Dr Sławomir Kościelak - Instytut Historii

Dr Sławomir Kościelak
2010/2011
Zakład Historii Nowożytnej
Instytut Historii
Uniwersytet Gdański
1. HISTORIA NOWOŻYTNA POLSKI (XVI-XVIII w.)
Rok II, studia stacjonarne
2. Liczba godzin: 30 godzin
3. Forma: Ćwiczenia
4. Wykaz realizowanych tematów oraz wymagana literatura
Zalecane podręczniki:
U. Augustyniak, Historia Polski 1572 – 1795, Warszawa 2008.
M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002.
J. Topolski, Polska w czasach nowożytnych (1501-1795), [w:] Polska, dzieje narodu, państwa
i kultury, pod. red. J. Topolskiego, t. II, Poznań 1999.
W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1999 (i ew. wydania wcześniejsze)
TEMATYKA ĆWICZEŃ:
I. Zajęcia organizacyjne. Charakterystyka źródeł do dziejów Polski w epoce nowożytnej.
J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, ss. 28-69.
B. Miśkiewicz, Wstęp do badań historycznych, Warszawa 1988, ss. 123-140; 215-250.
H. E. Wyczawski, Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria
Zebrzydowska 1989, ss. 323-343.
ZAGADNIENIA: Źródła historyczne do dziejów Polski w okresie nowożytnym – typy,
stopień zachowania, dostępność. Edycje źródeł historycznych. Przykłady materiałów
źródłowych; ich przydatność w badaniach nad historią nowożytną Polski (i w przygotowaniu
pracy semestralnej)
II. Ustrój przedrozbiorowej Polski
Minimum:
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993,
ss 84-87, 89-99, 102-113, 128-129, 177-187, 192-194, 213-216, 246-249;
Historia sejmu polskiego, pod red. J. Michalskiego, t.I, Warszawa 1984, ss. 5-62, 74-97, 149185, 200-216, 238-258, 267-295, 300-308, 334-343;
A. Mączak, Rządzący i rządzeni, Warszawa 1986, ss. 134-140.
J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986, ss.55-74.
Literatura uzupełniająca:
Z. Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983, ss. 19-60.
A. Mączak, „Jedyna i nieporównywalna” Kwestia odrębności Rzeczypospolitej w Europie
XVI-XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, R. C, 1993, nr 4, s. 121-136.
M. Markiewicz, „Jedyna i nieporównywalna?” – normalne państwo europejskie czy może
państwo pogranicza ? [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej
w epoce nowożytnej, pod red. J. Staszewskiego, K. Mikulskiego, J. Dumasowskiego, Toruń
2002, s. 17-22.
A. Mączak, Klientela: nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI – XVIII wieku,
Warszawa 1994 (2000), s. 112-160, 249-306.
D. Makieła, Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej od połowy XVII wieku do 1763 r.
Studium historyczno-prawne, Toruń 2003, s. 50-93.
ZAGADNIENIA: System ustrojowy Rzplitej – monarchia mieszana, demokracja szlachecka
czy oligarchia magnacka ? Podział administracyjny kraju; zasady funkcjonowania unii
realnej, odpowiedzialność za państwo; struktury władzy państwowej, uprawnienia –
monarchy, sejmu, senatu; urzędy i organy władzy centralnej, urzędy lokalne; zasady
funkcjonowania sejmu i sejmików.
III. Prawo. Litera i praktyka.
Minimum:
J. Bardach i in., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993, s. 187-198, 239-243,
251-281.
T. Maciejewski, Historia prawa sądowego Polski. Zarys wykładu, Koszalin 1998, s. 12-122.
W. Bednarek, Trybunał Koronny. Szlachecki sąd najwyższy w latach 1578 – 1794, Lublin
2008, s. 33 – 126, 199 – 228.
Literatura uzupełniająca:
M. Woźniakowa, Sąd asesorski koronny, Warszawa 1990, s. 22-26, 341-352.
A. Karpiński, Kobieta w mieście polskim w II połowie XVI i w XVII w. ,Warszawa 1995, s.2247.
Abramski, Sądy kapturowe ostatniego bezkrólewia W: Dawne sądy i prawo, pod red. A.
Lityńskiego, Katowice 1984, s. 30-50.
M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI-XVIII wieku,
Katowice 1998, s. 96-169.
D. Makiłła, Z. Naworski, Historia prawa na ziemiach polskich. Zarys wykładu, T. 1, Toruń
1995.
M. Borucki, Temida staropolska, Warszawa 2001, s. 23 – 109.
Z. Zdrójkowski, „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowcza, jej źródła i system na tle
rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy”, Roczniki TNT, 53, 1948, z.2 ,
s.33-57, 71-89.
W. Łoziński, Prawem i lewem, Kraków 1957, t.1, s.6-76. (również wydania późniejsze)
J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985, s.108-155 (wydania
inne też)
ZAGADNIENIA: definicje i zakres prawa, prawo zwyczajowe, prawo pozytywne, prawo
naturalne, struktura prawa, źródła prawa; stanowy charakter prawa, partykularyzm osobowy i
terytorialny, kodyfikacje prawa w Rzplitej; System sądownictwa Rzplitej: sądy grodzkie, sądy
ziemskie, sądy podkomorskie, trybunał koronny, sądownictwo miejskie, patrymonialne.
Prawo procesowe, środki dowodowe, postępowanie inkwizycyjne, struktura przestępczości,
katalog kar.
IV. Gospodarka w Polsce okresu przedrozbiorowego
Minimum
J. Topolski, Gospodarka polska a europejska w XVI-XVIII w., Poznań 1977, ss. 71-127. (+
wznowienia)
E. Cieślak, Powojenne załamanie gospodarcze – pierwsze przejawy ożywienia gospodarczego
w połowie XVIII w., [w:] Historia Pomorza, pod red. G. Labudy, T. II, cz. 2, Poznań 1984, s.
51-122.
A. Dunin-Wąsowicz, Pomiary gruntu w Koronie w XVI-XVIII w., Warszawa 1994, s. 61-73.
K. Zamorski, Folwark i wieś. Gospodarka dworska i społeczność chłopska Tenczynka w
latach 1705-1745, Wrocław 1989.
Literatura uzupełniająca:
J. Topolski, Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do
XVIII w., Poznań 1958.
