pobierz plik

Raport końcowy
pn. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz
współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i
placówkami kształcenia zawodowego w ramach
realizacji projektów PO KL w województwie
świętokrzyskim w kontekście realizacji przyszłej
perspektywy finansowej 2014-2020
Katowice, październik 2013
Badanie ewaluacyjne współfinansowane przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport końcowy został opracowany przez:
Invest &Consulting Group Sp. z o. o
Raport został opracowany przez zespół badawczy w składzie:
Magdalena Sęk – Kierownik badania
Magdalena Hędrzak-Mącznik – Członek Zespołu Badawczego
Monika Bezak – Członek Zespołu Badawczego
Małgorzata Okularczyk – Ekspert kluczowy
Instytucja zlecająca:
Świętokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego
Katowice, październik 2013 r.
Strona | 3
Spis treści
Streszczenie .................................................................................................................................. 4
Summary ...................................................................................................................................... 6
1
Wprowadzenie ........................................................................................................................ 8
2
Opis zastosowanej metodologii ...............................................................................................10
3
2.1
Metody i techniki gromadzenia i analizy danych ...............................................................10
2.2
Ocena metod i narzędzi badawczych wykorzystanych w badaniu ......................................12
2.3
Opis okoliczności towarzyszących badaniu .......................................................................13
Opis wyników badania ...........................................................................................................14
3.1
Ocena współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego ...........................................15
3.2
Ocena jakości procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie
świętokrzyskim oraz jego dopasowanie do potrzeb rynku pracy ...................................................30
3.3
Ocena zainteresowania pracodawców współpracą ze szkołami i placówkami kształcenia
zawodowego.............................................................................................................................45
3.4
Identyfikacja barier i trudności w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a
szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz wypracowania mechanizmów służących
nawiązywaniu takiej współpracy, w tym również w zakresie organizacji staży i praktycznej nauki
zawodu ....................................................................................................................................50
3.5
Ocena oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL wsparcia w zakresie
wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami
....................................................................................................................................57
3.6
Identyfikacja dobrych praktyk w obszarze współpracy szkół i placówek kształcenia
zawodowego z przedsiębiorcami oraz możliwości ich finansowania ze środków EFS w ramach
perspektywy finansowej na lata 2014-2020 ................................................................................62
4
Wnioski .................................................................................................................................64
5
Aneksy ..................................................................................................................................72
5.1
Zawody nadwyżkowe i deficytowe ..................................................................................72
5.2
Studia przypadków ........................................................................................................74
5.2.1
Studium przypadku - Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach ......................74
5.2.2
Studium przypadku – Zespół Szkół nr 4 w Ostrowcu Świętokrzyskim .........................80
5.2.3
Studium przypadku – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sędziszowie .....................84
5.3
Analiza SWOT ................................................................................................................89
5.4
Propozycje kolejnych problemów badawczych .................................................................90
Bibliografia ...................................................................................................................................91
Spis tabel .....................................................................................................................................93
Spis schematów ...........................................................................................................................93
Spis wykresów .............................................................................................................................94
Strona | 4
Streszczenie
Niniejszy raport dotyczy sytuacji szkolnictwa zawodowego w województwie świętokrzyskim,
uwzględniający wpływ środków z Działania 9.2 PO KL opracowany przez zespół ekspertów pracujących
dla Invest &Consulting Group na zlecenie Świętokrzyskiego Biura Rozwoju Regionalnego.
Raport odnosi się do oceny współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami
z terenu województwa świętokrzyskiego, ze szczególnym uwzględnieniem zainteresowania tą
współpracą, identyfikacją barier występujących podczas nawiązywania i trwania tej kooperacji.
Określono także wpływ wsparcia oferowanego w ramach Działania 9.2 PO KL w zakresie wzmacniania
i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu
województwa świętokrzyskiego oraz określono działania warte podjęcia w ramach tych środków
w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020.
Wyniki badania ukazują zróżnicowaną wiedzę szkół i przedsiębiorców w zakresie możliwych form
wzajemnej współpracy. Najczęściej respondenci wskazywali praktyki zawodowe i staże. Mniejsza liczba
pracodawców i szkół wskazywała doposażanie szkół przez pracodawców, współpracę podczas
tworzenia nowych kierunków nauczania oraz zajęcia praktyczne u pracodawcy, niebędące praktyką ani
stażem. Posiadana wiedza przekłada się bezpośrednio na formy podejmowanej współpracy.
Najczęściej nawiązywane są działania związane z praktykami dla uczniów. Badane szkoły, jak
i pracodawcy zadeklarowali, że w ramach współpracy biorą także udział w wydarzeniach kulturalnych,
imprezach tematycznych, prowadzą szkolenia, w tym zajęcia praktyczne dla uczniów, a także
wycieczki edukacyjne/wizyty studyjne. Jednakże takie działania są zdecydowanie rzadsze.
Praktyczna nauka zawodu odbywa się poprzez praktyki uczniów u pracodawców, ale także
w pracowniach szkolnych. W województwie świętokrzyskim placówki mają odmienne wyposażenie
pracowni. Niezależnie od tego, w każdym przypadku istnieją problemy z bieżącą wymianą
i unowocześnieniem sprzętu. Stąd duża rola współpracy z firmami i przedsiębiorstwami w zakresie
nabywania przez uczniów uczniach kwalifikacji zawodowych. Ponadto istotny jest wymiar godzin, jakie
uczeń spędza na praktycznej nauce zawodu. Pracodawcy wskazują na ogromną różnicę
w kompetencjach, jaka dzieli uczniów zasadniczych szkół zawodowych, którzy mieli kontakt przez
3 lata nauki z rynkiem pracy, a uczniami technikum, którzy tylko przez miesiąc byli na rynku pracy.
Różnice pomiędzy ich kompetencjami zawodowymi i społecznymi związanymi z rolą pracownika są
znaczące.
Istotnym problemem w dostosowaniu szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy jest sposób
otwierania i promowania przez szkoły nowych kierunków kształcenia. Obecnie kierunki, które nie
cieszą się popularnością wśród uczniów gimnazjum nie zostają otwierane. Szkoły w zbyt małym
stopniu ubiegają się o zainteresowanie swoją ofertą oraz nie rozwijają w wystarczającym stopniu
doradztwa zawodowego. W prawidłowym modelu to szkoła wraz z pracodawcą i innymi instytucjami
(np. PUP, Starostwo Powiatowe) powinna decydować, jakie kierunki są prowadzone, tak aby
w późniejszym czasie absolwenci potrafili odnaleźć się na lokalnym i regionalnym rynku pracy,
wykonując zawód, którego zostali nauczeni.
W stałą poprawę jakości szkolnictwa zawodowego powinny być zaangażowane różne podmioty
związane z rynkiem pracy, w tym związki pracodawców i starostwa powiatowe. Obecnie w praktyczny
aspekt szkolnictwa zawodowego zaangażowane są szkoły, placówki kształcenia zawodowego oraz
pracodawcy. Nie istnieje zatem żaden nadzór ani system komunikacji zapewniający wzajemne
wzmacnianie podejmowanych rozwiązań, ani wymieniania się dobrymi praktykami.
Analiza uzyskanych w trakcie badania informacji pozwoliła na zidentyfikowanie następujących
obszarów wymagających dalszego wspierania:
Strona | 5
□
Wzbudzenie zainteresowania firm do współpracy ze szkołami poprzez ukazywanie im zalet
przyjmowania uczniów szkół zawodowych na praktyki i staże zawodowe.
Należy przeprowadzić kampanię informacyjną skierowaną do pracodawców, opartą o doświadczenia
firm, które od lat podejmują ścisłą współprace ze szkołami. Ponadto konieczne jest umożliwienie
pracodawcom realizacji projektów infrastrukturalnych połączonych ze stażami lub wizytami
studyjnymi.
□
Zachęcanie uczniów do uczestniczenia w dodatkowych praktykach i stażach zawodowych.
W ramach realizacji projektu praktyki/staże, na które będzie uczęszczał uczeń nie mogą być
traktowane jako obowiązkowe, wynikające z przepisów prawnych regulujących kształcenie zawodowe.
Powinny one pełnić formę dodatkowych praktyk. Ponadto projekty powinny zakładał możliwość
odbycia stażu absolwenckiego przeznaczonego dla uczniów ostatnich klas.
Przełamanie obecnie funkcjonującego modelu dopasowywania oferty kształcenia do zainteresowania
uczniów i zwiększenie wpływu zapotrzebowania pracodawców na danych pracowników w zawodach, w
jakich kształci się w regionie.
Przeznaczenie środków finansowych na projekty związane z doradztwem zawodowym oraz
promowaniem szkół zawodowych w gimnazjach. Konieczne jest przedstawianie uczniom gimnazjum
specyfiki poszczególnych zawodów oraz jego zalet m.in. poprzez wizyty gimnazjalistów w pracowniach
szkolnych oraz u pracodawców. Ponadto zachęcanie uczniów do podejmowania nauki w szkołach
zawodowych powinno być związane z uzyskiwaniem od pracodawców gwarancji zatrudnienia
absolwentów danego kierunku. Dobrą praktyka jest również stworzenie portfolio szkoły zawierającego
profile absolwentów poszczególnych kierunków kształcenia.
□
Poszerzanie zakresu współpracy pomiędzy szkołami zawodowymi a pracodawcami.
W przyszłej perspektywie finansowej konieczne jest promowanie projektów przewidujących
różnorodne formy współpracy szkół z pracodawcami. Beneficjentami tych projektów powinni być
pracodawcy, szkoły, zrzeszenia pracodawców. Ponadto rekomenduje się dodatkowe wynagradzanie
pracodawców w ramach prowadzonych na terenie jego zakładu pracy wizyt studyjnych, a także
zwiększenie kwoty przewidzianej dla opiekunów praktyk przy jednoczesnym odgórnym zobligowaniu
ich do konsultowania programów praktyk.
□
Włączenie nauczycieli w system staży u pracodawców.
Konieczne jest podnoszenie kwalifikacji nauczycieli kształcących w zawodzie w zakresie ich
umiejętności obsługi nowych maszyn i urządzeń. Jako element platformy kontaktów (omówionej
w innej rekomendacji) oraz portfolio szkoły konieczne jest ukazywanie nauczycieli jako istotnego
potencjału szkoły. Element ten powinien zmotywować szkoły do dbania o kwalifikacje zatrudnianej
kadry.
□
Dwuetapowe prowadzenie praktyk zawodowych, gdzie w fazie początkowej pracodawcy
przeprowadzaliby szkolenie dla uczniów, a dopiero w drugim etapie uczniowie uczestniczyliby
w stażach w zakładach pracy.
Alternatywnym rozwiązaniem jest współpraca pracodawców z nauczycielami, którzy mogliby odbyć
kurs w zakładzie pracy, a następnie przystosować uczniów do odbywania praktyk. Konieczna
w ramach projektu jest gratyfikacja finansowa dla pracodawców za czas poświęcony na wdrażanie
uczniów/ nauczycieli w realia zakładu pracy. Beneficjentami powinny być zarówno szkoły jak
i pracodawcy. Należy również umożliwić partnerstwa tych podmiotów w aplikowaniu o środki.
Strona | 6
Summary
We are pleased to present a report on the situation of vocational education in Świętokrzyskie
Province, including the impact of the Measure 9.2 of the Human Capital Operational Programme,
developed by a team of experts working for Invest & Consulting Group at the request of The
Świętokrzyskie Regional Development Bureau.
The report refers to the assessment of the cooperation between schools and training institutions and
employers operating in the Świętokrzyskie Province, with special regard to interest in this cooperation,
identification of barriers to the establishment and the development of this cooperation. Moreover,
there was determined the impact of the support offered under the Measure 9.2 HC OP on
strengthening and establishing cooperation between schools and training institutions and employers
from the Świętokrzyskie Province, and there was set out a number of actions which may be taken up
within these funds in the next financial perspective (2014-2020).
The research results show the diversity of knowledge of schools and business in the field of possible
forms of cooperation. Most respondents pointed to the apprenticeships and traineeships. Fewer
employers and schools indicated retrofitting schools by the employers, cooperation within the creation
of new fields of study and practical classes at the employer’s site, other than apprenticeships or
stages.
The possessed knowledge reflects directly in forms of collaboration undertaken. The apprenticeships
for students are the activities established most often. The surveyed schools and employers declared
that within the cooperation they also participate in cultural events, theme parties, conduct trainings,
including practical trainings for students, as well as they take part in educational trips/study visits.
However, such actions are far less frequent.
Apprenticeship training is accomplished through the students’ practice held in the employers’ site, but
also in the studios of the school. The institutions of the Province have different laboratory equipment.
Regardless, in each case, there are problems with current replacement and upgrading of the
hardware. Therefore a large importance is given to the cooperation in elaborating professional skills in
students undertaken with companies and enterprises. The amount of hours spent by a student on
apprenticeships is seen as another important factor. The employers indicate a huge difference in
competence between students of vocational schools, who were in contact the labor market for the
whole 3-year period of study, and students of secondary technical schools, who only spent a month,
having their practical classes. The differences in these two types of graduates, concerning their
professional and social competencies associated with the employee’s role are significant.
A major problem in adapting the vocational education to the needs of labor market is the way the
school's new educational courses are established and promoted. The current fields, that are not
popular with high school students, are not opened. Schools fail to interest students in their offers and
to sufficiently develop the professional counseling. In the correct model, it would be the school, along
with the employer and other institutions (e.g. the CLO and the County), to decide which courses
should be offered, so that later it was possible for the graduates to cope at the local and regional
labor market, making use of the profession they were taught.
