Pobierz plik PDF

Transkrypt

Pobierz plik PDF

PREFERENCJE POLITYCZNE 2009
POSTAWY - IDENTYFIKACJE - ZACHOWANIA
Redakcja naukowa
Agnieszka Turska-Kawa
Waldemar Wojtasik
Katowice 2010
Recenzent:
Dr hab. Mariusz Kolczy!ski
Projekt ok!adki:
Jaros"aw Wichura
Sk!ad komputerowy:
Przemys"aw Grzonka
© Agnieszka Turska-Kawa i Waldemar Wojtasik
Katowice 2010
Patronat nad projektem sprawuje Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych.
Opiek# wydawnicz$ nad projektem sprawuje Centrum Innowacji, Transferu
Technologii i Rozwoju Fundacja Uniwersytetu %l$skiego.
ISBN: 978-83-62314-04-1
Wydawca:
UNIKAT 2
Ul. Dzi#cio"ów 9
40-532 Katowice
123
Agnieszka Turska-Kawa, Waldemar Wojtasik
STRUKTURA!SPO$ECZNA!ORAZ!PREFERENCJE!!
PARTYJNE!W!UK$ADZIE!AUTOIDENTYFIKACJI!!
LEWICOWO-PRAWICOWYCH
W XXI wieku na polskiej scenie partyjnej, w porównaniu do wcze&niejszego okresu transformacji systemowej, zasz"y radykalne zmiany. W pocz$tkach demokratycznej ewolucji, szczególnie do wyborów 1996 roku, funkcjonowa" pogl$d
o nieadekwatno&ci kategorii lewicy i prawicy w zakresie mo'liwo&ci opisu rzeczywisto&ci politycznej w Polsce i innych krajach postkomunistycznych [Szawiel 2001:
227]. Dopiero po wyborach parlamentarnych 1996 roku powszechnie przyj#to diagnoz#, 'e lewica je wygra"a, a prawica przegra"a [Antoszewski 2005: 20]. W &wiadomo&ci spo"ecznej ukonstytuowa" si# podzia", który Miros"awa Grabowska okre&li"a mianem „podzia"u postkomunistycznego” i który genetycznie strukturyzowa"
przestrze! polityczn$ na postkomunistyczn$ lewic# i postsolidarno&ciow$ prawic#
[2007: 126-207]. Kresem jego formacyjnego oddzia"ywania by"y wybory parlamentarne z 2005 roku /a wcze&niej do Parlamentu Europejskiego z 2007 roku3, w których maj$cy postkomunistyczny rodowód SLD poniós" kl#sk#. Pewne symptomy,
które wskazywa"y na zmian# uk"adu politycznego odniesienia z lat 90-tych, by"y ju'
widoczne w wynikach elekcji parlamentarnej z 2001 roku, kiedy co prawda wygra"a j$ koalicja SLD i postsolidarno&ciowej Unii Pracy [Antoszewski 2009: 112], ale
do Sejmu dosta"y si# partie nieodwo"uj$ce si# bezpo&rednio do genetycznego kryterium – Samoobrona i Liga Polskich Rodzin [Wojtasik 2009: 157].
Jak si# okazuje, z dzisiejszej perspektywy wybory z 2005 roku zapocz$tkowa"y okres politycznej marginalizacji formacji, odwo"uj$cych si# deklaratywnie
do idei lewicowych. Marginalizacji rozumianej tutaj w dwojaki sposób: /13 znacz$cej utraty poparcia wyborczego w stosunku do okresu przed 2002 rokiem i /23 braku
realnego wp"ywu na toczone przetargi gabinetowe. SLD wróci" do roli „brzydkiego
kacz$tka”, jakim by" w poprzednim wcieleniu, przed 1996 rokiem. Zmiany po lewej
stronie nie pozosta"y oczywi&cie bez wp"ywu na przeciwn$ stron# sceny politycznej,
124
zmonopolizowan$ przez Platform# Obywatelsk$ oraz Prawo i Sprawiedliwo&). W$tpliwo&ci$, któr$ nale'y w tym miejscu zaznaczy) jest kwestia strukturyzacji sceny
partyjnej, bo czy zasadnym jest mówienie o lewej /w znaczeniu ideowym3 stronie,
skoro faktyczna dychotomia polityczna jest zawarta pomi#dzy dwiema partiami
prawicowymiq Zak"adaj$c pewn$ umowno&) w stosowanej terminologii, zmiana
w tym wzgl#dzie zak"ada nowy wymiar identy(kacji g"ównych politycznych biegunów, w ramach którego jeden mo'na okre&li) jako konserwatywno-liberalny a drugi
konserwatywno-narodowy [Wojtasik 200=: 250]. Czy po 2005 roku mo'na zidenty(kowa) w postawach politycznych polskiego spo"ecze!stwa takie zmiany, które
uprawdopodabniaj$ mo'liwo&) trwa"ej marginalizacji partii lewicowychq Pytanie
to pos"u'y"o jako zacz$tek niniejszych poszukiwa!.
Status!p$aszczyzny!lewica-prawica
Dychotomia polityczna lewica-prawica jest czynnikiem strukturyzacji przestrzeni politycznej, który oddzia"uje na ni$ w kilku najwa'niejszych p"aszczyznach.
