczące w ogóle zmiany miejsca zamieszkania deklarują tylko nieco
częściej mężczyźni (11,8%) niż kobiety (9,6%) i zdecydowanie częściej osoby w
najmłodszej kategorii wieku (18-29 lat- 26,7%) niż starsze (30-49 lat - 8,8%), a zupełnie
wyjątkowo osoby najstarsze (50+ tylko 2,1%). Można więc zauważyć, że wraz z wiekiem
maleją deklarację chęci zmiany miejsca zamieszkania. Należy też przyjąć, że zmiana
miejsca zamieszkania jest traktowana niemal jednoznacznie z rozumieniem migracji w
11
kategoriach migracji wewnątrz kraju. Deklaracje planów zmiany miejsca zamieszkania w
powiązaniu z wiekiem respondentów ilustruje kolejny wykres.
pow _50
nie
wiem
nie
30_49
tak
Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk.
18_29
Grupa wiekowa
Wykres 3. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a kategorie wieku
Wykres ukazuje bardzo spektakularne różnice w odsetkach wypowiedzi badanych
mieszkańców Lubelszczyzny na temat planów zmiany miejsca zamieszkania. Im starsza
kategoria wieku, tym częściej deklarują, że nie przewidują takiej zmiany. Odpowiedzi te
wskazują na pewną prawidłowość – im wyższy wiek tym mniejsza mobilność
mieszkańców. Potwierdza to także społeczne, a może bardziej ludowe przekonania
zawarte w powiedzeniu, że „starych drzew się nie przesadza”.
Również znaczącym czynnikiem
dla planów związanych ze zmianą miejsca
zamieszkania okazał się poziom wykształcenia. Najrzadziej plany takie deklarują osoby z
wykształceniem podstawowym (4%) i zasadniczym (4,2%). Prawie trzykrotnie częściej
osoby z wykształceniem średnim (11,2%) i czterokrotnie częściej osoby z wykształceniem
wyższym. Można więc dostrzec, że widoczna jest swoista cezura między poziomem
12
wykształcenia a planami wskazującymi na mobilność badanych. Przebiega ona między
wykształceniem
zasadniczym
i
średnim,
tworząc
grupę
mniej
mobilnych
(z
wykształceniem podstawowym i średnim) i bardziej mobilnych (z wykształceniem
średnim i wyższym). Wydaje się to dość ważny wniosek wynikający z przedstawionych
badań. Uzyskane dane przedstawiono na kolejnym wykresie.
Średnie
Wyższe
nie
Zasadnicze
tak
nie
wiem
Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk.
Podstaw ow e
Poziom wykształcenia
Wykres 4. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a poziom wykształcenia
Nieco mniejsze różnice w częstotliwości deklarowanych planów zmiany miejsca
zamieszkania wystąpiły w zależności od miejsca, w którym aktualnie mieszkają. Bardziej
mobilną postawę wyrazili mieszkańcy miast (mniejszych 14% i większych 12%) niż
mieszkańcy wsi (7,8%). Generalnie jednak można uznać, że różnice okazały się niewielkie.
We wszystkich rodzajach miejscowości dominuje brak zainteresowań mieszkańców zmianą
miejsca zamieszkania.
13
Wieś
nie
wiem
nie
Miasto do 45 tys.
mieszkańców
tak
Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk.
Miasto pow yżej
45 tys. mieszkańców
Miejscowość zamieszkania
Wykres 5. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a dotychczasowe miejsce zamieszkania
Dodatkowo analizowano chęć opuszczenia miejsca zamieszkania w zależności od
aktualnego zatrudnienia. W kontekście tego pytania pozostawała kwestia ewentualnego
wyjazdu ze względu na brak pracy. Okazało się, że w zasadzie nie było różnic w
deklaracjach opuszczenia miejsca zamieszkania przy zmiennej braku zatrudnienia. Wśród
aktualnie pracujących ewentualną zmianę zamieszkania deklarowało nawet więcej osób
(10,9%) niż wśród pozostających bez pracy (9,3%).
Podsumowując analizowane zmienne w kontekście planów zmiany miejsca
zamieszkania należy podkreślić znaczenie wieku i poziomu wykształcenia. Do
charakterystyki
profilu osoby skłonnej do opuszczenia miejsca zamieszkania należy
zaliczyć wiek 18-29 lat oraz wykształcenie co najmniej średnie. Do profilu osoby nie
przewidującej zmiany miejsca zamieszkania należy zaliczyć osoby 50+, z wykształceniem
co najwyżej zasadniczym. Dodatkowo planom migracyjnym sprzyjać może zamieszkanie
w mniejszym mieście, natomiast zamieszkanie na wsi raczej nie sprzyja takim planom.
