Pobierz plik

Historie sąsiadów – Państwa wyszehradzkie we wzajemnych relacjach i perspektywach
Powstanie węgierskie 1956 w prasie
czechosłowackiej
Jiří Sovadina, Stowarzyszenie Obywatelskie PANT, Republika Czeska
Na podstawie analizy fragmentów dziennika komunistycznej partii czechosłowackiej „Rudé právo” prześledź, w jaki sposób
czechosłowacka propaganda wyjaśniała protesty rewolucjonistów na Węgrzech:
FRAGMENTY Z CZECHOSŁOWACKIEJ PRASY:
Istotne wydarzenia na Węgrzech
23 października w Budapeszcie, w godzinach popołudniowych i nocnych, doszło do poważnych rozruchów, których kulminacją był
atak na niektóre budynki państwowe i poniesienie strat w ludziach. Rozruchy inspirowane były przez element kontrrewolucyjny,
którego dążeniem był przewrót ustroju ludowo-demokratycznego na Węgrzech. Obecnie trwa pośpieszne usuwanie grup
kontrrewolucjonistów. Według popołudniowej relacji stołecznego radia, część kontrrewolucyjnego elementu złożyła już broń. W
wielkich fabrykach robotnicy utworzyli uzbrojone oddziały do obrony zakładów oraz sprzętu.
„Rudé právo”, 25 października 1956
Z wydarzeń na Węgrzech
Na prośbę władz Węgier sowieckie jednostki stacjonujące na Węgrzech na postawie po(stanowień) Układu Warszawskiego
zainterweniowały, by wesprzeć jednostki armii węgierskiej i służb bezpieczeństwa w zasadzkach przeciw uzbrojonym szajkom
kontrrewolucjonistów.
„Rudé právo”, 25 października 1956
Cały kraj staje w jednym szeregu pod dowództwem partii
W tym oto dniu na całym świecie zadrżały serca wszystkich prawych. Podstępny i bestialski wróg, który dotychczas trwał w
przyczajeniu, odgrażał się i skrycie gromadził audytorium – uderzył na lud węgierski. Słusznie przeczuwaliśmy, że z nienawiścią
śledzi on zwycięski pochód socjalistycznych krajów i obserwuje nasze sukcesy, wiedzieliśmy, że nie zaakceptował i nigdy nie
pogodzi z tym, że lud, zgodnie z własną wolą, gospodaruje swym państwem i losem. To rzecz bez wątpienia. Każdego dnia
zapewniały nas o tym megafony i ulotki „Wolnej Europy”, „Głosu USA” i rozmaite pogłoski. Upewniają nas o tym, w całym
obozie, akty terroryzmu ze strony wrogich grup, potwierdza to każdy unieszkodliwiony przez nas szpieg i dywersant.
W tym właśnie dniu wróg wyszedł ze swej podziemnej nory, odkrył przyłbicę i otwarcie […] odważył się zaatakować.
„Rudé právo”, 26 października 1956
Dzisiejsze wezwanie Słowacji: Rozwaga – praca - czujność
[…] W jaki sposób słowacki lud pracujący odpowiada na kontrrewolucyjne rozpanoszenie i okrucieństwo na Węgrzech? Oto jego
odpowiedź: w kopalni rudy żelaza we Švábovcach w parę chwil brygada górnika Hromady postanowiła, że w ciągu miesiąca
wydobędzie o 50 ton rudy więcej. Brygada sortowaczy zobowiązała się wyfedrować w ciągu miesiąca 10 dodatkowych metrów
bieżących korytarza. Praktykanci górnictwa w Novákách stawili się na dodatkowej zmianie w niedzielę. Akty te stanowią odpowiedź
na samowolę reakcyjnego elementu na Węgrzech. W tym samym czasie w spółdzielni rolniczej Veľké Bielice ruszyły zawody w jak
najszybszym przerobie buraków cukrowych.
„Rudé právo”, 29 października 1956, s. 1
Wezwanie Związku Kulturalnego Węgierskiego Ludu Pracującego w Czechosłowacji (Csemadok) do obywateli narodu
węgierskiego
Stanowczo popieramy naszą partię i rząd. […] My, węgierski lud pracujący w Czechosłowacji, wolni i równouprawnieni obywatele
Republiki Czechosłowackiej, wiernie wspieramy naszą partię, Komunistyczną Partię Czechosłowacji oraz demokrację ludową.
„Rudé právo”, 31 października 1956
19
Historie sąsiadów – Państwa wyszehradzkie we wzajemnych relacjach i perspektywach
Nowy obrót spraw na Węgrzech
Należy całemu ludowi Węgier ukazać prawdziwą twarz wroga, walczyć z jego czczymi i burżuazyjnymi nacjonalistycznymi
hasłami, wśród których pojawiają się również dawne separatystyczne wezwania do zbudowania Wielkich Węgier, obejmujących
Słowację i Transylwanię.
