Wykład III

Wykład III
Przeobrażenia ekonomiczne
Europy (XVI-XVIII w.)”
„Gospodarka Rzeczpospolitej Obojga Narodów,
podobieństwa i różnice.”
1
• XVI – rozkwit handlu, wzrost gospodarczy
• XVII – stagnacja
• XVIII – rozwój, rozpoczyna się przewrót
przemysłowy
2
Charakterystyka okresu
• „REWOLUCJA HANDLOWA”
• „REWOLUCJA CEN”
• „AKUMULACJA PIERWOTNA”
• URBANIZACJA i TWORZENIE KLASY
KUPIECKIEJ, rozwój produkcji i specjalizacji
• „DUALIZM AGRARNY EUROPY”
3
Rewolucja handlowa
• Rozwój rynków krajowych / wzrost liczby ludności
• Rozszerzenie rynków: podróże i odkrycia
Ekspansja Europy w świecie
(Portugalia, Hiszpania, Holandia, Anglia, Francja)
• Zmiany ilościowe i jakościowe w handlu.
4
Vasco da Gama
Krzysztof Kolumb
Ferdynand Magellan
Rozwój instytucji sprzyjających
rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.)
1. Prawne zabezpieczenie kontraktów i roszczeń
do własności.
2. Weksle i bankowość.
3. Ubezpieczenia.
4. Opodatkowanie w miejsce konfiskaty i uznanie
praw własności (np. „Magna Carta 1215r. Anglia, Niderlandy)
5. Związki ekonomiczne nie oparte na
pokrewieństwie (powstanie przedsiębiorstw).
5
Rozwój instytucji sprzyjających
rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.)
6. Podwójna księgowość.
7. Powstanie systemu religijnego i moralnego
odpowiadającego potrzebom społeczeństwa
kupieckiego.
8. Spółki handlowe.
9. Wpływ struktury politycznej Europy na rozwój
niezależnej klasy kupieckiej.
(Imperium SA kontra Królestwo SA, Księstwo
SA, Miasto-Państwo SA)
6
„Rewolucja cen”
• Zwiększenie podaży kruszców 
zwiększenie podaży pieniądza 
wzrost cen (spadek wartości
pieniądza)
100
80
60
Złoto
40
20
0
Ceny --- 400 - 500%
Płace --- 200 - 300%
1503-1550
1551-1600
1601-1650
10000
8000
Przyczyny: podaż wewnętrzna +
import
6000
Srebro
4000
2000
0
1503-1550 1551-1600 1601-1650
Import złota i srebra do Hiszpanii -----
7
Akumulacja pierwotna
(XVI – XIX w.)
• Proces oddzielenia wytwórcy od środków
wytwarzania (na drodze przymusy
pozaekonomicznego):
-
Wywłaszczanie chłopów z ziemi (np. rugi chłopskie)
Gromadzenie kapitałów z handlu,
Eksploatacja kolonii,
Protekcjonizm państwowy.
Efekty:
-
Pojawienie się ludzi bez środków produkcji
Pojawienie się dostatecznie dużych kapitałów aby mogły być
przeznaczone na cele nie konsumpcyjne
8
Pozaekonomiczne czynniki wzrostu
• Ideologia: renesansu, [baroku?], reformacji
(etyka protestancka), oświecenia.
• Merkantylizm, prekursorzy ekonomicznej
myśli klasycznej (W. Petty, J. Locke, D.
Hume), fizjokraci (F. Quesnay, R.J.
Turgot), A. Smith
9
Przemiany społeczne
• Uniezależnienie władzy królewskiej od
arystokracji feudalnej.
• Arystokracja feudalna wobec „nowych
czasów”
• Handel dalekomorski a władza królewska
• Piractwo i korsarstwo jako „duch
przyszłości” (nośnik idei wolnego handlu i
wolności osobistej)
10
Dualizm agrarny Europy
11
Dualizm agrarny Europy
Czynnik ekonomiczno - społeczny
Zachód
Wschód
Renta gruntowa
czynsz w pieniądzu
renta odrobkowa pańszczyzna
Pańszczyzna
ograniczana
zwiększana
Wolność osobista chłopa
rośnie
maleje
Efektywność ekonomiczna
chłopskiego gosp. rol.
rośnie
maleje
Kierunek rozwoju gospodarstwa
chłopskiego
towarowy
naturalny
12
Dowody na rozwój gospodarczy
- rozkład feudalizmu i tworzenie się struktur
kapitalistycznych
(Anglia, Holandia, Francja, USA)
- wzrost populacji
( z 400 mln w XV w. do 1 mld. w XVIII w.)
- wzrost DN świata
(z 240 mld. USD w XV w. do 600 mld. W XVIII w.
;średnioroczny przyrost 0,3%)
13
Polska spichlerzem Europy – rozwój
gospodarczy Rzeczpospolitej w XVI w.
• Przesłanki przejścia do gospodarki folwarczno –
pańszczyźnianej:
- spadek dochodów szlachty,
- wzrost popytu zewnętrznego i wewnętrznego,
- rewolucja cen,
- wzrost poddaństwa.
• Istota funkcjonowania folwarku pańszczyźnianego
• Zasadnicze cechy systemu (ekstensywność, oparcie
funkcjonowania folwarku na pracy pańszczyźnianej)
14
Polska w XVI w.
• Wzrost ogólnego dobrobytu.
• Rozwój miast (Gdańsk 40 tys., Kraków ?)
• Struktura ludności Polski:
włościanie – 80 - 85 %
mieszczanie – 10 - 15 %
szlachta i duchowieństwo – mniej niż 10%
15
Kryzys gospodarki folwarcznopańszczyźnianej w XVII w.
Zewnętrzne:
- wzrost produkcyjności rolnictwa
europejskiego
- koniec rewolucji cen
- konkurencja tańszego zboża rosyjskiego
Wewnętrzne:
- Słabość ustroju państwowego
- Wojny, klęski elementarne
- Brak inwestycji szlacheckich i kierunek
konsumpcyjny
16
Rodziny inwestujące!!!
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Koniecpolscy
Wiśniowieccy
Zamoyscy
Brzostowscy
Poniatowscy
Czartoryscy
Radziwiłłowie
Potoccy
Sapiehowie
Leszczyńscy
17
Podział dochodu świata
120%
100%
80%
60%
Serie1
40%
20%
0%
świat
Azja
Europa
reszta świata
18
Punktacja wynalazków o zastosowaniu
praktycznym, XV-XVIII w.
100
80
60
40
20
0
140049
145099
150049
155099
160049
165099
170049
175099
19
Liczba angielskich patentów w XVIII w.
700
600
500
400
300
200
100
0
1700-49 1750-59 1760-69 1770-79 1780-89 1790-99
20