04. Antyjudaizm-int

Antyjudaizm
1. Antyjudaizm a Antysemityzm



Antyjudaizm to zespół uprzedzeń o charakterze
pseudoteologicznym, które często prowadziły do
prześladowań Żydów
Od XIX w. tracił swoje cechy religijne, przybierając postać
antysemityzmu
Antysemityzm to zespół przesądów uzasadniających
wrogą postawę wobec Żydów; bazował na
nacjonalizmie, ksenofobii, odwoływał się do
rasizmu (tzw. rasa semicka),
2. Okres hellenistyczny

W epoce helleńskiej i rzymskiej powstało kilka publikacji o antyżydowskim
wydźwięku. Zawierały one poglądy krytykujące religijne praktyki Żydów.
Starożytnych pogan oburzała "bezczynność" Żydów w czasie szabatu,
nie mogli też zrozumieć, dlaczego Żydzi nie jedzą wieprzowiny.
Najbardziej niezrozumiała, zarówno dla Greków jak i Rzymian, którzy byli
wyznawcami politeizmu, była koncepcja posiadania jednego bóstwa.
Dlatego też Żydów postrzegali jako lud bezbożny i aspołeczny.

Przyczyną pogardy wobec Żydów bywała ich bieda. Zarzucano im również,
że “nie wynaleźli nic pożytecznego”, “psują obyczaje”, “są wszędzie” oraz, że
“szkodzą innym narodom”. Nie odnotowano jednak zbyt wiele przypadków
fizycznej przemocy, za wyjątkiem dwóch antyżydowskich zajść.

Pierwsze z nich miało miejsce w 410 roku p.n.e. w Elefantynie,
kiedy splądrowano i zbezczeszczono synagogę, drugie - w 38 roku
n.e. w Aleksandrii. Doszło tam wówczas do rabowania mienia
żydowskiego oraz biczowania i mordowania Żydów.
3. Antyjudaizm wczesnośredniowieczny


chrześcijaństwo ma swe korzenie w judaizmie.
początkowo chrześcijaństwo było uznawane za odłam
judaizmu, to ok. II w. n.e. różnice między religiami
zaczęły się coraz bardziej pogłębiać; zamierał nurt
judeochrześcijański (termin ten dotyczył Żydów, którzy
uznali Jezusa za mesjasza, zachowując przy tym tradycyjne
żydowskie rytuały), co było związane z coraz szerszym
przystępowaniem pogan do wspólnot chrześcijańskich.



Niechęć pierwszych chrześcijan do Żydów objawiała się
przede wszystkim w stwierdzeniach, że są oni zabójcami
Chrystusa
silne przeświadczenie o bogobójstwie oraz ogólna
odrębność religijna spowodowały, że Żydzi stali się
narodem odrzuconym i pogardzanym.
Począwszy od IV w. n.e. prawa Żydów były
stopniowo ograniczane.Towarzyszyły temu
antyżydowskie zajścia, jak np. plądrowanie
synagog.




Stopniowe ograniczenia; np. zakaz świętowania
szabatu, przymusowe uczestnictwo w kazaniach w
kościołach, zdarzały się przypadki przymusowych
chrztów.
W VI wieku, w Hiszpanii zakazano małżeństw
mieszanych oraz sprawowania funkcji publicznych
przez Żydów.
Powszechnie uważano, że życie w diasporze jest dla
Żydów karą za nieuznawanie Nowego Testamentu.
Na odbywających się w VII w. kościelnych synodach
wydawano dekrety, które nakazywały Żydom wyrzeczenie
się ich wiary pod groźbą wygnania.
4. W dobie wypraw krzyżowych




Mimo tego we wczesnym średniowieczu Żydzi byli
względnie tolerowani
Władcy gwarantowali im bezpieczeństwo,
jednocześnie dbając o to, by Żydzi byli w izolacji
od chrześcijan
Gdy Jerozolima (Ziemia Święta) dostała się w ręce
muzułmanów, zaczęto postrzegać Żydów jako zdrajców,
pomocników „niewiernych”
Pojawiły się hasła, że nie trzeba jechać do Ziemi Świętej,
skoro niewierni są na miejscu




