docprzeglad_seks_19 - Przegląd Seksuologiczny
download 
Reklamacja Transkrypt
przeglad_seks_19 - Przegląd Seksuologiczny
SEN W TEORII PODÂWIADOMOÂCI FREUDA – SEKSOMNIA dr med. Gra˝yna Jarzàbek-Bielecka Streszczenie SpoÊród czynników wp∏ywajàcych na seksualnoÊç cz∏owieka (biologicznych, psychicznych i spo∏ecznych) ciekawym i stosunkowo nowym zagadnieniem w seksuologii jest seksomnia, czyli inaczej mówiàc „seks przez sen”. Seksomnia jest to rodzaj zaburzenia sennego. Parasomnia NREM – uchodzi za pewnà form´ lunatyzmu, zwiàzanà z zachowaniami seksualnymi. W trakcie ich wykonywania osoba cierpiàca na to zaburzenie nie zdaje sobie sprawy z tego co robi, a po obudzeniu nic nie pami´ta. S∏owa kluczowe seksuologia, psychoanaliza, seksomnia FREUD PSYCHOANALISE AND SEXOMNIA Summary Human sexuality is influenced by biologic, psycologic factors and sociocultural norms. Sexual Behavior in Sleep, Sleep sex or sexsomnia is a form of non-rapid eye movement (NREM) parasomnia (similar to sleepwalking) that causes people to commit sexual acts while they are asleep. The proposed medical diagnosis is NREM Arousal Parasomnia – Sexual Behaviour in Sleep, and is considered to be a distinct variant of sleepwalking/confusional arousals. Key words sexuology, psychoanalise, sexsomnia dr med. Gra˝yna Jarzàbek-Bielecka Pracownia Ginekologii Wieku Rozwojowego i Seksuologii Kliniki Ginekologii Katedry Perinatologii i Ginekologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu 22 Freud stworzy∏ dwie koncepcje interpretowania snów. Powsta∏y one na bazie ró˝nicujàcych si´ poglàdów tego pierwszego psychoanalityka i zosta∏y odpowiednio przedstawione w kolejnych pracach. W czasach póêniejszych w obu przypadkach dosz∏o do bardzo g∏´bokich przemian i szerokiej rozbudowy pierwotnych za∏o˝eƒ dokonanych przez nast´pne pokolenia psychoanalityków. Niekiedy by∏y one wr´cz druzgocàcà krytykà myÊli Freudowskiej. W wi´kszoÊci przypadków da∏o si´ jednak zachowaç pierwotnà myÊl i dziÊ jest ona nam bardzo dobrze znana. Ka˝dy z wymienionych poglàdów zwiàzany by∏ z konkretnym podzia∏em psychiki wymyÊlonym i opracowanym przez Freuda. W ka˝dym sen odgrywa∏ bardzo wa˝nà rol´. Ró˝nica polega∏a na okreÊleniu jego miejsca, pochodzenia, interpretacji i wp∏ywu na dzia∏alnoÊç jednostki. OczywiÊcie szczególna rola przy- PRACA RECENZOWANA pad∏a tu artystom – osobom stojàcym na pograniczu zdrowia psychicznego i choroby, majàcym wyjàtkowy kontakt ze swojà podÊwiadomoÊcià, czyli jednym z g∏ównych czynników oddzia∏ujàcych na kszta∏towanie si´ marzeƒ sennych. Owe dwa sposoby myÊlenia o sztuce wytworzone przez Freuda to myÊlenie egoiczne i oniryczne. Pierwszy zaprezentowany zosta∏ w dziele Die Traumdeutung z 1900 r. Bazowa∏ on na za∏o˝eniu, ˝e najpewniejszà drogà badania procesów zachodzàcych w g∏´bi psychiki jest analiza treÊci snów. Drugi z kolei ukszta∏towa∏ si´ pod wp∏ywem wtórnego podzia∏u psychiki dokonanego w 1921 r. w pracy Ego i id. Przez wielu jest uwa˝any za ust´pujàcy miejsca egoicznemu, który mia∏ daç poczàtek naszemu rozumieniu znaczenia snów. Aby zrozumieç, chocia˝ cz´Êciowo, poglàdy Freuda nale˝y przedstawiç niektóre zwiàzane z jego ˝yciem wydarzenia. Du˝à Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 rol´ w jego odnoszàcych sukcesy poglàdach odegra∏y bowiem jego w∏asne zachowania odpowiednio obserwowane i interpretowane, dajàce mu podstawy do wniosków znajdujàcych potwierdzane w szerszej grupie