S. Cackowski, Gospodarstwo wiejskie w dobrach biskupstwa i kapituły chełmińskiej w XVIIXVIII wieku, Część 1 – Gospodarstwo chłopskie, „Roczniki TNT”, R. 64, 1959, z. 2, s. 65236.
A. Mączak, Rozwój folwarku pańszczyźnianego [w:] Dzieje gospodarcze Polski do r. 1939,
Warszawa 1980, ss. 135-225.
ZAGADNIENIA: Dualizm ekonomiczny w rozwoju nowożytnej Europy; geneza gospodarki
folwarcznej w Polsce, sposoby gospodarowania i gromadzenia majątku w oparciu o rolę;
powinności ludności wiejskiej; technika upraw i hodowli; Narzędzia, budynki, infrastruktura
wiejska; wpływ gospodarki folwarcznej na sytuację miast w Rzeczypospolitej; upadek handlu
i miast, rozwój gospodarczy czasów stanisławowskich.
V. Społeczeństwo polskie w XVI-XVIII wieku
Minimum:
I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX
wieku, Warszawa 1988, s.241-274, 291-307;
K. Chłapowski, Elita senatorsko-dygnitarska za czasów Zygmunta III i Władysława IV,
Warszawa 1996.
B. Baranowski, Ludzie gościńca w XVII-XVIII w., Łódź 1986.
Literatura uzupełniająca:
J. Jedlicki, Klejnot i bariery społeczne. Przeobrażenia szlachectwa polskiego w schyłkowym
okresie feudalizmu, Warszawa 1968.
N. Davis, Boże igrzysko, Kraków 1989, s. 272-340.
E. Opaliński, Rodziny wielkosenatorskie w Wielkopolsce, na Kujawach i na Mazowszu za
Zygmunta III. Podstawy karier, Warszawa 2007, s. 186- 273.
K. Mikulski, Pułapka niemożności. Społeczeństwo nowożytnego miasta wobec procesów
modernizacyjnych (na przykładzie Torunia w XVII i XVIII wieku), Toruń 2004, s. 29-91
(całość dla chętnych)
ZAGADNIENIA: Więzi stanowe. Szlachta: przywileje, rozwarstwienie, prestiż społeczny;
Mieszczaństwo: podziały społeczne, elity, obywatele i mieszkańcy; Chłopi: kategorie
ludności wolnej i poddanej; Ludzie luźni – problem marginesu społecznego w społeczeństwie
stanowym. Mechanizmy awansu społecznego i degradacji: przemiany w strukturze i
świadomości społecznej.
VI. Reformacja, Początki kontrreformacji w Polsce
Minimum:
J. Tazbir, Reformacja w Polsce, Warszawa 1993, ss. 8-28, 80-89, 106-127, 235-252.
J. Tazbir, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII w. (wyd.
dowolne).
W. Sławiński, Toruński Synod Generalny 1595. Z dziejów polskiego protestantyzmu w drugiej
połowie XVI wieku, Warszawa 2002, s. 22-107.
W. Kriegseisen, Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696-1763). Sytuacja prawna,
organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996.
Literatura uzupełniająca:
K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą, Wrocław 2000, ss.43-60, 141-185;
M. Korolko, Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w
latach 1573-1648, Warszawa 1974, ss. 28-40, 58-62, 77-90, 102-123, 133-138.
S. Radoń, Z dziejów polemiki antyariańskiej, Kraków 1993, s.13-59.
J. Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000 (i inne wyd.), s. 107-157.
ZAGADNIENIA: Przyczyny reformacji w Polsce; rozwój reformacji na ziemiach polskich,
strefy wpływów wyznań protestanckich, „druga reformacja”, przeciwdziałanie Kościoła
Katolickiego, kontrreformacja i reforma Kościoła – zdefiniowanie pojęć.
VII. Kościół katolicki w Polsce XVI-XVIII wieku, Religijność epoki staropolskiej.
Minimum:
J. Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000, s. 157-218.
Kościół w Polsce, pod red. J. Kłoczowskiego, Kraków 1969, t. II, ss. 57-242,275-294, 434478, 485-519;
J. Kitowicz, Opis obyczajów..., dz. cyt., s. 76-107.
Literatura uzupełniająca:
Historia Kościoła w Polsce, t.1, cz.2, (1506-1764), pod red. B. Kumora, Poznań – Warszawa
1974,
K. Górski, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986, s. 195-268.
J. Kłoczowski, L. Muellerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce,
Kraków 1986, s. 101-146.
S. Litak, w Rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i
edukacyjne, Lublin2004, s. 37 – 76, 125 – 216, 251 – 328, 361 – 404.
ZAGADNIENIA: Organizacja diecezjalna i sieć parafialna w Polsce wyższa hierarchia
kościelna – skład, wykształcenie; nowe zakony; miejsce Kościoła w systemie politycznoustrojowym Polski; zakres uprawnień duchowieństwa; barokowa religijność; Kościół a
oświecenie. Reformy potrydenckie Kościoła.
VIII. Polowanie na czarownice (czarowników) – problem epoki
Minimum:
M. Polaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV-XVIII, Kraków 2008, s. 47-126; 266338, 390-461.
J. Wijaczka, Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej
połowie XVII w., „Czasy Nowożytne”, t. 17, 2004.
T. Wiślicz, Czary przed sądami wiejskimi w Polsce w XVI-XVIII w., „Czasopismo PrawnoHistoryczne”, t. XLIX, 1997, z. 1-2.
Literatura uzupełniająca:
J. Wijaczka, Procesy o czary przed sądami miejskim i wojewodzińskim w Skarszewach w
końcu XVII i w pierwszej połowie XVIII wieku, [w:] Prusy i Inflanty między średniowieczem a
nowożytnością. Państwo – społeczeństwo – kultura, red. B. Dybaś i D. Makiłła, Toruń 2003.
D. Kaczor, Przestępczość kryminalna i wymiar sprawiedliwości w Gdańsku w XVI – XVIII
wieku, Gdańsk 2005, s. 158-165.
Z. Zdrójkowski, „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowcza, jej źródła i system na tle
rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy”, Roczniki TNT, 53, 1948, z.2 s.
116-118.