„Rudé právo”, 31 października 1956
Węgry: Tragiczne dni
Nawet strzępy informacji jasno donoszą, że węgierski lud płaci krwawą daninę za to, że nie rozpoznał w porę niebezpieczeństwa,
jakie mu grozi ze strony faszystowskiego kontrrewolucyjnego elementu. Nie tylko nie postawił mu się z należytą mocą, jednością
i oporem, lecz wręcz sprowokował i poprzez rozmaite manifestacje ułatwił drogę […].
„Rudé právo”, 1 listopada 1956
Tymczasem na granicy
[…] Z węgierskiego miasta nad Dunajem, Ostrzyhomia, słychać odgłosy nagonek, wystrzałów i huk czołgów. Na przeciwległym
brzegu, w Štúrovie, życie płynie normalnie. Tak samo w Komárnie. W węgierskiej części tego podzielonego miasta szaleje
nieokiełznana anarchia, zaś po drugiej stronie mostu w niezmienionym tempie pracuje komareńska stocznia. […] Z radością
nasłuchujemy, że moralnym i politycznie jednolitym pozostał lud słowacki, zamieszkiwany przez rozmaite narodowości, mocny
niczym stal. Od tej chwili, od Dunaju aż po Nysę, od Ciernej po Asz, od Tatr po Szumawę, lud zostaje niezłomny: jego duch nigdy
nie zgaśnie!
„Rudé právo”, 1 listopada 1956
To jeszcze nie koniec
Słyszałem i czytałem o tej strasznej historii, lecz jak większość ludzi już o tym zapomniałem. Zmartwychwstaje przed ruinami
oświęcimskich komór spalania, przypomniał przewodnik mi ją. […] Wtedy to 40 000 węgierskich obywateli „dobrowolnie” szło
do komór gazowych. Ci, którzy ich tam zapędzali, zausznicy Horthy’ego, jego oficerowie i wszyscy poplecznicy Hitlera i Himmlera,
dziś szturmują Węgry, do twierdzy pokojowej ludzkiej pracy i nowego ludowego społeczeństwa, by tam kontynuować swe zbrodnie.
„Rudé právo”, 3 listopada 1956
Węgierski lud pracujący zwyciężył kontrrewolucję;
Nowy Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski;
Towarzysz János Kadár nowym prezesem ministrów * Ostateczne przekreślenie planów międzynarodowej interwencji * Koniec
bestialskich rządów kontrrewolucjonistów * Rozpad fałszywego rządu Imre Nagye’go * Odrodzenie ładu i porządku w całym
państwie * Lud Węgier wita nowy rząd […] Od rana i w trakcie przedpołudnia węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski,
dzięki entuzjastycznemu wsparciu wszystkich obywateli i przy pomocy jednostek Armii Radzieckiej, opanował sytuację w kraju.
Kontrrewolucja została zduszona.
„Rudé právo”, 5 listopada 1956
Kto, według prasy, był przywódcą powstania?
W powyższych tekstach pojawia się czarno-białe pojmowanie świata. Co autorzy tych tekstów uważają za dobre, a co za złe
i godne potępienia? Wskaż w tekstach te kontrasty.
Spróbuj streścić obraz wydarzeń, jaki stworzyła węgierska prasa.
Znajdź w tekstach fragmenty, które miały wywołać w czytelnikach niepokój, niepewność, strach oraz złe wspomnienia
przeszłości. Uzasadnij swój wybór.
Zanalizuj, jak, w powyższych tekstach, zmienia się rola „ludu Węgier”.
W których fragmentach możemy zauważyć niepokój czechosłowackich komunistów wywołany sytuacją w sąsiednim kraju?
Podkreśl słowa i zwroty, które nie pojawiają się w dzisiejszej prasie.
20
Historie sąsiadów – Państwa wyszehradzkie we wzajemnych relacjach i perspektywach
Dlaczego 1956 roku nie doszło do podobnego powstania w Czechosłowacji?
Ówczesny dowcip komentujący wydarzenia z 1956 roku:
„Jaka jest różnica między Polakami, Węgrami i Czechami?
To proste:
Polacy zachowują się jak Węgrzy, Węgrzy zachowują się jak Polacy, a Czesi zachowują się jak świnie”.