Different entities associated with the labor market, including employers' associations and county
authorities, should be involved in the continuous improvement of the vocational education. Currently,
involved in the practical aspect of the vocational education are the schools, vocational training
institutions and employers. Consequently, there is no supervision or communication system to ensure
mutual reinforcement of undertaken solutions and to allow exchanging of good practices.
The analysis of the data obtained during the research allowed to identify the following areas
requiring further support:
Strona | 7
□
Arousing the interest of companies in cooperating with schools, showing them the benefits
of taking vocational students for apprenticeships and internships.
There should be introduced an awareness raising campaign aimed at employers and based on the
experience of companies collaborating with schools for years. In addition, it is crucial to enable
employers to implement infrastructure projects connected with internships or study visits.
□
Arousing the interest of students in participation in extracurricular apprenticeships and
internships.
The apprenticeships/internships, which will be attended by the student within the project
implementation, cannot be regarded as mandatory, under the law governing vocational training. They
should function as a form of additional practices. Moreover, the projects should provide an
opportunity to complete an internship designed for the fourth-class students. Students should have a
possibility to complete this kind of internship during the last school year, or within a period of one
year after graduation.
□
Changing the current model of adapting an educational offer for the students’ interests and
increasing an influence of employers’ needs, concerning certain professional skills and
qualification, on the educational offer in the Province.
In this case the allocation of funds for projects related to professional counseling and promotion of
vocational secondary schools seems crucial. It is necessary to present to the high school students the
particularities of each profession and its advantages, for example by organizing visits of high school
students in the school laboratories and in the employers’ sites. In addition, encouraging students to
pursue their education in vocational schools should be related to obtaining the employers’ guarantees
concerning the employment of graduates. Creation of a kind of school portfolio, which contains the
description of graduates of different training courses/profiles, would be another good practice.
□
Expanding the scope of cooperation between vocational education schools and employers.
It is necessary to promote in the future financial perspective the projects which provide various forms
of cooperation between schools and employers. The employers, schools and associations of employers
should become the beneficiaries of these projects. In addition, it is recommended to additionally
reward employers at whose sites the study visits take place, as well as to increase the amount of
money provided for tutors of the apprenticeships while obliging them to consult their apprenticeship
programs.
□
Including teachers in the system of internships held at employers’ site
It is necessary to improve the qualifications of teachers conducting professional courses in terms of
their ability to handle new machinery and equipment. Showing teachers as a significant potential of
the school should be a part of a contact platform (discussed in another recommendation) and the
school’s portfolio. This element should motivate schools to take care of qualifications of the employed
staff.
□
Introducing a two-stage apprenticeships, where, in the initial phase, the employers provide
training for students, and in a second stage, students participate in internships offered by
companies.
An alternative solution could be a cooperation between employers and teachers, who could take part
in the course held in the workplace, and then prepare students for the apprenticeship. It is essential
to provide within the project some kind of financial gratification for employers spending their time to
acquaint students/teachers with the workplace realities. Beneficiaries should be both, schools and
employers. Moreover, these entities should be also provided with the possibility to start a partnership
in the process of applying for funds.
Strona | 8
1
Wprowadzenie
Prezentowany raport z badania pt. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz współpracy
przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego w ramach realizacji projektów
PO KL w województwie świętokrzyskim w kontekście realizacji przyszłej perspektywy finansowej 20142020 opracowany został przez Zespół Badawczy INVEST & CONSULTING GROUP Sp. z o.o.
Badanie było realizowane w terminie 29.07.2013-21.10.2013 r., natomiast pozyskiwanie danych
pierwotnych odbyło się w terminie 12.08.2013-16.09.2013 r.
Dokumenty i analizy wskazują, że województwo świętokrzyskie zajmuje 11 pozycję wśród 16 polskich
województw, jeśli chodzi o liczbę osób pracujących, a przeciętne płace są niższe od średniej krajowej
o 13,6 %.1 Jednocześnie w analizie SWOT wykonanej w ramach Świętokrzyskiego Planu Działań na
Rzecz Zatrudnienia, jako mocna strona świętokrzyskiego rynku pracy, wskazywana jest dobrze
rozwinięta baza kształcenia praktycznego i ustawicznego2, a za szansę dla dalszego rozwoju rynku
pracy uznawane są „szerokie możliwości rozwoju kwalifikacji zawodowych [mieszkańców
województwa] w zależności od potrzeb rozwijającej się gospodarki na bazie dobrze rozwiniętej sieci
placówek kształcenia praktycznego i ustawicznego.”3
W sytuacji obecnego spowolnienia gospodarczego Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach za jeden
z podstawowych priorytetów na rok 2013 uznał „wzrost spójności systemu edukacji i kształcenia
zawodowego z kierunkami rozwoju i potrzebami rynku pracy.”4
„Z analiz świętokrzyskiego rynku pracy wynika, że istnieją istotne niedostosowania kwalifikacji kadr do
potrzeb [pracodawców]. Pomimo stosunkowo znacznej grupy osób poszukujących pracy, nadal
niektórzy pracodawcy mają trudności z pozyskaniem odpowiednich pracowników.(…). Z analiz sytuacji
osób młodych na rynku pracy wynika, że główną barierą w ich aktywizacji jest brak doświadczenia
zawodowego. Stąd zasadne i konieczne jest podejmowanie różnego rodzaju inicjatyw zmierzających
do łączenia edukacji z pracą na możliwie najwcześniejszym etapie kształcenia zawodowego oraz
wsparcie działania polegającego na odbywaniu praktyki zawodowej u pracodawców.”5
Aby skutecznie i efektywnie podejmować tego typu działania zrealizowane zostało niniejsze badanie,
którego celem głównym jest:
Analiza rodzaju i zakresu potrzeb związanych z rozwojem oraz poprawą jakości funkcjonowania
szkół i placówek kształcenia zawodowego w województwie, identyfikacja działań, jakie mogą być
podjęte w tym zakresie ze środków EFS w ramach perspektywy finansowej na lata 2014-2020.
Cel główny został osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych:
1. Ocena współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu
województwa świętokrzyskiego.
2. Ocena jakości procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie świętokrzyskim
oraz jego dopasowanie do potrzeb rynku pracy.
3. Ocena zainteresowania pracodawców współpracą ze szkołami i placówkami kształcenia
zawodowego w zakresie dopasowania oferowanego kształcenia do potrzeb przedsiębiorstw.
1
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Świętokrzyski Plan Działań na rzecz zatrudnienia na rok 2013, Kielce 2013.
Ibidem.
3
Ibidem.
4
Ibidem.
5
Świętokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego, Szczegółowy Opis Zamówienia dotyczący przetargu na wykonanie badania pn.
Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego w
ramach realizacji projektów PO KL w województwie świętokrzyskim w kontekście realizacji przyszłej perspektywy finansowej
2014-2020; Kielce, 2013.
2
Strona | 9
4. Identyfikacja barier i trudności w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy
przedsiębiorstwami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz wypracowania
mechanizmów służących nawiązywaniu takiej współpracy, w tym również w zakresie
organizacji staży i praktycznej nauki zawodu.
5. Ocena oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL wsparcia w zakresie
wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego
z pracodawcami z terenu województwa świętokrzyskiego.
6. Identyfikacja dobrych praktyk w obszarze współpracy szkół i placówek kształcenia
zawodowego z przedsiębiorcami oraz możliwości ich finansowania ze środków EFS w ramach
perspektywy finansowej na lata 2014-2020.
W niniejszym raporcie będą Państwo mogli zapoznać się z następującymi elementami badania:
□
Opisem metodologii wykorzystanej do opracowanie niniejszego raportu;
□
Okolicznościami, jakie towarzyszyły prowadzeniu niniejszego badania;
□
Wynikami badań w zakresie zgodnym z wyżej wymienionymi celami badawczymi;
□
Wnioskami i rekomendacjami wynikającymi z prowadzonych analiz.
Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z niniejszym opracowaniem.
Strona | 10
2
Opis zastosowanej metodologii
2.1 Metody i techniki gromadzenia i analizy danych
Ze względu na postawione pytania badawcze koncepcja realizacji projektu zakładała zastosowanie
różnorodnych metod pozyskiwania danych pierwotnych, a także wykorzystanie danych wtórnych,
związanych z przedmiotem badania, które zostały zaprezentowane w poniższej tabeli.
Tabela 1 Metody i techniki pozyskiwania danych
Zastosowana
metoda/
technika
badawcza
Analiza
dokumentów
Analiza projektów
Indywidualne
wywiady
pogłębione
Wywiady
kwestionariuszowe
realizowane
techniką CATI
Wywiady
kwestionariuszowe
realizowane
techniką CAWI
Liczebność
próby
badawczej
Nie dotyczy
Charakterystyka respondentów/ próby badawczej
□
Akty prawne regulujące edukację zawodową,
□
Dokumenty programowe w ramach PO KL,
□
Dokumenty wewnętrzne Instytucji zaangażowanych
w realizację projektów dotyczących PO KL,
□
Dokumenty regionalne dotyczące kształcenia
zawodowego,
□
Raporty z badań oraz analizy w zakresie szkolnictwa
zawodowego.
□
100% podpisanych umów od 01.01.2008-31.12.2012 r.
obejmujących współpracę szkół z przedsiębiorstwami,
N=36.
□
Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego,
które brały udział w projekcie realizowanym w ramach
komponentu regionalnego PO KL w obszarze
inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami,
□
Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego,
które nie brały udziału w projekcie realizowanym
w ramach komponentu regionalnego PO KL w obszarze
inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami;
□
Przedstawiciele przedsiębiorców, którzy współpracowali
z placówkami kształcenia zawodowego,
□
Przedstawicielami przedsiębiorców, którzy nie
współpracowali z placówkami kształcenia zawodowego;
□
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach,
□
Powiatowe Urzędy Pracy,
□
Przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej PO KL.
□
Uczestnicy projektów realizowanych/zrealizowanych
w ramach Działania 9.2.
□
Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego,
które brały udział w projekcie realizowanym w ramach
komponentu regionalnego PO KL w obszarze
inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami,
□
Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego,
które nie brały udziału w projekcie realizowanym
36 projektów
23
respondentów
365
respondentów
79
respondentów
Strona | 11
w ramach komponentu regionalnego PO KL w obszarze
inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami,
Wywiady
kwestionariuszowe
realizowane
techniką PAPI
Zogniskowany
wywiad grupowy
31
respondentów
1 wywiad
Telefoniczne
wywiady
pogłębione
3 respondentów
Wywiad typu diada
2 respondentów
Wywiady
eksperckie
3 respondentów
Wywiady częściowo
ustrukturyzowane
4 respondentów
□
Instytucje otoczenia i wspierania biznesu, które były
beneficjentami Działania 9.2 PO KL,
□
Przedstawiciele starostw powiatowych
odpowiedzialnych za szkolnictwo zawodowe,
□
Przedstawiciele powiatowych urzędów pracy,
□
Przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia.
□
Agencje zatrudnienia funkcjonujące na terenie
województwa świętokrzyskiego.
□
Przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej PO KL,
□
Przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy,
□
Przedstawiciele pracodawców,
□
Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego.
□
Doradcy zawodowi.
□
W ramach każdej z diad udział wziął przedstawiciel
szkoły zawodowej oraz przedstawiciel pracodawcy.
□
Pracownik uczelni wyższej zajmujący się tematyką
edukacji zawodowej,
□
Pracownicy Kuratorium Oświaty w Kielcach.
□
Przedstawiciele Hufców Pracy.
Źródło: Opracowanie własne
Zgromadzony materiał badawczy został poddany interpretacji, przy wykorzystaniu następujących
metod i technik analitycznych:
Metoda/
technika
analityczna
Zakres analizy
Analizy
statystyczne
□
Analiza wielodzielczych tabel liczności;
□
Analiza korelacji wykorzystana do analizy danych o charakterze ilościowym.
Analiza SWOT
□
Mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia systemu kształcenia
zawodowego w województwie świętokrzyskim.
Analiza kluczowych
barier
□
Analiza kart oceny wniosków, które nie otrzymały dofinansowania w
ramach Działania 9.2 PO KL za okres od 01.01.2008 r. do 31.12.2012 r.
□
Kierunki kształcenia wszystkich szkół i placówek kształcenia zawodowego
w województwie świętokrzyskim;
□
Dokumenty i dane statystyczne dotyczące sytuacji na rynku pracy;
Analiza
porównawcza
Strona | 12
□
Opracowania dotyczące sytuacji na rynku pracy w województwie
świętokrzyskim (zawody deficytowe i nadwyżkowe).
□
Informacje dotyczące wykorzystania środków finansowych w ramach
Działania 9.2 PO KL – porównanie sytuacji w województwie świętokrzyskim
do adekwatnych procesów zachodzących w województwie: łódzkim oraz
wielkopolskim.
Drzewo problemów
□
Analiza współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami.
Drzewo celów
□
Próba wskazania zasobów tkwiących w systemie kształcenia zawodowego,
które mogą zostać wykorzystane do rozwijania współpracy z pracodawcami.
Analiza danych
jakościowych
□
Materiał badawczy o charakterze jakościowym uzyskany w trakcie procesu
badawczego.