L. J. Pełka, Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987, s. 192-201.
IX. Kultura i ideologia epoki staropolskiej. Sarmatyzm.
Minimum:
J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, rozkwit-upadek-relikty, Warszawa 1983.
J. Tazbir, Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna,
Warszawa 1987.
K. Puchowski, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z
dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007, s. 168-270.
Literatura uzupełniająca:
M. Karpowicz, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku
warszawskim za czasów Jana III, Warszawa 1986.
M. Bogucka, Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskŁódź 1987, s.119-233.
A. Mączak, Od połowy XV wieku do rozbiorów, [w:] I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J.
Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988, s.397-428.
ZAGADNIENIA: Sarmatyzm: geneza pojęcia, sarmatyzm jako ideologia, znaczenie,
zmierzch, relikty. Wizerunek polskiego sarmaty – cechy charakterystyczne, typologizacja
mitu. Renesans – Barok – Oświecenie: wzloty i upadki kultury szlacheckiego państwa –
system sarmackiej oświaty.
X. Mozaika narodowościowo-wyznaniowa Rzeczypospolitej
Minimum:
Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, pod red. M. Kopczyńskiego i W.
Tygielskiego, Warszawa 2010.
T. Kempa, Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód
wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Toruń
2007, s. 57-173.
A. Mączak, Od połowy XV wieku do rozbiorów, [w:] I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J.
Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988, ss. 321-332.
J. Tazbir, Początki polskiej ksenofobii, [w:] Tegoż, Sarmaci i świat (Prace wybrane, t.3),
Kraków 2001, s. 367-406
H. Haumann, Historia Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2000, s. 22-78.
Literatura uzupełniająca:
J. Leszczyński, Sejm Żydów Korony, Warszawa 1994, ss. 7-86.
H. Węgrzynek, Czarna legenda Żydów, Warszawa 1995, ss. 145-160.
Jobert, Od Lutra do Mohyły, Warszawa 1994, ss. 15-132.
E. Kizik, Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i
w XVIII w., Gdańsk 1994, ss. 65-96, 130-165.
Narody i stereotypy, pod red. T. Walasa, Kraków 1995.
Z. Guldon, J. Wijaczka, Procesy o mordy rytualne w Polsce w XVI-XVIII wieku, Kielce 1995,
s. 13-42.
J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990, s. 112-118, 127-131,137146,170-176.
L. Bohdanowicz, S. Chazbijewicz, J. Tyszkiewicz, Tatarzy muzułmanie w Polsce, Gdańsk
1997, s.5-32.
ZAGADNIENIA: zwarte grupy etniczne i wyznaniowe w Rzeczpospolitej Obojga Narodów;
narodowościowe i wyznaniowe diaspory w Polsce okresu nowożytnego; stosunek Polaków do
innych grup wyznaniowych i etnicznych – Na ile ksenofobia – na ile koegzystencja ?.
XI. Dlaczego rozbiory ?
Minimum:
W. Konopczyński, Liberum Veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 2002 (1918)
(rozdziały: „Kto zakasuje Sicińskiego”, „Czy liberum veto miało podstawę w prawie
pisanym”, „Jak wyglądało veto w praktyce”, „Walka o reformę sejmową za Stanisława
Augusta”).
N. Davis, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 1987, s.669-714 (i wydania późniejsze).
J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986, s. 224-286.
Literatura uzupełniająca:
W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1999, s.602-690.
M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1987 (i wydania wcześniejsze), s.427-459.
S. Staszic, Przestrogi dla Polski, Wrocław 2003, s.s.76-107 (rozdz. „Do panów”)
Zagadnienia: Kanon tzw. praw kardynalnych „złotej wolności szlacheckiej” – mechanizmy,
struktury anarchii. Główny oskarżony: liberum veto ? wolna elekcja ? Monarchowie ?
Szlachta – magnaci ? Kościół – jezuici ? Udział mocarstw ościennych w pogrzebaniu
Rzeczypospolitej.
XII. Prusy Królewskie i Gdańsk w ramach Korony Polskiej.
Minimum:
W. Odyniec, Dzieje Prus Królewskich, Warszawa 1972, ss. 7-86.
M. Biskup, Prusy królewskie i krzyżackie 1466-1526, [w:] Historia Pomorza, t. 2, cz. 1, pod
red. G. Labudy, Poznań 1976, s. 24-148.
E. Cieślak, Społeczno-polityczna i narodowa integracja, [w:] Historia Pomorza, t. 2, cz. 1,
pod red. G. Labudy, Poznań 1982, s. 122-201.
Historia Gdańska, pod red. E. Cieślaka, t.2, Gdańsk 1982, s. 7-42, 73-76, 88-107, 176-193,
326-351, 465-479, 508-528, 543-578, 658-685; t.3 cz.1, Gdańsk 1993, s. 7-34, 70-109, 141175, 219-278, 321-335, 357-401, 445-484; 618-639.
J. Małłek, Dwie części Prus, Olsztyn 1987, s.9-95.
Literatura uzupełniająca:
W. Szczuczko, Sejmy koronne 1562-1564 a ruch egzekucyjny w Prusach Królewskich, Toruń
1995, s.14-178.
Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku, opr. K. Mikulski, Warszawa 1990, s. 5-35.
D. Makiłła, Kwestia pruska w polityce polskiej XVI-XVIII w. Próba bilansu, [w:] Między
Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, pod red. J.
Staszewskiego, K. Mikulskiego, J. Dumanowskiego, Toruń 2002.
M. Bogucka, Żyć w dawnym Gdańsku, Warszawa 1997.
K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta
podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
S. Salmonowicz, Prusy Królewskie w XVII-XVIII wieku. Studia z dziejów kultury, Toruń 2002.
Proponowane zagadnienia:
Geneza odrębności kulturowej i politycznej Prus, potencjał ekonomiczny, specyfika
stosunków wyznaniowych, indygenat pruski, narodowość pruska, Prusy Królewskie a Prusy
Książęce: poczucie wspólnoty ogólnopruskiej - odrębności i powiązania pomiędzy obu
częściami Prus, administracja wewnętrzna, Prusy w ramach Rzeczypospolitej. Integracja z
Rzeczpospolitą – etapy ograniczenia autonomii Prus Królewskich. Rola Gdańska, samorząd,
kultura emporium nad Motławą.
