Psik Barbara i Stusek Mateusz - WSFiP

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu
edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Korzyści i koszty wynikające z wprowadzenia euro w Polsce
Autor:
Barbara Psik
Mateusz Stusek
Promotor:
Dr Elżbieta Rak-Młynarska
Bielsko-Biała, rok 2016
Spis treści
Wstęp ...................................................................................................................................... 2
Rozdział 1 ............................................................................................................................... 4
Warunki przystąpienia Polski do strefy euro .......................................................................... 4
Rozdział 2 ............................................................................................................................. 10
Korzyści i szanse wynikające z Unii Walutowej .................................................................. 10
2.1. Spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym.
........................................................................................................................................... 10
2.2. Spadek stóp procentowych ........................................................................................ 12
Rozdział 3 ............................................................................................................................. 15
Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem Euro w Polsce ................................................. 15
3.1. Utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej ........... 15
3.2. Ryzyko wzrostu cen i inflacji .................................................................................... 16
3.3. Koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii
edukacyjnej i informacyjnej) ............................................................................................ 17
Zakończenie .......................................................................................................................... 19
Bibliografia ........................................................................................................................... 20
1
WSTĘP
Wprowadzenie euro jako wspólnego pieniądza było naturalną konsekwencją procesu
integracji zachodzącego w krajach Unii Europejskiej. Stanowiło ono swoiste ogniwo, w
obrębie którego występowała swoboda przepływu osób, usług, towarów oraz kapitału.
Integracja walutowa w Europie jest procesem ciągłym. Przystępując do Unii Europejskiej,
Polska zobowiązała się jednocześnie do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej w przyszłości.
Należy pamiętać, że zamiana pieniądza krajowego na euro jest procesem
wieloaspektowym Ma doniosłe znaczenie w aspekcie politycznym, społecznym i dotyczy
niemal wszystkich dziedzin gospodarki. Celem niniejszej pracy będzie więc zwrócenie uwagi
na potencjalne korzyści z tytułu integracji walutowej, jak również koszty tego zabiegu.
W rozdziale pierwszym zostały opisane warunki, jakie muszą zostać spełnione by
Polska mogła przystąpić do strefy euro. Zwrócono uwagę na warunki formalne, w tym
kryteria konwergencji nominalnej i ewentualną potrzebę zmian w konstytucji oraz na kryteria
poza formalne czyli akceptację społeczną dla tego procesu.
W rozdziale drugim wskazano na korzyści i szanse wynikające z Unii Walutowej. Do
tych najistotniejszych zaliczono spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut
i ryzykiem kursowym, spadek stóp procentowych oraz z większej przejrzystości i
porównywalności cen.
W rozdziale trzecim analizie poddano zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro
w Polsce. Analizie poddano skutki utraty autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki
pieniężnej i kursowej i ewentualność pojawienia się szoków asymetrycznych. Opisano ryzyko
wystąpienia wzrostu cen oraz kosztów związanych z operacją zamiany walut, w tym koszty
kampanii edukacyjnej i informacyjnej skierowanej do społeczeństwa.
W pracy wykorzystano raporty opracowywane przez Narodowy Bank Polski,
kompleksowo zajmujące się tematyką niniejszej pracy1. Korzystano także z monografii
przygotowanej przez Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w ramach
projektu realizowanego z NBP dotyczącego programu edukacji ekonomicznej2. W kwestii
analizy stosunku społeczeństwa do przyjęcia wspólnej waluty wykorzystano raporty Centrum
1
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej, Warszawa, 2009; Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie
Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2014; Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy
euro, Warszawa, 2014.
2
Strategie gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej, pod red. K. Opolski i J. Górski, Warszawa 2015.
2
Badania Opinii Społecznej (CBOS)3 oraz wyniki badań prezentowane na stronie Komisji
Europejskiej4.
