Działania o charakterze korupcyjnym a zakres kontroli wyroku sądu

Działania o charakterze korupcyjnym a zakres kontroli
wyroku sądu arbitrażowego przez sąd państwowy
Paweł Pietkiewicz
CMS Cameron McKenna
14 października 2010
10/14/2010
Dwa obszary występowania w arbitrażu
okoliczności o charakterze korupcyjnym:
(i) okoliczności mające miejsce w trakcie postępowania przed sądem
arbitrażowym:
 korupcja arbitrów lub biegłych;
 fałszywe zeznania świadków;
 fałszowanie dokumentów;
(ii) okoliczności będące elementem stanu faktycznego sprawy
rozpoznawanej przez sąd arbitrażowy:
 korupcja/płatna protekcja;
 pranie brudnych pieniędzy.
Okoliczności o charakterze korupcyjnym
pojawiają się najczęściej w umowach:
 agencyjnych lub pośrednictwa;
 w których agent lub pośrednik zobowiązuje się wspierać swojego klienta
w zawarciu umowy z państwem;
 w których wynagrodzenie agenta lub pośrednika zależy od wartości
umowy zawartej z państwem;
 gdy agent lub pośrednik ma prawo do uzyskania zwrotu kosztów, których
wysokości nie musi wykazywać;
 w których agent lub pośrednik działa w obszarach działalności
gospodarczej podatnej na korupcję lub w państwie, gdzie korupcja jest
powszechna.
[A. Crivallero; Arbitration case law on bribery…; 2003]
Czynność prawna o charakterze korupcyjnym
jako sprzeczna z prawem lub służąca jego
obejściu jest nieważna
 czynność prawna jest nieważna ab initio;
 skutek nieważności następuje z mocy prawa;
 nieważność uwzględniana jest przez sąd z urzędu;
 zarzut nieważności przysługuje każdemu;
 nieważność ma charakter definitywny;
 nieważność jest niestopniowalna;
 czynność prawa dotknięta sankcją nieważnością nie wywołuje
zamierzonych skutków prawnych.
[P. Księżak, KPC Komentarz, LEX 2009]
Okoliczności o charakterze korupcyjnym występujące
w stanie faktycznym sprawy wykorzystywane są jako
środek obrony pozwanego w postaci:
(i) zarzutu pozwanego przeciwko roszczeniu powoda mający na celu
unicestwić roszczenie;
(ii) podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego w
zakresie naruszenia przez wyrok zasad porządku publicznego;
(iii) podstawy zarzutu przeciwko wnioskowi o umorzenie lub
stwierdzenie wykonalności wyroku sądu arbitrażowego w zakresie
naruszenia przez wyrok zasad porządku publicznego.
Okoliczności o charakterze korupcyjnym jako
przyczyna braku zdatności arbitrażowej sporu:
sprawa Lagergrena (1963)
 roszczenie argentyńskiego agenta o prowizję za pośrednictwo w
zawarciu umów o roboty publiczne z państwem; oczywisty cel
korupcyjny umowy;
 arbiter stwierdził, że: „poważne naruszenie dobrych obyczajów oraz
międzynarodowego porządku publicznego” jest przyczyną braku
zdatności arbitrażowej sporu;
 orzeczenie było krytykowane za pominięcie przez arbitra zasady
autonomiczności zapisu na sąd arbitrażowy.
Działania o charakterze korupcyjnym a kontrola
wyroku sądu arbitrażowego przez sąd państwowy
(i) Czy w przypadku wskazania w skardze o uchylenie wyroku sądu
polubownego, że wyrok narusza zasady porządku publicznego ponieważ
podstawą sporu był stosunek zobowiązaniowy o charakterze korupcyjnym,
sąd państwowy powinien badać prawidłowość ustalenia faktów i
stosowania prawa przez arbitrów?
(ii) konflikt pomiędzy ostatecznością wyroku sądu arbitrażowego a
koniecznością zapewnienia przez państwo przestrzegania podstawowych
zasad i wartości koniecznych do jego funkcjonowania;
(iii) trzy modele zakresu badania wyroku sądu arbitrażowego:
 minimalistyczny;
 maksymalistyczny;
 pragmatyczny (kontekstualny).
[A. Sayed: Corruption in International Trade and Commercial Arbitration, Kluwer 2004]
Minimalistyczny model kontroli:
(i) podniesienie zarzutu naruszenia zasad porządku publicznego w
związku z istnieniem okoliczności o charakterze korupcyjnym nie
może uzasadniać dogłębnego badania wyroku sądu arbitrażowego;
(ii) sąd państwowy ogranicza się jedynie do zbadania czy sama treść
wyroku odpowiada zasadom porządku publicznego bez wnikania w
prawidłowość ustalenia stanu faktycznego i prawidłowość
zastosowania prawa;
(iii) gwarancja ostateczności wyroku sądu arbitrażowego czy
legalizacja działań o charakterze korupcyjnym?