Czy ten niewybredny dowcip jest sprawiedliwy wobec Czechów? Odpowiedzi na to pytanie stara się udzielić czeski historyk
Jiří Pernes:
„Oszczędności, uzyskane zmniejszeniem nakładów na zbrojenie w latach 1954 – 1955, łącznie z rezerwą finansową, którą
reżim zyskał na skutek reformy pieniężnej z 1953 roku, umożliwiły rządowi zdeponowanie środków i podniesienie poziomu
życia Czechosłowaków, przede wszystkim robotników. Już zimą 1953 roku doszło do pierwszego spadku cen detalicznych, co
niejednokrotnie powtórzyło się w kolejnych latach. Równocześnie podwyższono płace i wynagrodzenia oraz ulepszono warunki
socjalne, dzięki czemu wyraźnie poprawił się stan życia ludu pracującego. Widmo kryzysu, które zagrażało czechosłowackiemu
reżimowi komunistycznemu w latach 1951 – 1953, zostało rozwiane w latach 1954 – 1955, a pozycja rządu partii komunistycznej
ponownie się ustabilizowała i wzmocniła. Wkład w to miało również zakończenie fali procesów politycznych, powstrzymanie
czystek partyjnych i odzyskanie przez Komunistyczną Partię Czechosłowacji panowania nad Służbami Bezpieczeństwa. […]
Po przeczytaniu pierwszego akapitu oznacz omówione wydarzenia na osi czasowej:
1951
1952
1953
1954
1955
1956
Wprowadzenie wszystkich tych środków przyniosło społeczeństwu ulgę i nic dziwnego, że faktycznie pomogło zaprowadzić pokój
w kraju, w przeciwieństwie do Polski czy Węgier, gdzie panowały gorsze warunki socjalne i gdzie również w 1956 roku doszło
do burzliwych protestów obywateli. Ze skuteczności tych zabiegów doskonale zdawali sobie sprawę najwyżsi komunistyczni
przedstawiciele; Nikita Siergiejewicz Chruszczow podczas posiedzenia prezydium Komitetu Generalnego Komunistycznej Partii
Związku Radzieckiego 24 października 1956 roku pochwalił politykę socjalną Komunistycznej Partii Czechosłowacji i postawił ją
za wzór reszcie krajów komunistycznych. […]
Społeczeństwo czechosłowackie nie tylko nie poparło rewolucji na Węgrzech, ale wręcz stanowczo ją potępiło. Barbarzyńska
twarz powstania raczej Czechosłowaków oburzała, niż wywoływała sympatię. Ich życie codzienne było dowodem, że większości
społeczeństwa nie zależało na obaleniu rządów partii i likwidacji komunizmu, a tym bardziej na jego demokratyzacji czy
zwiększeniu swobód. Wpływ na to miały także reminiscencje z historii, przede wszystkim obawa przed węgierskim rewizjonizmem,
tym bardziej, że w trakcie rewolucji nasilały się głosy nawołujące do powrotu „Wielkich Uher”, co komunistyczna propaganda
skrzętnie wykorzystywała.
Wizja przelewu krwi przerażała większość ludzi, w tym przeciwników komunizmu, co wzbudziło ich bierność. Polska droga reform
i zmian politycznych wydawała się Czechosłowakom znacznie bardziej „przyjazna”. Zabrakło jednak podstawowych warunków, by
tę drogę zrealizować: wewnątrz partii komunistycznej nie istniało żadne reformatorskie lub opozycyjne skrzydło o podobnej, jak w
Polsce, roli i nie było żadnej silnej osobowości w rodzaju Władysława Gomułki czy Imre Nagye’go, która utworzyłaby i dowodziła
podobną platformą. A poza partią nie można było podobnych działań prowadzić. Komunistyczna Partia Czechosłowacka
wyszła z wydarzeń 1956 roku silniejsza i z większym kapitałem politycznym, niż z jakim go rozpoczynała. Wzrost gospodarczy
w 1956 roku był najlepszym dowodem na to, że komunistycznym reżim w Czechosłowacji był stabilny i nie przeszedł żadnego
wewnętrznego kryzysu. Właśnie to zadowolenie czechosłowackiego społeczeństwa i jego identyfikacja z partią komunistyczną, są
odpowiedzią na pytanie, które zawiera w sobie niewybredny dowcip o różnicy między Węgrami i Polakami z jednej strony oraz
Czechami i Słowakami z drugiej (niezależnie od tego, że podobnie, jak Czesi i Słowacy, zachowywało się również wielu Polaków
i Węgrów żyjących na terytorium Czechosłowacji). Ostatecznie jeszcze dziesięć lat później, w 1968 roku, kiedy Czesi i Słowacy
dysponowali już w zasadzie autentycznymi relacjami o zbrodniach, których dopuściła się w partia komunistyczna, oraz dowodami
nieskuteczności jej rządów w poprzednim dwudziestoleciu, większość społeczeństwa ponownie poparło jej politykę dalszego
budowania socjalizmu – lecz tym razem oznaczonego przedrostkiem: „demokratyczny” czy też „z ludzką twarzą”.
Źródło: PERNES, Jiří. Krize komunistického režimu v Československu v 50. letech 20. století. 1-sze wyd.
Brno: Centrum studiów nad demokracją i kulturą, 2008. s. 181-182.
Przedstaw, w jaki sposób Czesi i Słowacy reagowali na powstania w Polsce i na Węgrzech. Zauważ, w których aspektach
sytuacja w Czechosłowacji różniła się od tej w sąsiednich krajach komunistycznych.
Dlaczego w 1956 roku w Czechosłowacji nie doszło do rewolucji?
Jaki był, według autora, stosunek czechosłowackiego społeczeństwa do rządów partii komunistycznej?
Czy, Twoim zdaniem, dowcip dobrze oddaje rzeczywistość minionego czasu? Przedstaw argumenty za i przeciw.
21