przypadków. Dlatego przy zajmowaniu si´ analizà poglàdów Freuda, na miejsce snu w ˝yciu cz∏owieka, nie mo˝na pominàç biografii psychoanalityka. Wa˝ne elementy jego w∏asnych dziejów odegra∏y bowiem niepoÊlednià rol´ w procesie kszta∏towania si´ jego poglàdów. Mo˝na Êmia∏o stwierdziç, ˝e doÊç du˝y kontakt Freuda z kulturà wy˝szà wp∏ynà∏ na jego m∏odzieƒcze zainteresowania, co znalaz∏o odbicie w jego doros∏ej pracy naukowej. Wa˝nym wydaje si´ fakt, i˝ od lat 60. XIX wieku a˝ do 1938 r. Freud zamieszkiwa∏ w Wiedniu – stolicy Austrii. By∏o to te˝ centrum ˝ycia kulturalnego nie tylko tej cz´Êci Europy. W tym mieÊcie rozkwita∏y nauka i sztuka. Dla Freuda, którego od poczàtku fascynowa∏y j´zyki obce i literatura, trudno by∏o znaleêç lepsze miejsce dla rozwoju. Ostatecznie wybra∏ jednak studia medyczne na Uniwersytecie Wiedeƒskim. Wielokrotnie jednak w jego pracy pojawia∏y si´ nawiàzania do m∏odzieƒczych zainteresowaƒ. „Albert Einstein podziwia∏ Freuda nade wszystko za wspania∏e pisarstwo, mówiàc, ˝e nikt ze wspó∏czesnych, piszàcych po niemiecku, nie mo˝e mu dorównaç w mistrzostwie j´zykowym, z jakim ujmuje swój przedmiot” [1]. Nie by∏ to poglàd odosobniony. Oznakà tego faktu mo˝e byç nagroda literacka im. Goethego przyznana Freudowi w 1930 r. przez miasto Frankfurt na Menem. DziÊ ugruntowany jest te˝ poglàd, ˝e „dzi´ki Freudowi w piÊmiennictwie naszego wieku pojawi∏ si´ nowy, swoisty gatunek literacki (…), jakim pod jego piórem, a potem u kontynuatorów, sta∏a si´ historia przypadku (…), czyli opis choroby i przebiegu leczenia – psycholeczenia, uczenia si´ wi´zi mi´dzyludzkiej i wi´zià mi´dzyludzkà – konkretnej osoby. Ten gatunek pisarski, skrajnie faktograficzny i skrajnie u˝ytkowy, zmieni∏ si´ u Freuda – nie tracàc nic z tamtych swoich funkcji i walorów – w prawdziwe dzie∏o sztuki”. Jak wi´c widaç sam pierwszy psychoanalityk by∏ artystà w swoim fachu. Uczestniczy∏ aktywnie w ˝yciu kulturalnym swoich czasów. Dodatkowo interesowa∏ si´ sztukà z jeszcze jednego istotnego powodu, majàcego wielki wp∏yw na jego badania, g∏ównie dzi´ki mo˝liwoÊci autoobserwacji. Zajmowa∏ si´ on bowiem reakcjami, jakie wywo∏ywa∏a ona w ludziach, ze wzgl´du na procesy psychiczne, w wyniku których sztuka si´ pojawia∏a i pojawia. Mniej zaÊ uwagi poÊwi´ca∏ on na szeroko poj´tà kultur´ ze wzgl´du na nià samà. Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 Jak wi´c widaç ˝ycie wp∏yn´∏o znaczàco na tematyk´, jakà zajà∏ si´ w swych badaniach Freud. Wytworzona na potrzeby nowej nauki terminologia jest do dziÊ niezwykle skomplikowana i wymaga choçby pobie˝nego wyjaÊnienia. Terminy stosowane przez Freuda by∏y i sà w powszechnym u˝yciu, jednak wymagajà doprecyzowania, by nie zosta∏a pope∏niona jakaÊ b∏´dna interpretacja. Ich iloÊç jest ogromna. Postaram si´ w miar´ mo˝liwoÊci doprecyzowaç ka˝de z nich przy przedstawianiu konkretnych poglàdów Freuda. Podstawowà pracà Freuda dotyczàcà nterpretowania marzeƒ sennych jest Die Traumdeutung z 1900 r. W pracy tej pokaza∏, ˝e dla pracy naukowej „…musia∏ poddaç analizie w∏asne sny, zrozumieç w∏asne pomy∏ki j´zykowe i powody, dla których sam czegoÊ zapomnia∏ lub pope∏ni∏ czynnoÊç pomy∏kowà innego jeszcze rodzaju”. Wszystko to dla przedstawienia walki, jakà toczy jednostka o zdobycie coraz wi´kszej samoÊwiadomoÊci. Ten cel niesie ze sobà bardzo górnolotne przes∏anie. Lepsze radzenie sobie z w∏asnymi mrocznymi si∏ami w nas, da nam bowiem mo˝liwoÊç pe∏niejszego