analiza - eksperci.kj.org.pl

ANALIZA
Czy
Grecja
pójdzie
do
piekła?
Czyli
jak
r. zbankrutowała Islandia, w 2001 Argentyna, a w
bankrutują państwa
1998 – Rosja.
Grecja w ostatnich miesiącach niezwykle rzadko
Niemniej nigdzie w prawie nie ma wzmianki o
była wspominana w kontekście innym niż kryzys
bankructwie
zadłużenia. Odkąd ujawniono wiarygodne dane na
międzynarodowych, jakim jest państwo. Główna
temat kondycji greckiej gospodarki coraz częściej
przyczyna leży właśnie w podstawowej różnicy
komentatorzy prorokują bankructwo tego kraju.
między państwem i prywatnym przedsiębiorstwem –
Jednocześnie wielu ekonomistów podkreśla, że w
w przypadku pierwszego nie ma skutecznych sankcji,
stosunku do suwerennego państwa nie można w
ani instancji, która mogłaby ogłosić upadłość. Jest to
ogóle stosować tej kategorii. Jak więc jest
naturalnie powiązane z różnicą odpowiedzialności
naprawdę – czy kraj może zbankrutować?
prawnej – osoba odpowiedzialna za prowadzenie
suwerennego
podmiotu
stosunków
spółki jest ustawowo zobowiązana zgłosić stan
Jak zwykle odpowiedź brzmi: i tak, i nie. Każdy kraj
zaistnienia niewypłacalności. Natomiast osoby stojące
może znaleźć się w sytuacji analogicznej do
za sterami państwa muszą się liczyć co najmniej (lub
przedsiębiorstwa, które ogłasza upadłość. Jeżeli za
aż) z odpowiedzialnością polityczną na arenie
definicję bankructwa uznamy utratę zdolności do
międzynarodowej i wewnątrz kraju.
regulowania swoich zobowiązań pieniężnych, to
niewątpliwie państwa, takie jak Grecja (z długiem
Zgodnie
publicznym sięgającym nawet 140% PKB) są nim
upadłościowe następuje po ogłoszeniu upadłości
zagrożone. Taki stan rzeczy jest zwykle powodowany
przez sąd, do czego wymagana jest zdolność
przez
–
upadłościowa i niewypłacalność dłużnika. Istnieją
nieodpowiedzialną politykę budżetową, globalny
różne procedury postepowania z bankrutem, ale
kryzys, obniżenie oceny wiarygodności kredytowej
najważniejsza
przez agencje ratingowe. Naukowcy przekonują, że w
prowadzenie
ciągu ostatnich stuleci różne państwa przeżywały
roszczenia wierzycieli były zaspokojone w możliwie
kryzys niewypłacalności (np. w latach 1500-1800
wysokim stopniu. Dopiero jeżeli ten warunek zostanie
Francja zbankrutowała 8 razy), więc jest to zjawisko
spełniony można podejmować starania w celu
nieuchronnie wpisane w otwartą gospodarkę, która
zachowania przedsiębiorstwa. Należy odróżnić też
zakłada możliwość zaciągania długów[1]. Również w
postępowanie upadłościowe od naprawczego, które
ostatnich latach takie przypadki się zdarzały - w 2008
stosuje się wobec przedsiębiorstw zagrożonych
szereg
powiązanych
przyczyn
z
polskim
jest
prawem
„zasada
postępowania
niewypłacalnością.
Polega
postępowanie
optymalizacji”
w
ten
ono
sposób,
głównie
1
–
by
na
ANALIZA
wprowadzeniu nadzorcy sądowego, czuwającego nad
gospodarki krajowej, a nie zaspokojenie roszczeń
prawidłowością postępowania i zawieszeniu (ale nie
pożyczkodawców.
anulowaniu!) spłat zobowiązań[2].
Ostatnim zestawem działań, z których nie może
Państwa nie można zlikwidować, ustanowić syndyka
skorzystać żaden upadły podmiot prywatny, są
ani zlicytować mienia. Kraj, który wpadł w pułapkę
czynności zarezerwowane dla władzy państwowej –
zadłużenia ma dużo szerszy wybór możliwych działań
podniesienie
niż prywatne przedsiębiorstwo. Państwo może szukać
nacjonalizacja. Nie rozwiązuje to jednak problemu w
pomocy u pożyczkodawcy ostatniej instancji, którym
dłuższej perspektywie: wzrost podatków pogarsza
może być Międzynarodowy Fundusz Walutowy lub
sytuację podmiotów prywatnych, a dodruk pieniądza
bogatsze kraje. Częstą praktyką jest negocjowanie z
prowadzi zwykle do nagłego wzrostu inflacji,
wierzycielami bardziej preferencyjnych warunków
dewaluacji (Grecja z racji wprowadzenia euro nie ma
zwrotu
takiej możliwości) i całkowitej utraty zaufania na
przynajmniej
części
pożyczki.