Jest to wi#c model, w ramach którego dokonuje si# schematyzacji sfery polityki,
dziel$c j$ pod wzgl#dem aksjologicznym, ideologicznym czy spo"ecznym. Jest
to idea wed"ug której przypisuje si# poszczególnym partiom miejsce w politycznym
uniwersum, warunkuj$c ich pozycj# uk"adem odniesienia innych si". Jest to równie'
mechanizm spo"ecznego pozycjonowania preferencji politycznych o uogólnionym
ideologicznie charakterze, pozwalaj$cym jednostkom znale4) zwi$zek pomi#dzy reprezentowanymi warto&ciami a ich transpozycj$ na sfer# bie'$cej polityki. Norberto
Bobbio [199=: 25] pisze: „Prawica i lewica to dwa terminy antytetyczne, od ponad dwóch stuleci u'ywane powszechnie w celu wskazania sprzeczno&ci mi#dzy
ideologiami i ruchami, na jakie podzielone jest g"#boko skon*iktowane uniwersum
my&li i dzia"a! politycznych. Jako terminy antytetyczne wykluczaj$ si# wzajemnie
i "$cznie wyczerpuj$ w odniesieniu do owego uniwersum.” Diadyczno&) opisu sfery
polityki za pomoc$ uniwersum lewica-prawica, wbrew twierdzeniom Bobbio, mo'e
mie) równie' charakter komplementarny /a nie wy"$cznie antytetyczny3, szczególnie je'eli kon*iktowo&) tego uj#cia zast$piona zostanie wzajemnym zbli'aniem si#
poj#), czemu s"u'y) mo'e konsensualny wymiar wspó"czesnych demokracji. Marcel
Gauchet identy(kuje wspó"czesn$ diadyczno&) tych poj#) w obszarze: „pomi#dzy
Struktura!spo$eczna!oraz!preferencje!partyjne!w!uk$adzie!autoidenty&kacji…
125
zasad$ rzeczywisto&ci, bronion$ przez prawic#, a warto&ciami, których prymat wypisuje na swych sztandarach lewica. Stara si# ona uosabia), w dzisiejszym &wiecie
prozaicznej konkurencji, trwa"o&) warto&ci wy'szych, warto&ci ducha naprzeciw
w"adzy pieni$dza. S"abo&ci$ prawicy jest to, 'e sta"a si# cyniczna. S"abo&ci$ lewicy
to, 'e sta"a si# straszliwie angeliczna. A przecie' ka'dy z nas wie, 'e jest po trosze
prawicowy i lewicowy zarazem” [Gauchet].
Prosta binarna identy(kacja cz#sto jednak nie wystarcza dla samookre&lenia
przez wyborców ró'nic w reprezentowanych stanowiskach. Wywo"uje to potrzeb#
stosowania kategorii po&redniego b$d4 cz$stkowego opisu, szczególnie, gdy badacz stawia sobie zadanie dok"adnego przedstawienia siatki autoidenty(kacji politycznych. W przypadku kategorii cz$stkowych najprostszy zabieg polega na takiej
strukturyzacji poszczególnych pól, która odwo"uje si# do ekspozycji nat#'enia cechy
/np. skrajna lewica i skrajna prawica3. Dzi#ki niemu respondent ma mo'liwo&) okre&lenia swojej pozycji w wymiarze bardziej szczegó"owym, dok"adniej mu mentalnie
odpowiadaj$cym. Strategia, odwo"uj$ca si# do wyodr#bnienia kategorii pomi#dzy
lewic$ a prawic$, zasadza si# na twierdzeniu, 'e mo'na wykaza) istnienie formu"y
po&redniej, która znacz$co ró'ni si# od j$ otaczaj$cych skrzyde".
Taki element po&redni, który zmienia struktur# diadyczn$ w triad#, w sferze
polityki nosi miano centrum i bywa nazywany modelem w"$czonego &rodka /w przeciwie!stwie do diadycznego wy"$czonego &rodka3, b$d4 w specy(cznym przypadku
w"$czaj$cego [Bobbio 199=: 2<-61]. Wyodr#bnienie centrum /w sytuacjach kiedy
jest to mo'liwe3 pozwala na uzyskanie bardziej koherentnego obrazu uniwersum
politycznego, szczególnie, gdy mo'na do niego przypisa) specy(czne identy(kacje ideologiczne czy wr#cz partyjne. Sytuacj# t# opisuje Bobbio: „Wyodr#bnienie
tej cz#&ci po&redniej pozwala na umo'liwia lepsze zrozumienie systemu, poniewa'
pozwala rozró'ni) centrum bli'sze lewicy, centrolewic# i centrum bli'sze prawicy,
czyli centroprawic#; tak samo w &rodowisku lewicy mamy lewic# umiarkowan$, która sk"ania si# ku centrum i lewic# skrajn$, która centrum si# przeciwstawia, w &rodowisku prawicy za& prawic#, która sk"ania si# ku centrum, i prawic#, która która' si#
od tego centrum odsuwa tak dalece, 'e zajmuje stanowisko równie przeciwstawne
centrum, co lewicy” [199=: 29]. Separacja centrum jest wi#c zabiegiem nie tylko
metodologicznym, cz#sto id$ za nim rzeczywiste identy(kacje, których wymiar nie
powala na zamkni#cie w jednoznacznych poj#ciach „prawica” i „lewica”.
126
Dla przedstawianego problemu istotno&ci i charakteru podzia"u lewica-prawica, w perspektywie zainteresowania niniejszego tekstu, wa'nym jest przyj#cie za"o'enia o de(niowaniu postaw w jego ramach. Badania przeprowadzane m. in. w ramach
Polskiego Generalnego Studium Wyborczego przez Tadeusza Szawiela dowodz$,
'e Polacy operuj$ autoidenty(kacjami w ramach skali lewica-prawica i te identy(kacje powi$zane s$ z preferencjami wyborczymi [Raciborski 2006: 22<-260]. Skoro
same jednostki u'ywaj$ dla opisu i strukturyzacji swoich postaw poj#) uogólnionych,
to mo'na podj$) prób# identy(kacji charakterystycznych spo"ecznych wymiarów
lewicowo&ci i prawicowo&ci oraz opisa) specy(k# politycznego centrum. Rados"aw
Markowski, na podstawie danych z wspominanego ju' Polskiego Generalnego Studium Wyborczego, potwierdza tez# o znacznym stopniu autonomii elektoratu centrowego: „Ale najwa'niejszy argument kwestionuj$cy trafno&) tezy o przypadkowym charakterze zbiorowo&ci osób okre&lanej jako centrum odnajdujemy analizuj$c
&redni$ spójno&) ich opinii. Otó' na 10 przypadków w czterech ich opinie s$ bardziej
spójne ni' zbiorowo&ci b$d4 prawicy, b$d4 lewicy. Dotyczy to, jak si# mo'na by"o
intuicyjnie spodziewa), pozytywnego stosunku centrystów do kwestii prywatyzacji
przedsi#biorstw pa!stwowych, przyst$pienia Polski do Unii Europejskiej, przyzwolenia na nap"yw obcego kapita"u do Polski, a tak'e negatywnego stosunku do tzw.