Szwajcaria: sprawa Westacre przeciwko Yugoimport (1994)
 roszczenie agenta o wynagrodzenie za pośrednictwo w umowie
sprzedaży broni do Kuwejtu; prawo Kuwejtu zabrania w tym
przypadku zawierania umów agencyjnych lub o pośrednictwo;
dowody na korupcyjny cel umowy agencyjnej; zastosowanie
szwajcarskiego prawa materialnego;
 sąd arbitrażowy zasądził roszczenie nie stwierdzając naruszenia
dobrych obyczajów i zasad międzynarodowego porządku
publicznego;
 Tribunal Fédéral nie dokonywał samodzielnej oceny faktów
ustalonych przez arbitrów i prawidłowości stosowania przez nich
prawa i ograniczył się jedynie do stwierdzenia, że: „[Trybunał
arbitrażowy] nie ustalił, żeby celem stron przy zawieraniu umowy
było działanie wbrew prawu”. Oddalił skargę o uchylenie wyroku.
Maksymalistyczny model kontroli:
(i) zakłada badanie prawidłowości ustalenia faktów i prawidłowego
stosowania prawa tylko w przypadku podniesienia zarzutu
naruszenia przez wyrok zasad porządku publicznego w związku z
działaniami o charakterze korupcyjnym;
(ii) eliminuje wyroki sądów polubownych „skażone” okolicznościami
faktycznymi o charakterze korupcyjnym, jeżeli arbitrzy nie
wyciągnęli z tych okoliczności odpowiednich wniosków;
(iii) poddaje w wątpliwość zasadę ostateczności wyroków sądów
arbitrażowych.
Francja: sprawa Westman przeciwko European
Gas Turbines (1992)
 roszczenie agenta o wynagrodzenie za pośrednictwo w uzyskaniu
kontraktu z Iranem; podejrzenie korupcji;
 sąd arbitrażowy zasądził świadczenie na rzecz agenta; w skardze o
uchylenie wyroku wskazano na działanie o charakterze
korupcyjnym;
 sąd państwowy stwierdził, że zbadanie zarzutu naruszenia zasad
porządku publicznego z powodu nie uwzględnienia przez arbitrów
podnoszonych okoliczności o charakterze korupcyjnym „wymaga
zbadania wyroku w zakresie ustalonych faktów oraz zastosowanego
prawa” ponieważ w innym przypadku kontrola ta będzie iluzoryczna;
sąd państwowy dopuścił nowe dowody i uchylił część wyroku sądu
arbitrażowego.
Pragmatyczny model kontroli:
(i) dopuszczalność a także zakres badania wyroku sądu polubownego
zależy od rodzaju i stopnia naruszenia zasad porządku
publicznego;
(ii) pragmatyczne podejście do problemu wyroków sądów
polubownych „skażonych” sankcjonowaniem działań o charakterze
korupcyjnym;
(iii) decyzja o podjęciu badania i zakresie badania wyroku sądu
polubownego ma charakter dyskrecjonalny i wprowadza duży
stopień niepewności co do ostateczności wyroku.
Anglia: sprawa Soleimany przeciwko Soleimany (1993)
 roszczenie syna wobec ojca o wynagrodzenie za dywany
przemycane z Iranu, które ojciec sprzedawał poza Iranem; spór
poddany sądowi arbitrażowemu (rabinackiemu) w Londynie
stosującemu reguły prawa religijnego;
 roszczenie zasądzone przez sąd arbitrażowy; kwestia sprzeczności
umowy z prawem nie jest istotna z punktu widzenia prawa
materialnego zastosowanego przez sąd arbitrażowy;
 sąd państwowy oddalił skargę o uchylenie wyroku; od uznania sądu,
co do powagi okoliczności o charakterze korupcyjnym zależy to, czy
„należy dogłębnie zbadać okoliczności sprzeczności umowy z
prawem”.
Jaki model badania wyroku w zakresie
naruszenia klauzuli porządku publicznego
przyjmie polskie orzecznictwo?
(i) brak orzeczeń sądów państwowych rozpoznających skargi o
uchylenie wyroków wskazujących jako podstawę okoliczności o
charakterze korupcyjnym;
(ii) wskazówką może być dotychczasowa linia orzecznictwa dotycząca
granic i zakresu kontroli wyroków sądów arbitrażowych:
 Sąd powszechny nie bada, czy wyrok sądu polubownego nie pozostaje w
sprzeczności z prawem materialnym i czy znajduje oparcie w faktach
przytoczonych w wyroku, jak również, czy fakty te zostały prawidłowo ustalone.
Sąd powszechny rozpoznaje sprawę tylko z punktu widzenia przyczyn
uchylenia wyroku, wymienionych wyczerpująco w art. 712 k.p.c. (obecnie art.
1206 2 k.p.c.). Wyrok z dnia 8 grudnia 2006 r. Sąd Najwyższy V CSK 321/06.
 Uchylenie wyroku sądu polubownego może nastąpić wyłącznie z przyczyn
wymienionych w art. 1206 k.p.c. Sąd nie może w ramach postępowania o
uchylenie wyroku sądu polubownego rozpoznawać merytorycznie sporu
pomiędzy stronami postępowania arbitrażowego. Wyrok z dnia 11 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy I CSK 82/07.
Dziękuję za uwagę
Paweł Pietkiewicz
CMS Cameron McKenna