14
Spośród 34 respondentów, którzy planują wyjazd poza granicę województwa, ponad
połowa, czyli 19 (56%) wymienia województwo mazowieckie a 5 (15%) województwo
pomorskie. Wśród 11 badanych, którzy planują wyjazd za granicę trudno ustalić
preferencje – 4 z nich wymienia Wielką Brytanię, 3 wymienia Norwegię a pozostali
wymieniają Niemcy (2), oraz Kanadę i Stany Zjednoczone (po 1).
Analiza przyczyn opuszczenia miejsca pracy obejmowała wszystkich deklarujących
zmianę bez względu na to, gdzie zamierzają wyjechać (to samo lub inne województwo i
inny kraj). Dane na temat przyczyn objęły więc tylko 113 respondentów. Szczegółowe
dane nie ukazują wyraźnie dominującej przyczyny planowanych zmian.
Powód opuszczenia miejsca zamieszkania
Poszukiwanie pracy
25.7%
Wykonywanie pracy
14.2%
Nauka, studia
11.5%
Z przyczyn rodzinnych
29.2%
Z innego powodu
19.5%
10
20
30
Procent
Wykres 6. Przyczyny planowanej zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania (N
=113).
Wprawdzie dwie najczęściej wymieniane przyczyny to bliżej nieokreślone
przyczyny rodzinne oraz poszukiwanie pracy, ale na uwagę zasługuje też deklaracja
edukacyjnych przyczyn zmiany miejsca zamieszkania.
15
Brak jest też u części osób badanych z góry przyjętych planów na temat okresu
pozostawania poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. W większości jednak
dominuje odpowiedź : „zależy od tego jak mi się w nowym miejscu powiedzie” ale też dla
Na jak długo zamierza opuścić miejsce zamieszkania
wielu są to plany wyjazdu „na zawsze”.
Nie dłużej niż na rok
3.5%
Na okres od jednego do dwóch lat
3.5%
Na dłużej niż 2 lata
8%
To zależy od tego, jak mi się w nowym miejscu powiedzie
47.8%
Na zawsze
37.2%
10
20
30
40
50
Procent
Wykres 7. Okres, na jaki chcą opuścić dotychczasowe miejsce zamieszkania (N =113).
Z wypowiedzi wynika duża niepewność co do przyszłości, a w związku z tym może
być trudne podejmowanie decyzji o zmianie miejsca zamieszkania.
4.2. Zagraniczna sieć migracyjna, doświadczenia migracyjne
i ewentualne plany
wyjazdu za granicę
Niezależnie od tego, że tylko sporadycznie wskazana była chęć wyjazdu za granicę,
starano się ustalić dla wszystkich respondentów ich sieć migracyjną. Niemal wszystkie
prowadzone w różnych krajach badania na temat migracji wskazują bowiem, że sieć
16
migracyjna (członkowie rodziny, znajomi, przyjaciele przebywający za granicą) stanowi
ważne tło decyzji migracyjnych. Jak wskazały badania, ponad połowa (53,6%)
uczestniczących w referowanych badaniach mieszkańców Lubelszczyzny dysponuje taką
siecią. Wśród krajów, w których przebywają przyjaciele/znajomi wymieniane były
najczęściej Wielka Brytania (32% deklarujących osoby za granicą), Niemcy (17%), Stany
Zjednoczone (13,7%) oraz Włochy (8,1%). Inne kraje miały znacznie mniej wskazań.
Planowana zmiana miejsca zamieszkania
jako jeden z elementów mobilności
mieszkańców została uzupełniona o bezpośrednie pytanie o pobyt za granicą kraju oraz
długość tego pobytu. Pobyt za granicą potwierdziło niemal 16% badanych. Najczęściej był
to pobyt obejmujący 1 rok (31,6%), dwa lata (26,6%) i trzy lata (15,2%).
A zatem, trzech z czterech przebywających za granicą spędziło tam nie więcej niż 3
lata.
Jednak na uszczegółowione pytanie o liczbę miesięcy przebywania za granicą
badani wymieniali okres od 3- 6 miesięcy (67%).
Co było celem ich wyjazdów? - głównie praca zarobkowa. Niekwestionowana
dominacja tego celu ukazana jest na wykresie.