3
http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF
4
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb82/eb82_first_en.pdf
3
ROZDZIAŁ 1
WARUNKI PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO
1.1.Warunki formalne: kryterium konwergencji nominalnej, zmiana konstytucji
Od 1 maja 2004 roku Polska jest państwem członkowskim Unii Europejskiej. Jest
także uczestnikiem trzeciego etapu tworzenia europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej,
zachowując status uczestnika z tak zwaną derogacją. Derogacja oznacza tymczasowe
zawieszenie niektórych praw i obowiązków związanych z formalnym uczestnictwem w tym
ugrupowaniu. Oznacza to że Polska, po podpisaniu Traktatu Akcesyjnego, jest zobligowana
do tworzenia warunków niezbędnych do przyjęcia euro. Sam moment, w którym miałoby to
nastąpić nie został określony. Akcesja do strefy euro państwa z derogacją związana jest z
dwiema procedurami: włączenia waluty krajowej do systemu ERM II oraz uchylenia
derogacji. Warunkiem przyjęcia euro jest trwałe wypełnienie kryteriów konwergencji
nominalnej i prawnej. W ramach tego ostatniego analizowana jest zgodność ustawodawstwa
krajowego z prawem wspólnotowym, w materii dotyczącej niezależności banku centralnego i
integracji z Eurosystemem. Do konwergencji nominalnej zaliczane są następujące kryteria:
stabilności cen, kryterium fiskalne, stóp procentowych.
Kryterium stabilności cen, przewidujące, że średnia stopa inflacji w danym państwie
odnotowana w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie przekracza o więcej niż 1,5
punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich Unii Europejskiej o najbardziej
stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą 12-miesięcznej średniej wartości
zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych (HICP) w stosunku do średniej wartości
tego indeksu w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy5.
Fiskalne kryterium konwergencji, stanowiące, że państwo członkowskie w momencie
dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Decyzję o nałożeniu tej procedury podejmuje Rada
Ecofin w sytuacji, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora instytucji rządowych i
samorządowych w relacji do PKB przekracza wartość 3% lub dług sektora instytucji
5
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf, s. 1.
4
rządowych i samorządowych wartość 60% PKB. Ocenia się przy tym trwałość wypełnienia
kryterium, a w sytuacji przekroczenia wartości referencyjnej w przypadku deficytu: czy
ewentualne jej przekroczenie ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a w przypadku długu:
czy tempo zbliżania się do tego progu jest zadowalające6.
Kryterium stóp procentowych, stanowiące, że w okresie jednego roku przed badaniem
średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej niż o 2
punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech państwach
członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.
Kryterium kursu walutowego, wymagające uczestnictwa krajowej waluty w
Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez co najmniej przez 2 lata. Mechanizm
ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro w określonych
granicach (+/- 15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu centralnego). W tym
okresie nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego w stosunku do euro na
własny wniosek państwa członkowskiego. Aby kryterium zostało spełnione, na rynku
walutowym w okresie poddanym ocenie nie mogą również wystąpić poważne napięcia7.
Konwergencja prawna, zgodnie z treścią art. 140 TfUE oznacza zapewnienie przez
państwo objęte derogacją zgodności ustawodawstwa krajowego, w tym statutu krajowego
banku centralnego, z art. 130 TfUE19 i art. 131 TfUE20 oraz ze Statutem Europejskiego
Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Jest to
dostosowanie krajowego porządku prawnego do wymogów niezależności narodowych
banków centralnych określonych w przepisach traktatowych, które uznaje się jako
konwergencję prawną sensu stricto8. Obok niej wyróżnia się jeszcze konwergencję prawną
sensu largo, dotyczącą nie tylko wymienionego dostosowania krajowego porządku prawnego
do wymagań traktatowych, ale również dokonania takich zmian w systemie prawnym danego
państwa członkowskiego, które umożliwią efektywną realizację wymaganego poziomu
integracji narodowego banku centralnego w ramach ESBC9. W praktyce oznacza to, że dzięki
przeprowadzonej konwergencji prawnej, po przystąpieniu państwa członkowskiego do strefy
6
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej, Warszawa, 2009, s. 39-40.
7
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf, s. 2.
8
A. Nowak-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Warszawa: C.H. Beck, 2006, s. 186.
9
Tamże, s.186-187.
5
euro narodowy bank centralny staje się elementem wykonywania jednolitej polityki
pieniężnej prowadzonej w strefie euro.