rozumienia innych. I to chcia∏ nam w swojej pracy udowodniç Freud. Praca o polskim tytule O interpretowaniu marzenia sennego daje nam wi´ksze spektrum wiedzy o snach. Wg Freuda mo˝emy rozró˝niç kilka faz myÊli sennej. Uwa˝a∏ on, ˝e praca snu, czyli kszta∏towanie, formu∏owanie myÊli sennej, sposób przeprowadzenia jej do treÊci snu, przechodzi kilka procesów. OczywiÊcie zachodzà one w ró˝nym stopniu, razem lub osobno, nie zawsze wszystkie w trakcie jednego snu, ale zawsze w sposób jednoznacznie modyfikujàcy pierwotne znaczenie. Freud okreÊli∏ je jako mechanizmy: zag´szczenia, przesuni´cia, opracowania plastycznego lub dramatyzowania i uestetycznienia. Albowiem jego zdaniem sny sk∏adajà si´ z kilku elementów. Podstawowà jest oczywiÊcie to, co sobie przypominamy. To treÊç jawna snu. Jest ona jednak bardzo ograniczona w bezpoÊrednim znaczeniu i wielokrotnie niepe∏na, zachowana w naszej ÊwiadomoÊci w formie bezw∏adnych fragmentów. Wi´ksze znaczenie w psychoanalizie ma treÊç ukryta. Sà to elementy zniekszta∏cone lub zakryte przez cz´Êç jawnà. Ulegajà one tym przemianom w∏aÊnie w procesach zag´szczenia, przesuni´cia, opracowania plastycznego lub dramatyzowania i uestetycznienia. Na koniec w snach ukryte sà nasze ˝yczenia, marzenia, fantazje. Dzi´ki temu „…wyk∏adajàc sny nie mo˝emy 23 przewidzieç przysz∏oÊci, ale mo˝emy odkryç nieznane dotàd zdarzenia z przesz∏oÊci” i poznaç niezbadane dotàd wn´trze naszej duszy [2]. Tu wyjaÊnienia wymaga owo poj´cie „duszy ludzkiej”. Sen jest bowiem, wytworem jej aktywnoÊci. Dla Freuda dusza nie posiada∏a jednak jednej konkretnej definicji. U˝y∏ on tego poj´cia w∏aÊnie dlatego, ˝e wywo∏uje ono bogaty oddêwi´k emocjonalny, nie podajàc przy tym ˝adnych szczegó∏ów, mogàcych dopomóc naukowcom w zbadaniu tego zjawiska. Pewnikiem jest to, ˝e Freud nie u˝ywa∏ tu okreÊlenia „dusza” w znaczeniu religijnym. Przes∏aniem zaÊ ca∏ej pracy jest to, ˝e pierwotne w cz∏owieku procesy zachodzà w id. Ich przebieg jest regulowany zasadà przyjemnoÊci. To równoczeÊnie podstawowa zasada funkcjonowania ka˝dej jednostki. Wyklucza te po˝àdania, przekszta∏ca i reguluje dopasowujàc do wymogów stawianych jednostce jako cz∏owiekowi ego. Jednak nie t∏umi ono tych pragnieƒ do koƒca i ca∏kowicie. Ekspresje procesów zachodzàcych w id odnajdujemy w snach, sztuce oraz w nerwicach. Szczególnie ten ostatni element wp∏ynà∏ na powstanie wielu kontrowersji i szerokiej krytyki niektórych poglàdów Freuda, zarówno przez wrogów jak i spadkobierców. Wg Freuda „…mechanizm pisania twórczego jest taki sam, jak mechanizm fantazji histerycznych”. Mi´dzy sztukà a nerwicà zachodzi wiele podobieƒstw w obu przypadkach mo˝emy mówiç, ˝e sà to twory zast´pcze pewnych st∏umieƒ. U „zwyk∏ych”, „normalnych” jednostek, st∏umienia te wyp∏ywajà na wierzch zazwyczaj wy∏àcznie w formie snu. W ciàgu dnia pojawiajà si´ one w formie fantazjowania. „Artysta potrafi, po pierwsze, tak opracowaç swoje marzenia dzienne, ˝e tracà charakter zbyt osobisty, który odstrasza innych i staje si´ przez to dost´pnym obiektem dla zadowolenia obcych” [3]. JednoczeÊnie z tym przedstawieniem artysta potrafi zwiàzaç takà sum´ rozkoszy, ˝e przezwyci´˝a st∏umienie. RównoczeÊnie umie on odnaleêç drog´ pierwotnà do rzeczywistoÊci, w przeciwieƒstwie do neurotyka. Neuroza jest bowiem zniekszta∏ceniem sztuki, filozofii, religii. Freud wierzy∏, ˝e mi´dzy talentem artystycznym a chorobà nie ma wyraênego rozgraniczenia. Zdrowie od