nomenklatury. Podkre&lmy to wyra4nie: w ani jednym przypadku na 10 analizowanych ich pogl$dy nie s$ najbardziej niespójne – porównuj$c z lewic$ czy prawic$
– co, uwzgl#dniaj$c wy'sz$ liczebno&) tej zbiorowo&ci, jest wynikiem niezwykle
przekonuj$cym” [Markowski R., Centrum!jest!czy!go!nie!ma?].
Analiza preferencji grup wyodr#bnionych na podstawie kryteriów spo"eczno-zawodowych przynosi ich znaczne zró'nicowanie, ale wzory tych zró'nicowa!
s$ mniej wyra4ne ni' dawniej [Raciborski 2006: 22=]. Podstawowe zmienne socjodemogra(czne w przeprowadzanych dotychczas w Polsce badaniach wykazywa"y
s"aby zwi$zek z identy(kacj$ lewica-prawica. Przywo"uj$c ró'ne badania i dane z lat
1991-2001 Tadeusz Szawiel pokusi" si# o postawienie dwóch ogólnych wniosków
[Szawiel 2001: 22<-261; 2002: 1<5-1<8]. Po pierwsze lewicowe i prawicowe to'samo&ci s$ równie powszechne we wszystkich kategoriach socjodemogra(cznych.
Nie ma czynników, które w znacz$cy sposób ró'nicowa"yby w ich ramach wyst#powanie postaw lewicowych lub prawicowych. Po drugie, struktura spo"eczna nie jest
katalizatorem zró'nicowania postaw ideowych. Klasowo&) podzia"ów spo"ecznych,
127
b#d$ca w spo"ecze!stwach zachodnich jedn$ z g"ównych determinant identy(kacji
politycznych, w Polsce jest „nieczynna”. Podobne wnioski mo'na postawi) na podstawie bada! Tomasza Godlewskiego, który bra" pod uwag# spolaryzowane pro(le
identy(kacji ideologicznej spo"ecze!stwa polskiego [200<: 166-1=6]. Wyró'nione
przez badacza cechy antonimiczne, dziel$ce lewic# od prawicy, sta"y si# podstaw$
dla syntetycznego modelu klasy(kacji postaw, który ukaza" niewielkie ró'nice w kategoriach regionu zamieszkania, miejsca zamieszkania i wykszta"cenia. Czynnikami
niemaj$cymi znaczenia okaza"y si# p"e) i przynale'no&) pokoleniowa.
Postawy!w!wymiarze!lewica-prawica!a!cechy!spo$eczno-demogra"czne
Celem niniejszych bada! by"a wery(kacja zwi$zków mi#dzy deklarowanymi autoidenty(kacjami ideologicznymi a zmiennymi spo"eczno-demogra(cznymi.
Tabela 1. Miejsce zamieszkania a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
i ilo#ciowy rozk!ad odpowiedzi w uk!adzie lewica-centrum-prawica.
Województwo
N
%rednia
Dolno&l$skie
<7
Kujawsko-pomorskie
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,=2
21
25,0
24
2<,=
39
7=,7
5<
5,08
21
6=,2
16
28,=
21
6=,2
Lubelskie
61
5,85
18
28,9
15
27,=
29
78,5
Lubuskie
29
5,82
5
18,2
12
71,7
12
71,7
`ódzkie
86
5,75
16
21,9
26
65,=
31
72,5
Ma"opolskie
92
5,=8
25
28,2
20
21,8
78
51,1
Mazowieckie
178
5,80
28
1<,6
5<
69,5
62
72,2
Opolskie
29
5,98
5
18,6
9
61,0
15
51,8
Podkarpackie
59
5,==
14
26,8
16
28,1
29
79,2
Podlaskie
34
5,59
6
18,=
14
71,2
14
71,2
Pomorskie
63
5,77
10
15,9
31
79,2
22
67,9
%l$skie
135
5,71
6<
2<,1
36
2=,8
61
75,2
%wi#tokrzyskie
68
5,17
13
65,1
10
28,0
14
68,9
Warmi!sko-mazurskie
42
5,29
6
17,6
22
52,7
14
66,6
Wielkopolskie
95
5,22
30
61,=
2<
29,5
68
6<,9
Zachodniopomorskie
7<
7,7=
21
76,<
12
25,0
15
61,2
128
Rysunek 1. Nat$&enie postaw lewicowych, centrowych i prawicowych (odpowiednio)
w uk!adzie wojewódzkim.<
^Punkt wyj&cia oblicze! stanowi" rozk"ad nat#'enia tych samych postaw w innych województwach.
Respondentom zadano pytanie:! Je%li! potocznie! mówi! si#,! ;e! ludzie! maj'! pogl'dy!
lewicowe!i!prawicowe!to!jak!okre%li"*a6by!Pan*i6!swoje!pogl'dy!polityczne? W poszukiwaniach empirycznych wykorzystano skal# 11 punktow$, gdzie skrajne punkty
by"y oznaczone jako 0 /lewica3 oraz 10 /prawica3. %rodek ci#'ko&ci tak skonstruowanej skali stanowi 5. W prezentowanym materiale poza &redni$ wskazano równie' ilo&ciowy i procentowy rozk"ad poszczególnych kategorii socjodemogra(cznych w uk"adzie: lewica-centrum-prawica, gdzie jako lewicowe deklaracje uznano
sum# wskaza! od 0 do 7, jako centrum okre&lono deklaracje &rodka skali – 5, a jako
prawicow$ orientacj# sum# wskaza! punktów skali = do 10.