Jednak ze względu na to, że przystąpienie do strefy euro wiąże się z przeniesieniem
części uprawnień NBP na EBC, zmiany powinny objąć te przepisy ustawy zasadniczej, które
dotyczą tych kwestii. Regulacją konstytucyjną, która bez wątpienia będzie wymagała
nowelizacji, w związku z przystąpieniem Polski do strefy euro, jest art. 227 ust. 1 Konstytucji
RP. Określa on wyłączne prawo NBP do emisji pieniądza, ustalania i realizowania polityki
pieniężnej Polski oraz odpowiedzialność NBP za wartość polskiego pieniądza. Ze względu na
to, że włączenie Polski do pełnej UGW będzie równoznaczne z przekazaniem kompetencji
NBP do emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej w zakres uprawnień
ESBC10, konieczne będzie usunięcie z Konstytucji RP sformułowania zawartego w art. 227
ust. 1 zd. 2 w brzmieniu: „Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i
realizowania polityki pieniężnej”. W miejsce obecnego przepisu w Konstytucji RP należy
wprowadzić przepis określający NBP jako część sytemu instytucjonalnego ESBC. Po
przystąpieniu do strefy euro NBP będzie bowiem realizował cele ESBC i wykonywał zadania
powierzone mu przez EBC11.
10
J. Barcz, red., Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, tom IX, wydanie 2, Warszawa 2011, s.
99.
11
K. Majchrzak, Prawne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, „Analiza natolińska”, 8(66)2013, s. 8.
6
1.2.Kryteria pozaformalne: akceptacja społeczna
Projekt wprowadzenia w Polsce euro budzi wiele negatywnych reakcji. Zdecydowana
większość dorosłych Polaków (68%) jest przeciwna przyjęciu przez nasz kraj wspólnej
waluty. Odsetek zwolenników wprowadzenia euro należy do najniższych w historii, obecnie
decyzję tę popiera jedynie 24% ankietowanych Co ciekawe, sprzeciw wobec przyjęcia euro
jest nie tylko częstszy, ale także bardziej kategorycznie wyrażany niż akceptacja (odpowiedzi
zdecydowanie nie są częstsze niż raczej nie, podczas gdy w przypadku deklaracji aprobaty
jest odwrotnie). Największe (sięgające 64%) poparcie dla zastąpienia złotego przez euro
odnotowane było w styczniu 2002 roku, przed akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii
akceptacja przystąpienia naszego kraju do strefy euro osłabła. W latach 2007–2008 odsetki
zwolenników i przeciwników przyjęcia europejskiej waluty były zbliżone. W pierwszym
kwartale 2009 roku, po przystąpieniu Słowacji do strefy euro i w okresie dyskusji nad
możliwością i zasadnością szybkiego przyjęcia euro przez Polskę, poparcie dla wprowadzenia
wspólnej waluty ponownie zwiększyło się do 52%–53%. W kolejnych latach, kiedy znane już
były problemy finansowe Grecji, a potem innych państw europejskich, akceptacja
wprowadzenia wspólnej waluty w naszym kraju osłabła12.
Wykres 1 CZY ZGODZIŁ(A)BY SIĘ PAN(I) NA ZASTĄPIENIE POLSKIEGO PIENIĄDZA (ZŁOTEGO)
WSPÓLNYM DLA WIELU PAŃSTW UE PIENIĄDZEM – EURO?
Źródło: CBOS: narastanie obaw związanych z wprowadzeniem euro, 2014
12
http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF.
7
Sprzeciw wobec przystąpienia Polski do strefy euro przeważa we wszystkich
analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Relatywnie najwięcej zwolenników
zastąpienia złotego przez euro jest wśród mieszkańców dużych, ponadpółmilionowych miast
(36%) oraz osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym: badanych z wyższym
wykształceniem (29%) oraz ankietowanych o miesięcznych dochodach per capita powyżej
1500 zł (33%)13.
Mimo relatywnie niskiego poparcia dla wprowadzenia w Polsce euro, podkreślić
należy wciąż wysokie poparcie dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Bardzo wyraźnie
dominuje we wszystkich grupach społeczno-demograficznych uwzględnionych w analizach.
Wykres 2 Stosunek do członkostwa Polski w UE
Źródło: CBOS: narastanie obaw związanych z wprowadzeniem euro, 2014
Ze wskazanych badań wynika, iż Polacy wciąż mocno popierają obecność Polski w
strukturach Unii Europejskiej jednakże nie wiążą tego przyjęciem wspólnej waluty.
