Model działalności technicznej człowieka

Treści kształcenia
– model działalności technicznej płaszczyzną merytoryczną nauczania techniki
1. Model działalności technicznej
Struktura działalności technicznej, od początków jej kształtowania do dziś, nie uległa
zasadniczej zmianie. Chociaż zmienia się treść wypełniających ją działań technicznych i
zmienia się charakter czynności uczestniczących w niej ludzi. Zależy to także od tego czy
człowiek ma być twórcą, producentem czy użytkownikiem określonych wytworów techniki.
Poszukiwanie modelu teoretycznego, który w miarę poprawnie i w pełny sposób
odzwierciedlałby rzeczywistą strukturę działalności technicznej było przedmiotem
zainteresowania wielu badaczy. Wydaje się, że na uwagę zasługuje następujący model, w
którym wyróżniamy siedem faz, a w każdej z nich pewną ilość form działań technicznych.
Interesujące fazy działalności technicznej to (porównaj rysunek):
1) rozpoznawanie sytuacji technicznej,
2) projektowanie,
3) konstruowanie,
4) programowanie działań,
5) wytwarzanie (realizacja działań),
6) eksploatacja wytworów techniki,
7) likwidacja ujemnych skutków działań, a także likwidacja struktur.
Powyższe fazy działalności technicznej powtarzają się w różnych treściowo działaniach
technicznych, tzn. niezależnie od tego czy dotyczą działań w zakresie mechaniki,
elektrotechniki czy też działań w przemyśle chemicznym, budownictwie czy rolnictwie.
Ad. 1. Faza rozpoznawania sytuacji technicznej, zwana jest także fazą identyfikacji. Wiąże
się ona z opisywaniem poznaniem i wartościowaniem wszystkich elementów składających się
na sytuację, a przez to środowisko techniczne człowieka w danym czasie. Są nimi przedmioty,
urządzenia i maszyny, procesy i zjawiska techniki. Mogą one współdziałać z elementami
przyrody i ludźmi. Przedmiotem naszych zainteresowań są tutaj wyniki dotychczasowej
działalności technicznej ludzi, które składają się na treść sytuacji. Interesują więc nas wszystkie
wytwory (przedmioty, maszyny, urządzenia i narzędzia) oraz utwory (metody działań, metody
organizacji, zasady i reguły techniczne, wiadomości i dokumentacje techniczne), a także ogół
relacji w jakie one w danym czasie są uwikłane, decydując ostatecznie o „położeniu” człowieka
(korzystnym-niekorzystnym, zadowalającym-niezadowalającym).
1
ROZPOZNAWANIE
PROJEKTOWANIE
KONSTRUOWANIE
PROGRAMOWANIE
LIKWIDACJA
EKSPLOATACJA
WYTWARZANIE
Wytwory
techniki
Rys. 3. Płaszczyzna merytoryczna to model działalności technicznej
Rozpoznanie sytuacji technicznej wymaga przede wszystkim wyróżnienia jej elementów
składowych, nazwania, opisu cech (własności), często także pomiaru (szacunkowego,
warsztatowego, laboratoryjnego), oceny cech i wartościowania relacji, sprecyzowania
wniosków, co do tego, które z elementów sytuacji sprawiają, że jej ogólna ocena jest korzystna
lub niekorzystna. Wiąże się to także ze wstępnym określeniem wymagań technicznoużytkowych sytuacji antycypowanej.
Nieakceptowanie sytuacji rozpoznawanej rozpoczyna dalszy ciąg działań technicznych.
Wyróżnione czynności składające się na tę fazę działalności technicznej są wymienianymi
przez nas uprzednio formami działań technicznych. Ich realizacja wymaga opanowania
odpowiednich umiejętności ogólnotechnicznych.