Miejsce zamieszkania. Zró'nicowanie regionalne stanowi, nie tylko w Polsce, wa'n$ determinant# prezentowanych postaw politycznych [Raciborski 2006: 229260]. Istnieje przynajmniej kilka prób wyja&niania tego zjawiska, z których najpopularniejszymi s$ hipoteza zaborowa [Raciborski 1998: 15<] i hipoteza modernizacyjna
[Wybory!pokaza"y!stary!podzia"!na!Polsk#!A!i!B]. Region zamieszkania respondentów
w uk"adzie identy(kacji politycznych jest czynnikiem, w ramach którego ujawnione zosta"y niewielkie odmienno&ci w deklarowanych postawach /Tabela 13. Generalna wi#kszo&) &rednich deklaracji ideologicznych na skali lewica-prawica sytuuje si#
na prawo od &rodka skali, z najdalej wysuni#tymi orientacjami w województwie opolskim. Wyj$tek stanowi$ mieszka!cy województwa zachodniopomorskiego, którzy
swoje preferencje ideologiczne plasuj$ w kierunku lewego od &rodka skali kra!ca.
W wi#kszo&ci województw dominuj$ orientacje prawicowe. Wyj$tek stanowi$ województwa pomorskie i warmi!sko-mazurskie, gdzie centrum zogniskowa"o najwi#ksz$ ilo&) deklaracji oraz zachodniopomorskie, w którym blisko po"owa
129
Tabela 2. Miejsce zamieszkania (miasto-wie#) a #rednie na skali lewica-prawica
oraz procentowy i ilo#ciowy rozk!ad odpowiedzi w uk!adzie lewica-centrum-prawica.
Miejsce zamieszkania
N
&rednia
Wie&
69<
Miasto do 20 tysi#cy
mieszka!ców
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,51
103
25,9
113
2<,7
1<2
75,8
<7
5,77
23
28,7
23
28,7
6<
75,2
Miasto 20-100 tysi#cy
mieszka!ców
234
5,69
63
28,0
87
61,=
98
71,7
Miasto 100-200 tysi#cy
mieszka!ców
12<
5,67
26
20,6
54
72,2
7<
68,5
Miasto powy'ej 200 tysi#cy
242
mieszka!ców
5,56
60
27,<
<5
65,1
98
70,1
badanych deklaruje lewicowo&). Mimo tej wyra4nej tendencji zdecydowano si# podda) ocenie rozk"ad nat#'enia danych postaw w okre&lonych województwach /Rysunek 1). Orientacje lewicowe stosunkowo cz#&ciej deklarowali mieszka!cy Polski
pó"nocno-zachodniej oraz województwa &wi#tokrzyskiego. Na pó"nocnym wschodzie kraju cz#&ciej wyst#puj$ jednostki o postawach centrowych. Z kolei od po"udniowych terenów Polski, posuwaj$c si# na pó"noc, zaobserwowano spadek nat#'enia deklaracji prawicowo&ci. Analiza ukazuje równie', 'e niski poziom wskaza!
deklaracji lewicowych koresponduje najcz#&ciej z ponadprzeci#tnymi wskazaniami
centrum /poza opolskim3 i nie przek"ada si# na stosunkowo cz#stsze obecno&ci postaw prawicowych w&ród badanych.
W odniesieniu do zró'nicowania miejsca zamieszkania miasto-wie& nie odnotowano istotnych ró'nic w deklaracjach na skali lewica-prawica.1 Najdalej wysuni#ty w prawo punkt na skali lewica-prawica, okre&laj$cy ich autoidenty(kacje
polityczne, wskazuj$ mieszka!cy wsi oraz najwi#kszych miast. Interesuj$cy jest
fakt, i' wraz ze wzrostem wielko&ci zamieszkiwanego miasta maleje procent osób
deklaruj$cych orientacje lewicowe lub prawicowe na rzecz wzmocnienia orientacji
centrowych. Tendencja ta jednak nie dotyczy najwi#kszych miast. Na wsi i w ma"ych miastach mo'na zaobserwowa) najwi#ksz$ dominacj# postaw prawicowych
/Tabela 23.
1
Wszystkie komentowane w tym rozdziale ró'nice mi#dzy &rednimi zosta"y poddane
T-testowi dla prób niezale'nych.
130
Tabela 3. P!e* a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
P"e)
N
&rednia
558
M#'czy4ni 529
Kobiety
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,75
136
27,7
194
67,<
228
70,<
5,78
139
2=,6
155
29,6
235
77,7
P!e*. Zarówno kobiety, jak i m#'czy4ni deklaruj$ praktycznie identyczne
miejsce na skali lewica-prawica. Ró'nica mi#dzy nimi nie jest istotna statystycznie. Niezale'nie od p"ci dominuj$ orientacje prawicowe. Mo'na jednak zauwa'y),
'e nieco wi#cej kobiet okre&la swoje postawy jako centrowe, z kolei m#'czy4ni cz#&ciej konkretyzuj$ swoje s$dy jako lewicowe lub prawicowe /Tabela 63.
Wiek. Nie zaobserwowano istotnych ró'nic w kolejnych grupach wiekowych
w zakresie deklarowanych orientacji. Dostrzegalne s$ jednak pewne tendencje. Wyniki bada! wskazuj$, 'e wraz z wiekiem nast#puje przesuni#cie artyku"owanych autoidenty(kacji w kierunku bardziej prawicowym, z odnotowanym ich lekkim spadkiem przy osobach najstarszych. Analiza procentowa zwraca uwag#, 'e orientacje
centrowe dominuj$ w&ród m"odszych badanych, w najwi#kszym nat#'eniu w przedziale wiekowym 25-67 lata. Orientacje prawicowe s$ cz#&ciej prezentowane przez
ludzi starszych oraz najm"odszych respondentów. Procent osób deklaruj$cych lewicowo&) jest podobnie roz"o'ony w ka'dej z grup wiekowych /Tabela 73.