Zwolennicy i przeciwnicy przystąpienia Polski do strefy euro zasadniczo różnią się w
13
http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF
8
postrzeganiu najważniejszych skutków tej decyzji. Osoby popierające wprowadzenie euro
zdecydowanie częściej zauważają spodziewane pozytywne efekty tego kroku, przede
wszystkim ułatwienia dla podróżujących, ale często także likwidację ryzyka związanego ze
zmianą kursu złotego do euro, ułatwienia dla przedsiębiorców i wzrost inwestycji
zagranicznych. Zarazem jednak na drugim miejscu wśród najważniejszych skutków przyjęcia
euro wymieniają wzrost cen, a znaczący odsetek z nich zwraca uwagę na możliwy
niekorzystny kurs wymiany złotego na euro. Przeciwnicy wprowadzenia w Polsce euro
koncentrują się na możliwych negatywnych następstwach tej decyzji, wśród których wskazują
przede wszystkim na wzrost cen, a w dalszej kolejności na spodziewany niekorzystny kurs
wymiany złotego na euro oraz na utratę przez Polskę możliwości prowadzenia suwerennej
polityki gospodarczej. Stosunkowo często do najważniejszych efektów zaliczają także
ułatwienia dla podróżujących.
9
ROZDZIAŁ 2
KORZYŚCI I SZANSE WYNIKAJĄCE Z UNII WALUTOWEJ
2.1. Spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem
kursowym.
Ryzyko kursowe wynika ze zmienności kursów walutowych i wiąże się z
niepewnością uczestników rynku co do ich kształtowania się w przyszłości. Niepewność taka
zazwyczaj utrudnia planowanie aktywności gospodarczej, w tym inwestycji, a materializacja
ryzyka kursowego może przynosić podmiotom zaangażowanym w transakcje walutowe straty
(jak również korzyści) wynikające z nieoczekiwanego spadku wartości aktywów lub wzrostu
zobowiązań wyrażonych w walucie krajowej. Ryzyko kursowe zachodzi w odniesieniu do
zmian kursu między momentem powstania należności lub zobowiązania a momentem jego
rozliczenia (ryzyko transakcyjne).
Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w stosunku do euro
ułatwi polskim przedsiębiorcom prowadzenie handlu z krajami strefy euro, co w dłuższym
okresie czasu powinno przyczynić się do ożywienie wymiany handlowej pomiędzy Polską, a
pozostałymi krajami członkowskimi strefy euro a więc ożywienie wymiany w ramach
jednolitego rynku. Wzrost handlu zagranicznego oddziałuje na gospodarkę na wiele
sposobów. Po pierwsze, przynosi korzyści wynikające ze specjalizacji i zwiększenia skali
produkcji. Po drugie, pociąga za sobą wzrost inwestycji, jako że trwałe zwiększanie produkcji
eksportowej wymaga dodatkowej akumulacji kapitału. Po trzecie, ożywienie handlu wiąże się
z transferem do kraju nowych technologii i wiedzy, co w przypadku państw o mniejszym
stopniu zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia wydajności i
przyspieszenia rozwoju gospodarczego14.
Ryzyko
kursowe to
niebezpieczeństwo
niekorzystnej
zmiany
kursu
walutowego (wzrostu lub spadku ceny jednej waluty wyrażonej w innej), w następstwie
14
E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne,
http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro.
10
którego może nastąpić zmniejszenie należności lub wzrost zobowiązań wyrażonych w
walutach obcych w przeliczeniu na walutę krajową15.
Na eliminacji ryzyka walutowego w stosunku do euro zyskają przede wszystkim
polskie przedsiębiorstwa prowadzące wymianę handlową z krajami należącymi do obszaru
jednowalutowego oraz te firmy, dla których euro jest walutą fakturowania i rozliczania
transakcji zagranicznych.
Likwidacja wahań kursów walut obniży niepewność przedsiębiorstw prowadzących
wymianę handlową z krajami strefy euro co do przyszłego poziomu przychodów i kosztów.
Niepewność związana z ryzykiem zmian kursów walut powoduje trudności w podejmowaniu
decyzji o dalszym horyzoncie czasowym. Zredukowanie niepewności co do przyszłego
poziomu przychodów i kosztów umożliwi przedsiębiorcom ustalanie długookresowych
strategii działania, zwiększy trafność podejmowanych decyzji inwestycyjnych oraz przyczyni
się do bardziej efektywnej alokacji kapitału.
