analiza - eksperci.kj.org.pl

ANALIZA
Czy Grecja pójdzie do piekła? Czyli jak bankrutują państwa
Grecja w ostatnich miesiącach niezwykle rzadko była wspominana w kontekście innym niż kryzys
zadłużenia. Odkąd ujawniono wiarygodne dane na temat kondycji greckiej gospodarki coraz częściej
komentatorzy prorokują bankructwo tego kraju. Jednocześnie wielu ekonomistów podkreśla, że w
stosunku do suwerennego państwa nie można w ogóle stosować tej kategorii. Jak więc jest naprawdę
– czy kraj może zbankrutować?
Alicja Malewska
Jak zwykle odpowiedź brzmi: i tak, i nie. Każdy
kraj może znaleźć się w sytuacji analogicznej do
Niemniej nigdzie w prawie nie ma wzmianki o
przedsiębiorstwa, które ogłasza upadłość. Jeżeli
bankructwie suwerennego podmiotu stosunków
za definicję bankructwa uznamy utratę zdolności
międzynarodowych, jakim jest państwo. Główna
do regulowania swoich zobowiązań pieniężnych,
przyczyna leży właśnie w podstawowej różnicy
to niewątpliwie państwa, takie jak Grecja (z
między
długiem publicznym sięgającym nawet 140%
przedsiębiorstwem – w przypadku pierwszego nie
PKB) są nim zagrożone. Taki stan rzeczy jest
ma skutecznych sankcji, ani instancji, która
zwykle powodowany przez szereg powiązanych
mogłaby ogłosić upadłość. Jest to naturalnie
przyczyn
politykę
powiązane z różnicą odpowiedzialności prawnej
budżetową, globalny kryzys, obniżenie oceny
– osoba odpowiedzialna za prowadzenie spółki
wiarygodności
jest
–
nieodpowiedzialną
kredytowej
przez
agencje
państwem
ustawowo
i
zobowiązana
prywatnym
zgłosić
stan
ratingowe. Naukowcy przekonują, że w ciągu
zaistnienia niewypłacalności. Natomiast osoby
ostatnich stuleci różne państwa przeżywały
stojące za sterami państwa muszą się liczyć co
kryzys niewypłacalności (np. w latach 1500-1800
najmniej
Francja zbankrutowała 8 razy), więc jest to
polityczną
zjawisko
wewnątrz kraju.
nieuchronnie
wpisane
w
otwartą
(lub
na
aż)
arenie
z
odpowiedzialnością
międzynarodowej
i
gospodarkę, która zakłada możliwość zaciągania
długów[1]. Również w ostatnich latach takie
Zgodnie
z
polskim
prawem
postępowanie
przypadki się zdarzały - w 2008 r. zbankrutowała
upadłościowe następuje po ogłoszeniu upadłości
Islandia, w 2001 Argentyna, a w 1998 – Rosja.
przez sąd, do czego wymagana jest zdolność
1
ANALIZA
upadłościowa
Istnieją
i
różne
bankrutem,
niewypłacalność
procedury
ale
dłużnika.
postepowania
najważniejsza
jest
z
„zasada
finansowych przez państwo może pociągnąć na
dno jego potężnych wierzycieli (bankructwo
Anglii
w
1345
doprowadziło
do
upadku
optymalizacji” – prowadzenie postępowania w
ogromnych rodów bankierskich, Peruzzi i Bardi;
ten sposób, by roszczenia wierzycieli były
zaś półtora wieku później, niewypłacalność
zaspokojone w możliwie wysokim stopniu.
Londynu po Wojnie Dwóch Róż spowodowała
Dopiero jeżeli ten warunek zostanie spełniony
bankructwo
można podejmować starania w celu zachowania
najpotężniejszej
przedsiębiorstwa.
też
ówczesnej Europie[3]). Niezwykle ważna różnica
postępowanie upadłościowe od naprawczego,
między bankructwem przedsiębiorstwa i państwa
które
polega na odwrotnej hierarchii priorytetów. W
stosuje
zagrożonych
Należy
się
odróżnić
wobec
przedsiębiorstw
niewypłacalnością.