Panel ekspertów
□
Omówienie wyników badania oraz zaproponowanych rekomendacji.
□
Analiza współpracy pomiędzy szkołą/placówką kształcenia zawodowego
a pracodawcą; motywy podjęcia współpracy, jej przebiegu (słabych
i mocnych stron), a także skutków i efektów.
Benchmarking
Studium przypadku
Źródło: Opracowanie własne
2.2 Ocena metod i narzędzi badawczych wykorzystanych w badaniu
Metody i narzędzia badawcze zastosowane w niniejszym badaniu w przeważającej większości
odpowiadały warunkom pozyskiwania danych oraz potrzebom i możliwościom respondentów. Zespół
Badawczy pozytywnie ocenia poddanie analizie 100% projektów, które uzyskały dofinansowanie
w ramach Działania 9.2 PO KL. Pamiętać jednak należy, że było to możliwe dzięki niewielkiej liczbie
takich projektów.
Korzystny wpływ na uzyskane wyniki miała również triangulacja źródeł danych, obejmująca wszystkie
grupy bezpośrednio związane ze szkolnictwem zawodowym tj. szkoły, organy prowadzące szkoły,
uczniów, pracodawców, związki pracodawców, Kuratorium Oświaty.
W trakcie procesu badawczego zaistniały jednak pewne trudności, które można zminimalizować
poprzez zmianę sposobu docierania do respondenta.
□
□
Wywiady z Powiatowymi Urzędami Pracy i Starostwami Powiatowymi były prowadzone
z wykorzystaniem elektronicznego kwestionariusza ankiety (CAWI). Było to z jednej strony
uzasadnione, gdyż urzędy zostały poproszone o zgromadzenie posiadanych danych. Z drugiej
jednak strony, brak kontaktu z ankieterem wpłynął na długi czas oczekiwania na zwrot
wypełnionego kwestionariusza, konieczność kilkukrotnego zwracania się z prośbą o wzięcie
udziału w badaniu (w przypadku wielu respondentów), różne rozumienie niektórych pytań
przez osoby odpowiadające.
Wywiady standaryzowane (PAPI) z przedstawicielami agencjami zatrudnienia. Zastosowanie
tej techniki było uzasadnione chęcią pozyskania danych nadających się do zagregowania.
Jednak odmienny charakter badanych instytucji sprawił, że wiele cennych informacji miało
charakter dodatkowych wypowiedzi.
Strona | 13
2.3 Opis okoliczności towarzyszących badaniu
Większość zaplanowanych czynności badawczych przebiegła bez zakłóceń i zgodnie z ustalonym
harmonogramem. Bariery w pozyskiwaniu danych wystąpiły w przypadku:
□
□
Badania w Powiatowych Urzędach Pracy. Problematyczna okazało się rozumienie przez
respondentów słowa absolwent, gdyż w różnych instytucjach jest ono różnie definiowane
np. absolwentem jest osoba do 27 roku życia, która ukończyła studia wyższe w ciągu
ostatnich 12 miesięcy albo absolwent to osoba do 25 roku życia, która ukończyła jakąkolwiek
szkołę bez względu na termin ukończenia.
Osoby wypełniające ankietę często nawiązywały kontakt telefoniczny w zespołem badawczym,
dzięki czemu możliwe było ujednolicenie definicji (absolwent to osoba, która ukończyła szkołę
zawodową do 12 miesięcy od dnia uzyskania przez Powiatowy Urząd Pracy ankiety do
wypełnienia).
Badania z pracodawcami. Kilku pracodawców zaproszonych do udziału w badaniu odmówiło.
Ponadto ze względu na brak czasu kilku pracodawców, m.in. respondent zaproszony do
udziału w diadzie nie zjawił się w wyznaczonym terminie na spotkaniu, pomimo uprzedniego
potwierdzenia przybycia.
Zespół Badawczy stworzył dodatkowa listę respondentów, dzięki czemu możliwa była
realizacja wszystkich założonych wywiadów. W przypadku niepojawiania się osób, które
potwierdzały swoją obecność docierano do nich w innym terminie.
Ponadto termin realizacji badania w szkołach tj. przełom sierpnia i września był niesprzyjający dla
uzyskiwania pełnych informacji na zadawane pytania ze względu na brak czasu respondentów, którzy
byli zajęci organizacją rozpoczynającego się roku szkolnego.
Wskazane powyżej utrudnienia w realizacji badanie nie wypłynęły na obniżenie jakości zgromadzonych
danych. Na podstawie uzyskanych danych pierwotnych i wtórnych możliwa była zatem realizacja
założonych celów badawczych.
Strona | 14
3
Opis wyników badania
Jak pokazują statystyki, poziom bezrobocia wśród młodzieży (dane Eurostatu, czerwiec 2010, - w tych
danych za młodzież uznane są osoby poniżej 25 roku życia6) w Polsce jest ciągle jeszcze bardzo
wysoki i wynosi niemal 21%. Według raportu opublikowanego przez Wojewódzki Urząd Pracy
w Kielcach za podstawowe przyczyny takiego stanu rzeczy uznaje się: zbyt długi okres przechodzenia
od edukacji do zatrudnienia, niską aktywność zawodową młodych ludzi oraz posiadanie wykształcenia
niedopasowanego do potrzeb rynku pracy.7
Tabela 2 Młodzież na tle bezrobotnych ogółem w województwie (stan na koniec 2010 r.)
Wyszczególnienie
Bezrobotni ogółem
Bezrobotni w wieku 18-24
Liczebność
Udział %
Liczebność
Udział %
Ogółem
82.141
100,0
18.280
100,0
Kobiety
41.199
50,2
9.403
51,4
Mężczyźni
40.942
49,8
8.887
48,6
Mieszkańcy obszarów wiejskich
44.948
54,7
12.034
65,8
Mieszkańcy obszarów miejskich
37.193
45,3
6.246
34,2
Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Młodzież na rynku pracy w Województwie
Świętokrzyskim w 2010 roku, Kielce 2011
Wysoka efektywność edukacji zawodowej zależy w znacznym stopniu od aktywnej, partnerskiej
współpracy przedsiębiorców z placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe oraz ze szkołami.
Badacze tematu8 rekomendują, aby jak najwięcej zajęć praktycznych było prowadzonych
w rzeczywistym środowisku pracy, czyli w przedsiębiorstwach, a nie w pracowniach szkolnych
i podczas warsztatów. Tylko takie praktyki pozwalają młodzieży nabyć umiejętności w konkretnych
zawodach i jednocześnie są właściwym miejscem do kształcenia i rozwijania umiejętności miękkich,
potrzebnych w znalezieniu i utrzymaniu pracy (np. autoprezentacja, komunikacja, praca w grupie,
rozwiązywanie problemów, terminowość, planowanie swojej pracy).
Województwo świętokrzyskie należy, obok łódzkiego i pomorskiego, do województw, w których
uczniowie szkół odbywali najczęściej praktyki u pracodawców (zamiast praktyk w szkole).9 Niemniej
jednak szkolnictwo zawodowe wymaga dalszych zmian w kierunku pogłębiania współpracy szkół
z pracodawcami.
Prezentowane w niniejszym rozdziale wyniki badań wskażą obecną sytuację dotyczącą współpracy
szkół z pracodawcami w województwie świętokrzyskim, a na podstawie dokonanej diagnozy zostaną
zaproponowane możliwe rozwiązania.
6
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Młodzież na rynku pracy w Województwie Świętokrzyskim w 2010 roku, Kielce 2012,
s. 15.
7
Ibidem, s. 15.
8
W. Wojciechowski, Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz
polskich i międzynarodowych badań empiryczny, Łódź 2011, s. 11.
9
Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Stan szkolnictwa zawodowego w Polsce, Warszawa 2013,
s. 39.
Strona | 15
3.1 Ocena współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego
Celem kształcenia zawodowego jest „przygotowanie uczących się do życia w warunkach
współczesnego świata, wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na zmieniającym
się rynku pracy”10. Aby osiągnąć ten cel szkoły i placówki kształcenia zawodowego powinny m.in.
aktywnie współpracować z pracodawcami. Taka współpraca w obecnej sytuacji gospodarczej jest
niejako koniecznością pozwalającą na dostosowanie oferty kształcenia do wymogów rynku pracy oraz
podniesienia jakości kształcenia zawodowego.
Placówka oświatowa kształcąca uczniów w kierunku zawodowym ma kilka możliwości podjęcia
współpracy z pracodawcą. W prowadzonym badaniu weryfikowano stan wiedzy respondentów w tym
zakresie i odniesiono go do realnie występujących możliwości podejmowania współpracy pomiędzy
szkołami i pracodawcami, ujętych w ustawach i rozporządzeniach krajowych oraz zapisach
dokumentów programowych Unii Europejskiej.
Szkoła lub placówka kształcenia zawodowego może nawiązać współpracę z pracodawcami
w następujących obszarach:
□
□
□
□
□
□
□
Praktyczne zajęcia (prowadzone przez instruktorów praktycznej nauki zawodu będących
„pracodawcami lub wyznaczonymi przez pracodawcę pracownikami albo osobami
prowadzącymi indywidualne gospodarstwa rolne, dla których praca dydaktyczna
i wychowawcza z uczniami nie stanowi podstawowego zajęcia lub jest wykonywana
w tygodniowym wymiarze godzin niższym niż przewidziany dla nauczycieli, w ramach
obowiązującego ich tygodniowego czasu pracy”)11;
Praktyki zawodowe12;
Klasy patronackie – objęcie przez przedsiębiorcę patronatem klasy/klas lub całej szkoły –
zasady patronatu regulują najczęściej zawarta pomiędzy szkołą lub placówką kształcenia
zawodowego a danym pracodawcą umowa cywilnoprawna;
Wycieczki edukacyjne do zakładu pracy – na podstawie indywidualnych ustaleń pomiędzy
szkołą a pracodawcą;
Przekazanie darowizny na rzecz szkoły (pieniężnej lub materialnej - sprzęt dydaktyczny) –
przepisy prawne w tym zakresie są korzystniejsze dla szkół niepublicznych, gdyż w przypadku
przekazania darowizny dla szkoły publicznej pracodawca nie może odliczyć kwoty darowizny
od dochodu13;
Przeprowadzenie egzaminu zawodowego przez pracodawcę i w siedzibie pracodawcy14;
Opiniowanie programów nauczania dla danego zawodu przed jego ostatecznym
zatwierdzeniem przez dyrektora szkoły.15
Szkoła/ placówka kształcenia zawodowego ma możliwość realizowania projektów zakładających
współpracę z pracodawcą m.in. w ramach projektów realizowanych w ramach Priorytetu IX,
Działania 9.2 Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Taki projekt może zakładać współpracę poprzez:
□
□
10
Organizację staży i/lub praktyk dla uczniów szkół zawodowych;
Przygotowania zawodowego młodocianego pracownika, obejmującego naukę zawodu lub
przyuczenie do wykonywania określonej pracy;
Załącznik do rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012, s. 3.
Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawody z dnia 15 grudnia 2010, s. 2.
Szerzej w: Ibidem.
13
Szerzej w: Kodeks Postępowania Cywilnego oraz Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26.07.1991.
14
Szerzej w: Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawody z dnia 15 grudnia 2010 oraz
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu
sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisję egzaminacyjną izb rzemieślniczych z dnia 14.09.2012.
15
Szerzej w: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania
przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczenie do użytku szkolnych podręczników z dnia 21.06.2013.
11
12
Strona | 16
□
□
Diagnozowanie popytu
zawodowych;16
Inne formy współpracy.
rynku
pracy
na
absolwentów
o
określonych
kwalifikacjach
Jak wynika z przeprowadzonych badań jakościowych, zarówno wśród szkół i placówek kształcenia
zawodowego realizujących projekty PO KL obejmujące współpracę z przedsiębiorcą, jak i tych
nierealizujących takich projektów, poziom wiedzy odnośnie możliwości współpracy z pracodawcami
jest zróżnicowany. Pytając szkoły i placówki kształcenia zawodowego o możliwości współpracy
uzyskano następujące odpowiedzi:
Schemat 1 Wiedza szkół odnośnie możliwości podejmowania współpracy z pracodawcami
Praktyki
Staże dla uczniów/absolwentów
Współpraca w ramach projektów PO KL
Wsparcie finansowe szkoły
Wspólpraca przy otwieraniu
nowych kierunków, programów
kształcenia
Zajęcia praktycze
Źródło: Opracowane na podstawie wywiadów pogłębionych z przedstawicielami szkół i placówek
kształcenia zawodowego
Jak wskazuje powyższy schemat nie wszyscy respondenci znają poszczególne formy współpracy
z pracodawcami. Najczęściej identyfikowana była możliwość realizacji praktyk zawodowych
prowadzonych u pracodawcy. Popularne są również staże zawodowe.
Niektórzy respondenci utożsamiali jednak staż z praktyką zawodową lub też wskazywali na staż
realizowany w ramach projektu finansowanego z środków Unii Europejskiej. Sama forma stażu nie jest
przewidziana w ramach krajowych zapisów prawnych dotyczących współpracy szkół i placówek
kształcenia zawodowego z pracodawcami (nie ma obecnie przepisów prawnych, które regulowałyby to
zagadnienie i odróżniły go od praktyk zawodowych). Wyraźne rozróżnienie pomiędzy uczniowskimi
stażami a praktykami zawierają jednak zapisy Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX,
Działania 9.2. Praktyka zawodowa w tym działaniu jest rozumiana zgodnie z zapisami Rozporządzenia
Ministerstwa Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawody z dnia 15 grudnia 2010,
natomiast staż definiowany jest jako: „takie formy nabywania umiejętności praktycznych, których
zakres wykracza poza ramy określone dla praktyki zawodowej”. Forma ta powinna spełniać
następujące kryteria17:
16
17
Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Warszawa 2013, s. 297-298.