neurozy dzieli iloÊç, intensywnoÊç i dystrybucja tworów zast´pczych dla st∏umieƒ. Tworzenie przechodzi ka˝dorazowo przez dwa etapy: inspiracji (jako intrapsychicznego komunikowania si´ id z ego) i opracowania. Podczas gdy nerwica hamujàc mo˝liwoÊç tworzenia, opiera si´ wy∏àcznie 24 na funkcjonowaniu samej inspiracji. Choroba psychiczna jest konfliktem, do jakiego dochodzi mi´dzy ego a id lub superego. Spostrze˝enia i tezy Freuda dobrze podsumowa∏ jego spadkobierca, na gruncie psychoanalizy – Cassier, mówiàc, ˝e „na gruncie psychoanalizy pytanie o to jaki jest cz∏owiek, jest jednoczeÊnie pytaniem o to, jaka jest kultura, w której si´ ukszta∏towa∏ (…). Uczestnictwo w kulturze to obecnoÊç w procesie ujawniania i rozumienia tego, co ujawnione”. Kultura jest zatem sposobem obrony cz∏owieka przed jego pierwotnymi, prostymi i niemo˝liwymi do bezpoÊredniej realizacji we wspó∏czesnych warunkach potrzebami. W 1913 r. w pracy Das Interesse an der Psychoanalyse Freud dowodzi∏, ˝e psychoanalityk mo˝e w pewnej mierze dociec, jakie treÊci wyra˝a sen, niezale˝nie od skojarzeƒ osoby Êniàcej. JednoczeÊnie mo˝e to jednak robiç wy∏àcznie w kontekÊcie jednostkowym. W zwiàzku z przebudowà modelu psychiki cz∏owieka w 1921 r. zmieni∏ si´ sposób interpretowania zjawiska snu. Zmniejszeniu uleg∏o znaczenie estetyki, a poj´cia „pi´kna” i „wdzi´ku” zosta∏y skojarzone z pierwotnymi cechami obiektu seksualnego. Sen w nowej interpretacji sk∏ada∏ si´ z konstrukcji stanowiàcej rodzaj szyfru, skoƒczonej treÊci oraz nieskoƒczonej formy ciàgle poszukujàcej nowych sposobów emanacji. Nie zmieni∏y si´ jednak podstawy nowej ga∏´zi nauki. Psychoanaliza pozosta∏a naukà zajmujàcà si´ „psyche” – „duszà”. Freud ciàgle dà˝y∏ do uwydatnienia, wydobycia na wierzch i zinterpretowania ukrytych czynników dzia∏ajàcych w naszej duszy, pozwalajàcych nam poznaç si´ i zrozumieç role, jakà odgrywajà one w naszym ˝yciu. „W wielu swoich pracach odwo∏ywa∏ si´ do utworów literackich i dzie∏ sztuki, by pobudziç nasze odczucia intuicyjne”. Freud dà˝y∏ do dog∏´bnego poznania cz∏owieka upatrujàc drogi do realizacji tego zamierzenia w zrozumieniu najdziwniejszych form ekspresji jednostki. Sny i sztuka, choç stanowiàce dwa ró˝ne elementy ˝ycia cz∏owieka, okaza∏y si´ bliskimi sobie czynnikami, niezb´dnymi na drodze do osiàgni´cia ostatecznego celu [1,2,3]. Zaburzenia snu – co to jest parasomnia? Tryb ˝ycia wspó∏czesnego cz∏owieka jest coraz szybszy i intensywniejszy – cz∏owiek próbuje nadà˝yç za ciàg∏ymi zmianami, post´pem technologiczno-cywilizacyjnym. Tu bardzo cz´sto ujawniajà si´ nie tylko ró˝ne choroby, ale tak˝e wiele zaburzeƒ zwiàzanych z uk∏adem nerwowym. Efektem mogà Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 byç wszelkiego rodzaju nerwice, ale równie˝ zaburzenia snu, spowodowane choçby nieprawid∏owym, niezdrowym trybem ˝ycia, stresem itp. Codzienne sytuacje powodujà u cz∏owieka napi´cia i stres, który bywa trudny do roz∏adowania. Zaburzenia snu mogà byç tak˝e zwiàzane z nieprawid∏owà higienà snu, na przyk∏ad: pobudzenie organizmu lub obfity posi∏ek przed snem, czy te˝ drzemka w ciàgu dnia. Naukowcy oceniajà, ˝e ponad jedna trzecia populacji ma sta∏e lub przejÊciowe k∏opoty ze snem. Spora cz´Êç dotkni´tych ignoruje ten problem, nie szukajàc fachowej pomocy lekarskiej. Samodzielnie starajà si´ go zwalczyç, z regu∏y przez przyjmowanie leków nasennych. Istniejà ró˝nego rodzaju zaburzenia senne. Mo˝na tu