XIII. KOLOKWIUM.
5. Sposób zaliczenia – zaliczenie na stopień
Zaliczenie (na stopień) uzyskuje się na podstawie:
1) zaliczonej pracy semestralnej opartej na analizie dowolnie wybranego źródła z zakresu
historii Polski (obok źródeł pisanych, wydanych drukiem mogą to być również materiały
ikonograficzne, itp.). Praca powinna liczyć maksymalnie 5 stron maszynopisu i ma być
dostarczona w wersji drukowanej. Do pracy należy dołączyć kserokopię źródła (proszę się
więc dobrze zastanowić nad doborem źródła, jego rodzajem i wielkością). Liczy się również
odpowiednio sformułowana teza (w tytule i wstępie - cel podjętych badań, odpowiednie
podsumowanie oraz zgromadzona bibliografia – minimum to dwie pozycje do danego tematu)
2) obecności na wszystkich zajęciach (nieobecności bez względu na przyczynę należy
zaliczyć w ramach konsultacji – dopuszczam możliwość jednej nieobecności – obojętnie:
usprawiedliwionej, czy nieusprawiedliwionej - w ciągu całego semestru) – brana będzie
również pod uwagę aktywność na zajęciach
3) zaliczonego kolokwium.
Proszę pamiętać też o co tygodniowych kartkówkach.
Dr Sławomir Kościelak
Zakład Historii Nowożytnej
Instytut Historii
Uniwersytet Gdański
2010/2011
1. HISTORIA NOWOŻYTNA POLSKI (XVI-XVIII w.)
Rok II, studia niestacjonarne
2. Liczba godzin: 30 godzin
3. Forma: Ćwiczenia
4. Wykaz realizowanych tematów oraz wymagana literatura
Zalecane podręczniki:
U. Augustyniak, Historia Polski 1572 – 1795, Warszawa 2008.
M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002.
J. Topolski, Polska w czasach nowożytnych (1501-1795), [w:] Polska, dzieje narodu, państwa
i kultury, pod. red. J. Topolskiego, t. II, Poznań 1999.
W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1999 (i ew. wydania wcześniejsze)
TEMATYKA ĆWICZEŃ:
I. Zajęcia organizacyjne. Charakterystyka źródeł do dziejów Polski w epoce nowożytnej.
J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, ss. 28-69.
B. Miśkiewicz, Wstęp do badań historycznych, Warszawa 1988, ss. 123-140; 215-250.
H. E. Wyczawski, Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria
Zebrzydowska 1989, ss. 323-343.
ZAGADNIENIA: Źródła historyczne do dziejów Polski w okresie nowożytnym – typy,
stopień zachowania, dostępność. Edycje źródeł historycznych. Przykłady materiałów
źródłowych; ich przydatność w badaniach nad historią nowożytną Polski (i w przygotowaniu
pracy semestralnej)
II. Ustrój przedrozbiorowej Polski
Minimum:
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993,
ss 84-87, 89-99, 102-113, 128-129, 177-187, 192-194, 213-216, 246-249;
Historia sejmu polskiego, pod red. J. Michalskiego, t.I, Warszawa 1984, ss. 5-62, 74-97, 149185, 200-216, 238-258, 267-295, 300-308, 334-343;
A. Mączak, Rządzący i rządzeni, Warszawa 1986, ss. 134-140.
J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986, ss.55-74.
Literatura uzupełniająca:
Z. Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983, ss. 19-60.
A. Mączak, „Jedyna i nieporównywalna” Kwestia odrębności Rzeczypospolitej w Europie
XVI-XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, R. C, 1993, nr 4, s. 121-136.
M. Markiewicz, „Jedyna i nieporównywalna?” – normalne państwo europejskie czy może
państwo pogranicza ? [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej
w epoce nowożytnej, pod red. J. Staszewskiego, K. Mikulskiego, J. Dumasowskiego, Toruń
2002, s. 17-22.
A. Mączak, Klientela: nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI – XVIII wieku,
Warszawa 1994 (2000), s. 112-160, 249-306.
D. Makieła, Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej od połowy XVII wieku do 1763 r.
Studium historyczno-prawne, Toruń 2003, s. 50-93.
ZAGADNIENIA: System ustrojowy Rzplitej – monarchia mieszana, demokracja szlachecka
czy oligarchia magnacka ? Podział administracyjny kraju; zasady funkcjonowania unii
realnej, odpowiedzialność za państwo; struktury władzy państwowej, uprawnienia –
monarchy, sejmu, senatu; urzędy i organy władzy centralnej, urzędy lokalne; zasady
funkcjonowania sejmu i sejmików.
III. Prawo. Litera i praktyka.
Minimum:
J. Bardach i in., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993, s. 187-198, 239-243,
251-281.
T. Maciejewski, Historia prawa sądowego Polski. Zarys wykładu, Koszalin 1998, s. 12-122.
W. Bednarek, Trybunał Koronny. Szlachecki sąd najwyższy w latach 1578 – 1794, Lublin
2008, s. 33 – 126, 199 – 228.
Literatura uzupełniająca:
M. Woźniakowa, Sąd asesorski koronny, Warszawa 1990, s. 22-26, 341-352.
A. Karpiński, Kobieta w mieście polskim w II połowie XVI i w XVII w. ,Warszawa 1995, s.2247.
Abramski, Sądy kapturowe ostatniego bezkrólewia W: Dawne sądy i prawo, pod red. A.
Lityńskiego, Katowice 1984, s. 30-50.
M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI-XVIII wieku,
Katowice 1998, s. 96-169.
D. Makiłła, Z. Naworski, Historia prawa na ziemiach polskich. Zarys wykładu, T. 1, Toruń
1995.
M. Borucki, Temida staropolska, Warszawa 2001, s. 23 – 109.
Z. Zdrójkowski, „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowcza, jej źródła i system na tle
rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy”, Roczniki TNT, 53, 1948, z.2 ,
s.33-57, 71-89.
W. Łoziński, Prawem i lewem, Kraków 1957, t.1, s.6-76. (również wydania późniejsze)
J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985, s.108-155 (wydania
inne też)
ZAGADNIENIA: definicje i zakres prawa, prawo zwyczajowe, prawo pozytywne, prawo
naturalne, struktura prawa, źródła prawa; stanowy charakter prawa, partykularyzm osobowy i
terytorialny, kodyfikacje prawa w Rzplitej; System sądownictwa Rzplitej: sądy grodzkie, sądy
ziemskie, sądy podkomorskie, trybunał koronny, sądownictwo miejskie, patrymonialne.