Ibidem, s. 297.
Strona | 17
□
□
□
□
□
□
□
Okres realizacji stażu wynosi co najmniej 150 godzin w odniesieniu do udziału jednego ucznia
w ww. formie wsparcia;
Za udział w stażu uczniowie mogą otrzymywać stypendium stażowe, w wysokości nie większej
niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie ustawy
z 10 października 2002 o minimalnym wynagrodzeniu za pracę;
Katalog wydatków może uwzględniać koszty związane z odbywaniem stażu (np. koszty
dojazdu, koszty zakupu odzieży roboczej, wyposażenia miejsca pracy stażysty, szkolenia BHP
stażysty itp.) w łącznej wysokości nieprzekraczającej 3 000 zł w przeliczeniu na 1 osobę
odbywającą staż;
Do zadań opiekuna stażysty należy w szczególności: diagnoza kompetencji i kwalifikacji
stażysty (we współpracy z nauczycielem), określenie celu i programu staży (we współpracy
z nauczycielem), zapoznanie uczniów z programem stażu, nadzór nad realizacja stażu oraz
sporządzenie dokumentu potwierdzającego odbycie stażu;
Koszty wynagrodzenia opiekuna stażysty u pracodawcy powinno uwzględniać jedną z opcji:
o refundację pracodawcy całości lub części wynagrodzenia opiekuna stażysty w zakresie
odpowiadającym delegowaniu go do zadań związanych z opieką nad stażystą, ale nie
więcej niż 500 zł brutto,
o refundację pracodawcy dodatku do wynagrodzenia opiekuna stażysty w wysokości nie
przekraczającej 10% jego zasadniczego wynagrodzenia wraz ze wszystkimi
składnikami wynagrodzenia, wynikającego ze zwiększonego zakresu zadań (opieka
nad stażystą), ale nie więcej niż 500 zł brutto,
Wynagrodzenie przysługujące opiekunowi stażysty, z tytułu wypełnienia ww. obowiązków
odnosi się do zrealizowanej przez niego usługi, a nie do liczby uczniów, wobec których tę
usługę świadczy;
Dokument potwierdzający odbycie stażu powinien zawierać co najmniej: okres stażu, cel
i program stażu, opis zadań wykonywanych przez stażystę, opis kompetencji uzyskanych przez
stażystę w wyniku stażu oraz ocenę stażysty dokonaną przez opiekuna.
Oceniając wiedzę szkół i placówek kształcenia zawodowego można zauważyć, iż nie wszystkie
stosowane formy współpracy, które są rzeczywiście podejmowane były wymieniane przez
respondentów. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku wizyt studyjnych/wycieczek edukacyjnych do
zakładów pracy. Pomimo tego, iż szkoła organizuje tego typu wydarzenia to nie zostały one
wymienione, jako możliwa forma współpracy z pracodawcą. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, iż
wycieczki najczęściej nie są organizowane cyklicznie, a jedynie incydentalnie, stąd też nie są
utożsamiane ze współpracą, która w zamyśle powinna być procesem ciągłym i długotrwałym.
Pracodawcy częściej niż szkoły postrzegają wzajemną współpracę głównie przez pryzmat
praktyk zawodowych. Badana grupa rzadko kiedy dostrzega inne możliwości nawiązywania
kooperacji (tylko 3 z 8 respondentów dostrzegło dodatkowe możliwość współpracy wykraczające poza
organizację praktyki/stażu). Wskazywali oni: szkolenie uczniów w zakładzie pracy (zajęcia praktyczne,
nie będące praktyką zawodową), czy też angażowanie się w tworzenie programu praktyk.
Wiedza teoretyczna odnośnie możliwości podjęcia współpracy jest istotna, gdyż jest punktem wyjścia
do nawiązania tej współpracy.
Prowadzone badanie miało na celu także ocenę podejmowania omawianej kooperacji.
Najpopularniejszą formą współpracy pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia
zawodowe a pracodawcami są praktyki zawodowego. W zależności od typu szkół trwają one
od 4 tygodni (w technikum) do 3 lat (kilka razy w tygodniu w przypadku zasadniczych szkół
zawodowych).
Strona | 18
Współpraca: „to realizacja praktyk ciągłych dla uczniów zasadniczej szkoły zawodowej oraz praktyk
śródrocznych dla uczniów technikum wynikających z realizacji programu nauczania.”
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
Kolejne formy nie są już tak popularne, gdyż deklarowane są tylko przez pojedyncze podmioty.
Badane szkoły, jak i pracodawcy zadeklarowali, że w ramach współpracy biorą także udział
w wydarzeniach kulturalnych, imprezach tematycznych, prowadzą szkolenia, w tym zajęcia praktyczne
dla uczniów, a także wycieczki edukacyjne/wizyty studyjne. Jednakże takie działania są zdecydowanie
rzadsze i najczęściej odnoszą się do partnerów, którzy prowadzą długotrwałą i ścisłą współpracę.
W świetle przeprowadzonych wywiadów, można zauważyć, iż przebieg współpracy w przypadku innej
formy niż praktyka, bywa oparty na zasadach aktywnego partnerstwa, które dostrzegają zarówno
przedstawiciele badanych placówek oświatowych jak i pracodawcy.
„Współpraca dotyczy wspólnych imprez plenerowych, happeningów. Albo my jesteśmy zapraszani albo
zakłady pracy są tutaj zapraszane. Jest to forma różnych wystaw i wzajemnej promocji.”
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
„Współpracujemy z pracodawcami w dziedzinie ustalania programu nauczania, uściślamy jak ma
wyglądać ta praktyczna nauka zawodu, na co mają zwrócić uwagę. Dostarczamy im nowe programy
nauczania oraz podstawę programową. Jesteśmy w stałym kontakcie. Dzięki temu pracodawcy na
bieżąco wiedzą, czego my oczekujemy. Jest to istotne, bo zmieniają się egzaminy zawodowe; pod tym
kątem współpraca jest na bieżąco uzupełniana.”
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
„Każdorazowo podpisujemy umowę, przynoszą program praktyk, potem my coś proponujemy, oni
proponują program i mieszamy to.”
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem pracodawców.
W ramach realizacji badania zwrócono się także do starostw powiatowych. Uzyskane wyniki badania
potwierdzają informacje uzyskane od pracodawców i dyrektorów szkół. Również w opinii organów
prowadzących szkoły, praktyki uważane są za najpopularniejszą formę współpracy szkół i placówek
kształcenia zawodowego z pracodawcami. Szczegóły zostały zawarte na poniższym wykresie.
Strona | 19
Wykres 1 Zakres współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego według opinii
przedstawicieli starostw powiatowych
W jakim zakresie najczęściej szkoły z terenu powiatu podejmują
współpracę z pracodawcami?
1
4
8
Organizacja bezpłatnych praktyk i staży dla uczniów szkół zawodowych
Organizacja płatnych staży i praktyk dla uczniów szkół zawodowych
Doposażenie sal lekcyjnych w sprzęty uczące wykonywania danego zawodu
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami starostw powiatowych
Przedstawiciele starostw powiatowych mówiąc o współpracy szkół z pracodawcami wspominają także
o stażach dla uczniów. Ponieważ odniesiono się do ich płatnego charakteru z dużym
prawdopodobieństwem można przypuszczać, że mowa o współpracy podejmowanej w ramach
projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Taką tezę potwierdza również fakt, iż to
właśnie staże u pracodawcy są jedną z najczęściej zakładanych form współpracy w ramach Działania 9.2.
Projekty realizowane z Działania 9.2 PO KL najczęściej przewidywały następujące formy współpracy:
Tabela 3 Rodzaj współpracy podejmowanej przez szkoły z pracodawcami w ramach
realizacji projektów Działania 9.2 PO KL
Liczba projektów
Działania 9.2
obejmujących
wskazany rodzaj
współpracy
Procent wskazań
spośród wszystkich
proponowanych form
Praktyki
13
16,46%
Szkolenia prowadzone w siedzibie szkoły
13
16,46%
Staże u pracodawcy
12
15,19%
Wizyty/Wyjazdy studyjne
9
11,39%
Zajęcia/szkolenia prowadzone przez
pracowników na terenie danego zakładu pracy
9
Udział pracodawcy w zajęciach
z przedsiębiorczości
4
Konsultacje z pracodawcą w zakresie
powstania nowego kierunku/specjalizacji
2
Udział w spotkaniach, dyskusjach dotyczących
kształcenia zawodowego
2
Rodzaj współpracy
11,39%
5,06%
2,53%
2,53%
Strona | 20
Indywidualne konsultacje uczniów z
pracodawcą
1
1,27%
Przeprowadzenie egzaminu potwierdzającego
zdobyte umiejętności
1
1,27%
Współpraca przy opracowaniu materiałów
szkoleniowych związanych z kształceniem
zawodowym
1
1,27%
Obozy językowo-zawodowe
1
1,27%
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów 9.2 PO KL
W ramach projektów Działania 9.2 PO KL zakładających współpracę z przedsiębiorcami, realizowane
były działania w większości powielające rodzaje współpracy podejmowane poza projektami.
Najpopularniejszymi formami były praktyki.
Poza tym, organizowano szkolenia, w tym zakończone nabywaniem uprawnień,
prowadzone w siedzibie szkoły, które są rzadkością w pozaprojektowej działalności. W ramach
projektów najczęściej są one prowadzone w ramach usługi zleconej. Bez dofinansowania szkoła czy
placówka kształcenia zawodowego nie miałaby środków na ich pokrycie (poza projektem, taka usługa
najczęściej realizowana jest na zasadach komercyjnych).
Zainteresowanie pracodawców nawiązywaniem współpracy ze szkołami jest duże, ale
jednocześnie w większości przypadków inicjowane są przez szkoły (pracodawcy bardzo
rzadko kierują do szkół propozycję współpracy). Większość respondentów zadeklarowała
pozytywne nastawienie do rozpoczęcia wspólnych działań ze szkołami i placówkami kształcenia
zawodowego. Tylko jeden na 8 respondentów, z którym prowadzony był wywiad wyraził niechęć do
nawiązania współpracy. Sytuacja wynikała z barier, jakie dostrzegał respondent. Bariery utrudniające
nawiązanie współpracy, zostaną szerzej omówione w rozdziale 3.4. Identyfikacja barier i trudności
w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a szkołami i placówkami
kształcenia zawodowego. Jednocześnie należy podkreślić, iż pomimo dużego deklarowanego
zainteresowania pracodawców, występuje wśród nich tendencja do biernego czekania na kontakt ze
strony szkoły i nie podejmowania własnej inicjatywy w tym zakresie.
Jak wskazują wyniki badania, pracodawcy preferują współpracę ze szkołami na zasadzie przyjęcia
ucznia na praktykę zawodową. Natomiast wśród szkół i placówek kształcenia zawodowego pojawiały
się głosy o chęci rozszerzenia tej współpracy i przeniesienia jej także na inne aspekty działalności.
Szkoły chciałyby realizować następujące działania:
□
□
□
□
□
Szkolenia, czy też prowadzenie zajęć praktycznych z uczniem na danym stanowisku pracy
przed przystąpieniem do praktyki/stażu;
Staże, które zapewniłyby wynagrodzenie uczniom;
Wzajemną promocję w regionie;
Doposażenie sal, zakup pomoc dydaktycznych;
Częstsze wizyty w zakładach pracy.
W badaniu pojawiły się szkoły wykazujące inicjatywę do przełamania rozpowszechnionego obecnie
modelu współpracy z pracodawcą, ograniczającego się tylko do praktyk. Jednak nadal istnieje silnie
utrwalony wzór współpracy, a powyższą inicjatywę należy traktować, jako coraz częściej pojawiającą
się oznakę chęci zmiany obowiązujących trendów i przełamania istniejącej sytuacji. Nie jest to
powszechna tendencja, o czym świadczą poniższe wyniki badania ilościowego CAWI
przeprowadzonego wśród przedstawicieli szkół i placówek kształcenia zawodowego.
Strona | 21
Wykres 2 Preferowane przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego formy
współpracy z pracodawcami
Jakie preferują Państwo formy współpracy z pracodawcami?
17
Organizowanie staży i praktyk dla uczniów
22
7
7
Wizyty studyjne u pracodawców
Organizowanie staży i praktyk dla nauczycieli
zawodu
5
Organizowanie przez pracodawców kursów na
terenie placówki
6
8
4
Inne
1
Brak odpowiedzi
1
2
4
0
5
Szkoły nierealizujące projektów 9.2 PO KL
10
15
20
25
Szkoły realizujące projekty 9.2 PO KL
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół (N=50)
Konieczność modyfikacji obecnie przyjętego schematu współpracy nie jest w wystarczający sposób
dostrzegana przez wszystkie podmioty związane z kształceniem zawodowym. Głównie badani
przedsiębiorcy, ale również wielu przedstawicieli badanych szkół, nie dostrzegają konieczności
przemian w tym zakresie.