wymieniç m.in. insomnie, hipersomnie, parasomnie, zaburzenia rytmu snu i czuwania. Najogólniej mówiàc zaburzenia takie polegajà na trudnoÊciach w zasypianiu, budzeniu si´ po krótkim czasie oraz na problemach z kontynuowaniem przerwanego snu. Przyczynà mogà byç choroby psychiczne lub fizyczne oraz wczeÊniej wspomniane nerwice. W tym miejscu wi´cej uwagi nale˝y poÊwieciç parasomni, gdy˝ seksomnia uwa˝ana jest za jednà z jej odmian. Jest to grupa zaburzeƒ sennych, gdzie w trakcie snu lub przy wybudzaniu si´ z niego wyst´pujà nieprawid∏owe lub niepo˝àdane zachowania, z regu∏y nieprzewidywalne, cz´sto gwa∏towne [4,5]. Mechanizmy powstawania parasomni nie sà do koƒca poznane, zak∏ada si´ tu, ˝e du˝à rol´ mo˝e odgrywaç niedojrza∏oÊç oÊrodkowego uk∏adu nerwowego [5,6,7,8]. Zwiàzane sà najcz´Êciej ze stresem czy depresjà, ale zaburzenia mogà tak˝e powodowaç czynniki biologiczne. Istnieje wiele zaburzeƒ zaliczanych do tej grupy. Mo˝na tu wymieniç mi´dzy innymi somnambulizm – schorzenie popularnie nazywane lunatyzmem, jedzenie podczas snu, Nightmare Disorder czyli zak∏ócenie snu koszmarami, powodujàce przera˝enie i l´k, a tak˝e zgrzytanie z´bami, czy tzw. „chorob´ niespokojnych nóg”, czyli mimowolne poruszanie koƒczynami podczas snu. Zachowania zwiàzane z parasomniami wyst´pujà stosunkowo rzadko i z regu∏y sà ∏agodne, mogà jednak nasilaç si´ i staç si´ tak ucià˝liwe, ˝e potrzebna jest pomoc specjalisty. Niedawno odkryto nowy rodzaj zaburzenia, który dodano do tej grupy. Zaburzenie dotyczy fizycznego zbli˝enia z partnerem, czasem obejmuje tylko pieszczoty, czasem pe∏ny stosunek p∏ciowy. Odkryli je kanadyjscy Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 naukowcy z Kliniki Snu w Toronto, a schorzenie nazwano seksomnià [5,6,7,8]. SBS – Sexual behavior in sleep Doktor David Saul Rosenfeld, neurolog i badacz snu z Los Angeles, by∏ pierwszym lekarzem, który stworzy∏ termin sleep sex. Psychiatra Carlos Schenck i neurolog Mark Mahowald z Minnesota Regional Sleep Disorder Center opublikowali w czasopiÊmie sleep artyku∏ na temat zaburzenia, które nazwali „seks przez sen” lub „seksomnia” [6,7,8]. W zagranicznej literaturze seksomnia okreÊlana jest tak˝e jako SBS – Sexual Behavior in Sleep. Jest to, jak ju˝ wspomniane by∏o na wst´pie, nieÊwiadome inicjowanie seksu ze swoim partnerem, podczas snu. W 2003 roku seksomni´ opisa∏ doktor C. M. Shapiro [8,9,10]. Zdefiniowa∏ poj´cie jako po∏àczenie lunatyzmu z intensywnymi snami erotycznymi. Ró˝nica polega na tym, ˝e cierpiàcy na seksomni´ z regu∏y pozostajà w ∏ó˝ku. Seksomnia „idzie” du˝o dalej ni˝ zwyk∏e marzenia senne. Sen podzielony jest na fazy, marzenia senne pojawiajà si´ w fazie REM – rapid eye movement (szybkie ruchy ga∏ek ocznych). W tej fazie ludzkie cia∏o jest unieruchomione, niemal sparali˝owane. W przypadku SBS parali˝ senny wydaje si´ nie wyst´powaç. Dodatkowo z wielu przyczyn nie nast´puje u cierpiàcych na seksomni´ rozluênienie mi´Êni, prawdopodobnie dlatego mogà si´ poruszaç. Powiàzanie mo˝liwoÊci poruszania si´ z marzeniami sennymi powoduje, ˝e chory mo˝e robiç to o czym Êni. Inne êród∏a podajà natomiast, ˝e zachowania zwiàzane z seksomnià wyst´pujà w fazie wybudzania ze snu g∏´bokiego, kiedy cia∏o mo˝e si´ swobodnie poruszaç [11]. Dlaczego pacjenci nie pami´tajà tego, co robili podczas snu? Sny pami´tamy lub mo˝emy je sobie niekiedy przypomnieç. W tym przypadku obszary mózgu odpowiedzialne za wy˝sze funkcje psychiczne