Ponadto, dzięki przystąpieniu Polski do Unii Walutowej, wyeliminowane zostaną
koszty transakcyjne w odniesieniu do euro. Koszty te można podzielić na dwie grupy. Do
pierwszej z nich należą bezpośrednie koszty finansowe. Mają one formę marży między
kursem kupna i sprzedaży obcej waluty, opłat towarzyszących operacjom wymiany oraz
kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym. Druga grupa obejmuje koszty
administracyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania środków
w działalność związaną z prowadzeniem operacji walutowych. Są to koszty zarządzania
ryzykiem walutowym, dodatkowe nakłady na sprawozdawczość finansową, koszty
alternatywne
z
tytułu
mniejszej
efektywności
zarządzania
środkami
pieniężnymi
rozproszonymi na różnych rachunkach bankowych oraz dłuższego czasu trwania transferu
walut obcych. Bez wątpienia eliminacja kosztów transakcyjnych obniży koszty działalności
gospodarczej przedsiębiorstw uczestniczących w handlu z krajami strefy euro16.
15
P. Misztal, Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Warszawa 2004, s. 36-37.
16
E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne,
http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro.
11
2.2. Spadek stóp procentowych
Stopy procentowe są jedną z podstawowych zmiennych ekonomicznych – zarówno dla
całej gospodarki, jak i pojedynczych podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.
Wysoki poziom stóp procentowych może stanowić barierę aktywności inwestycyjnej i
ograniczać dostępność kredytu. Wraz z wprowadzeniem euro oczekuje się spadku
nominalnych stóp procentowych w wyniku przejęcia przez EBC obowiązku wyznaczania i
utrzymywania oficjalnych stóp procentowych.
Spadek nominalnych stóp procentowych w wyniku wprowadzenia euro skutkować
będzie obniżeniem kosztu pozyskania kapitału dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw,
jak również dla państwa. Z perspektywy gospodarstw domowych, niższe stopy procentowe
powinny zwiększyć dostępność i atrakcyjność kredytu, co może pozwolić na obniżenie kosztu
konsumpcji17. W przypadku przedsiębiorstw obniżenie kosztów finansowania inwestycji
może przyczynić się większej skłonności do zwiększania inwestycji oraz rozwoju.
Wykres nr 3 Spadki stóp procentowych na świecie w latach 2007-2015
Źródło: Opracowanie własne.
Na podstawie danych Banków Centralnych
17
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej, Warszawa, 2014, s. 102.
12
Autonomia polityki pieniężnej w zakresie kształtowania stóp procentowych jest
ograniczona ze względu na zintegrowanie rynków finansowych i mobilność przepływu
kapitału. Doskonale obrazuje to korelacja oficjalnych stóp procentowych w Polsce, w strefie
euro oraz innych największych gospodarek rozwiniętych Japonii i Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej.
Analiza wykresu 3 jednoznacznie wskazuje na bardzo silne zależności w
kształtowaniu polityki pieniężnej przez banki centralne. Polityka stóp procentowych banków
centralnych Federal Reserve System (FED), Bank of Japan (BOJ), European Central Bank
(EBC) skutkowało obniżeniem stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski (NBP).
Wciąż otwartym pozostaje o czas rozpoczęcia normalizacji w prowadzeniu polityki stóp
procentowych.
2.3. Korzyści z większej przejrzystości i porównywalności cen
Unia walutowa w pewnym stopniu redukuje możliwości stosowania dyskryminacji
cenowej, czyli wprowadzania różnych cen tego samego dobra. Dzieje się tak, gdyż dzięki
większej przejrzystości cen przedsiębiorstwa łatwiej mogą identyfikować miejsca, w których
określone grupy towarów mają zbyt wysokie ceny. Zwiększenie podaży spowoduje wówczas
spadek cen w tych miejscach. Ograniczenie możliwości stosowania dyskryminacji cenowej i
zaostrzenie konkurencji stanowią kolejną korzyść z utworzenia unii walutowej.
Warto jednak podkreślić, że nie wszystkie różnice cenowe mogą być wyeliminowane
dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty. Poważną barierą pozostają koszty transportu, które
utrudniają konwergencję cen dóbr spożywczych, a także dóbr, które nie podlegają wymianie
handlowej.