Banku
instytucji
Medyceuszów,
finansowej
w
ono
pierwszym przypadku najpierw ma się na uwadze
głównie na wprowadzeniu nadzorcy sądowego,
dobro wierzycieli, a dopiero później ewentualne
czuwającego nad prawidłowością postępowania i
przetrwanie
zawieszeniu
najważniejsze działania (przykładem mogą być
(ale
nie
Polega
filii
anulowaniu!)
spłat
zobowiązań[2].
firmy.
W
przypadku
państwa
ostatnie szczyty unijne) są skierowane na
uratowanie
Państwa nie można zlikwidować, ustanowić
gospodarki
krajowej,
a
nie
zaspokojenie roszczeń pożyczkodawców.
syndyka ani zlicytować mienia. Kraj, który wpadł
w pułapkę zadłużenia ma dużo szerszy wybór
Ostatnim zestawem działań, z których nie może
możliwych
skorzystać żaden upadły podmiot prywatny, są
działań
niż
prywatne
przedsiębiorstwo. Państwo może szukać pomocy
czynności
u pożyczkodawcy ostatniej instancji, którym
państwowej – podniesienie podatków, dodruk
może być Międzynarodowy Fundusz Walutowy
pieniądza lub nacjonalizacja. Nie rozwiązuje to
lub
jednak problemu w dłuższej perspektywie: wzrost
bogatsze
negocjowanie
kraje.
z
Częstą
praktyką
wierzycielami
jest
bardziej
podatków
zarezerwowane
pogarsza
dla
władzy
sytuację
podmiotów
preferencyjnych warunków zwrotu przynajmniej
prywatnych, a dodruk pieniądza prowadzi zwykle
części pożyczki. Siła negocjacyjna państwa jest o
do nagłego wzrostu inflacji, dewaluacji (Grecja z
wiele
racji
większa
niż
bankrutującego
wprowadzenia
euro
nie
ma
takiej
przedsiębiorstwa. Dzieje się tak z prostej
możliwości) i całkowitej utraty zaufania na
przyczyny – zaprzestanie spłacania zobowiązań
międzynarodowym rynku finansowym. Z kolei
2
ANALIZA
nacjonalizacja oznacza jednorazowy zastrzyk
międzynarodowych,
które
mają
na
celu
finansowy, który co najwyżej może pozwolić na
uratowanie kraju, który ogłosił niewypłacalność.
odnowienie, ale nie spłacenie długu.
Niemniej globalny rynek finansowy wypracował
na tyle skuteczne mechanizmy, iż nie potrzebuje
Jedną
z
najwyraźniejszych
między
specjalnej instancji orzekającej, żeby zacząć
niewypłacalnym państwem i firmą są ostateczne
traktować jakiś kraj jak bankruta. Nie wolno
konsekwencje
jednak zapominać, że upadłość jest zjawiskiem
ogłoszenia
większości
różnic
bankructwa.
przypadków
przedsiębiorstwa
W
prywatne
przestają
istnieć,
zupełnie
naturalnym
wolnorynkowej
i
nie
dla
jest
funkcjonowania
gospodarki
wcale
oznaką
systemu.
Frank
rozparcelowane pomiędzy swoich wierzycieli.
zaburzenia
Jeżeli nawet udaje się taką firmę zachować, utrata
Borman,
zaufania inwestorów, klientów i kontrahentów
nawet, że „kapitalizm bez bankructwa jest jak
jest praktycznie nie do odzyskania. Bankructwo
chrześcijaństwo bez piekła”[5].