Prawo procesowe, środki dowodowe, postępowanie inkwizycyjne, struktura przestępczości,
katalog kar.
IV. Gospodarka w Polsce okresu przedrozbiorowego
Minimum
J. Topolski, Gospodarka polska a europejska w XVI-XVIII w., Poznań 1977, ss. 71-127. (+
wznowienia)
E. Cieślak, Powojenne załamanie gospodarcze – pierwsze przejawy ożywienia gospodarczego
w połowie XVIII w., [w:] Historia Pomorza, pod red. G. Labudy, T. II, cz. 2, Poznań 1984, s.
51-122.
A. Dunin-Wąsowicz, Pomiary gruntu w Koronie w XVI-XVIII w., Warszawa 1994, s. 61-73.
K. Zamorski, Folwark i wieś. Gospodarka dworska i społeczność chłopska Tenczynka w
latach 1705-1745, Wrocław 1989.
Literatura uzupełniająca:
J. Topolski, Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do
XVIII w., Poznań 1958.
S. Cackowski, Gospodarstwo wiejskie w dobrach biskupstwa i kapituły chełmińskiej w XVIIXVIII wieku, Część 1 – Gospodarstwo chłopskie, „Roczniki TNT”, R. 64, 1959, z. 2, s. 65236.
A. Mączak, Rozwój folwarku pańszczyźnianego [w:] Dzieje gospodarcze Polski do r. 1939,
Warszawa 1980, ss. 135-225.
ZAGADNIENIA: Dualizm ekonomiczny w rozwoju nowożytnej Europy; geneza gospodarki
folwarcznej w Polsce, sposoby gospodarowania i gromadzenia majątku w oparciu o rolę;
powinności ludności wiejskiej; technika upraw i hodowli; Narzędzia, budynki, infrastruktura
wiejska; wpływ gospodarki folwarcznej na sytuację miast w Rzeczypospolitej; upadek handlu
i miast, rozwój gospodarczy czasów stanisławowskich.
V. Społeczeństwo polskie w XVI-XVIII wieku
Minimum:
I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX
wieku, Warszawa 1988, s.241-274, 291-307;
K. Chłapowski, Elita senatorsko-dygnitarska za czasów Zygmunta III i Władysława IV,
Warszawa 1996.
B. Baranowski, Ludzie gościńca w XVII-XVIII w., Łódź 1986.
Literatura uzupełniająca:
J. Jedlicki, Klejnot i bariery społeczne. Przeobrażenia szlachectwa polskiego w schyłkowym
okresie feudalizmu, Warszawa 1968.
N. Davis, Boże igrzysko, Kraków 1989, s. 272-340.
E. Opaliński, Rodziny wielkosenatorskie w Wielkopolsce, na Kujawach i na Mazowszu za
Zygmunta III. Podstawy karier, Warszawa 2007, s. 186- 273.
K. Mikulski, Pułapka niemożności. Społeczeństwo nowożytnego miasta wobec procesów
modernizacyjnych (na przykładzie Torunia w XVII i XVIII wieku), Toruń 2004, s. 29-91
(całość dla chętnych)
ZAGADNIENIA: Więzi stanowe. Szlachta: przywileje, rozwarstwienie, prestiż społeczny;
Mieszczaństwo: podziały społeczne, elity, obywatele i mieszkańcy; Chłopi: kategorie
ludności wolnej i poddanej; Ludzie luźni – problem marginesu społecznego w społeczeństwie
stanowym. Mechanizmy awansu społecznego i degradacji: przemiany w strukturze i
świadomości społecznej.
VI. Reformacja, Początki kontrreformacji w Polsce
Minimum:
J. Tazbir, Reformacja w Polsce, Warszawa 1993, ss. 8-28, 80-89, 106-127, 235-252.
J. Tazbir, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII w. (wyd.
dowolne).
W. Sławiński, Toruński Synod Generalny 1595. Z dziejów polskiego protestantyzmu w drugiej
połowie XVI wieku, Warszawa 2002, s. 22-107.
W. Kriegseisen, Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696-1763). Sytuacja prawna,
organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996.
Literatura uzupełniająca:
K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą, Wrocław 2000, ss.43-60, 141-185;
M. Korolko, Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w
latach 1573-1648, Warszawa 1974, ss. 28-40, 58-62, 77-90, 102-123, 133-138.
S. Radoń, Z dziejów polemiki antyariańskiej, Kraków 1993, s.13-59.
J. Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000 (i inne wyd.), s. 107-157.
ZAGADNIENIA: Przyczyny reformacji w Polsce; rozwój reformacji na ziemiach polskich,
strefy wpływów wyznań protestanckich, „druga reformacja”, przeciwdziałanie Kościoła
Katolickiego, kontrreformacja i reforma Kościoła – zdefiniowanie pojęć.
VII. Kościół katolicki w Polsce XVI-XVIII wieku, Religijność epoki staropolskiej.
Minimum:
J. Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000, s. 157-218.
Kościół w Polsce, pod red. J. Kłoczowskiego, Kraków 1969, t. II, ss. 57-242,275-294, 434478, 485-519;
J. Kitowicz, Opis obyczajów..., dz. cyt., s. 76-107.
Literatura uzupełniająca:
Historia Kościoła w Polsce, t.1, cz.2, (1506-1764), pod red. B. Kumora, Poznań – Warszawa
1974,
K. Górski, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986, s. 195-268.
J. Kłoczowski, L. Muellerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce,
Kraków 1986, s. 101-146.
S. Litak, w Rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i
edukacyjne, Lublin2004, s. 37 – 76, 125 – 216, 251 – 328, 361 – 404.
ZAGADNIENIA: Organizacja diecezjalna i sieć parafialna w Polsce wyższa hierarchia
kościelna – skład, wykształcenie; nowe zakony; miejsce Kościoła w systemie politycznoustrojowym Polski; zakres uprawnień duchowieństwa; barokowa religijność; Kościół a
oświecenie. Reformy potrydenckie Kościoła.