Na podstawie dostępnych danych Eurostatu można w pewnym stopniu potwierdzić
hipotezę, że ceny dóbr, którymi łatwo handlować, upodabniają się do siebie, podczas gdy
zróżnicowanie cen żywności i dóbr lokalnych utrzymuje się lub nawet rośnie. Dlatego ceny
np. oprogramowania komputerowego, urządzeń elektrycznych i optycznych, a także maszyn i
urządzeń wyraźnie się ujednoliciły. Z drugiej strony coraz bardziej zróżnicowane są ceny
usług w restauracjach i hotelach. Widać także pewną tendencję do wzrostu odchylenia
standardowego cen żywności18.
18
Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa 2014. s.194.
13
Większa porównywalność cen w praktyce prowadzi do zaostrzenia konkurencji na
całym obszarze posługującym się wspólną walutą, także dzięki obniżeniu barier wejścia na
rynek. Skutki większej konkurencji są korzystne dla konsumentów, a w dłuższym okresie
również dla całej gospodarki. Przedsiębiorstwa działające w bardziej konkurencyjnym
środowisku są efektywniejsze, bardziej innowacyjne i w konkurencji wspierają wzrost
gospodarczy kraju.
14
ROZDZIAŁ 3
ZAGROŻENIA I KOSZTY ZWIĄZANE Z PRZYJĘCIEM EURO W POLSCE
3.1. Utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej
Przyjęcie euro wiąże się z brakiem możliwości prowadzenia autonomicznej polityki
pieniężnej. W obecnej sytuacji polityka pieniężna jest prowadzona w sposób autonomiczny
przez Radę Polityki Pieniężnej. Po przyjęciu wspólnej waluty Prezes NBP będzie miał prawo
do głosowania podczas posiedzeń Rady Prezesów EBC, ale jego wpływ na decyzje EBC
będzie ograniczony.
Najpoważniejszym problemem wstąpienia do unii walutowej jest ewentualność
pojawienia się szoków asymetrycznych . Stanowią one największe zagrożenie dla
efektywnego funkcjonowania jednolitego obszaru walutowego19.
Szok symetryczny to wstrząs, który w podobnym stopniu dotyka wszystkie państwa
wchodzące w skład unii monetarnej. W przypadku wystąpienia takiego wstrząsu, Europejski
Bank Centralny podejmie działania mające na celu złagodzenie jego skutków i obniży stopy
procentowe. Asymetryczny szok popytowy występuje wówczas, gdy zmiana popytu dotyka
jedno państwo (lub kilka) w większym stopniu niż inne. Gdyby jego polityka pieniężna była
autonomiczna, bank centralny podjąłby działania mające na celu zamortyzowanie
negatywnych skutków wstrząsu popytowego (spadku produkcji i wzrostu bezrobocia) i
prowadził ekspansywną politykę pieniężną. W takiej sytuacji Europejski Bank Centralny,
który dba o stabilność cen w całej strefie euro, a nie w konkretnym państwie, nie dostosowuje
stóp procentowych. Amortyzacja negatywnych skutków wstrząsu asymetrycznego musi zatem
nastąpić za pomocą innych, alternatywnych mechanizmów dostosowawczych: polityki
fiskalnej, rynku pracy oraz rynku dóbr i usług.
Należy jednak podkreślić, że ryzyko nieadekwatności polityki pieniężnej EBC może
być
mniejsze
dzięki
efektywnemu
funkcjonowaniu
pozostałych
mechanizmów
dostosowawczych, w szczególności dostosowań cen i płac, czyli funkcjonowaniu kanału
konkurencyjności.
19
L . Oręziak, Euro-Nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 49.
15
Wejście Polski do strefy euro łączyłoby się z utratą autonomii w kształtowaniu
polityki walutowej. W przypadku, gdy kurs walutowy stanowi skuteczny mechanizm
absorpcji szoków, rezygnacja z niezależnej polityki kursowej może stanowić koszt integracji
ze strefą euro. Jednakże należy zwrócić uwagę na to, iż współcześnie na kształtowanie się
kursów walut coraz większy wpływ mają obroty finansowe, a zatem kursy walutowe w coraz
większym stopniu odzwierciedlają zmiany sytuacji na rynkach finansowych, a w mniejszym
reagują na wstrząsy występujące w realnej sferze gospodarki.
W Unii Monetarnej występuje automatyczne absorbowanie szoków monetarnych,
więc utrata autonomicznej polityki kursowej nie będzie kosztem pod kątem stabilności
danych wielkości makroekonomicznych. By móc ocenić efekty rezygnacji z płynnego
systemu walutowego w Polsce, należałoby uwzględnić stopień synchronizacji wstrząsów
między gospodarką Polski a strefą euro. Zgodnie z teorią OOW realny kurs walutowy
odgrywa większą rolę jako dostosowawczy mechanizm, gdy większa jest zmienność. Według
przeprowadzonych analiz polski złoty jest jedną z najbardziej zmiennych walut ugrupowania.