O ocenę preferencji pracodawców poproszono przedstawicieli starostw powiatowych, ich opinia jest
zbieżna z deklaracjami pracodawców. Może to oznaczać, iż organy prowadzące szkoły zawodowe mają
dobre rozeznanie w potrzebach lokalnych pracodawców, w kontekście ich zaangażowania w proces
nauki zawodu.
Wykres 3 Preferowane przez pracodawców
przedstawicieli starostw powiatowych
formy
współpracy
według
opinii
Czy pracodawcy są zainteresowani współpracą ze szkołami zawodowymi z
Państwa powiatu w następujących zakresach?
11
Darmowe dla pracodawców praktyki
Darmowe dla pracodawców staże
zawodowe dla uczniów
Darmowe dla pracodawców staże
zawodowe dla absolwentów
6
5
Częściowe pokrycie kosztów praktyk
2
Całkowite pokrycie kosztów praktyk
2
Częściowe pokrycie kosztów staży
zawodowych dla uczniów
Wyposażenie szkół w potrzebny sprzęt do
nauki zawodu
1
1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Pytanie wielokrotnego wyboru. N=11.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami starostw powiatowych
11
Strona | 22
Starostwa dostrzegają, iż ważnym czynnikiem wpływającym na współpracę szkół z pracodawcami jest
fakt nieponoszenia kosztów takiej współpracy.
Podejmowanie współpracy powinno być nastawione na osiągnięcie konkretnych, założonych uprzednio
efektów. Korzyści powinna odnosić każda ze stron tj. szkoła, uczniowie, ale także pracodawcy.
Schemat 2 Główne podmioty czerpiące korzyści ze współpracy
Uczeń
Korzyści
płynące ze
współpracy
Szkoła
Pracodawca
Źródło: Opracowanie własne
Przedstawiciele szkół i placówek kształcenia zawodowego najczęściej deklarowali, iż kontakt
z pracodawcami pozwala im na realizację założeń związanych z wymogami kształcenia zawodowego
czyli z odbyciem praktycznej nauki zawodu (3 z 8 badanych szkół dostrzegły takie korzyści).
Dwukrotnie dostrzeżono pozytywny wpływ na promocję i wizerunek instytucji kształcącej zawodowo,
oraz możliwość zatrudnienia uczniów po zakończeniu praktyk. W pozostałych przypadkach zostały
wymienione takie korzyści, jak: poznanie oczekiwań pracodawców, co do umiejętności, jakie powinien
posiadać uczeń, zapoznanie nauczycieli z wyposażeniem zakładu pracy, zakup pomocy dydaktycznych,
czy też możliwość modyfikacji programów nauczania tak, aby odpowiadały potrzebom pracodawców.
Szkoły i placówki kształcenia zawodowego dostrzegają korzyści płynące z takiej współpracy
najczęściej poprzez pryzmat korzyści ucznia, rzadko potrafią dostrzec korzyści, które uzyskuje
sama placówka.
„Pierwsza korzyść jest oczywista: możemy realizować program nauczania, ponieważ nie wszystkim
uczniom możemy zapewnić kształcenie praktyczne na terenie szkoły. Poza tym uczniowie, którzy
odbywają kształcenie w naturalnym środowisku pracy, czyli w warsztacie samochodowym, czy
mechanicznym, poznają pracę od strony stricte praktycznej, a nie tylko kształcenia szkolnego.
Uczniowie, którzy odbywają praktyki u prywatnych pracodawców, często po zakończeniu szkoły są
tam zatrudniani. [...]. Uważam to za korzyści szkoły i uczniów.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego
Respondenci w wywiadach pogłębionych rzadko dostrzegają takie korzyści, jak podniesienie prestiżu
szkoły, czy też jej promowania (z wyjątkiem dwóch szkół, które dostrzegły możliwość promowania
swojej instytucji poprzez współpracę z pracodawcą). Nie zauważają możliwości i konieczności
zachęcenia uczniów gimnazjum i absolwentów do wybrania ich placówki, co jest szczególnie istotne
w kontekście obecnych zmian demograficznych. Konsekwencją takiej korzyści jest także zapewnienie
szkole ciągłości nauczania i ciągłość zatrudnienia kadry pedagogicznej oraz innych pracowników, na co
dzień związanych z daną placówką.
W badaniu CAWI poproszono szkoły, aby wskazały z gotowej listy korzyści, które odnoszą w wyniku
nawiązanej współpracy z pracodawcą. Jak można zauważyć w poniższej tabeli rozkład odpowiedzi był
zróżnicowany, wszystkie odpowiedzi miały zbliżony wynik.
Strona | 23
Tabela 4 Korzyści, jakie odnoszą szkoły ze współpracy z pracodawcami według ich
własnej opinii
Liczba wskazań
poszczególnych form
Procent wskazań danej
formy z wszystkich
wybranych form
Renoma naszej szkoły jest dobra, dzięki
licznym stażom i praktykom
28
27,72%
Nasz program nauczania jest dobrze
dostosowany do potrzeb lokalnego rynku
pracy
25
24,75%
Pracodawcy udostępniają sprzęt naszym
uczniom
25
24,75%
Mamy coraz lepiej wykwalifikowaną kadrę,
dzięki ich kontaktom ze stosowanym na
rynku sprzętem, urządzeniami
18
17,82%
Brak odpowiedzi
5
4,95%
101
100,00%
Korzyści dla szkół i placówek
kształcenia zawodowego wynikające
ze współpracy z pracodawcami
Ogółem
Pytanie wielokrotnego wyboru. N=45.
Źródło: Opracowane na podstawie wyników badania CAWI z przedstawicielami szkół
Taka rozbieżność pomiędzy danymi jakościowymi a ilościowymi wynika z faktu, iż w przypadku
wywiadów pogłębionych respondentom zadano pytanie otwarte o wskazanie korzyści dla szkoły
wynikającej z podejmowania współpracy z pracodawcami, bez możliwości wyboru spośród kilku
odpowiedzi. W tym przypadku respondent podaje odpowiedź zgodną z pierwszymi skojarzeniami, więc
zazwyczaj odnosi się do jego codzienności.
W przypadku badania CAWI respondenci mieli przed oczyma odpowiedzi (pytanie zawierało możliwość
wyboru kilku odpowiedzi jednocześnie). Dokonują zatem wyboru z gotowego już zestawu
potencjalnych odpowiedzi. Stąd też wynikła powyższa rozbieżność, która potwierdza, iż szkoły pytane
wprost o korzyści dla siebie nie potrafią odejść od postrzegania ich przez pryzmat ucznia.
Pracodawcy również zostali zapytani o to, jakie widzą korzyści w podejmowaniu współpracy
ze szkołami zawodowymi. Dostrzegają oni głównie dwa rodzaje korzyści:
□
□
Dodatkowa siła robocza: Uczeń na praktyce wykona prace pomocnicze, drobne, na które
zwykle nie wystarcza czasu etatowym pracownikom (taką korzyść widzi 4 pracodawców z 8);
Wstępny proces rekrutacyjny: Dzięki praktyce pracodawca ma możliwość poznania ucznia,
wdrożenia go do systemu pracy, sprawdzenia jego umiejętność, a po zakończeniu praktyki
zaproponowanie pracy najlepszym uczniom. Taki potencjalny pracownik, który wcześniej był
praktykantem jest w lepszej sytuacji, niż osoba o zbliżonym doświadczeniu nie mająca
wcześniej kontaktu z danym pracodawcą, bo zna już zakład pracy i stanowisko więc
pracodawca nie musi tracić czasu na jej wdrożenie (taką korzyść widzi 3 pracodawców z 8).
Takie korzyści dostrzegają również pracownicy Publicznych Służb Zatrudnienia. Dodatkowo zauważają
oni, iż pracodawcy uzyskują niewielkie gratyfikacje finansowe.
„Jeżeli chodziłoby o refundację kosztów wynagrodzenia i ubezpieczenia społecznego – to jest właśnie
ta korzyść, że jest pracownik młodociany finansowany ze środków fundusz pracy, jest przygotowany
w 100% jako pracownik na to konkretne miejsce pracy i już zostaje u tego pracodawcy więc korzyść
jest ewidentna i obustronna.” Wywiad pogłębiony z pracownikiem publicznych służb zatrudnienia.
Strona | 24
Współpraca pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego a pracodawcami przynosi także
wymierne korzyści dla uczniów. W ramach prowadzonego badania zapytano uczniów, którzy
uczestniczyli w projektach Działania 9.2, czego nauczyli się w ramach prowadzonych praktyk i staży.
Uzyskane wyniki prezentuje poniższy wykres.
Wykres 4 Deklarowane przez uczniów nabyte korzyści płynące ze współpracy szkół
i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w ramach realizacji projektów
Działania 9.2 PO KL
Jakie umiejętności nabył/a Pan/i podczas stażu/ praktyki?
30,3%
Obsługa przyrządów/ urządzeń/ maszyn
26,2%
Umiejętność pracy w zespole
Poznanie stosowanych norm, sposobów
wykonywania produktu/ usługi
23,7%
19,8%
Umiejętność obsługi klientów
0%
10%
20%
30%
40%
Pytanie wielokrotnego wyboru. Wykres przedstawia procentowy udział poszczególnych odpowiedzi
wśród wszystkich, które zostały wybrane.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CATI z uczniami biorącymi udział w projektach
realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Najczęściej wybierano odpowiedzi dotyczące nabycia umiejętności związanych z obsługą sprzętu. Co
ciekawe 26,24% (czyli druga, co do częstości wskazywania odpowiedź) dotyczyła nabycia kompetencji
społecznych, takich jak praca w zespole. Uzyskane opinie świadczą o tym, iż staże, czy praktyki
u pracodawców pozwalają nie tylko rozwijać kompetencje twarde, najczęściej niedostępne w ramach
szkolnych zajęć, ale również kompetencje miękkie. Tak więc można stwierdzić, iż korzyścią dla
uczniów jest pełniejsze przygotowanie do funkcjonowania w środowisku zawodowym po skończeniu
edukacji. Najmniej osób wskazało nabycia umiejętności związanych z obsługą klienta, jednak należy
mieć na uwadze, iż nie wszystkie zawody wymagają w równym stopniu rozwoju tej umiejętności.
Szkoły i placówki kształcenia zawodowego (łącznie 8 respondentów) w wywiadach pogłębionych
dostrzegły następujące korzyści dla uczniów wynikające z uczestnictwa w praktykach zawodowych:
□
Możliwość zapoznania się z rzeczywistymi obowiązkami i wymaganiami związanymi
z wykonywaniem danej pracy (na takie korzyści wskazało 6 placówek);
□
Zdobycie doświadczenia zawodowego przez uczniów (4 placówki);
□
Możliwość otrzymania pracy u danego pracodawcy po skończeniu praktyki/szkoły (2 placówki);
□
Rozwój umiejętności zawodowych (1 placówka);
□
Poznanie nowoczesnych technologii (1 placówka);
□
Rozwój zainteresowań związanych z wybranym zawodem (1 placówka);
□
Kontakt z klientem (1 placówka).
Pracodawcy podczas wywiadów (łącznie 8 respondentów) zwrócili uwagę na takie korzyści dla
uczniów, jak:
Strona | 25
□
Możliwość nauki zawodu, zdobycie praktycznych umiejętności (5 pracodawców wskazało na
takie możliwości);
□
Zapoznanie się z rzeczywistymi obowiązkami i wymaganiami związanymi z wykonywaniem
danej pracy, poznanie środowiska pracy (4 pracodawców);
□
Zdobycie doświadczenia (2 pracodawców);
□
Ewentualne zatrudnienie (1 pracodawca).
Korzyści dla uczniów wynikające ze współpracy szkoły z pracodawcą zostały również opisane
w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL. Najczęściej zakładały one:
□
Zapoznanie się z środowiskiem pracy, oczekiwaniami przyszłych pracodawców;
□
Praktyczną naukę zawodu u pracodawcy;
□
Szkolenia zawodowe;
□
Specjalistyczne kursy – certyfikowane pozwalające na wykonywanie dodatkowych specjalizacji
(rozszerzenie kwalifikacji zawodowej);
□
Nabycie kompetencji miękkich;
□
Wzrost mobilności zawodowej.
W świetle zgromadzonych danych można stwierdzić, iż korzyści, które odnoszą uczniowie szkół
i placówek kształcenia zawodowe w związku ze współpracą tych placówek z pracodawcami, to
zdobycie i rozwój umiejętności praktycznych, rozwój umiejętności społeczno-zawodowych, a także
zwiększenie szans na zatrudnienie.
„W większości przypadków uczniowie nabywają kompetencje adekwatne do potrzeb rynku pracy,
zwłaszcza na praktykach. Staramy się, żeby praktyki były w komórkach i zakładach pracy, w których
wykonują i nabywają takie umiejętności, których także uczą się w szkole, czyli pogłębiają wiedzę
i nabywają kompetencje, które będą potrzebne potem na rynku pracy.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
„Na pewno dużo dają takie praktyki zawodowe, ale żeby mieć kompetencje z tego tytułu do
wykonywania pracy, to muszą włożyć dużo nauki, aby nabyć zawód informatyka lub programisty.
Muszą niestety posiąść dużo wiedzy.” Wywiad pogłębiony z pracodawcą.
Duży wpływ na współpracę pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego z pracodawcami
mają projekty realizowane ze środków Unii Europejskiej. To właśnie Działanie 9.2 PO KL pozwala
realizować wsparcie, które umożliwia zdobycie przez uczniów szkół zawodowych kompetencji
wymaganych przez pracodawców. Wyniki analizy projektów zakładających współpracę z pracodawcą
zostały zamieszczone w poniższej tabeli.