Wykszta!cenie. Kategoria wykszta"cenie równie' nie wykazuje drastycznych
odmienno&ci w deklaracjach na skali lewica-prawica. Istotnie ró'ni$ si# osoby z wykszta"ceniem podstawowym?gimnazjalnym wi#kszym zaznaczonym przesuni#ciem
Tabela 4. Wiek a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
Wiek
N
&rednia
1<-27
149
25-34
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,67
34
22,<
53
65,=
62
71,=
219
5,62
54
27,=
<<
70,2
88
65,2
35-44
180
5,29
50
29,7
56
62,9
64
68,8
45-54
211
5,7<
78
22,6
86
67,=
91
76,1
55-64
166
5,8<
44
2=,5
36
21,8
<=
51,<
>65
181
5,=0
46
28,0
43
25,1
<2
78,9
131
Tabela 5. Wykszta!cenie a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
Wykszta"cenie
N
&rednia
Bez wykszta"cenia
4
Podstawowe?gimnazjalne
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,00
2
50,0
0
0,0
2
50,0
=8
=,22
13
19,7
15
22,7
39
5<,2
Zawodowe
1<8
5,5<
46
27,=
52
28,<
<9
78,=
%rednie?policealne
433
5,76
108
27,8
141
62,=
1<5
72,8
Wy'sze /uko!czone studia
licencjackie lub
magisterskie)
395
5,62
108
28,1
141
65,8
178
68,2
w prawo od jednostek ze &rednim?policealnym i wy'szym. Odnotowano jednak pewne prawid"owo&ci. Kategoria zwraca uwag#, 'e miejsce autoidenty(kacji na skali
lewica-prawica wraz ze wzrostem wykszta"cenia zbli'a si# z prawej strony do centrum.2 Potwierdza ten fakt analiza procentowa deklaracji w poszczególnych kategoriach, która ukazuje, 'e orientacje prawicowe malej$ wraz ze wzrostem wykszta"cenia. Jednocze&nie wraz ze wzrostem wykszta"cenia wzrasta procent deklaracji
lewicowych i centrowych /Tabela 53.
Stan cywilny. Najbardziej ukierunkowane w prawo od &rodka ci#'ko&ci skali
„lewica-prawica” autoidenty(kacje prezentuj$ jednostki zam#'ne, jest to jedyna grupa
istotnie wyró'niaj$ca si# deklaracjami w zakresie orientacji ideologicznej. Pozosta"e
osoby wskazuj$ zbli'one miejsce, usytuowane nieco bli'ej &rodka. Bior$c pod uwag# rozk"ady procentowe warto zauwa'y), 'e proporcjonalnie orientacje prawicowe cz#&ciej deklaruj$ owdowiali, jednocze&nie w grupie tej jest najwy'szy odsetek
Tabela 6. Stan cywilny a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
Stan cywilny
N
&rednia
Panna?kawaler
321
M#'atka?'onaty
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,61
<6
25,9
113
65,2
125
6<,9
604
5,5<
150
27,<
1<<
61,1
266
77,1
Rozwódka?rozwodnik
61
5,67
14
26,0
24
69,6
23
68,8
Wdowa?wdowiec
100
5,6=
2<
2<,0
24
27,0
7<
7<,0
2
Najbardziej centrowe deklaracje sk"adaj$ jednostki bez wykszta"cenia, jednak ze wzgl#du
na zbyt ma"$ ilo&) tych osób w próbie, trudno wyci$ga) rzetelnie wnioski.
132
Tabela 7. Struktura zawodowa a #rednie na skali lewica-prawica oraz procentowy
Struktura zawodowa
N
&rednia
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
Pracuje zawodowo na
pe"nym etacie, równie'
569
w rodzinnym gospodarstwie
rolnym
5,76
140
27,=
211
68,1
21<
6<,6
Pracuje dorywczo
8<
5,59
21
2=,9
22
2<,2
35
77,9
Jest bezrobotna?bezrobotny
2<
5,<2
5
18,9
9
62,1
24
50,0
Uczy si# w szkole?studiuje
w Wy'szej uczelni
16<
5,18
36
2=,0
78
67,1
55
69,<
Jest na rencie?emeryturze
246
5,=1
=<
28,8
49
19,9
129
52,7
Zajmuje si# domem?
wychowaniem dzieci
28
5,59
5
1<,=
11
70,8
11
70,8
deklaracji lewicowo&ci. Z kolei u rozwiedzionych zdiagnozowano najliczniejszy
rozk"ad odpowiedzi centrowych, które uszczupli"y deklaracje lewicowe i prawicowe, czyni$c ich odsetki najmniejszymi /Tabela =3.
Struktura zawodowa. Wszystkie deklaracje autoidenty(kacji na skali
lewica-prawica jednostek o ró'nej pozycji zawodowej usytuowane s$ na prawo
od &rodka ci#'ko&ci. Nie odnotowano mi#dzy nimi istotnych ró'ni) statystycznych. Najwi#ksz$ rozpi#to&) na skali prezentuj$ osoby ucz$ce si# czy studiuj$ce,
sytuuj$ce si# bli'ej &rodka skali oraz bezrobotni, wykazuj$ce najwi#ksze przesuni#cie w prawo. Analiza procentowa zawarto&ci poszczególnych kategorii ukazuje,
'e cz#&ciej orientacj# prawicow$ prezentuj$ osoby bezrobotne oraz na emeryturze?
rencie. Interesuj$cy jest fakt, 'e jednocze&nie w&ród bezrobotnych odnotowano
najmniejszy odsetek postaw lewicowych, z kolei po&ród jednostek na emeryturze?
rencie – najwy'szy ich odsetek /Tabela 83.