Przystąpienie przez Polskę do Unii Walutowej będzie uwarunkowane ustaleniem
odpowiedniego kursu, po jakim polski złoty będzie zastąpiony przez nową walutę euro – tzw.
kursu konwersji.
3.2. Ryzyko wzrostu cen i inflacji
Efekty cenowe, które wiążą się z wprowadzeniem do obiegu gotówkowego nowej
wspólnej waluty europejskiej, stanowią jeden z głównych problemów, które towarzyszą
integracji monetarnej. W państwach strefy euro w okresie wymiany walut funkcjonowała tzw.
iluzja euro, która przejawiała się „nieproporcjonalnym wzrostem inflacji, w relacji do zmian
oficjalnego wskaźnika dynamiki cen”. Iluzję pieniądza europejskiego generują mechanizmy
psychologiczne oraz ekonomiczne. Zjawiska psychologiczne są wynikiem trudności
przyzwyczajenia się do nowego poziomu cen po wprowadzeniu nowej waluty, a przejawiają
się one stałym przeliczaniem cen w euro na kwoty w walucie krajowej. Z kolei zjawiska
ekonomiczne wiążą się z wykorzystywaniem kursu do przeliczania konwersji zamiast kursu
oficjalnego, co prowadzi do zawyżania cen.
Symptomem tych problemów jest przede wszystkim tzw. iluzja euro. Forma wzrostu
inflacji postrzeganej przez społeczeństwo jako ponadproporcjonalnego i znacznie
przekraczającego dynamikę oficjalnego wskaźnika. Dla całej gospodarki negatywne skutki
16
może przynieść sposób postrzegania przez społeczeństwo wzrostu cen na wyższym poziomie
niż faktyczny. Iluzja euro może się wiązać z obniżeniem popytu konsumpcyjnego poprzez
fałszywie postrzeganej siły nabywczej. Może również zwiększać żądania płacowe, które
nakręcają spiralę płacowocenową i wpływają na rzeczywisty wzrost cen. Mechanizmy
psychologiczne są wymieniane jako jedne z przyczyn pojawienia się wyżej wspominanej
iluzji euro. Należą do nich: stosowanie do przeliczeń zamiast oficjalnego, przybliżonego
kursu konwersji; nawyk przeliczania na ceny w walucie narodowej i porównywanie ich z
cenami sprzed wielu lat oraz trudności z przywyknięciem do nowego, nominalnego poziomu
cen.
Wzrost cen aktywów procentowych wyznacza przestrzeń dla ich spadku. w
następstwie wprowadzenia euro może wynikać z powstania istotnej nadwyżki popytu nad
podażą. Wzrost popytu z kolei może nastąpić przede wszystkim w wyniku znaczącego
wzrostu akcji kredytowej, będącego efektem spadku stóp procentowych. Górną granicę dla
potencjalnego wzrostu cen pośrednio wyznacza zatem różnica poziomów realnych stóp
procentowych w Polsce i w strefie euro. Wynika ona nie tylko z dysparytetu nominalnych
stóp procentowych, ale także z różnicy dynamik cen obydwu obszarów. Im większa różnica
realnych stóp procentowych, tym większej potencjalnej skali wzrostu tempa akcji kredytowej
można oczekiwać. Należy przy tym podkreślić, że wzrost akcji kredytowej – podobnie jak
proces konwergencji stóp procentowych – prawdopodobnie będzie rozłożony w czasie20.
3.3. Koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii
edukacyjnej i informacyjnej)
Wprowadzenie nowej waluty do obrotu gotówkowego będzie związane z wieloma
przygotowawczymi działaniami generującymi koszty dla sektora prywatnego oraz
publicznego. By móc precyzyjnie oszacować koszty związane z wymianą waluty w Polsce,
należy najpierw znać strategię tak istotnej zmiany, a jak wiadomo, kluczowe decyzje w tej
kwestii nie zostały jeszcze podjęte. Duże znaczenie będzie miał scenariusz wprowadzenia
nowej waluty oraz decyzje związane ze sposobem pozyskania monet i banknotów euro w celu
20
Raport na temat…, Warszawa 2014, s. 198.