Tabela 5 Nabywane przez uczniów biorących udział w projekcie umiejętności i kwalifikacji
poszukiwanych na rynku pracy
Umiejętności możliwe do nabycia w ramach
uczestnictwa w projektach Działania 9.2 PO KL
Liczba wskazań poszczególnych form
w projektach Działania 9.2 PO KL
Ukończenie specjalistycznego kursu
22
Znajomość języków obcych
17
Biegła znajomość programów komputerowych/
Internetu
16
Doświadczenie
11
Strona | 26
Prawo jazdy
9
Umiejętności społeczno-zawodowe Prawo jazdy
8
Mobilność
2
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów Działania 9.2 PO KL
Udział w projekcie pozwala w wielu przypadkach na nabycie umiejętności praktycznych, przede
wszystkim skupiających się na specjalizacji zawodowej oraz na zdobycie dodatkowych uprawnień,
które zwiększają szansę na zatrudnienie.
Istotnym aspektem współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami jest jej trwałość. Trwała
współpraca z jednej strony przynosi pozytywne efekty, pozwalając rozszerzać i pogłębiać
współdziałania, z drugiej może przynieść negatywny skutek, gdyż istnieje ryzyko, że przestanie być
skuteczna np. ciągłe wysyłanie uczniów do tego samego pracodawcy może powodować z jednej
strony zamykanie się szkoły na innych partnerów, co w konsekwencji może implikować mniejsze
dostosowanie programów kształcenia/praktycznej nauki zawodu do potrzeb rynku pracy, z drugiej
strony może nastąpić przyzwyczajenie pracodawcy do posiadania praktykantów, którzy wykonują
pewną część pracy i może on w konsekwencji nie chcieć zatrudniać pracowników co może być
szczególnie istotne w przypadku małych zakładów pracy, gdzie zapotrzebowanie na nowych
pracowników jest niewielkie.
Szkoły i placówki kształcenia zawodowego najczęściej deklarowały, iż podejmują stałą współpracę
z pracodawcami szczególnie w kontekście prowadzenia praktyk. Realizowana jest ona od co najmniej
kilkunastu lat.
„Więc jest to współpraca stała, bo praktyki, które odbywają się na terenie zakładu pracy i od lat się
tam odbywają.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
„Uczniowie zasadniczych szkół zawodowych odbywają praktykę zazwyczaj u jednego pracodawcy
w całym toku kształcenia, czyli przez 3 lata. Uczniowie technikum mają praktyki u różnych
pracodawców, ale są to pracodawcy, z którymi współpracujemy od lat i po prostu wymieniamy tylko
grupy uczniów w poszczególnych latach.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki
kształcenia zawodowego.
„Od 16 lat nieprzerwanie trwa współpraca, czyli klasa technikum, raz w miesiącu w każdy roku
szkolnym podzielona jest między te zakłady i odbywa tam praktyki. A uczniowie, którzy są
młodocianymi pracownikami przez 3 lata uczestniczą w tych praktykach zawodowych.” Wywiad
pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Tylko jedna szkoła stwierdziła, iż ich współpraca nie jest trwała, a powodem takiej sytuacji jest
niechęć pracodawców i brak funduszy na stałą współpracę (pracodawcy nie mają funduszy na
realizację praktyk). Respondent nie dostrzegł, iż takie fundusze są możliwe do otrzymania m.in. od
jednostek prowadzących szkoły. Aby uzyskać dofinansowanie pracodawca musi do 3 miesięcy od
zdania egzamin przez ucznia, złożyć wniosek do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania ucznia18. Powyższa refundacja obowiązuje w przypadku
Zasadniczych Szkół Zawodowych i praktycznej nauki zawodu opartej o konkretny rodzaj umowy
o pracę. W technikach pracodawca również powinien otrzymać przynajmniej częściowe
dofinansowanie za przyjęcie ucznia na praktykę. W myśl Art. 70 a Ustawy z dnia 7 września 1991
o systemie oświaty to właśnie szkoły powinny przekazać pracodawcom środki na pokrycie dodatków
18
Szerzej w: Art. 70 b Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991, s. 73.
Strona | 27
i premii wypłacanych pracownikom za wykonywanie obowiązków opiekunów praktyk oraz opłacanych
od nich składek na ubezpieczenie zdrowotne.19
Uzyskane informacje z wywiadów pogłębionych potwierdzają wyniki badania ilościowego CAWI wśród
szkół i placówek kształcenia zawodowego. Jak można zauważyć na poniższym wykresie, wśród
badanych dominują deklaracje o stałej, wieloletniej współpracy w zakresie organizowania praktyk
uczniowskich. Podobnie jak w przypadku wywiadów, tutaj również pojawiły się sporadyczne głosy
negatywne, sugerujące, iż pracodawcy nie są zainteresowani trwałą współpracą. Szczegółowe wyniki
zostały zaprezentowane na poniższym wykresie.
Wykres 5 Trwałość podejmowanej współpracy według deklaracji szkół i placówek
kształcenia zawodowego
Czy podejmowana współpraca z pracodawcami ma charakter stały?
Tak zazwyczaj co roku wysyłamy uczniów na
staże i praktyki do tych samych pracodawców
15
22
8
Tak, pracodawcy rekrutują spośród naszych
uczniów personel
13
2
Nie, pracodawcy nie są zainteresowani stałą
współpracą
1
2
Brak odpowiedzi
4
0
Szkoły nierealizujące projektów 9.2 PO KL
5
10
15
20
25
Szkoły realizujące projekty 9.2 PO KL
Pytanie wielokrotnego wyboru
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
Podobne zdanie wyrazili pracodawcy. Większość z nich twierdzi, iż prowadzą stałą współpracę
w zakresie organizowania praktyk uczniowskich. Tylko jeden z nich zadeklarował, że współpraca nie
jest trwała, a powodem tego był fakt, iż praktyka zawodowa została przeniesiona do szkoły. W świetle
zgromadzonych danych można dostrzec występowanie pewnego zagrożenia, mianowicie w momencie
doposażenia szkoły w sprzęt niezbędny do praktycznej nauki zawodu, placówka taka może
zrezygnować z dalszej współpracy z pracodawcą.
Skuteczność współpracy można mierzyć m.in. poprzez nawiązanie stosunku pracy ucznia (absolwenta)
z pracodawcą, u którego odbywała się praktyka zawodowa. Jak wynika z przeprowadzonych badań
niewielki odsetek uczniów (15% badanych) po skończeniu edukacji znajduje zatrudnienie u tych
podmiotów, w których odbywały się zajęcia praktyczne. Większość badanych szkół dostrzega, iż jeśli
już pracodawca zatrudnia absolwenta to najczęściej są to pojedyncze przypadki. Nie występuje
obecnie na szerszą skalę bezpośrednie przełożenie pomiędzy odbytą praktyką a zatrudnieniem.
19
Art. 70 a Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991, s. 72-73.
Strona | 28
Wykres 6 Skala zatrudniania uczniów przez pracodawców, u których odbyli praktyki
według opinii szkół i placówek kształcenia zawodowego
Czy uczniowie dostają pracę w firmach, instytucjach, w których
odbywali organizowane przez Państwa praktyki?
9
Sporadycznie
Trudno powiedzieć
0
4
2
2
W połowie przypadków dostają pracę
Nie
W większości tak
16
4
1
0
Brak odpowiedzi
0
Szkoły nierealizujące projektów 9.2 PO KL
3
4
5
5
10
15
20
Szkoły realizujące projekty 9.2 PO KL
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
Według deklaracji szkół tylko sporadycznie uczniowie znajdują zatrudnienie, w firmach i instytucjach,
w których odbywali praktyki. Jednocześnie należy zauważyć, że badane szkoły nie do końca orientują
się, jak praktyka przekłada się na późniejsze dalsze zatrudnienie.
„Powiem tak, absolwenci są zatrudniani w zakładach, w których odbywali praktyki zawodowe. Nie
powiem, na ile i nie zawsze zaraz po szkole. Czasem rok, pół roku, ale oni tam trafiają. Bo się widzi
naszych byłych uczniów, którzy idą i pracują w tych zakładach. Oczywiście w ramach ich potrzeb
i możliwości zatrudniania.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia
zawodowego.
„Zdarza się, że uczniowie są zatrudniani po praktyce, na przykład jako młodociani pracownicy, czyli
jeszcze w wakacje mogą pracować, ale są przypadki, że są zatrudniani po ukończeniu szkoły
i zdobyciu kwalifikacji zawodowych, czyli po zdaniu egzaminu zawodowego.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Tylko w jednym przypadku przedstawiciel szkoły zadeklarował monitorowanie losów uczniów, a jego
opinia odnośnie częstości zatrudniania różniła się od pozostałych, gdyż deklarował, iż uczniowie często
znajdują zatrudnienie u tych pracodawców, w których odbywali praktyki zawodowe.
„Z tego, jak śledzimy losy absolwentów wynika, że w ogóle młodzież, która odbywa praktyki na rynku
pracy jest chętniej zatrudniania niż młodzież, która ma praktyki w warsztatach szkolnych i często
właśnie zostają pracownikami u pracodawców, u tych byli uczniami.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Pracodawcy deklarują, iż stosunkowo często zatrudniają osoby, które odbywały u nich praktykę,
jednak, zwykle ofertę pracy składają maksymalnie 2 osobom. Co oznacza, iż szacunkowo tylko
niewielki procent uczniów odbywających praktykę u pracodawcy ma realne szanse na zatrudnienie
gdyż pracodawcy posiadają niewielką liczbę wakatów w skali roku.
Ze zgromadzonych danych i dokonanych analiz wynika, iż współpraca szkół i placówek kształcenia
zawodowego jest obecnie na niskim poziomie, w zdecydowanej większości ogranicza się do
przyjmowania uczniów na praktykę.
Strona | 29
Problemem, który rzutuje na współpracę szkół z pracodawcami i zapewne ją obniża jest to, że szkoły
najczęściej patrzą na tę kooperację wyłącznie przez pryzmat wypełnienia obowiązku
odbywania przez uczniów praktycznej nauki zawodu, większość nie zauważa korzyści jakie
może odnieść sama placówka. Nie dostrzegają długofalowych zysków związanych m.in.
z podniesieniem prestiżu szkoły, większej promocji, a w konsekwencji większym zainteresowaniem
uczęszczania do placówki przez uczniów gimnazjum.
Oceniając współpracę szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami można zauważyć
istnienie utartego schematu współpracy, który od wielu lat obejmuje te same formy i te same
podmioty. Co prawda, występują jednostki próbujące go przełamać i otworzyć się na nowy wymiar
współpracy, jednak nadal stanowią one raczej wyjątek niż większość.
Strona | 30
3.2 Ocena jakości procesu kształcenia zawodowego oferowanego
w województwie świętokrzyskim oraz jego dopasowanie do potrzeb
rynku pracy
„Mimo wielu działań zmierzających do wzbogacenia oferty szkół kształcących w zawodzie zdarza się,
że poszukują one chętnych do podjęcia nauki. W odniesieniu do rynku pracy skutkuje to brakiem
wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Zjawisko to odczuwalne jest na rynku pracy nie tylko
w Polsce. Z badań firmy Manpower realizowanych w 2010 r. w 36 krajach na świecie (18 w Europie)
wynika, iż jest to problem zauważalny w skali naszego kraju, ale także w Europie i na świecie.”20 Brak
wykwalifikowanych pracowników fizycznych potwierdza również badanie Konfederacji Pracodawców
Lewiatan.21
Trendy wyboru grup kierunków kształcenia zawodowego wśród młodzieży, w skali kraju,
w zasadniczych szkołach zawodowych wskazują na to, że: najczęściej wybieranymi są kierunki
„inżynieryjno-techniczne, usługi dla ludności, architektura i budownictwo; w technikach: usługi dla
ludności, inżynieryjno-techniczne, społeczne, informatyczne;”22 (…) a „dla młodzieży i dorosłych:
ekonomiczne i administracyjne, usługi dla ludności oraz informatyczne.”23 Skutkuje to trudnościami
w obsadzeniu niektórych stanowisk:
Tabela 6 Najtrudniejsze do obsadzenia zawody w 2010 r.
Polska
Wykwalifikowani
fizyczni
Europa
pracownicy
Wykwalifikowani
fizyczni
Świat
pracownicy
Wykwalifikowani
fizyczni
pracownicy
Menedżerowie projektów
Przedstawiciele handlowi
Przedstawiciele handlowi
Szefowie kuchni/ kucharze
Technicy (produkcji, procesu
produkcji i utrzymania ruchu)
Technicy (produkcji, procesu
produkcji i utrzymania ruchu)
Kierowcy
Kierowcy
Inżynierowie
Pracownicy
sekretariatu,
asystenci dyrekcji, asystenci ds.
administracji
Pracownicy księgowi i finansów
Pracownicy księgowi i finansów
Pracownicy hoteli i restauracji
Inżynierowie
Operatorzy produkcji
Pracownicy księgowi i finansów
Szefowie kuchni/ kucharze
Pracownicy
sekretariatu,
asystenci dyrekcji, asystenci ds.
administracji
Inżynierowie
Pracownicy
sekretariatu,
asystenci dyrekcji, asystenci ds.
administracji
Członkowie
zarządu/
najwyższego szczebla
Pracownicy działów IT
Pracownicy działów IT
Kierowcy
Pracownicy recepcji
Lekarze
i
wykwalifikowany
personel
medyczny
(z wyłączeniem
pielęgniarek
i pielęgniarzy)
Niewykwalifikowani pracownicy
fizyczni
kadra
Źródło: Manpower, Niedobór talentów w Polsce i na świecie – 10 najtrudniejszych do obsadzenia
zawodów w 2010 r.
