Dojrzałość szkolna

Dojrzałość szkolna
Zagadnieniem dojrzałości szkolnej zajmowali się psychologowie i pedagodzy od wielu lat.
Wielostronność kierunków, mnogość poglądów na badania nad dojrzałością szkolną wskazuje, iż
problem ten jest wciąż aktualny, ulega zmianom wraz ze zmianami warunków społecznych,
ekonomicznych, kulturalnych, z rozwojem nauki. Różnie ludzie podchodzili do relacji
zachodzących między dzieckiem a szkołą.
Istnieją trzy nurty reprezentujące różne podejścia do dojrzałości szkolnej:
• I nurt – „szkoła wileńska” patrzyła na problem dojrzałości szkolnej według kryterium
wewnętrznego tzn. analizowała rozwój dziecka wg pewnych prawidłowości. Stwierdzała
ona , iż rozwój dziecka przechodzi przez różne etapy, w różnym tempie, kierunek rozwoju
jest taki sam u wszystkich dzieci. Proces kształcenia podporządkowany był pewnym
prawidłowościom rozwojowym. „Szkoła wileńska” przywiązywała wagę do czynników
wewnętrznych – szkoła winna podporządkować się do dziecka.
• II nurt – „szkoła lipska” analizuje problem dojrzałości szkolnej według kryterium
zewnętrznego tzn. poprzez warunki zewnętrzne możemy rozwój dziecka przyśpieszyć, czyli
w odpowiedni sposób przygotować dziecko do szkoły (wiedza przekazywana dzieciom bez
względu na możliwości dziecka).
• III nurt – w wyniku rozwoju nauki i teorii pedagogicznej ustalono podejście kompromisowe.
Przedstawiciele tego nurtu spojrzeli na problem dojrzałości szkolnej w kontekście kryterium
zewnętrznego i wewnętrznego. Stwierdzili oni , że nie można dziecka „mundurować” w
wiedzę ,bo każde dziecko jest inne. Należy stymulować i wspomagać rozwój, a nie czekać i
kierować .
Szkoła musi dostosować się do dziecka, a dziecko winno dostosować się do szkoły. W
nurcie tym, dojrzałość szkolną traktuje się jako odpowiedniość między możliwościami dziecka a
wymaganiami szkoły. O gotowości do czegoś, mówimy dopiero wtedy , gdy dajemy szanse dziecku
bycia w czymś dobrym.
Rodzice dzieci 7-letnich, a nawet 6-letnich, które wkrótce zostaną pierwszoklasistami,
zastanawiają się nad tym, jak dziecko jest przygotowane do podjęcia nauki w szkole, do tego
niewątpliwie trudnego obowiązku.
Rodzice pragną , aby ich dziecko było dobrym uczniem, by osiągało sukcesy w szkole, a
każde dziecko chce mieć dobre oceny, chce być chwalone, wyróżniane, nagradzane. Aby tak się
stało, trzeba odpowiednio wcześnie rozpocząć szereg oddziaływań, które mają na celu
przygotowanie dziecka do nauki szkolnej. Odkąd programem wychowawczo – dydaktycznym
objęto większość sześciolatków, to w dużej mierze przedszkole i tzw. „zerówki” przyjęły na siebie
zadanie przygotowania dziecka do szkoły. Pomimo tego, wielu rodziców odczuwa niepokój,
niepewność. Dotyczy to tych rodziców, którzy obserwując swoje dziecko zauważają, że nie lubi
rysować, że płacze przy rysowaniu szlaczków, nie potrafi złożyć z liter prostego wyrazu, wyróżnić
głosek w wyrazie, że pisze literki lub cyferki w odwrotnym kierunku. Niektórych rodziców
niepokoją takie zachowania jak niechęć przebywania z innymi dziećmi, nieśmiałość,
nadruchliwość, konflikty z rówieśnikami, lęk przed szkołą, niewyraźna mowa dziecka, dziecinność,
powolność.
To wszystko świadczy o tym, że rodzice są utwierdzeni w przekonaniu, iż nie wystarczy
umiejętność czytania, liczenia, pisania, by mieć sukcesy w szkole. Na powodzenia szkolne wpływa
wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkolny, powinno
posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, określanych jako dojrzałość szkolna.
Gotowość szkolna, dojrzałość szkolna, przygotowanie dziecka do szkoły to zdaniem B. Wilgockiej
– Okoń – terminy używane na ogół zamiennie.
Problem dojrzałości szkolnej należy do zagadnień z pogranicza psychologii rozwojowej i
wychowawczej. Definicje gotowości szkolnej mają najczęściej charakter dynamiczny. S. Szuman
przez pojęcie gotowości szkolnej rozumie „osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju
fizycznego, społecznego i psychicznego, które czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne
nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej”.
Inne ujęcie dynamiki gotowości szkolnej prezentuje A. Brzezińska. Uważa ona, że gotowość
dziecka do szkoły rozumiana jest współcześnie w kategoriach interakcyjnych, tzn. ujmuje ją
dynamicznie jako efekt „ współgry właściwości dziecka i właściwości szkoły(jej oferty
edukacyjnej). Ta nowa struktura współzależności dziecka bazuje na dwóch obszarach – wpływie
środowiska, głównie społecznego(szeroko rozumianego) i aktywnym udziale dziecka w tworzeniu
dla siebie optymalnych warunków rozwoju.
Jest procesem dynamicznym o indywidualnym przebiegu, w którym ważne są
uwarunkowania dziedziczne, środowiskowe(społeczne) oraz aktywność i predyspozycje
psychofizyczne dziecka. Dojrzałość szkolna zależy od wielu czynników : od warunków bytowych
dziecka, wykształcenia rodziców, wychowania przedszkolnego, zdolności dziecka i jego zdrowia.