wy∏àczajà si´, aktywne pozostajà obszary kontrolujàce na przyk∏ad ruch, czy zdolnoÊç od˝ywiania si´. Stàd równie˝ przypadki jedzenia przez sen, a nawet po∏àczenia kilku zaburzeƒ razem jak na przyk∏ad seksu z jedzeniem podczas snu [12]. Przyk∏ad 27-letniego m´˝czyzny, u którego zaobserwowano zarówno lunatyzm, jak i seksomni´, ukazuje, ˝e senne zachowania seksualne mogà byç z∏o˝one i wielopostaciowe [13]. Przyczyny sennych zaburzeƒ seksualnych mogà byç ró˝ne, najcz´Êciej jednak uwa˝a 25 si´ za nie te czynniki, które wprowadzajà nas w stan g∏´bokiego snu. Mogà to byç alkohol czy d∏ugotrwa∏y brak snu. Sà tak˝e osoby, które majà predyspozycje do wszelkich parasomnii uwarunkowane genetycznie, co mo˝e tak˝e obrazowaç wspomniany ju˝ przyk∏ad m´˝czyzny cierpiàcego na kilka rodzajów zaburzeƒ jednoczeÊnie. Tutaj dodatkowo lunatyzm wykryto u jego brata. Od ponad 10 lat naukowcy podejrzewali, ˝e zachowania zwiàzane z „nieÊwiadomymi” zbli˝eniami fizycznymi (pieszczoty, seks) spowodowane sà zaburzeniami snu. Nie posiadali jednak dostatecznych dowodów na poparcie tej teorii. Pomimo, ˝e problem wydaje si´ byç psychologicznym, to Christian Guilleminault, profesor psychiatrii ze Stanford School of Medicine jest przekonany, ˝e ma on zwiàzek z zaburzeniami w fazach snu. Odkrywcy wierzà, ˝e przypadki podobnych zachowaƒ biorà si´ z zak∏óceƒ fal mózgowych podczas snu. Profesor Guilleminault przebada∏ 11 pacjentów z symptomami seksomnii od wydawania odg∏osów zwiàzanych z seksem a˝ po przemoc seksualnà wzgl´dem drugiej osoby [14]. Wszyscy pacjenci, niewa˝ne jak niezwyk∏e by∏y to zachowania, nie pami´tali ich. Pacjentów podzielono na trzy grupy w zale˝noÊci od nasilenia zachowaƒ odbiegajàcych od normy. Pierwsza grupa obejmowa∏a dwie kobiety, u których jedynym objawem by∏o wydawanie odg∏osów seksualnych podczas snu. Pomimo, ˝e w rzeczywistoÊci by∏y nieszkodliwe, kobiety czu∏y si´ winne i za˝enowane faktem, ˝e ich krzyki mogà byç s∏yszalne przez domowników i mogà im przeszkadzaç. W sk∏ad drugiej grupy wchodzi∏ m´˝czyzna i kobieta, dla których objawy sta∏y si´ pewnym zagro˝eniem dla zdrowia fizycznego. Podczas snu oddawali si´ bardzo intensywnej masturbacji, która sprawia∏a ból oraz pozostawia∏a na ciele obra˝enia. Do trzeciej grupy zaliczono szeÊciu m´˝czyzn i kobiet´. Wszyscy przejawiali zachowania seksualne podczas snu ze stosunkiem w∏àcznie, przewa˝nie dochodzi∏o tu do u˝ycia przemocy wzgl´dem partnera. W jednym przypadku mà˝ próbowa∏ udusiç swojà ˝on´, dopiero dziecko b´dàce w domu us∏ysza∏o ha∏as i zawiadomi∏o policj´. Wzgl´dem pacjentów stosowano ró˝nego rodzaju metody mi´dzy innymi: zapisy snu, kwestionariusze snów, wywiad psychiatryczny, monitorowanie elektroencefalografem podczas snu w domu oraz podczas budzenia i zasypiania. Ka˝da z pi´ciu faz sennych ma charakterystyczny dla siebie wzór fal mózgowych. Wzory pacjentów z zaburzeniami odbiega∏y 26 od normy w jednej z faz. Monitorowanie badanych pacjentów pokaza∏o, ˝e seks pojawia si´ w∏aÊnie podczas owych nieprawid∏owoÊci w cyklu snu. Dodatkowo siedmiu z nich mia∏o wczeÊniej problem lub stycznoÊç z lunatykowaniem. Pomimo, ˝e problem wydaje si´ byç bardziej natury medycznej, mo˝e mieç równie˝ pod∏o˝e psychologiczne. Nie zapominajmy te˝ o takich czynnikach jak stres czy depresja, które mogà powodowaç zaburzenia snu, w tym równie˝ SBS. Nie pozostaje on te˝ bez wp∏ywu na emocjonalnà sfer´ cz∏owieka. Owe nietypowe zachowania