Cel przebywania za granicą
Poszukiwanie pracy
1.7%
Wykonywanie pracy
Nauka, studia
Z przyczyn rodzinnych
Z innego powodu
85.7%
2.9%
6.3%
3.4%
20
40
60
80
Procent
Wykres 8. Cel pobytu za granicą
17
Na charakter zatrudnienia za granicą wskazują odpowiedzi, w których badani
wyrażali opinię na temat zgodności wykonywanej tam pracy z wykształceniem i z
poziomem kwalifikacji. Okazało się, że najczęściej była to praca niezgodna zarówno z
kierunkiem jak też z poziomem wykształcenia (55%). Wyniki te potwierdzają wyniki
licznych badań mówiących, że imigranci wykonują prace w niszach zatrudnienia, a więc
ten rodzaj prac, którymi z różnych względów, płacowych i prestiżowych, nie są
zainteresowani stali mieszkańcy kraju przyjmującego. Mimo to co dwudziesty badany
przyznał, że wykonywał pracę zgodną i z wykształceniem i z poziomem kwalifikacji.
Praca za granicą a kwalifikacje
Zgodna z moim kierunkiem wykształcenia
i poziomem kwalifikacji
Zgodna z moim kierunkiem wykształcenia,
ale poniżej poziomu wykształcenia
19.9%
6.6%
Niezgodna z moim kierunkiem wykształcenia,
ale zgodna z poziomem wykształcenia
18.5%
Niezgodna z moim kierunkiem wykształcenia i
poniżej poziomu wykształcenia
55%
10
20
30
40
50
Procent
Wykres 9. Ocena zgodności pracy wykonywanej za granicą z wykształceniem
i kwalifikacjami.
Czy w związku z tym można uznać, że wiedza zdobyta za granicą jest przez nich
po powrocie wykorzystywana w kraju? Częściej niż co trzeci badany, który pracował za
granicą, ocenia, że korzysta z tej wiedzy (36,6%). Wynik ten można uznać za bardzo
18
pozytywny i wnioskować, że w przekonaniu osób badanych praca za granicą, nawet ta,
którą część z nich uznała za niezgodną z kwalifikacjami, dała możliwość wzrostu własnego
kapitału intelektualnego. I to z pewnością jest można uznać za pozytywna pointę tej części
badań.
5. Konkluzje statystyczne
W zakończeniu należało przedstawić odpowiedź na pytanie, czy istnieją jakieś
korelacje między cechami demograficzno - społecznymi a kwestiami związanymi z
mobilnością badanych mieszkańców Lubelszczyzny.
dodatnia
korelacja
(1.0)
Liczba lat przebywania za granicą
Praca za granicą a kwalifikacje
Czy wiedza zdobyta za granicą wykorzystywana jest w kraju
brak
korelacji
(0.0)
Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk.
Na jak długo zamierza opuścić miejsce zamieszkania
Czy aktualnie pracuje zawodowo
Miejsce zamieszkania
Wykształcenie
Wiek
Płeć (M)
Przyjaciele/znajomi za granicą
ujemna
korelacja
(-1.0)
Korelogram 1. Zmienne demograficzno- społeczne a analizowane cechy mobilności
badanych mieszkańców Lubelszczyzny
Przegląd korelacji pozwala dodatkowo zwrócić uwagę na kilka kwestii
Po pierwsze – miejsce zamieszkania okazało się nie mieć wpływu na żadną z
uwzględnionych przez respondentów odpowiedzi.
Po drugie – pojawiły się w kilku przypadkach dodatnie korelacje:
•
najsilniejsze wystąpiły między płcią (głównie wypowiedziami
19
mężczyzn)
a zgodnością pracy za granicą z kwalifikacjami i z korzystna oceną przydatności w
kraju zdobytej tam wiedzy oraz między wiekiem a okresem, na jaki chce opuścić
miejsce zamieszkania a także między aktualnym zatrudnieniem a pozytywną
oceną przydatności w kraju zdobytej za granicą wiedzy.
•
słabsze korelacje pozytywne wystąpiły: między wiekiem a
posiadanym doświadczeniem pracy za granicą i okresem pracy, oraz między
wykształceniem a planami opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania,
oraz okresem, na jaki chce to uczynić a także z posiadaniem sieci migracyjnej.
Po trzecie – zaobserwowano też korelacje ujemne:
•
najsilniejsza między wiekiem a planami opuszczenia miejsca
zamieszkania
•
oraz słabsze między płcią a liczbą lat pobytu za granicą, między
wiekiem a liczebnością sieci migracyjnej, między wykształceniem a
wykonywaniem za granicą pracy zgodnej z kwalifikacjami oraz między
aktualnym zatrudnieniem a liczbą lat przebywania za granicą.