W 1096 r. w dolinie Renu miały miejsce pierwsze
krwawe pogromy antyżydowskie
W Spirze splądrowano synagogę i zamordowano 11
Żydów; w Wormacji zabito ok. 800 Żydów
Pogromy w Moguncji, Kolonii,Trewirze, Ratyzbonie,
Bambergu, Pradze i innych miastach leżących na trasie
krzyżowców
Do masakr Żydów nakłaniali opaci, kaznodzieje
1.
2.
3.
Przestraszeni Żydzi coraz częściej osiedlali się w
zwartych skupiskach, w jednej części miasta, tworząc
własne dzielnice
Wzmacniało się poczucie jedności oraz izolacji i
odrębności
Prześladowania doprowadziły też do migracji, np.
do państwa polskiego
5. Oskarżenie o mord rytualny

Przekonanie, że Żydzi zabijali chrześcijańskie dziecko, by z
jego krwi tworzyć pace na święto Paschy
Pierwsze oskarżenia 1144 r. w Norwich





W utworze autorstwa angielskiego mnicha Tomasza z
Monmouth „O życiu i męce Wiliama z Norwich” znalazł
się opis mordu dokonanego na dwunastoletnim Wiliamie.
Rzekomo chłopiec miał zostać uprowadzony przez nieznanego
mężczyznę, a następnie w okrutny sposób zamordowany
poprzez ukrzyżowanie; ciało chłopca zostało złożone w
katedrze, a sam chłopiec „kanonizowany” przez lokalnego
biskupa
Duchowni tworzyli miejsca kultu przy grobach rzekomych
ofiar żydowskich
W Polsce też takie oskarżenia; Jan Długosz w kronice
pisze, że w 1407 r. w Krakowie doszło do uprowadzenia
i zamordowania dziecka chrześcijańskiego
Por. pogrom kielecki 1947r.
6. Oskarżenie o profanację hostii

Od XIII w. rozwój kultu Eucharystii (1264 r.
ustanowienie święta Bożego Ciała)
Historia lichwiarza żydowskiego Jonathana




Paryski lichwiarz Jonathan obiecał pewnej rodzinie
umorzenie długu w zamian za hostię; chciał zobaczyć, czy
jest w niej krew Chrystusa
Nakłuwał hostię, rozdzierał, gotował w oliwie
Mimo ran, nie udało mu się jej zniszczyć
Jonathan z rodziną konwertował się na chrześcijaństwo


Wierzono, że profanacja hostii sprowadza gniew
boży na całą społeczność/ludzkość
Nadzieja, że jeśli rozprawi się z „mordercami Boga”, to
Bóg nie będzie się gniewał na chrześcijan

Oskarżano całe gminy żydowskie; organizowano akcje
wypadowe na nie i mordowano Żydów

Reformacja zmniejszyła siłę tego przesądu (w krajach
protestanckich), jednak w krajach katolickich w tym
samym czasie (wiek XVI) nastąpił wzrost nienawiści
7. Oskarżenie o zatruwanie studni i
roznoszenie zarazy



Epidemia dżumy (XIV w.) spowodowała, że 1/3
mieszkańców Europy zginęła
Do tego wojny, klęski nieurodzaju, głód – kara
Boża – za zbrodnie Żydów
1321 r. w Akwizgranie plotka, że aby zniszczyć
chrześcijaństwo Żydzi zatruli wodę w studniach
Procesy w Strasburgu i Sabaudii



1348 r. w Strasburgu spalono na cmentarzy 2000
Żydów na specjalnie do tego przygotowanych stosach
1348 r. w Sabaudii proces Żydów o spowodowanie
zarazy; na torturach wymuszono przyznanie się do winy:
z Toledo przybyła grupa Żydów, która miała ze sobą
truciznę, którą następnie wsypywali do studni; mieli mieć
także „instrukcje” jak to robić i przekazywać dalej
Te „zeznania” przesłano do innych miast Alzacji,
Niemiec, Szwajcarii – skutek – pogromy m.in. w
Bazylei, Augsburgu, Norymberdze, Monachium, Wormacji,
Frankfurcie…
8. Demoniczny obraz Żyda




Wyobrażenie, że skoro Żydzi „współpracują” z szatanem,
to muszą odpowiednio wyglądać
Przygarbieni, z charakterystycznym haczykowatym nosem,
płomiennymi oczami
Poruszali się na kończynach zakończonych kopytami
Mają rogi, świńskie uszy, broda kozła, ogon
9. Napiętnowani, izolowani, wypędzani