Ad. 2. Projektowanie techniczne. Rozpoznanie sytuacji technicznej prowadzi do jej
zrozumienia, często jej przekształcenia i nadania subiektywnego znaczenia. Konfrontacja tegoż
znaczenia z doświadczeniem i wiedzą człowieka (znajomością praw i reguł) pozwala na
obmyślenie przekształceń sytuacji lub tylko wybranego jej elementu. Ogół tych form działań
technicznych nazywamy projektowaniem. Może ono przybierać charakter projektowania
całościowego (kompleksowego) i dotyczyć może przedmiotów, sytuacji, zmiany relacji działań itp. Obejmować też może czynności przeprojektowywania istniejących wytworów lub
doprojektowywania brakujących elementów. Mówimy o projektowaniu akomodacyjnym,
interpolacyjnym i ekstrapolacyjnym.
Działania projektowe z reguły wiążą się z koniecznością zapoznania się z odpowiednią
literaturą, katalogami czy prospektami. Wymagają także często badań laboratoryjnych i
modelowych.
2
Wyniki poszukiwań projektowych, tzw. projekty, są zapisywane. Powstaje dokumentacja
projektowa. Zapisu dokonać można werbalnie lub graficznie, szkicem lub różnego typu
rysunkami technicznymi. Projekty obejmować muszą zapisy ocenionych pomysłów, idei.
Wyrażają sposoby wykorzystywania znanych prawidłowości w konkretnych sytuacjach.
Ad. 3. Konstruowanie techniczne — to ujmując najkrócej — materializowanie idei
projektowych. Obejmuje ono analizę możliwości technicznej realizacji projektu, jej
konkretyzację oraz opracowanie dokumentacji technicznej. Charakterystycznymi formami
działań konstrukcyjnych są: obliczenia techniczne, obliczenia wytrzymałościowe, badania
laboratoryjne, dobór materiałów konstrukcyjnych, opracowanie optymalnych kształtów
elementów nie znormalizowanych, opracowanie zestawień elementów zunifikowanych i
znormalizowanych, modelowanie, badanie modeli (co może przybrać charakter tzw.
konstruowania przedmiotowo-manipulacyjnego przykładowo z wykorzystaniem zestawów
poliwalentnych), opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej, na którą składają się konieczne
opisy, zestawienia, obliczenia, rysunki konstrukcyjne elementów, rysunki złożeniowe itp.
Ad. 4. Programowanie działań jest tą fazą działalności, która obejmuje ogół czynności o
charakterze organizacyjnym. Dotyczą one analizy dokumentacji konstrukcyjnej, opracowania
procesów technologicznych, opracowania niezbędnej dokumentacji technologicznej,
obejmującej między innymi dobór narzędzi, dobór parametrów technologicznych itp.
Istotną rolę odgrywają tutaj także czynności związane z opracowywaniem planów
organizacji działań ujętych w formie harmonogramów lub sieci zależności.
Ad. 5. Wytwarzanie, realizacja przygotowanych działań, to faza działalności technicznej
najbardziej znana i od czasów slojdu w kształceniu technicznym dominująca. Zbyt często ujęte
w tej fazie formy działań technicznych ograniczało się do procesów wytwórczych. Obejmujemy
tą fazą zarówno czynności związane z przygotowaniem materiałów i stanowisk pracy, jak też
dalej trasowanie na podstawie dokumentacji, kształtowanie materiałów w elementy zgodnie
z opracowanymi procesami technologicznymi. Może ono przyjąć charakter obróbki ręcznej lub
maszynowej, obróbki skrawaniem lub obróbki plastycznej (papier, tworzywa, cienkie blachy),
a także odlewania. Z procesami tymi łączą się czynności kontrolno-pomiarowe, procesy
łączenia materiałów i montażu elementów.
Ad. 6. Eksploatacja wytworów techniki obejmuje obsługę (wykorzystanie funkcji
użytkowych wytworów), regulację (dostosowanie do potrzeb użytkownika), konserwację
(zabezpieczenie zdatności technicznej i trwałości środków). W strukturze eksploatacji znajdują
się także czynności i działania diagnostyczne, a przez to i pomiarowe oraz naprawcze.
Ad. 7. Likwidacja ujemnych skutków działań, a także likwidacja zużytych maszyn i
urządzeń. Obejmujemy tą fazą czynności o charakterze ekonomicznym i proekologicznym.
Wymagają one oceny stanu technicznego struktur, demontażu, selekcji elementów, regeneracji
elementów lub stanu środowiska.
3