17
ich wymiany. W trakcie wymiany walut może dojść do zmian w uwarunkowaniach
międzynarodowych oraz krajowych, co będzie zapewne modyfikowało przebieg całego
procesu. Za zarządzanie operacją wymiany jest odpowiedzialny Narodowy Bank Centralny i
rządowa administracja21.
Natomiast do najważniejszych działań generujących koszty, które będzie musiał
podjąć bank centralny z racji wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego, wynikający z
wymiany waluty, należy zaliczyć
głównie
zaopatrzenie w monety i
banknoty,
skoordynowanie systemów informatycznych oraz sformułowanie i przeprowadzenie
ogólnokrajowej kampanii edukacyjno-informacyjnej na temat euro, wykonane we współpracy
z organami administracji publicznej22.
21
T. Sporek, Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia Euro w Polsce – bilans korzyści i kosztów, Studia
Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 228 · 2015, s. 16-18.
22
A.
Rogut,
G.
Tchorek,
Europejska Integracja
od
A do Z,
Warszawa
2009,
http://www.nbp.pl/publikacje/integracja_monetarna/raporty.pdf, s. 358.
18
ZAKOŃCZENIE
Polska wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej wstąpiła na drogę prowadzącą w
przyszłości do zastąpienia złotego wspólną walutą europejską, lecz konkretna data nie została
jeszcze określona. Na mocy Traktatu Akcesyjnego państwo polskie zobligowało się do
tworzenia niezbędnych warunków dla wprowadzenia wspólnej waluty. Otwarta kwestia
momentu wstąpienia do strefy euro przez Polskę, wynikająca z treści Traktatu Akcesyjnego,
stwarza polskim władzom możliwość kształtowania scenariusza wprowadzenia euro oraz
regulacji tempa postępów uwzględniającego wszystkie szanse i zagrożenia bezpośrednio
związane z tym wydarzeniem. Moment wejścia Polski do strefy euro jest uzależniony od
wielu czynników, takich jak tempo procesów dostosowawczych polskiej gospodarki i
dojrzałość niezbędna do podjęcia tego typu decyzji. Pod względem kryteriów konwergencji
nominalnej można stwierdzić, iż według zaprezentowanych danych Polska spełnia w pełni
tylko kryterium fiskalne w zakresie długu publicznego. Poważnym problemem polskiej
gospodarki jest zbyt wysoki poziom długu finansów publicznych. Pełne uczestnictwo w Unii
Gospodarczej i Walutowej niesie wiele potencjalnych korzyści i kosztów dla polskiej
gospodarki. Do grona pozytywnych skutków ujednolicenia waluty zalicza się między innymi
eliminację kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego, możliwość zwiększenia poziomu
stabilności i wiarygodności makroekonomicznej, intensyfikację wymiany handlowej, wzrost
krajowych i zagranicznych inwestycji. W grupie kosztów i zagrożeń z wprowadzenia euro w
Polsce wymienia się koszt utracenia niezależnej polityki pieniężnej i kursowej, zbyt szybki
wzrost cen w odniesieniu do możliwości gospodarki, ewentualny wzrost cen na skutek ich
zaokrągleń, różnego rodzaju koszty techniczne i administracyjne.
19
BIBLIOGRAFIA
1.
J. Barcz, red., Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, tom IX,
wydanie 2, Warszawa 2011.
2.
http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF
3.
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb82/eb82_first_en.pdf
4.
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf
5.
K. Majchrzak , Prawne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, „Analiza natolińska”,
8(66)2013.
6.
P. Misztal , Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Warszawa
2004.
7.
Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa, 2014.
8.
A. Nowak-Far ., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Warszawa: C.H. Beck,
2006
9.
L. Oręziak , Euro-Nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
10.
E. Radomska , Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i
mikroekonomiczne, http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro.
11.
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009
12.
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2014
13.
A. Rogut
, G. Tchorek, Europejska Integracja od A do Z, Warszawa 2009,
http://www.nbp.pl/publikacje/integracja_monetarna/raporty.pdf
14.
T Sporek , Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia Euro w Polsce – bilans
korzyści i kosztów,
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Ekonomicznego w Katowicach, Nr 228 · 2015.
15.
Strategie gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej, pod red. K. Opolski i J. Górski,
Warszawa 2015
20