1215 r. IV sobór laterański nakazał nosić Żydom
kawałek żółtego płótna, jako znak hańby; we
Niemczech zamiast tego musieli nosić spiczste nakrycia
głowy




Innym elementem było powstawanie gett, w których
mogli/musieli mieszkać Żydzi
Poza nimi nie mogli się osiedlać, czasem nawet przebywać
Słowo getto oznacza wydzieloną część miasta
przeznaczoną do zamieszkania przez Żydów
słowo to pochodzi od włoskiego słowa –borghetto – co
oznaczało miejsce w Wenecji, gdzie znajdowała się
odlewnia dział, w której okolicach utworzono w 1516 r.
zamkniętą murami dzielnicę żydowską




Czasem nie wystarczały uprzedzenia i oskarżenia, ale
doprowadzano do wypędzania Żydów
1182 r. król Francji Filip II August wypędził ich z
dóbr królewskich; 1394 r. zostali oni oficjalnie
wypędzeni z całej Francji
1290 r. król angielki Edward I wypędził ich z Anglii
1492 r. wypędzono Żydów z Hiszpanii (stopniowy
upadek kultury sefardyjskiej)
10. Reformacja i kontrreformacja



Początkowo stosunek Marcina Lutra do Żydów był pozytywny. Potępiał
wcześniejsze pogromy przypominając, iż “przecież sam Chrystus pochodzi z
nich”. Stwierdzał: “powinniśmy traktować Żydów w sposób braterski, żeby
niektórych z nich nawrócić (…) to my jesteśmy poganami, podczas gdy Żydzi są
z rodu Chrystusa”.
Kiedy jednak protestanckie idee nie zostały przyjęte przez niemieckich
Żydów z entuzjazmem, Luter zaczął się o nich wypowiadać negatywnie,
zniesławiając ich jako posłańców Antychrysta.
W 1542 roku napisał pamflet zatytułowany „Przeciwko Żydom i ich
kłamstwom”, w którym proponował, by palić synagogi, konfiskować księgi
hebrajskie oraz wygnać Żydów z księstw germańskich.

Na skutek tego, w regionach zamieszkanych przez protestantów,
dochodziło do ograniczenia Żydom wszelkich swobód (zabroniono
urządzania żydowskich ceremonii oraz budowy synagog) oraz do zajść
przeciw Żydom.

Od początku kontrreformacji zaostrzona została oficjalna cenzura pism
żydowskich.
11. Antyjudaizm okresu oświecenia



Filozofem najbardziej krytykującym Żydów był Wolter.;
napisał około 30 artykułów, w których zawzięcie atakował
wyznawców judaizmu. Zarzucał im, że “śmierdzą”, “źle
wmawiają „r””, że są “intelektualnymi ułomkami”, określał jako
“grubiańsko próżnych”, “okrutnych” i “wszędzie
znienawidzonych”.
Wolter nie uznawał możliwości funkcjonowania Żydów jako
narodu, ponieważ nie posiadali jego zdaniem żadnych osiągnięć
w dziedzinie sztuki i wiedzy, a także żyli w rozproszeniu, co
rzekomo miało dowodzić ich niezdolności do stworzenia
własnego systemu społecznego.
Antysemityzm Woltera był prawdopodobnie powodowany
pobudkami osobistymi - jego ojciec miał podobno zostać
okradziony przez pewnego Żyda.



W oczach oświeconej Europy, Żydzi mogli „naprawić”
swój wizerunek jedynie poprzez asymilację.
Koniec XVIII wieku to czas, kiedy w Europie dąży się do
„produktywizacji” Żydów, czyli uczynienia ich bardziej
„pożytecznymi” dla krajów, które zamieszkują.
Sami Żydzi również zaczęli w tym okresie dostrzegać
konieczność modernizacji judaizmu, co doprowadziło
między innymi do narodzin haskali – żydowskiego
oświecenia.
Część tekstów zaczerpniętych z programu edukacyjnego
„Holokaust. Historia i Zagłada Żydów” opracowanego przez
Żydowskie Muzeum Galicja w Krakowie.