Dojrzałość szkolna może być pojmowana jako „ moment równowagi między wymaganiami szkoły,
a możliwościami rozwojowymi dziecka”, albo też jako „długotrwały proces przemian
psychofizycznych, który prowadzi do przystosowania się dziecka do szkolnego systemu nauczania
początkowego”. Oba ujęcia są ze sobą ściśle powiązane i wymagają określenia wskaźników, które
będą świadczyły o tym, czy dziecko uzyskało dojrzałość szkolną.
Ogólnie mówiąc, gotowość szkolna jest wynikiem działania dwóch procesów: rozwoju
biologicznego i uczenia się oraz zdobywania różnorodnych doświadczeń w sferze społecznej,
emocjonalnej i motorycznej. Dziecko, które można uznać za dojrzałe do rozpoczęcia nauki powinno
cechować się określonymi właściwościami.
Podstawowymi przejawami dojrzałości fizycznej są:
•
•
•
•
•
•
•
•
zadowalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie;
nieuszkodzony wzrok i słuch;
prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny;
sprawność ogólna, ruchowa i manualna;
zgrabne, precyzyjne ruchy ciała, sprawne ruchy rąk;
znajomość orientacji kierunkowo-przestrzennej, stron lewa-prawa;
preferencja ręki prawej;
zrównoważona dynamika procesów nerwowych.
O dojrzałości emocjonalno – społecznej świadczą:
•
•
•
•
•
•
•
•
chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami jak również z nauczycielem;
samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych;
zdolność przystosowania się w nowym środowisku;
zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie;
wrażliwość na potrzeby innych;
wiara w siebie, nie zniechęcanie się trudnościami;
obowiązkowość, sumienność, wytrwałość w zlecanych zadaniach;
samokontrola swego zachowania i wykonywanej pracy.
Dziecko dojrzałe w sferze intelektualnej:
•
•
•
•
•
przejawia aktywność poznawczą;
wykazuje chęć do nauki czytania i pisania oraz matematyki;
osiąga właściwy poziom pamięci, zdolności koncentracji i uwagi
posługuje się mową poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym;
poprawnie wypowiada się na temat własnych sądów i myśli;
•
•
•
•
•
•
•
dłużej koncentruje się na określonym temacie;
łatwo przyswaja nowe pojęcia;
wykorzystuje zdobytą wiedze w praktyce;
zna podstawowe pojęcia matematyczne;
przeprowadza słuchowo - wzrokową analizę i syntezę wyrazów;
odwzorowuje, czyta proste wyrazy;
zapamiętuje proste melodie i rymowanki;
Rozwój poszczególnych sfer ma najczęściej charakter harmonijny. U większości dzieci
uczęszczających do przedszkola lub tzw. „zerówki” gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje
się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani nauczycieli.
Cała praca wychowawcza przedszkola, od najmłodszych grup, zmierza do zapewnienia dziecku
dobrego startu w szkole. Pomimo tego, zdarza się, że niektóre dzieci nie osiągają dojrzałości
szkolnej w 7 roku życia i z tego powodu odraczane są z obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają
szczególnej troski i fachowej pomocy. Wśród dzieci przekraczających próg szkolny są takie, które
wchodzą w obowiązki szkolne z niepełną dojrzałością szkolną. Tym dzieciom również potrzebna
jest specjalistyczna pomoc (np. korekcyjno – kompensacyjna), bo narażone są na poważne
niepowodzenia szkolne. O tym, czy dziecko pójdzie do szkoły mimo braku dojrzałości szkolnej, czy
zostaje odroczone, decydują rodzice, po zasięgnięciu opinii psychologa i pedagoga. Te trudne, ale
konieczne decyzje muszą być poprzedzone rzetelną diagnozą dziecka, pozwalającą określić jego
dojrzałość umysłowa, fizyczną, społeczną i emocjonalną.
Przygotowaniu dzieci do podjęcia nauki w szkole służy realizacja zadań wszystkich dziedzin
wychowania. Dojrzałość szkolna jaką osiąga dziecko uczęszczające do przedszkola jest wynikiem
realizacji różnorodnych i przenikających się treści. Treści kształcenia nie stanowią osobnego działu,
ale są włączone w treści wychowania. „Kierowanie, pobudzanie rozwoju dziecka w procesie
wychowania polega przede wszystkim na dostarczaniu bodźców i treści wyzwalających jego własną
aktywność, potrzebę ruchu i działania i wiarę we własne możliwości. Zgodnie z tą teorią rola
przedszkola sprowadza się do kierowania rozwojem dziecka tak, aby optymalnie przygotować go
do roli ucznia.
Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole trzeba pomóc mu w dobrym starcie poprzez
kształtowanie pożądanych cech i umiejętności, a właściwe ich ukierunkowanie pomoże dziecku
osiągnąć dojrzałość szkolna.
Obecnie pojęcie dojrzałość szkolna zastąpiono pojęciem gotowość szkolna .Gotowość
szkolna jest pojmowana jako gotowość dziecka do podjęcia wysiłku - zajęcia się czymś co z góry
zostanie dziecku narzucone. Poza tym dziecko musi posiadać pozytywne nastawienie, mieć
motywację, do tego by chcieć np. uczyć się czytać, pisać itd., a przy tym musi je cechować
wytrwałość pomimo trudności i osiągania przez niego nieznacznych choćby postępów.
Literatura:





Brzezińska A. Współczesne ujęcie gotowości szkolnej.
Skorny Z. Psychologia wychowawcza dla nauczycieli.
Szuman S. O dojrzałości szkolnej dzieci 7-letnich.
Wilgocka - Okoń B .Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko.
Zakrzewska B. Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole.
Opracowała Elżbieta Łukomska