podczas snu u pacjentów Guilleminault’a zwiàzane by∏y z poczuciem winy, wstydu i depresjà. „Wi´kszoÊç przypadków seksu uprawianego podczas snu wyst´puje wÊród ludzi, którzy sà ju˝ parà”, wyjaÊnia specjalista zajmujàcy si´ snem, Mark Pressman z Lankenan Hospital w Wynnewood [15]. Dlatego jest to zaburzenie niebezpieczne nie tylko dla dotkni´tego nim bezpoÊrednio, ale i dla jego partnera, który mo˝e doznaç wielu nieprzyjemnoÊci. ˚ona jednego z pacjentów chorych na seksomni´, tak wypowiada∏a si´ o ma∏˝onku: „Jest wtedy bardziej agresywny i nami´tny. Podczas snu zabiera si´ za rzeczy, których nigdy by nie zrobi∏ Êwiadomie... nie da si´ go zatrzymaç. Ale kiedy chwyci∏ mnie za kark, musia∏am go uderzyç” [16]. Zdarzajà si´ równie˝ sytuacje zabawne, wr´cz komiczne jak przypadek m´˝czyzny, który wspó∏˝y∏ z ˝onà przez sen, nie przeszkadza∏o jej to do momentu kiedy nie zaczà∏ chrapaç [17]. Cz´Êciej jednak seksomnia prowadzi do powa˝nych urazów psychicznych, a nawet fizycznych. Mo˝e dochodziç nie tylko do nieporozumieƒ, ale nawet agresji, poniewa˝ m´˝czyêni z seksomnià podczas stosunku zachowujà si´ niekiedy bardziej agresywnie. ˚ycie z partnerem cierpiàcym na podobne schorzenie mo˝e staç si´ nie do zniesienia. Jest, zatem du˝ym problemem dla ma∏˝eƒstw oraz przyczynà rozwodów. „To naprawd´ wprawia mnie w zak∏opotanie. Nie mog´ tego kontrolowaç. To mnie przera˝a, gdy˝ nie sàdz´, aby mia∏o cokolwiek wspólnego z partnerem. Nie chc´, by to g∏upie zachowanie mog∏o nas na d∏u˝szà met´ zraniç” – wypowiada∏a si´ Lisa Mahoney, cierpiàca od kilku lat na seksomni´ [17,18]. Brak fachowej pomocy w niektórych przypadkach mo˝e nawet skoƒczyç si´ tragicznie. Doktor I.O. Ebrahim opisa∏ w maju 2006 r. proces sàdowy, w którym oskar˝ony zosta∏ uniewinniony z cià˝àcego na nim zarzutu trzech gwa∏tów. Sàd zgodzi∏ si´ Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 z ekspertyzà lekarskà, w której u oskar˝onego zdiagnozowano seksomni´ [17]. Pokazuje to równie˝, ˝e seksomnicy nie zawsze pozostajà w ∏ó˝ku. Mark Pressman mówiàc o partnerach cierpiàcych na seksomni´ wyjaÊnia, ˝e niektórzy nienawidzà takiego zachowania ukochanej osoby, inni je natomiast tolerujà, rzadko natomiast zdarza si´, ˝e wolà seks uprawiany podczas snu od tego w stanie czuwania [18,19,20]. Wi´kszoÊç chorych niczego si´ nie domyÊla, dowiadujà si´ zazwyczaj o swoich zachowaniach od partnerów. Wi´kszoÊç informacji o chorobie oraz zg∏oszeƒ do specjalistów pochodzi w∏aÊnie od nich. Pami´tajmy, ˝e dla wielu mo˝e byç to temat wstydliwy, delikatny i kr´pujàcy. Dodatkowo ÊwiadomoÊç istnienia podobnego schorzenia jest stosunkowo niewielka, byç mo˝e wielu borykajàcych si´ z podobnym problemem w ogóle nie wie gdzie i jakiej pomocy szukaç. „Liczba potencjalnych przypadków jest du˝a, ale problem zachowaƒ seksualnych podczas snu nie jest jeszcze znany wÊród lekarzy jako problematyczny czy wart uwagi”, jak twierdzi doktor Shapiro [19,20,21]. Dopiero z upowszechnieniem wiedzy o tym zaburzeniu mo˝e wzrosnàç liczba wykrywanych przypadków. W 2005 roku przeprowadzono wiarygodne badania seksomnii za poÊrednictwem Internetu. Wzi´∏o w nich udzia∏ 219 anonimowych respondentów. Jak si´ okaza∏o jest to zaburzenie wyst´pujàce cz´Êciej ni˝ sàdzono z dotychczasowej dokumentacji medycznej [19,20]. Naukowcy twierdzà, ˝e liczba pacjentów dotkni´tych seksomnia b´dzie rosnàç. Do tej pory nie ma lekarstwa na seksomni´, ma∏o tego, ˝e prowadzi ona do wielu