VIII. Polowanie na czarownice (czarowników) – problem epoki
Minimum:
M. Polaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV-XVIII, Kraków 2008, s. 47-126; 266338, 390-461.
J. Wijaczka, Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej
połowie XVII w., „Czasy Nowożytne”, t. 17, 2004.
T. Wiślicz, Czary przed sądami wiejskimi w Polsce w XVI-XVIII w., „Czasopismo PrawnoHistoryczne”, t. XLIX, 1997, z. 1-2.
Literatura uzupełniająca:
J. Wijaczka, Procesy o czary przed sądami miejskim i wojewodzińskim w Skarszewach w
końcu XVII i w pierwszej połowie XVIII wieku, [w:] Prusy i Inflanty między średniowieczem a
nowożytnością. Państwo – społeczeństwo – kultura, red. B. Dybaś i D. Makiłła, Toruń 2003.
D. Kaczor, Przestępczość kryminalna i wymiar sprawiedliwości w Gdańsku w XVI – XVIII
wieku, Gdańsk 2005, s. 158-165.
Z. Zdrójkowski, „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowcza, jej źródła i system na tle
rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy”, Roczniki TNT, 53, 1948, z.2 s.
116-118.
L. J. Pełka, Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987, s. 192-201.
IX. Kultura i ideologia epoki staropolskiej. Sarmatyzm.
Minimum:
J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, rozkwit-upadek-relikty, Warszawa 1983.
J. Tazbir, Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna,
Warszawa 1987.
K. Puchowski, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z
dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007, s. 168-270.
Literatura uzupełniająca:
M. Karpowicz, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku
warszawskim za czasów Jana III, Warszawa 1986.
M. Bogucka, Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskŁódź 1987, s.119-233.
A. Mączak, Od połowy XV wieku do rozbiorów, [w:] I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J.
Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988, s.397-428.
ZAGADNIENIA: Sarmatyzm: geneza pojęcia, sarmatyzm jako ideologia, znaczenie,
zmierzch, relikty. Wizerunek polskiego sarmaty – cechy charakterystyczne, typologizacja
mitu. Renesans – Barok – Oświecenie: wzloty i upadki kultury szlacheckiego państwa –
system sarmackiej oświaty.
X. Mozaika narodowościowo-wyznaniowa Rzeczypospolitej
Minimum:
Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, pod red. M. Kopczyńskiego i W.
Tygielskiego, Warszawa 2010.
T. Kempa, Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód
wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Toruń
2007, s. 57-173.
A. Mączak, Od połowy XV wieku do rozbiorów, [w:] I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J.
Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988, ss. 321-332.
J. Tazbir, Początki polskiej ksenofobii, [w:] Tegoż, Sarmaci i świat (Prace wybrane, t.3),
Kraków 2001, s. 367-406
H. Haumann, Historia Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2000, s. 22-78.
Literatura uzupełniająca:
J. Leszczyński, Sejm Żydów Korony, Warszawa 1994, ss. 7-86.
H. Węgrzynek, Czarna legenda Żydów, Warszawa 1995, ss. 145-160.
Jobert, Od Lutra do Mohyły, Warszawa 1994, ss. 15-132.
E. Kizik, Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i
w XVIII w., Gdańsk 1994, ss. 65-96, 130-165.
Narody i stereotypy, pod red. T. Walasa, Kraków 1995.
Z. Guldon, J. Wijaczka, Procesy o mordy rytualne w Polsce w XVI-XVIII wieku, Kielce 1995,
s. 13-42.
J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990, s. 112-118, 127-131,137146,170-176.
L. Bohdanowicz, S. Chazbijewicz, J. Tyszkiewicz, Tatarzy muzułmanie w Polsce, Gdańsk
1997, s.5-32.
ZAGADNIENIA: zwarte grupy etniczne i wyznaniowe w Rzeczpospolitej Obojga Narodów;
narodowościowe i wyznaniowe diaspory w Polsce okresu nowożytnego; stosunek Polaków do
innych grup wyznaniowych i etnicznych – Na ile ksenofobia – na ile koegzystencja ?.
XI. Obyczajowość, życie codzienne
Minimum:
M. Ferenc, Czasy nowożytne, [w:] Obyczaje w Polsce od średniowiecza do czasów
współczesnych, praca zbiorowa pod red. A. Chwalby, Warszawa 2006, s. 117-217.
J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985 (i inne wydania),
s.214-314.
Literatura uzupełniająca:
M. Bartkiewicz, Polski ubiór do 1864 roku, Ossolineum 1979.
J.S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, t.I-II, Warszawa 1960 (i następne wydania).
ZAGADNIENIA: Życie codzienne, warunki mieszkania, pożywienie, ubiór; normy i
zachowania społeczne. obyczajowość Rzeczypospolitej na przełomie epok na przykładzie
Opisu obyczajów..., J. Kitowicza i nie tylko.
XII. Dlaczego rozbiory ?
Minimum:
W. Konopczyński, Liberum Veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 2002 (1918)
(rozdziały: „Kto zakasuje Sicińskiego”, „Czy liberum veto miało podstawę w prawie
pisanym”, „Jak wyglądało veto w praktyce”, „Walka o reformę sejmową za Stanisława
Augusta”).
N. Davis, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 1987, s.669-714 (i wydania późniejsze).
J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986, s. 224-286.
Literatura uzupełniająca:
W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1999, s.602-690.
M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1987 (i wydania wcześniejsze), s.427-459.
S. Staszic, Przestrogi dla Polski, Wrocław 2003, s.s.76-107 (rozdz. „Do panów”)
Zagadnienia: Kanon tzw. praw kardynalnych „złotej wolności szlacheckiej” – mechanizmy,
struktury anarchii. Główny oskarżony: liberum veto ? wolna elekcja ? Monarchowie ?
Szlachta – magnaci ? Kościół – jezuici ? Udział mocarstw ościennych w pogrzebaniu
Rzeczypospolitej.
XIII-XIV. Prusy Królewskie i Gdańsk w ramach Korony Polskiej.
Minimum:
W. Odyniec, Dzieje Prus Królewskich, Warszawa 1972, ss. 7-86.
M. Biskup, Prusy królewskie i krzyżackie 1466-1526, [w:] Historia Pomorza, t. 2, cz. 1, pod
red. G. Labudy, Poznań 1976, s. 24-148.