Siła
podatków,
dodruk
pieniądza
negocjacyjna państwa jest o wiele większa niż
międzynarodowym
bankrutującego przedsiębiorstwa. Dzieje się tak z
nacjonalizacja
prostej
finansowy, który co najwyżej może pozwolić na
przyczyny
zobowiązań
pociągnąć
–
zaprzestanie
finansowych
na
dno
jego
przez
spłacania
państwo
potężnych
może
rynku finansowym.
lub
oznacza
jednorazowy
Z kolei
zastrzyk
odnowienie, ale nie spłacenie długu.
wierzycieli
(bankructwo Anglii w 1345 doprowadziło do upadku
Jedną
ogromnych rodów bankierskich, Peruzzi i Bardi; zaś
niewypłacalnym państwem i firmą są ostateczne
półtora wieku później, niewypłacalność Londynu po
konsekwencje ogłoszenia bankructwa. W większości
Wojnie Dwóch Róż spowodowała bankructwo filii
przypadków prywatne przedsiębiorstwa przestają
Banku
instytucji
istnieć, rozparcelowane pomiędzy swoich wierzycieli.
finansowej w ówczesnej Europie[3]). Niezwykle
Jeżeli nawet udaje się taką firmę zachować, utrata
ważna różnica między bankructwem przedsiębiorstwa
zaufania inwestorów, klientów i kontrahentów jest
i państwa polega na odwrotnej hierarchii priorytetów.
praktycznie nie do odzyskania. Bankructwo państwa
W pierwszym przypadku najpierw ma się na uwadze
może być drastycznym, ale jedynym sposobem na
dobro wierzycieli, a dopiero później ewentualne
uzdrowienie finansów publicznych i powrót na
przetrwanie
państwa
ścieżkę realnego rozwoju gospodarczego. Argentyna,
najważniejsze działania (przykładem mogą być
która ogłosiła niewypłacalność 11 lat temu po
ostatnie szczyty unijne) są skierowane na uratowanie
głębokim załamaniu gospodarczym, w ciągu kilku lat
Medyceuszów,
firmy.
najpotężniejszej
W
przypadku
z
najwyraźniejszych
różnic
między
nadrobiła straty i zaczęła odnotowywać dynamiczny
2
ANALIZA
wzrost[4].
Dzięki
wyciągnięciu
odpowiednich
żadnego wymiaru prawnego, a jego konsekwencje nie
wniosków i wprowadzeniu odpowiedniej polityki
różnią się zbytnio od działań analogicznych do
gospodarczej bankructwo stało się dla tego kraju
postępowania naprawczego, to oficjalne ogłoszenie
szczególnie
niewypłacalności nie jest szczególnie istotne. Grecja
bolesną,
ale
skuteczną
lekcją
odpowiedzialności.
jest w tak trudnej sytuacji finansowej, że nie ma szans
na wyjście z kryzysu bez pomocy zewnętrznej i
Odpowiadając
na
postawione
pytanie,
należy
umorzenia części długów. Oznacza to, że realnie już
zaznaczyć, że żadna instytucja ani samo państwo nie
jest bankrutem, nawet jeżeli uda się jej uniknąć
może oficjalnie ogłosić bankructwa. Istnieje natomiast
niewygodnej
szeroki wachlarz instrumentów, stosowanych przez
niewypłacalności.
politycznie
deklaracji
podmioty stosunków międzynarodowych, które mają
na
celu
uratowanie
kraju,
który
ogłosił
Alicja Malewska
niewypłacalność. Niemniej globalny rynek finansowy
wypracował na tyle skuteczne mechanizmy, iż nie
potrzebuje specjalnej instancji orzekającej, żeby
zacząć traktować jakiś kraj jak bankruta. Nie wolno
jednak zapominać, że upadłość jest zjawiskiem
zupełnie naturalnym dla gospodarki wolnorynkowej i
nie jest wcale oznaką zaburzenia funkcjonowania
systemu. Frank Borman, amerykański astronauta,
stwierdził nawet, że „kapitalizm bez bankructwa jest
jak chrześcijaństwo bez piekła”[5].
Od co najmniej dwóch lat analitycy przewidują
bankructwo Grecji, przesuwając jedynie możliwy
termin ogłoszenia upadłości. Mówi się, że dotychczas
do tego nie doszło ze względu na sprzeciw Francji i
Niemiec,
którym
Grecy
Negocjacje z prywatnymi
są
winni
najwięcej.
bankami zawieszono
ostatnio z powodu braku konstruktywnych wyników
(Unia Europejska sugerowała umorzenie ok. 50%
długu)[6]. Skoro jednak bankructwo państwa nie ma
[1] C. Reinhart, K. Rogoff, This time is different: A
panoramic view of eight centuries of financial
crises, http://www.nber.org/papers/w13882.pdf.
[2] Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze, Dz. U. z 2003, Nr 60,
poz. 535.
[3] J. Huerta de Soto, Pieniądz, kredyt bankowy i
cykle koniunkturalne, Warszawa 2009, s. 53.
[4]http://www.economywatch.com/world_econom
y/argentina/.
[5] J. M. Nash, B. van Voorst, A. L. Taylor III, The
growing
bankruptcy
brigade,
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171
,949605,00.html.
3
o
ANALIZA
[6] MFW apeluje o wznowienie zawieszonych
negocjacji
Grecji
i
banków ,
http://www.pb.pl/2544048,4983,mfw-apeluje-owznowienie-zawieszonych-negocjacji-grecji-ibankow
4