problemów w zwiàzkach, to terapeutom trudno jest dotrzeç i rozmawiaç z pacjentami, którzy nie chcà przyznawaç si´ do swoich zaburzeƒ. Peter Buchanan z Sydney’s Royal Alfred Hospital uwa˝a, ˝e prawie po∏owa przypadków seksomni jest w∏aÊnie natury psychicznej, ÊciÊle zwiàzana z problemami psychologicznymi. Dlatego jednà z form leczenia mo˝e byç psychoterapia, która w kilku przypadkach okaza∏a si´ skuteczna [20,21]. Inaczej natomiast leczonych by∏o jedenastu pacjentów profesora Guilleminault’a. O ile u niektórych skuteczna okaza∏a si´ pomoc psychologiczna, u innych potrzebna by∏a ingerencja psychiatry. Skuteczna okaza∏a si´ tak˝e terapia farmakologiczna podobna jak w przypadku leczenia lunatyzmu i jedzenia podczas snu. Pacjentom Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 podawano leki z rodziny Valium, zastosowano równie˝ terapi´ takà jak przy zaburzeniach oddechowych. W raportach znaleêç mo˝na równie˝ wzmianki o stosowaniu leku Clonazepam z równoczesnà psychoterapià, jako jednà ze skutecznych metod. Pozytywne skutki takiego leczenia przewa˝ajà nad ujemnymi stronami stosowania leków antydepresyjnych i antyepileptycznych. Badacz snu i czuwania z Toronto Western Hospital, Nik Trajanoviç, twierdzi, ˝e seksomnia w porównaniu, na przyk∏ad, z somnambulizmem, który dotyka oko∏o 2–4% doros∏ych, nie jest jak na razie traktowana jako powszechny problem, skutki jej mogà jednak byç powa˝ne [22]. Pacjenci cz´sto cierpià latami zanim odwa˝à si´ powiedzieç o problemie lekarzowi. Jeden z pacjentów Guilleminault’a czeka∏ z tym 15 lat. Dlatego wa˝ne jest rozpowszechnienie zagadnienia seksomnii, uÊwiadomienie ludziom, ˝e jest to przypadek medyczny, który wymaga leczenia. Michael Mangan, psycholog z University of New Hampshire autor wspomnianej na wst´pie ksià˝ki Sleepsex: Uncovered za∏o˝y∏ witryn´ internetowà, na której stara si´ pomagaç ludziom cierpiàcym na seksomni´ [21]. ◗ PiÊmiennictwo 1. Bettelheim B. (1991) Freud i dusza ludzka, Paƒstwowy Instytut wydawniczy. b.m.w. 2. Köstner I., Schröder Ch., Freud Z. (1997) Badacz umys∏u. Neurolog. Psychoterapeuta. Teksty wybrane. Oficyna Wydawnicza ARBORETUM,. Wroc∏aw. 3. Rosiƒska Z. (1985) Psychoanalityczne myÊlenie o sztuce. Paƒstwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa. 4. Borbely A. (1990) Tajemnice snu. T∏um. Szelenberg W., Szelenberg M., Warszawa. 5. Freud S. (1996) ObjaÊnienia marzeƒ sennych. T∏um. Reszke R. Warszawa. 6. Raths P. (1985) Mi´dzy snem a dniem: biologia snu. T∏um. Budzicka E. Warszawa. 7. Newsweek nr 27 (2007) s. 65. 8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db= PubMed&list_uids=11382885&dopt=AbstractPlus 9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db= PubMed&list_uids=9604116&dopt=AbstractPlus 10. http://med.stanford.edu/news_releases/2002/march/sleep_sex.html 11. http://www.mentalhealth.com/drug/p30-r04.html 12. http://www.sleepsex.org/ 13. http://www.users.cloud9.net/~thorpy/ 14. http://www.sleepnet.com/ 15. http://www.rtvslo.si/zabava/modload.php?&c_mod=rnews&op= sections&func=read&c_menu=1&c_id=19612 16. http://www.moveout.pl/index.php?id=lifestyle/marzec2007/uwazaj 17. http://en.wikipedia.org/wiki/Sexsomnia 18. http://www.sciencedaily.com/releases/2002/03/020327072432.htm 19. http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/3744226.stm 20. http://www.4-men.org/sleep/sex.html 21. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15129047?dopt=Abstract 27