E. Cieślak, Społeczno-polityczna i narodowa integracja, [w:] Historia Pomorza, t. 2, cz. 1,
pod red. G. Labudy, Poznań 1982, s. 122-201.
Historia Gdańska, pod red. E. Cieślaka, t.2, Gdańsk 1982, s. 7-42, 73-76, 88-107, 176-193,
326-351, 465-479, 508-528, 543-578, 658-685; t.3 cz.1, Gdańsk 1993, s. 7-34, 70-109, 141175, 219-278, 321-335, 357-401, 445-484; 618-639.
J. Małłek, Dwie części Prus, Olsztyn 1987, s.9-95.
Literatura uzupełniająca:
W. Szczuczko, Sejmy koronne 1562-1564 a ruch egzekucyjny w Prusach Królewskich, Toruń
1995, s.14-178.
Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku, opr. K. Mikulski, Warszawa 1990, s. 5-35.
D. Makiłła, Kwestia pruska w polityce polskiej XVI-XVIII w. Próba bilansu, [w:] Między
Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, pod red. J.
Staszewskiego, K. Mikulskiego, J. Dumanowskiego, Toruń 2002.
M. Bogucka, Żyć w dawnym Gdańsku, Warszawa 1997.
K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta
podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
S. Salmonowicz, Prusy Królewskie w XVII-XVIII wieku. Studia z dziejów kultury, Toruń 2002.
Proponowane zagadnienia:
Geneza odrębności kulturowej i politycznej Prus, potencjał ekonomiczny, specyfika
stosunków wyznaniowych, indygenat pruski, narodowość pruska, Prusy Królewskie a Prusy
Książęce: poczucie wspólnoty ogólnopruskiej - odrębności i powiązania pomiędzy obu
częściami Prus, administracja wewnętrzna, Prusy w ramach Rzeczypospolitej. Integracja z
Rzeczpospolitą – etapy ograniczenia autonomii Prus Królewskich. Rola Gdańska, samorząd,
kultura emporium nad Motławą.
XV. KOLOKWIUM.
5. Sposób zaliczenia – zaliczenie na stopień
Zaliczenie (na stopień) uzyskuje się na podstawie:
1) zaliczonej pracy semestralnej opartej na analizie dowolnie wybranego źródła z zakresu
historii Polski (obok źródeł pisanych, wydanych drukiem mogą to być również materiały
ikonograficzne, itp.). Praca powinna liczyć maksymalnie 5 stron maszynopisu i ma być
dostarczona w wersji drukowanej. Do pracy należy dołączyć kserokopię źródła (proszę się
więc dobrze zastanowić nad doborem źródła, jego rodzajem i wielkością). Liczy się również
odpowiednio sformułowana teza (w tytule i wstępie - cel podjętych badań, odpowiednie
podsumowanie oraz zgromadzona bibliografia – minimum to dwie pozycje do danego tematu)
2) obecności na wszystkich zajęciach (nieobecności bez względu na przyczynę należy
zaliczyć w ramach konsultacji – dopuszczam możliwość jednej nieobecności – obojętnie:
usprawiedliwionej, czy nieusprawiedliwionej - w ciągu całego semestru) – brana będzie
również pod uwagę aktywność na zajęciach
3) zaliczonego kolokwium.
Proszę pamiętać też o co tygodniowych kartkówkach.
Dr Sławomir Kościelak
CYWILIZACJE NOWOŻYTNE W POLSCE i EUROPIE
Podręczniki:
Zbigniew Wójcik, Historia Powszechna. Wiek XVI – XVII, Warszawa 2002
Emanuel Rostworowski, Historia Powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2002
Historia życia prywatnego, t. 3, Od renesansu do oświecenia, Wrocław – Warszawa –
Kraków 1999
Literatura do ćwiczeń i wykładów (egzaminu)
1. Odkrywanie świata – przełom w myśleniu, postrzeganiu, wartościach
Zbigniew Długosz, Historia odkryć geograficznych i poznania Ziemi, Warszawa 2001
Antoni Mączak, Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Gdańsk 1998.
Jerzy Topolski, Narodziny kapitalizmu w Europie XIV – XVII wieku, Warszawa 2003 (wyd.
3).
Ferdynand Braudel, Kultura materialna. Gospodarka i kapitalizm. XV – XVIII wiek, t. 2,
Warszawa 1992, s. 9-59, 75-93, 181-186.
P Chaunu, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250 – 1550), Warszawa 1989, s. 285326 (o książce)
Człowiek renesansu, pod red. Eugenia Garina, Warszawa 2001 (Seria: W kręgu codzienności)
[zwłaszcza rozdziały: Książę, Kondotier, Filozof i mag, Kupiec i bankier, Artysta, Podróżnicy
i tubylcy)
Herman Kesten, Kopernik i jego czasy, przekł. Krzysztof Radziwiłł i Janina Zeltzer,
Warszawa 1961
Zagadnienia do ćwiczeń (egzaminu):
Kryzys średniowiecznych, uniwersalnych wartości – kryzys ekonomiczny i społeczny
przełomu epok; Dzieje poznania świata – wielkie odkrycia geograficzne, nowe przestrzenie i
horyzonty; pierwsza rewolucja „informatyczna” – wynalazek druku, książka nośnikiem idei;
humanizm, zdobycze renesansu, przewrót umysłowy czasów Kopernika; Nowy model
człowieka – człowiek.
Proponowane teksty źródłowe:
Nicolo Machiawellli, Książę, tłum. Cz. Nanke, Warszawa 1984
Erazm z Rotterdamu, Zasady dobrego wychowania, ,[w:] Wybór pism, wstęp i komentarze, M.
Cytowska, Wrocław – Kraków 1992.
Hernan Cortes, Listy o zdobyciu Meksyku, przekł. Maria Mróz, Ryszard Tomicki, Gdańsk
1997.
Tomasz Morus, Utopia, przekł. K. Abgarowicz, Warszawa 1954.
Reformacja – rewolucja w stosunkach wyznaniowych. Przyczyny, przebieg, skutki.
P Chaunu, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250 – 1550), Warszawa 1989, s. 395443, 467-490.
Jean Delameau, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku, t. 2, Warszawa 1986, s. 8 – 32.
s. 36-58, 127-159.
John M. Todd, Reformacja, Warszawa 1974, s. 113-354.