Status materialny. Badani proszeni byli o subiektywne okre&lenie swojego
statusu materialnego. Mo'na zauwa'y), 'e im lepiej oceniana jest w"asna sytuacja,
tym bardziej autoidenty(kacje na skali zbli'aj$ si# z prawej strony w kierunku centrum.3 Podkre&li) nale'y, 'e jest to jednak pewna tendencja, nieistotna statystycznie.
Kompatybilny z t$ prawid"owo&ci$ jest odnotowany procentowy spadek ilo&ci osób
3
Najbardziej centrowe deklaracje sk"adaj$ jednostki deklaruj$ce, 'e 'yj$ bardzo biednie,
jednak ze wzgl#du na zbyt ma"$ ilo&) tych osób w próbie, trudno wyci$ga) rzetelnie wnioski.
133
Tabela 8. Ocena w!asnej sytuacji materialnej a #rednie na skali lewica-prawica
Ocena w"asnej sytuacji
materialnej
N
&rednia
Vyj# bardzo biednie –
nie starcza mi nawet na
podstawowe potrzeby
15
Vyj# skromnie – musze
na co dzie! bardzo
gospodarowa)
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,00
8
7=,8
3
20,0
5
66,6
182
5,8=
39
22,8
50
29,1
<6
7<,2
Vyj# &rednio – starcza mi
na co dzie!, ale musze
oszcz#dza) na wi#ksze
zakupy
5<<
5,77
155
25,=
1<2
60,1
2=8
77,6
Vyj# dobrze – starcza mi
na wiele bez specjalnego
oszcz#dzania
242
5,70
56
26,1
9<
70,5
<<
6=,6
Vyj# bardzo dobrze – mog#
sobie pozwoli) na wygodne
'ycie
53
5,18
1<
66,9
16
60,2
19
65,9
o orientacji prawicowej wraz z pozytywniejszymi ocenami. Deklaracje centrowe
cz#&ciej prezentuj$ jednostki lepiej oceniaj$ce swoj$ sytuacj#, jednak nie dotyczy
to kategorii osób „'yj$cych bardzo dobrze”. W&ród tych ostatnich centrowa orientacja zostaje uszczuplona na rzecz lewicowej /Tabela <3.
Analiza kryterium dochodu na osob# w gospodarstwie domowym ukazuje
wi#ksze zró'nicowanie. Istotnie wyró'niaj$ si# jednostki z najni'szym i najwy'szym poziomem dochodu, sytuuj$ce si# nieznacznie na lewo od &rodka skali od po&rednich kategorii dochodowych, które wspó"wyst#puj$ cz#&ciej z deklaracjami
Tabela 9. Dochód na osob$ w gospodarstwie domowym a #rednie na skali lewica-prawica
Dochód
N
&rednia
Do 500 z".
<<
501-1000 z".
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
7,99
34
6<,=
19
21,=
35
69,<
351
5,80
=<
19,7
118
66,6
166
78,6
1001-2000 z".
423
5,7<
10<
25,5
134
61,8
1<1
72,<
2001-5000 z".
192
5,65
51
2=,5
80
6=,5
81
68,0
Powy'ej 5000 z".
32
7,82
14
76,<
9
2<,1
9
2<,1
134
przesuni#tymi w prawo. Wyniki bada! potwierdzaj$ niejako prawid"owo&) odnotowan$ przy subiektywnej ocenie w"asnej sytuacji materialnej, która mówi o przesuni#ciu deklarowanej autoidenty(kacji z prawej strony skali w lew$ – im wy'szy
dochód tym postawa mniej prawicowa. Nie dotyczy to jednak osób o najni'szych
&rednich dochodach. Poza t$ kategori$ mo'na zauwa'y), 'e wraz ze wzrostem dochodu na cz"onka gospodarstwa domowego maleje procent deklaracji prawicowych
oraz wzrasta lewicowych /Tabela 93.
Preferencje!partyjne!a!ideologiczne
Interesuj$cym spojrzeniem na autoidenty(kacje ideologiczne jest ich zestawienie z deklarowanymi preferencjami partyjnymi. Zabieg ten umo'liwia zidenty(kowanie to'samo&ci ideologicznych elektoratów poszczególnych ugrupowa! oraz
porównanie ich pro(li mi#dzy sob$. Rozk"ad wskaza! respondentów na skali „lewica-prawica” skrajnie wyznaczaj$ deklaracje zwolenników Sojuszu Lewicy Demokratycznej-Unii Pracy /punkt najbardziej wysuni#ty na lewo3 oraz sympatyków
Prawa i Sprawiedliwo&ci /punkt najbardziej wysuni#ty na prawo3. Najbli'ej &rodka
skali sytuuje si# elektorat Polskiego Stronnictwa Ludowego /niewykazuj$cy istotnych ró'nic z deklaracjami PO3, centrowo, ale nieco bardziej na prawo okre&laj$
swoje miejsce wyborcy Platformy Obywatelskiej.
Elektorat PO zrzesza stosunkowo zbli'one ilo&ci jednostek deklaruj$cych
postawy centrowe i prawicowe, w mniejszym stopniu lewicowe. Wyborcy PiS
Tabela 10. Preferencje partyjne a #rednie na skali lewica-prawica
N
%rednia
Elektorat PO
6<5
Elektorat PSL
Lewica
Centrum
Prawica
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
5,2<
92
26,9
150
69,0
143
68,1
63
7,95
19
60,2
24
6<,1
20
61,8
Elektorat PiS
186
=,9<
11
=,7
19
11,0
143
<2,=
Elektorat SLD-UP
93
6,51
80
85,6
20
21,5
3
6,2
Elektorat innych ugrupowa! 102
Deklaruj$cy absencj#
w wyborach
280
parlamentarnych
5,<0
24
26,5
26
25,5
52
51,0
5,72
59
21,9
110
70,8
101
68,7
135
to w przewa'aj$cej mierze osoby, okre&laj$ce swoje pogl$dy jako prawicowe,
w niewielkim stopniu partia ta zrzesza osoby o orientacjach centrowych i lewicowych. Baza wyborców SLD-UP przypomina lustrzane odbicie struktury ideologicznej zwolenników PiS - zdecydowanie najwi#cej wyborców przyznaje si#
do pogl$dów lewicowych, a poparcie po prawej stronie ma szcz$tkowy wymiar.