6. Wnioski końcowe i rekomendacje
Podsumowując wyniki badań należy stwierdzić ogólnie słabą mobilność
przestrzenną deklarowaną przez mieszkańców Lubelszczyzny. Dotyczy to zarówno
migracji wewnętrznej jak i zewnętrznej. Z jednej strony może to świadczyć o przywiązaniu
do miejsca urodzenia (ponad 40% mieszka stale lub z przerwami w miejscowości, w której
się urodzili) , ale też o niepewności, jak im się powiedzie w nowym miejscu. Poczucie
związku z dotychczasowym miejscem życia może być czynnikiem, jaki będzie sprzyjał
zatrzymaniu
mieszkańców
na
Lubelszczyźnie.
Oczywiście
muszą
być
zminimalizowane sytuacje, które ich wypychają, nie tylko za granice kraju, ale także
poza województwo.
Jednym z interesujacych wyników badań są ogólne pozytywne oceny doświadczeń
zdobytych za granicą - 36,6% z tych osób, które pracowały za granicą oceniło, że
20
korzysta ze zdobytej tam wiedzy. Należy się więc zastanowić, jak w większym stopniu
wykorzystać kapitał zawodowy i społeczny powracających na Lubelszczyznę migrantów.
Ponieważ jednak problemy migracyjne, ze względu na szerokie spektrum badań
zostały potraktowane dość zdawkowo, niezbędne wydaje się podjęcie bardziej
pogłębionych badań zjawiska migracji, podobnie, jak uczynił to CBOS w badaniach z roku
2011. Ponieważ w badaniach CBOS-u pominięto wiele kwestii dotyczących migracji,
natomiast badania prowadzone pod kierunkiem Krzysztofa Markowskiego obejmowały
tylko kobiety – reemigrantki, wydaje się niezbędne, by przeprowadzić bardziej
kompleksowe badania dotyczące problemów migracyjnych ludności Lubelszczyzny, jako
regionu Polski Wschodniej i regionu peryferyjnego w kontekście rynku pracy.
Bibliografia
1. Building Regional Partnerships to Fight Trafficking in Persons in the Context of EU
Enlargement, International Organization for Migration. Warsaw, 2004.
2. Huddleson T., Nissen J., Migrant Integration Policy Index III. Bruksela, 2011. s.26.
3. Kaczmarczyk P., Łukowski W. (red.), Polscy pracownicy na rynku Unii Europejskiej.
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.; Kępińska E., Migracje sezonowe
z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zróżnicowanie według płci.
Studia Migracyjne. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
4. Kawczyńska – Butrym Z., Migracje zarobkowe – w poszukiwaniu możliwości zwiększenia
własnego kapitału/ potencjału. W: Migracje – wyzwanie XXI wieku. Red. M. ST. Zięba.
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2008. s. 53-62.
5. Kawczyńska – Butrym Z., Migracje. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2009.
6. Kawczyńska – Butrym Z., Ogryzko – Wiewiórowska M., Butrym M,. Wyjazdy Polaków –
przyjazdy Ukraińców. Lokalne problemy migracyjne na Lubelszczyźnie. Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2012.
7. Kowalczuk K.. Mobilność a rynek pracy w województwie lubelskim. W: Migracje a rynek
pracy w województwie lubelskim. Praca zbiorowa. CBOS. Warszawa [2011].
8. Markowski K., Kawczyńska – Butrym Z., Bryk D., Rożnowski B., Raport z badań
realizowanych w ramach projektu: Adaptacja reemigrantek na regionalnym rynku pracy –
badania , analizy, upowszechnienie. Lublin 2010. s. 10.
9. Mechanizmy decyzyjne ludzi młodych przy wyborze kierunków kształcenia. Wojewódzki
Urząd Pracy, Lublin 2009.
10. Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red.
M. Grabowska Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011].
11. Plewko J., Sprostać migracji. Pomoc migrantom ekonomicznym z ziem polskich.
Wydawnictwo KUL. Lublin 2010.
21
12. Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.s. 388.
13.
Rydzewski P., Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz
statystycznych. cz. II . Mieszkańcy Lubelszczyzny. Lublin 2012.
14.
Stola D. Kraj bez wyjścia?. Migracje z Polski 1949-1989 . IPN, Instytut Studiów
Politycznych PAN, Warszawa 2010.
15. Thomas W. I., Znaniecki F., Chłop polski w Ameryce i w Europie. Ludowa Spółdzielnia
Wydawnicza. Warszawa 1976.
16. Wieruszewska M. (red.) Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę. Instytut Rozwoju
Wsi i Rolnictwa PAN. Warszawa 2007.
17.
Word Migration, Managing Labor Mobility in the Evolving Global Economy.
International Organization for Migration. Vol. 4 IOM World Migration Report Series.
Switzerland 2008.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
22