H. A. Oberman, Marcin Luter. Człowiek między Bogiem a diabłem, Gdańsk 1996.
Jerzy Piechowski, Jan Kalwin. Prorok czy dyktator ?, Katowice 1988.
S. Anderski, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa 1992, s. 149 – 183.
Zagadnienia do ćwiczeń (egzaminu):
Kryzys Kościoła i wartości duchowych schyłku średniowiecza; geneza i przyczyny
reformacji. Pierwsza reformacja, druga reformacja, trzecia reformacja – zakresy pojęć,
przebieg zjawiska; konsekwencje - bliskie i dalekosiężne skutki reformacji.
Proponowane teksty źródłowe:
95 tez Marcina Lutra, Wyd. Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, b. m. i d.
Fenomen polowań na czarownice i czarowników – granice i fantazje nowożytnej
mentalności
Brian P. Levack, Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, Wrocław –
Warszawa – Kraków 1991.
Małgorzata Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV – XVIII, Kraków 2008
Jacek Wijaczka, Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI – XVIII
wieku, Toruń 2007, s. 45 – 228 (ale najlepiej całość)
Zagadnienia do ćwiczeń:
Problem czarostwa u schyłku epoki średniowiecza, zarządzenia kościelne, praktyka prawa
zwyczajowego. Geneza prześladowań, eskalacja procesów – geografia i chronologia polowań.
Stereotyp czarownicy. Podstawowe pojęcia związane z czarostwem. Model postępowania
inkwizycyjnego, przebieg procesu.
Proponowane teksty i ilustracje:
Jan Ziarnko, Sabat czarownic, 1612 (akwaforta) [w:] Pierre de Lancre, Tableau de
l’inconstance des mauvais anges et demons, Paris 1612.
Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII wieku. Wybór materiałów źródłowych,
Warszawa 1987
Dialog i wojna. Religie i idee w konfrontacji – mieczem i piórem
Jean Berenger, Tolerancja religijna w Europie w czasach nowożytnych (XV – XVIII wiek),
Poznań 2002.
Janusz Tazbir, Państwo bez stosów i inne szkice, Kraków 2000 (Seria: Klasycy współczesnej
polskiej myśli humanistycznej. Prace wybrane t. 1)
Wojciech Kreiegseisen, Kilka uwag w sprawie badania problemów tolerancji i stosunków
wyznaniowych w nowożytnej Europie, [w:] Cywilizacja europejska. Eseje i szkice z dziejów
cywilizacji i dyplomacji, pod red.. Macieja Koźmińskiego, Warszawa 2010, s. 113 - 134
Jonathan Wright, Jezuici. Misje, mity i prawda: między hagiografią a czarną legendą, przekł.
Piotr Chojnacki, Warszawa 2004.
Heiko Haumann, Historia Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej, przekł. Cezary Jenne,
Warszawa 2000, s. 15 – 109.
Zagadnienia do ćwiczeń (egzaminu):
Kraje restrykcyjne – kraje tolerancyjne – Polska państwem „bez stosów” ? Biała i czarna
legenda zakonu jezuitów. Judaizm – religia odrzuconych.
Proponowane teksty źródłowe:
Protestanci i kontrreformacja. Z dziejów tolerancji w Rzeczypospolitej XVI – XVIII wieku,
Wrocław 1978
Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII wieku. Wybór materiałów źródłowych,
Warszawa 1987
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przepisami Kongregacji Generalnej XXXIV
oraz normy uzupełniające, Kraków – Warszawa 2001
Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wyd. Jan Białostocki, t. 2, Warszawa 1985.
Nowa jakość życia. Warunki bytowe człowieka nowożytnego, jego codzienność i życie
prywatne.
Norbert Elias, Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, Warszawa 1980, s. 63 – 316.
Historia życia prywatnego, t. 3, Od renesansu do oświecenia, Wrocław – Warszawa –
Kraków 1999, s. 179 – 339.
Andrzej Wyczański, O dawnej rodzinie w Polsce i Europie, [w:] Cywilizacja europejska.
Eseje i szkice z dziejów cywilizacji i dyplomacji, pod red.. Macieja Koźmińskiego, Warszawa
2010, s. 149 – 164.
Edmund Kizik, Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście
hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańsk 2001
Edmund Kizik, Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI – XVIII wieku. Studium z nowożytnej
kultury funeralnej, Gdańsk 1998
Zagadnienia do ćwiczeń (egzaminu):
Normy obyczajowe, co uchodzi, a co nie uchodzi – na królewskim dworze, w sferze
arystokracji, szlachty, mieszczaństwa, chłopstwa. Warunki bytowe ludności – mieszkanie,
ubiór, odżywianie. Kontakty towarzyskie, mentalność, zaspokajanie potrzeb, obyczaje.
Proponowane teksty źródłowe:
Dziennik Samuela Pepysa, przekł. Marii Dąbrowskiej, Warszawa 1950, t. 1-2.
Ludwik Saint Simon, Pamiętniki, przekł. A. M. Bocheńscy, Warszawa 1961
Kobieta w epoce nowożytnej. Uwarunkowania prawne, ekonomiczne i obyczajowe
Człowiek baroku, pod red. Rosaria Villariego, Warszawa 2001 (Seria: W kręgu codzienności)
[rozdziały: Mniszka, Czarownica]
Człowiek oświecenia, pod red. Michela Vovelle’a, Warszawa 2001 (Seria: W kręgu
codzienności) [rozdział Kobieta]
Maria Bogucka, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa
2006,
Bożenna Balcerzak – Paradowska, Rodzina i polityka rodzinna na przełomie wieków,
Warszawa 2004
Zagadnienia do ćwiczeń:
Kobieta w rodzinie: relacje, powiązania, zależności, prawne uwarunkowania epoki; kobieta
powołana – wolność i przymus w statusie zakonnicy; kobieta wyzwolona – czarownica,
uczona i amazonka. Edukacja kobiet. Kobiety – władczynie.
Proponowane teksty źródłowe:
Regina Salomea Rusiecka Pilsztynowa, Proceder podróży i życia mego awantur, oprac.
Roman Pollak, Kraków 1957
Anna z Działyńskich Potocka, Mój pamiętnik, oprac. Andrzej Jastrzębski, Wydawnictwo
PAX, Warszawa 1973