Elektorat PSL jest najbardziej zdywersy(kowany, we wszystkich trzech identy(kacjach uzyskuje zbli'one odsetki. W&ród osób deklaruj$cych poparcie dla innych
ni' wy'ej wymienione ugrupowania - maj$cymi rodowód parlamentarny, ponad
po"owa artyku"uje pogl$dy prawicowe, a lewicowe i centrowe rozk"adaj$ si# niemal'e identycznie. W przypadku respondentów deklaruj$cych absencj# wyborcz$
przewa'aj$ identy(kacje centrowe, nieznacznie mniej jest w&ród nich jednostek
prezentuj$cych postawy prawicowe.
Podobnie interesuj$co przedstawia si# rozk"ad preferencji partyjnych w uk"adzie autoidenty(kacji /Tabela 113. W odniesieniu do postaw lewicowych to swoistym
zaskoczeniem jest fakt, 'e wi#ksz$ cz#&) zwolenników ma ona w&ród wyborców PO
ni' deklaratywnie lewicowego elektoratu SLD-UP. Orientacje centrowe ogniskuj$
w najwi#kszej mierze zwolenników PO, najni'szy poziom deklaracji w tej grupie
odnotowano w&ród jednostek popieraj$cych PiS. Co trzecia osoba w tej grupie deklaruje absencj# wyborcz$. Równoliczne grupy w&ród osób o postawach prawicowych stanowi$ wyborcy PiS oraz PO.
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
ilo&)
procent
Deklaruj$cy
absencj#
w wyborach
parlamentarnych
ilo&)
Elektorat innych
ugrupowa!
Elektorat SLDUP
&rednia
procent
Elektorat PiS
N
ilo&)
Elektorat PO
Elektorat PSL
Tabela 11. Deklarowane orientacje lewicowe, centrowe i prawicowe a preferencje partyjne.
285
2,91
92
66,5
19
=,9
11
7,0
80
25,7
24
<,8
59
21,5
Centrum 349
5,0
150 76,0
24
=,9
19
5,7
20
5,8
26
8,5
110 61,5
Prawica
8,66
143 61,0
20
7,6
143 61,0
3
0,=
52
11,2 101 21,9
Lewica
462
136
Wnioski
Ogólnie mo'na zauwa'y), 'e analiza ró'nic w deklaracjach na skali lewica-prawica w zestawieniu ze zmiennymi spo"eczno-demogra(cznymi wypad"a negatywnie. Niewiele odnotowano ró'nic istotnych statystycznie, wprawdzie mo'na
zaobserwowa) pewne zró'nicowanie &rednich, ale daje si# ono uj$) raczej w pewne
tendencje, a nie zdecydowane wnioski. Rezultat ten koresponduje z analiz$ to'samo&ci ideologicznych prezentowanych w literaturze przedmiotu przez Tadeusza Szawiela czy Tomasza Godlewskiego, których wyniki ukazuj$, 'e orientacje po 1992 roku
znajduj$ si# poza zasi#giem oddzia"ywania podstawowych czynników spo"ecznodemogra(cznych [Szawiel 2001: 218-261; Godlewski 200<: 166-1=6].
Przytoczone wyniki bada! w zakresie analizy przestrzeni lewica-centrumprawica potwierdzaj$ hipotezy o autonomicznym charakterze centrum, szczególnie
w zakresie ró'nic w reprezentowanych preferencjach partyjnych. W&ród osób deklaruj$cych autoidenty(kacj# centrow$ tylko jedna partia osi$ga dwucyfrowy poziom
wskaza! i znacz$co wi#ksza ni' na ekstremach jest ilo&) deklaracji absencyjnych.
Analiza autoidenty(kacji z odniesieniem do preferencji partyjnych respondentów ukazuje strukturyzacj# polskiej sceny partyjnej, której punkty przeciwstawne
wyznaczaj$ partie o rodowodzie lewicowym i prawicowym /Rysunek 23. Ilo&ciowa
analiza deklaracji poszczególnych postaw ideologicznych wskazuje jednak, 'e lewicowe ciesz$ si# znacznie mniejszym poparciem, co by"oby potwierdzeniem ogólnej
politycznej s"abo&ci lewicy w Polsce.
W stosunku do ko!ca ubieg"ego stulecia, zaobserwowany podzia" na poszczególne postawy jest najbardziej zbli'ony do stanu z po"owy lat 90-tych [Szawiel 2001: 22<]. Znacz$ca przewaga autoidenty(kacji prawicowych, która zosta"a
Rysunek 2. Rozk!ad autoidenty+kacji badanych o ró&nych preferencjach partyjnych
oraz deklaruj%cych absencj$ wyborcz%.
137
ujawniona w prezentowanych wynikach bada!, jest 4ród"em wyborczej si"y PO
i PiS, które w równym stopniu z niej czerpi$. Dominuj$ca pozycja PO wynika) mo'e
równie' z poczynionej obserwacji, 'e w&ród osób o deklaracjach centrowych i lewicowych ma ona istotnie du'e poparcie. Zwraca uwag# fakt, 'e to jedyna partia,
która w stosunku do pozosta"ych, znacz$co wielu zwolenników ma równie' w&ród
jednostek o innych autoidenty(kacjach ni' deklarowane centrowe. Lewicowy SLD
i prawicowe PiS zdecydowanie ogniskuj$ poparcie w swoich matecznikach ideologicznych, maj$c nawet tam godnego konkurenta w PO.