20
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Warszawa 2011,
s. 202.
21
PKPP Lewiatan, Kwalifikacje dla potrzeb pracodawców, Warszawa 2010, s. 7-12.
22
Ibidem, s. 22.
23
Ibidem, s. 22.
Strona | 31
Badania i statystki sporządzane przez Wojewódzki Urząd Pracy24 w Kielcach wskazują, że największe
zapotrzebowanie, pracodawcy zgłaszają (w badaniu zostali oni poproszeni o opisanie planów
zatrudnienia) na
□
robotników przemysłowych i rzemieślników,
□
pracowników usług i sprzedawców,
□
operatorów i monterów maszyn i urządzeń.
Pracodawcy nie szukają przedstawicieli konkretnych zawodów, ale osób na wielozadaniowe stanowiska
- posiadaczy konkretnych kompetencji (wiedzy i umiejętności) charakterystycznych dla kilku zawodów.
Wśród 10 stanowisk, na które pracodawcy zgłosili największe zapotrzebowanie znajdują się,
w kolejności od najczęściej wymienianego: - ochroniarz, - operator urządzeń do produkcji szkła, przedstawiciel handlowy, - robotnik budowlany (w tym drogowy), - spawacz, - pracownik produkcji, kierowca (wszystkich kategorii), - sprzedawca, - zbrojarz, - magazynier.25 Trzeba nadmienić, że
najczęstsze zgłaszanie zapotrzebowania na konkretny zawód/stanowisko nie przekłada się w sposób
prosty na największy deficyt na dane stanowisko – np. w przypadku sprzedawców następuje duża
rotacja personelu sklepów (w związku z brakiem kwalifikacji, niskim wynagrodzeniem), co z kolei
wnioskuje zgłoszeniami pracodawców o zapotrzebowaniu na sprzedawców.
W 2012 roku szkoły ponadgimnazjalne ukończyło 20 477 osób. Większość z nich, to absolwenci liceów
ogólnokształcących i profilowanych 9 602 osoby (46,9%), następnie techników: 5 845 osób (28,5%),
szkół licealnych 2 618 osób (12,8%) , najmniej było absolwentów zasadniczych szkół zawodowych
2 412 (11,8%).26
Tabela 4: Liczba absolwentów techników z podziałem na kierunki i zdobyte tytuły
zawodowe w 2012 r. w województwie świętokrzyskim
Kierunki
ekonomiczne
finansowo-handlowe
i
1750 osób
Kierunki
spożywcze
gastronomiczno-
480 osób
Technik hotelarstwa
662
Technik żywienia
360
Technik ekonomista
563
Technik technologii żywienia
74
262
Kelner
39
Technik handlowiec
130
Kucharz
7
Technik obsługi turystycznej
77
Technik agrobiznesu
56
Technik
organizacji
gastronomicznych
usług
Kierunki informatyczne
848 osób
Inne kierunki
992
osoby
Technik usług fryzjerskich
287
Technik logistyk
192
Technik informatyk
789
Technik architektury krajobrazu
95
Technik teleinformatyk
59
Technik geodeta
84
830 osób
Technik rolnik
54
Technik mechanik
538
Technik leśnik
50
Technik mechatronik
164
Technik ogrodnik
45
89
Plastyk
39
39
Technik analityk
28
Kierunek: mechanik
Technik
samochodowych
pojazdów
Technik mechanizacji rolnictwa
24
25
26
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w regionie, Kielce 2013, s. 77.
Ibidem, s. 79.
Wojewódzki Urząd Pracy, Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych, Kielce 2013, s. 91-92.
Strona | 32
Kierunek: Technik elektronik
i elektryk
262 osoby
Technik telekomunikacji
28
Technik elektronik
161
Technik poligrafii
17
Technik elektryk
101
Technik spedytor
17
Muzyk
16
Kierunki budowalne i ochrona
środowiska
700 osób
Technik budownictwa
542
Technik weterynarii
15
Technik ochrony środowiska
95
Technik inżynierii środowiska
13
Technik drogownictwa
46
Technik technologii odzieży
12
Technik technologii drewna
17
Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w
regionie, Kielce 2013
Tabela 6: Liczba absolwentów zasadniczych szkół zawodowych z podziałem na kierunki
i zdobyte tytuły zawodowe w 2012 r. w województwie świętokrzyskim
Kierunki z grupy: mechanik,
mechanik
operator,
elektromechanik,
elektromonter
731 osób
Kierunki budowlane
500 osób
Mechanik
samochodowych
pojazdów
447
Technolog robót wykończeniowych
w budownictwie
207
Elektromechanik
samochodowych
pojazdów
93
Murarz
112
Mechanik – operator pojazdów i
maszyn rolniczych
50
Posadzkarz
104
Elektromechanik
42
Stolarz
39
34
Betoniarz-zbrojarz
21
30
Malarz-tapeciarz
9
26
Cieśla
6
9
Dekarz
2
Monter instalacji
sanitarnych
i
urządzeń
Elektryk
Mechanik-monter
urządzeń
maszyn
i
Monter-elektronik
Kierunki
spożywcze
gastronomiczno-
527 osób
Inne
654 osób
Kucharz małej gastronomii
359
Fryzjer
355
Cukiernik
100
Sprzedawca
146
Piekarz
57
Ślusarz
61
Rzeźnik-wędliniarz
11
Blacharz samochodowy
54
Lakiernik
34
Krawiec
3
Ogrodnik
1
Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w
regionie, Kielce 2013
Z przedstawionych statystyk dotyczących zawodów zdobywanych przez uczniów wynika, że szkoły
kształcące zawodowo „nadprodukują” przedstawicieli zawodów, które urzędy pracy uznają za
Strona | 33
nadwyżkowe, czyli takie, na które nie ma aktualnie zapotrzebowania na lokalnym, świętokrzyskim
rynku pracy. Szkoły nie odpowiadają w sposób elastyczny na zapotrzebowanie pracodawców oferując
gimnazjalistom kierunki dostosowane do swoich możliwości, zasobów i bazy dydaktyczno-technicznej,
na co badacze często wskazują27.
Przykładem tej „nadprodukcji” jest duża, w porównaniu z innymi zawodami, liczba absolwentów
techników z tytułem technika mechanika (538 osób) – jest to zawód uznany przez WUP za
nadwyżkowy. Jednocześnie jeśli dodać do tego wszystkie zawody pokrewne z obszaru mechanik, które
zdobyli absolwenci ZSZ (łącznie 731 osób), można obronić generalną tezę, że kształcenie
zawodowe/oferta szkół/ w świętokrzyskim jest nieprzystosowane do potrzeb rynku. Podobna sytuacja
ma miejsce w przypadku absolwentów z tytułem technika ekonomisty, technika informatyka,
posadzkarza, czy zawodów związanych z fryzjerstwem.
Analizując zawody deficytowe i nadwyżkowe na świętokrzyskim rynku pracy należy powołać się na
kilka niezależnych źródeł, jako że brak kompleksowych opracowań w tym zakresie. W niniejszym
badaniu powołano się na informacje z innych raportów badawczych, od powiatowych urzędów pracy
oraz od agencji zatrudnienia.
Poniższa tabela zawiera zestawienie zawodów, które są najczęściej poszukiwane przez pracodawców
oraz zawodów, w których zarejestrowana jest największa liczba bezrobotnych.
Tabela 7 Najczęściej poszukiwane zawody oraz zawody, w których jest największa liczba
bezrobotnych – opinie przedstawicieli powiatowych urzędów pracy oraz agencji
pośrednictwa pracy
27
Urzędy Pracy - najczęściej
poszukiwani pracownicy
Agencje zatrudnienie najczęściej poszukiwani
pracownicy
Urzędy pracy - zawody, w
których zarejestrowanych
jest największa liczba
bezrobotnych
Barman (2)
Cieśla
Fizjoterapeuta
Brukarz
Dekarz
Krawiec (2)
Formierz odlewnik
Doradca ds. Odszkodowań
Kucharz (2)
Hutnik szkła
Doradca finansowy
Mechanik pojazdów
samochodowych
Kelner (2)
Elektronik(2)
Murarz (3)
Kierowca (2)
Elektryk
Nauczyciel wychowawca
Kierowca C + E (3)
Elektryk
Opiekun osób
Kucharz (3)
Handlowiec (2)
Pedagog
Magazynier (2)
Hydraulik
Pracownik biurowy
Mechanik pojazdów
samochodowych (3)
Informatyk
Pracownik fizyczny
Murarz (2)
Operator ciężkiego sprzętu
budowlanego
Operatorzy urządzeń przemysłu
szklarskiego
Kadra kierownicza
Robotnik budowlany (3)
Kierownik
Robotnik gospodarczy (2)
Konserwator
Robotnik pomocniczy w
przemyśle przetwórczym
Opiekunka domowa
Konstruktor
Piekarz
Kucharz (2)
Pomoc kuchenna (2)
Mechanik
Spawacz
Specjalista administracji
publicznej
Sprzątaczka
Ministerstwo Edukacji Zawodowej, Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Warszawa 2011.
Strona | 34
Pozostali pracownicy obsługi
biurowej
Pracownicy prac dorywczych w
przemyśle przetwórczym
Pracownik biurowy
Menager
Sprzedawca (10)
Murarz (3)
Szklarz
Obróbka CNC
Szwaczka (2)
Pracownik budowlany
Ochrona
Ślusarz (9)
Pracownik ochrony fizycznej bez
licencji
Ochroniarz
Technik administracji
Przedstawiciel handlowy
Operator CNC
Technik ekonomista (10)
Robotnik budowlany (2)
Operator koparek (2)
Technik informacji
Robotnik drogowy
Operator maszyn
Technik mechanik (4)
Robotnik gospodarczy (4)
Operator obrabiarek
Tokarz w metalu
Rzeźnik – wędliniarz
Operator suwnic
Sortowacz
Operator wózków widłowych
Spawacz (3)
Programista
Sprzedawca (9)
Rehabilitant
Szwaczka (3)
Spawacz (6)
Ślusarz
Sprzątaczka (3)
Technik administracji (2)
Stolarz
Technik prac biurowych (4)
Ślusarz
Technolog robót
wykończeniowych
Ślusarz
Tokarz
Ślusarz (5)
Tynkarz
Technik automatyki
Technik robotyki
Technolog (2)
LEGENDA:
Zawody występujące w kolumnie pierwszej i drugiej
Zawody występujące w kolumnie pierwszej i trzeciej
Zawody występujące w kolumnie drugiej i trzeciej
Zawody występujące w kolumnie pierwszej, drugiej i trzeciej
Źródło: Opracowane na podstawie badania PAPI z agencjami pośrednictwa pracy oraz badania
CAWI z powiatowymi urzędami pracy
Z powyższej tabeli wynika, iż część zawodów, w których zarejestrowana jest największa liczba
bezrobotnych, to jednocześnie zawody najczęściej poszukiwane przez pracodawców. Wskazywać to
może na niski poziom kształcenia zawodowego, gdyż najprawdopodobniej bezrobotni nie spełniają
oczekiwań pracodawców, nieumiejętnie poszukują pracy lub nie chcą pracować w wyuczonym
zawodzie. Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, iż bezrobotni mogą także nie chcieć podjąć
pracy na proponowanych im warunkach, stąd występowanie podaży i popytu na ten sam zawód
jednocześnie.
Jednym z warunków pracy, który jest niekorzystny dla pracowników to odległość od miejsca
zatrudnienia. Jest to istotne, gdyż powyższe zestawienie dotyczy całego województwa, zatem zawód
deficytowy w jednym powiecie, jest nadwyżkowym w innym. Wyniki te wskazują poniekąd na brak
mobilności pracowników województwa świętokrzyskiego lub brak wiedzy o dostępności pracy tego
rodzaju w innych powiatach województwa.
Strona | 35
Zawody, które są jednocześnie nadwyżkowe i deficytowe w ramach tego samego powiatu prezentuje
poniższa tabela.
Tabela 8 Rodzaje zawodów jednocześnie deficytowych i nadwyżkowych
Zawód, który wg danych urzędu pracy jest
jednocześnie deficytowy i nadwyżkowy
Powiat
buski, jędrzejowski, kielecki, opatowski,
pińczowski, sandomierski, staszowski
Sprzedawca
kazimierski, konecki, skarżyski
Brak
ostrowiecki
Sprzedawca
szwaczka
starachowicki
Spawacz
pracownik budowlany
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z powiatowymi urzędami pracy
Rozważając kwestię specjalistów, jakich brakuje na rynku pracy należy brać pod uwagę nie tylko
zawód, ale przede wszystkim rodzaj i poziom kompetencji posiadanych przez pracownika
wykształconego w danymh zawodzie.
Przedstawiciele agencji pośrednictwa pracy zostali poproszeni również o określenie, czy łatwo jest
znaleźć pracownika poszukiwanego przez pracodawcę. Uzyskane odpowiedzi prezentuje poniższa
tabela.