amerykański
astronauta,
stwierdził
państwa może być drastycznym, ale jedynym
sposobem na uzdrowienie finansów publicznych i
Od co najmniej dwóch lat analitycy przewidują
powrót
rozwoju
bankructwo Grecji, przesuwając jedynie możliwy
ogłosiła
termin ogłoszenia upadłości. Mówi się, że
niewypłacalność 11 lat temu po głębokim
dotychczas do tego nie doszło ze względu na
załamaniu gospodarczym, w ciągu kilku lat
sprzeciw Francji i Niemiec, którym Grecy są
nadrobiła
odnotowywać
winni najwięcej. Negocjacje z prywatnymi
wyciągnięciu
bankami zawieszono ostatnio z powodu braku
wprowadzeniu
konstruktywnych wyników (Unia Europejska
odpowiedniej polityki gospodarczej bankructwo
sugerowała umorzenie ok. 50% długu)[6]. Skoro
stało się dla tego kraju szczególnie bolesną, ale
jednak bankructwo państwa nie ma żadnego
skuteczną lekcją odpowiedzialności.
wymiaru prawnego, a jego konsekwencje nie
na
ścieżkę
gospodarczego.
Argentyna,
straty
dynamiczny
i
która
zaczęła
wzrost[4].
odpowiednich
realnego
Dzięki
wniosków
i
różnią się zbytnio od działań analogicznych do
Odpowiadając na postawione pytanie, należy
postępowania
zaznaczyć, że żadna instytucja ani samo państwo
ogłoszenie niewypłacalności nie jest szczególnie
nie może oficjalnie ogłosić bankructwa. Istnieje
istotne. Grecja jest w tak trudnej sytuacji
natomiast
instrumentów,
finansowej, że nie ma szans na wyjście z kryzysu
stosunków
bez pomocy zewnętrznej i umorzenia części
stosowanych
szeroki
przez
wachlarz
podmioty
naprawczego,
to
oficjalne
3
ANALIZA
długów.
Oznacza
to,
że
realnie
już
jest
bankrutem, nawet jeżeli uda się jej uniknąć
niewygodnej
politycznie
deklaracji
o
niewypłacalności.
[3] J. Huerta de Soto, Pieniądz, kredyt bankowy i cykle
koniunkturalne, Warszawa 2009, s. 53.
[4]http://www.economywatch.com/world_economy/argentin
a/.
[5] J. M. Nash, B. van Voorst, A. L. Taylor III, The growing
bankruptcy
brigade,
[1] C. Reinhart, K. Rogoff, This time is different: A
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,949605,
panoramic view of eight centuries of financial crises,
00.html.
http://www.nber.org/papers/w13882.pdf.
[6] MFW apeluje o wznowienie zawieszonych negocjacji
[2] Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe
Grecji i banków , http://www.pb.pl/2544048,4983,mfw-
i naprawcze, Dz. U. z 2003, Nr 60, poz. 535.
apeluje-o-wznowienie-zawieszonych-negocjacji-grecji-ibankow
Klub Jagielloński to jedna z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie od ponad 20 lat
aktywne działa w przestrzeni publicznej zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim. Ambicją Klubu jest
m.in. merytoryczny wkład do debaty publicznej i tym samym profesjonalizacja polityki poprzez dostarczanie idei
i wiedzy. Dlatego jednym z trzech filarów aktywności naszego stowarzyszenia jest działalność ekspercka, która
koncentruje się na badaniach naukowych w ważnych obszarach życia publicznego. Mamy w swoim dorobku
znaczące raporty, analizy oraz projekty badawcze w obszarze stosunków międzynarodowych, polityki
zagranicznej, samorządu terytorialnego, rozwoju regionalnego, ekonomii oraz zagadnień ustrojowych.
Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego powstał w 2012 roku jako eksperckie zaplecze stowarzyszenia. Jest to
instytucja typu think-tank, która prowadzi działalność badawczą i naukową. W jej skład wchodzą przede
wszystkim pracownicy naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a
także pracownicy administracji publicznej, mający doświadczenie w realizacji projektów badawczych. Eksperci są
jednocześnie szefami katedr tematycznych w Klubie Jagiellońskim, które mają charakter edukacyjno-formacyjny.
Pełnią więc funkcję dydaktyczną stanowiąc bezpośrednie wsparcie dla członków Klubu Jagiellońskiego – głównie
studentów i doktorantów.
4