Bibliogra"a
• Antoszewski A. /20053, Polska!prawica!i!lewica!w!procesie!transformacji,
[w:], !J. Korna& /red.3, Partie!polityczne:!permanentne!problemy, Kielce: Wydawnictwo Wy'szej Szko"y Ekonomii i Administracji im. Art. Edwarda Lipi!skiego.
• Antoszewski A. /20093, Partie!i!systemy!partyjne!pa$stw!Unii!Europejskiej!
na!prze"omie!wieków,!Toru!: Wydawnictwo Adam Marsza"ek
• Bobbio N. /199=3, Prawica!i!lewica,!Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Godlewski T. /200<3, Lewica!i!prawica!w!%wiadomo%ci!spo"ecze$stwa!polskiego,!Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Grabowska M. /20073, Podzia"!postkomunistyczny.!Spo"eczne!podstawy!polityki!w!Polsce!po!1989!roku,!Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Grabowska M. Szawiel T. /20013, Budowanie! demokracji.! Podzia"y! spo"eczne,!partie!polityczne!i!spo"ecze$stwo!obywatelskie!w!postkomunistycznej!Polsce,!
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szawiel T. /20023, Podzia"!na!lewic#!i!prawic#!w!Polsce!po!1989!roku!–!
jego!sens!i!trwa"o%), [w:], R. Markowski /red.3, System!partyjny!i!zachowania!wyborcze.! Dekada! polskich! do%wiadcze$,! Warszawa : Instytut Studiów Politycznych
Polskiej Akademii Nauk.
• Raciborski J. /19983, Polskie!wybory.!Zachowania!wyborcze!spo"ecze$stwa!
polskiego!1989-1995,!Warszawa: Wydawnictwo Scholar
• Raciborski J. /20063, Wybory! i! wyborcy,! [w:], Demokracja! polska! 19892003,!J.J. Wiatr, J. Raciborski, J. Bartkowski, B. Fr$tczak-Rudnicka, J. Rajca, Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
138
• Szawiel T. /20013, Podzia"!lewica-prawica!w!polityce!oraz!w!szerszym!kontek%cie! kulturowym, [w:] M. Grabowska, T. Szawiel, Budowanie! demokracji.! Podzia"y!spo"eczne,!partie!polityczne!i!spo"ecze$stwo!obywatelskie!w!postkomunistycznej!Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wojtasik W. /200=3, Polski! system! partyjny! na! tle! wybranych! koncepcji!
ewolucji!politycznej!i!spo"ecznej,![w:], M. Migalski, W. Wojtasik, M. Mazur, Polski!
system!partyjny,!Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wojtasik W. /20093 System!partyjny!i!partie!polityczne!w!procesach!transformacji!systemowej,![w:], Transformacja!systemowa!w!Polsce!1989-2009.!Próba!
bilansu, R. Glajcar, W. Wojtasik /red.3, Sosnowiec: Wydawnictwo REMAR.
#ród$a!internetowe
• Gauchet M., http:??www.r(.fr?actupl?articles?0<9?article€1095.asp
•!Wybory! pokaza"y! stary! podzia"! na! Polsk#! A! i! B http:??wyborcza.
pl?1,98=19,=802756,Wybory€pokazaly€stary€podzial€na€Polske€A€i€B.html
• Markowski R., Centrum!jest!czy!go!nie!ma? http:??archiwum.polityka.pl?art?
centrum-jest-czy-go-nie-ma,698=51.html
305
SPIS!TRE#CI
Wst#p .........................................................................................................................3
Postawy, zachowania i decyzje wyborcze jako przedmiot bada! empirycznych ......8
Robert Alberski
Proces zmiany lojalno&ci wyborczej w Polsce w latach 2005-2009 ........................23
Bartosz Szwejkowski
Preferencje prezydenckie w uj#ciu pro(lowym.......................................................39
Wojciech Peszy"ski
Spo"eczne oddzia"ywanie strategii tworzenia list wyborczych................................58
Jaros!aw Wichura
Identy(kacje partyjne a preferencje w zakresie kszta"tu systemu politycznego
w Polsce ...................................................................................................................89
Agnieszka Turska-Kawa
Psychologiczne uwarunkowania zachowa! wyborczych ......................................101
Struktura spo"eczna oraz preferencje partyjne w uk"adzie autoidenty(kacji lewicowo-prawicowych ....................................................................................................123
Danuta Karnowska
Identy(kacja lewica-prawica i jej rozumienie w przestrzeni kulturowej ..............139
Waldemar Wojtasik
Kwestie ekonomiczne jako czynnik dyskrepancyjny identy(kacji politycznych..153
306
Janusz Okrzesik, Krzysztof Stecyk
Pogl$dy na kwestie socjalne i ich wp"yw na polsk$ scen# polityczn$...................183
Tomasz Okraska
Poparcie dla demokracji i integracji z Uni$ Europejsk$ w perspektywie deklarowanych preferencji partyjnych ...................................................................................195
Jan Wolnicki
Polacy wobec jednomandatowych okr#gów wyborczych .....................................213
Magdalena Marzec
Uczestnictwo Polaków w praktykach religijnych i ich ocena roli Ko&cio"a w 'yciu
publicznym.............................................................................................................228
Spis tabel, wykresów, rysunków ............................................................................255
Aneks .....................................................................................................................263
Spis tre&ci ...............................................................................................................305

Pobierz plik PDF

Transkrypt

Podobne dokumenty

Walory "Jedynki"

Lewica i prawica w Polsce

Ciąża i zdrowe odżywianie się

Znaczenie prawidłowego odżywiania w rozwoju młodego organizmu