Tabela 9 Opinie przedstawicieli agencji zatrudnienia na temat zawodów nadwyżkowych
i deficytowych
Na rynku jest wielu
pracowników
spełniających wymagania
Zawód
Liczba
wskazań
W okolicy nie ma
pracowników spełniających
wymagania
Zawód
Pracownicy posiadający
wskazane zawody są
poszukiwani w regionie
Liczba
wskazań
Zawód
Liczba
wskazań
handlowiec
1
automatyka
1
budowlaniec
1
kafelkarz
1
kucharz
2
elektryk
3
kasjer
1
4
finanse
1
kierowca
3
obsługa urządzeń
mechanicznych
operator maszyn
1
informatyk
1
kierownik
1
pomoc kuchenna
2
inżynier
1
konfekcjoner
1
pracownik biurowy
5
kafelkarz
2
konserwator
1
pracownik ochrony
1
kierowca
1
konstruktor
1
pracownik sądowy
4
konstruktor
1
mechanik
2
spawacz
1
mechanik
2
menager
1
szkoleniowiec
3
monter
1
monter
1
technolog
1
murarz
2
murarz
1
nauczyciel języków
obcych
1
nauczyciel
1
operator obrabiarki CNC
1
ochroniarz
1
prace polowe
1
pakowacz
1
pracownicy branży
metalowej
1
Strona | 36
parkingowy
1
rehabilitant
1
pedagog
1
spawacz
3
pracownik obsługi
1
ślusarz
3
przedstawiciel
handlowy
sekretarka
1
ślusarz
2
1
technolog
2
spawacz
1
sprzątaczka
2
Pytanie wielokrotnego wyboru
Źródło: Opracowane na podstawie badania PAPI z przedstawicielami agencji pośrednictwa pracy
Aby skutecznie i efektywnie nauczać zawodu konieczne jest posiadanie odpowiedniego zaplecza oraz
kadry. Opracowania „Stan szkolnictwa zawodowego w Polsce, Raport, KOWEZiU Warszawa 2013”
wskazuje, że:
□
szkoły w województwie świętokrzyskim są najsłabiej zinformatyzowane – jeśli chodzi
o pracownie komputerowe oraz liczbę szkół wyposażonych w komputery do użytku uczniów
(w tym z dostępem do Internetu);
□
w świętokrzyskim wskaźnik wyposażenia techniczno-dydaktycznego szkół/pracowni jest
powyżej średniej krajowej (najbardziej różnorodne wyposażenie, największa liczba jego
typów), jednocześnie niestety jest to wyposażenie niedostosowane do aktualnych potrzeb
programowych (wskaźnik: najmniejszej liczby uczniów przypadających na dany typ
wyposażenia techniczno-dydaktycznego).
Dyrektorzy szkół zawodowych wskazują na następujące problemy z potencjałem placówek:
Tabela
10
Opinie
przedstawicieli
szkół
na
temat
czynników
związanych
z funkcjonowaniem placówki, które obniżają jakość kształcenia zawodowego
Szkoły
Szkoły
nierealizujące realizujące
Ogółem
Jakie czynniki funkcjonowania
Ogółem
projektu w
projekt w
odsetek
Państwa placówki obniżają
liczba
ramach
ramach
odpowiedzi
odpowiedzi
jakość kształcenia zawodowego?
Działania 9.2 Działania
twierdzących
PO KL
9.2 PO KL
Brak nowoczesnego sprzętu do
przekazywania wiedzy teoretycznej
Nauczyciele uczący zawodu nie mają
możliwości poznawania nowinek
technologicznych
16
8
24
53,3%
19
2
21
46,7%
Brak dostępu do nowoczesnych
urządzeń związanych z nauką zawodu
11
9
20
44,4%
Negatywne nastawienie uczniów do
nauki zawodu
8
2
10
22,2%
Zbyt mała skala współpracy
z pracodawcami
2
2
4
8,9%
Nie ma takich czynników
0
1
1
2,2%
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
Strona | 37
Jak wskazują zgromadzone dane, dyrektorzy szkół zawodowych najboleśniej odczuwają brak
nowoczesnego sprzętu do przekazywania uczniom wiedzy teoretycznej. Jeśli chodzi natomiast
o praktyczną naukę zawodu, to 5 spośród 8 dyrektorów udzielających wywiadu stwierdziło, że szkoła
posiada odpowiednie zaplecze instytucjonalne i techniczne do nauki przynajmniej jednego
z nauczanych w placówce zawodów. Rozumieli przez to m.in. posiadanie odpowiednich narzędzi/
maszyn do przygotowania uczniów do wykonywania zawodu. W tym zakresie pojawiły się jednak trzy
problematyczne zagadnienia:
□
konieczność unowocześniania posiadanego zaplecza technicznego;
□
zbyt mała liczba stanowisk praktycznej nauki zawodu;
□
postrzeganie standardów stanowiska praktycznej nauki zawodu poprzez pryzmat wymogów
egzaminu zawodowego.
Na podstawie opinii przedstawicieli szkół należy wnioskować, że różne placówki mają odmienne
wyposażenie do nauki zawodu, jeśli chodzi o jego nowoczesność. Jednak wszyscy wskazują na
problem bieżącej wymiany sprzętu, ze względu na koszty i szybki rozwój technologii. Obecnie była
możliwość doposażenia placówek w ramach Działania 9.2, natomiast w przyszłości nie wiadomo, czy
będą dostępne takie środki.
Ze względu na duże nakłady finansowe niezbędne do bieżącego uaktualniania zaplecza technicznego
szkół zawodowych, konieczne jest nawiązanie przez szkoły ściślejszej współpracy z pracodawcami
w tym zakresie. Przedsiębiorcy często bowiem przeznaczają środki na inwestycje. Ponadto ważnym
jest, aby uczniowie podczas nauki zawodu korzystali z tego sprzętu, jakiego używają ich potencjalni
pracodawcy.
Równie istotną kwestią, co unowocześnienie wyposażenia szkolnych pracowni jest możliwość
poznawania nowinek technologicznych przez nauczycieli zawodu. Bardzo niekorzystna
i niedopuszczalna jest sytuacja, w której uczniowie pracują u pracodawców na maszynach, na których
nie mieli okazji pracować ich nauczyciele zawodu. W związku z tym konieczne jest objęcie stażami
również nauczycieli zawodu. Wśród badanych 50 placówek kształcenia zawodowego,
11 zadeklarowało, że zatrudniani przez nich nauczyciele aktualizują swoją wiedzę u pracodawców.
Kiedy przedstawiciele szkół zostali zapytani, czy nauczyciele towarzyszą uczniom podczas praktyk
i staży zawodowych u pracodawców, większość respondentów zinterpretowała to, jako pytanie
o kontrolę uczniów lub pracodawców. Po doprecyzowaniu zagadnienia, kilku respondentów nie
ukrywało zdziwienia, twierdząc, że tego typu działania nigdy nie były podejmowane. Natomiast
uważali, że uczestnictwo w wizytach studyjnych, w których również biorą udział nauczyciele (jako
opiekunowie) oraz udział w stażach zagranicznych (jako opiekunowie) wpływa na znaczące
podnoszenie kompetencji nauczycieli.
W związku z powyższym konieczne jest podejmowanie dwutorowych działań w zakresie bieżącego
aktualizowania kompetencji zawodowych nauczycieli:
□
Uświadamianie dyrektorom szkół i nauczycielom konieczności aktualizowania wiedzy
zawodowej nauczycieli poprzez staż u pracodawców;
□
Organizowanie staży dla nauczycieli;
□
Ewentualne zmiany legislacyjne np. zobowiązanie nauczycieli do wykonywania pracy lub
stażu u pracodawców, na stanowisku, w ramach którego prowadzą naukę zawodu;
zobowiązanie szkół do zatrudniania praktyków na część etatu.
Strona | 38
W zakresie praktycznego kształcenia ustawicznego nauczycieli istnieją również dobre praktyki.
„W tym roku organizowaliśmy szkolenia dla nauczycieli przedmiotów zawodowych w czasie wakacji.
Były dwie nauczycielki, a następne dwie wybierają się w następnej transzy. Jadą do zakładu pracy
związanego z nauczanym zawodem, po to żeby zobaczyć zmiany, jakie zaszły, nowe technologie.
Poznać czy w praktyce rzeczywiście jest tak, jak uczymy w teorii.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Szkoły poza praktyczną nauką zawodu raczej nie zapewniają uczniom dostępu do dodatkowych
kursów i szkoleń. Zmiany w tym zakresie wprowadził PO KL, dzięki któremu możliwe jest kompleksowe
wsparcie uczniów szkół zawodowych np. poprzez umożliwienie zdobycia uprawnień i kursów
certyfikowanych.
Tabela 11 Deklaracje szkół zawodowych odnośnie oferowania uczniom dodatkowych
kursów zawodowych
Szkoły
nierealizujące
projektu w
ramach
Działania 9.2
PO KL
Szkoły
realizujące
projekt w
ramach
Działania 9.2
PO KL
Uczniowie mają możliwość zdobywania
podstawowych uprawnień zawodowych
19
15
75,5%
Uczniowie mają możliwość odbywania
certyfikowanych kursów zawodowych
16
14
66,7%
Uczniowie mają możliwość odbywania
certyfikowanych kursów ogólnych np. prawo
jazdy
11
9
44,4%
Uczniowie mają możliwość odbywania kursów
językowych
8
9
37,7%
Inne
2
0
4,4%
Oferowanie uczniom możliwość
uczestnictwa w kursach zawodowych,
zdobywanie uprawnień itp. przez szkoły
zawodowe
Ogółem
odsetek
odpowiedzi
twierdzących
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
Ważnym elementem wysokiej jakości kształcenia zawodowego jest również zapewnienie uczniom
doradztwa zawodowego. Wśród respondentów, biorących udział w projektach realizowanych
w ramach Działania 9.2 PO KL, 59,5% brało udział w tego typu zajęciach. Wskazują oni uzyskanie
następujących korzyści udziału w doradztwie zawodowym:
Strona | 39
Wykres 7 Deklarowane przez uczniów korzyści, jakie uzyskali z udziału w doradztwie
zawodowym
Jakie korzyści odniósł Pan/i dzięki udziałowi w zajęciach z doradcą
zawodowym?
29,5%
Poznanie możliwości podjęcia pracy
28,6%
Poznanie swoich wad i zalet
16,6%
Pisania CV, listu motywacyjnego
12,9%
Odbywania rozmów kwalifikacyjnych
7,8%
Poznanie specyfiki zawodu
5,1%
Żadne
19,8%
Brak odpowiedzi
0%
10%
20%
30%
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CATI z uczniami biorącymi udział w projektach
realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Wśród respondentów, którzy deklarowali, że podczas zajęć z doradcą zawodowym poznali swoje wady
i zalety, jako pracownika, aż 72,6% nie było w stanie wskazać swoich cech, mogących stanowić wadę
w pracy zawodowej, a 19,2% uczniów nie potrafiło określić swoich zalet. Można zatem wnioskować
albo o niskiej skuteczności doradztwa, bądź o braku jego trwałości.
W kontekście jakości procesu nauczania w szkołach zawodowych, w prowadzonych wywiadach pojawił
się wątek zainteresowania uczęszczaniem do tych szkół przez młodzież. Szkoły zawodowe są mniej
popularne niż liceum ogólnokształcące wśród absolwentów gimnazjum posiadających dobre oceny na
świadectwie końcowym. Rzutuje to na poziom kształcenia w placówkach zawodowych.
Ponadto, dyrektorzy szkół zawodowych zwracają uwagę, że niektóre kierunki kształcenia, w tym część
nowootwieranych, nie cieszą się popularnością wśród potencjalnych kandydatów. W konsekwencji
czego zaprzestaje się ich nauczania. Należy zwrócić uwagę, że priorytetowe w wyborze nauczanych
zawodów przez placówki powinno być zapotrzebowanie rynku pracy. Ponieważ jednak zainteresowanie
uczniów zdobywanym zawodem również jest istotne, należy podejmować działania promujące oraz
zwiększać atrakcyjność uczęszczania na kierunek niecieszącym się popularnością. Dobra praktyką
w tym zakresie była kampania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, która miała na celu
promocję studiowania na kierunkach ścisłych, przyrodniczych oraz technicznych.
W przypadku braku zainteresowania kształceniem w zawodzie, co do którego placówka ma
potwierdzone informacje, że jest istotny dla lokalnego lub regionalnego rynku pracy, należy
podejmować działania zachęcające uczniów do podejmowania nauki w tym zawodzie poprzez:
□
□
□
□
promowanie nowych kierunków w gimnazjach: wizyty w szkołach położonych w okolicy
i przedstawienie uczniom zalet posiadania danego zawodu, wizyty gimnazjalistów
w pracowniach szkolnych itp.
podejmowanie z pracodawcami współpracy wzbogacającej program nauczania np. wizyty
studyjne;
uzyskiwanie od pracodawców gwarancji zatrudnienie absolwentów tego kierunku;
stworzenie portfolio szkoły zawierającego profile absolwentów poszczególnych kierunków
Strona | 40
□
kształcenie: korzyści dla ucznia i pracodawcy;
oferowanie absolwentom tych kierunków wsparcia w poszukiwaniu pracy – współpraca szkół
ze starostwami i powiatowymi urzędami pracy.
Zadaniem szkolnictwa zawodowego jest wykształcenie uczniów, którzy są w stanie podjąć zatrudnienie
w wyuczonym zawodzie.
Uczniowie zapytani o swoje atuty, jako przyszłego pracownika wskazywali następujące cechy.
Tabela 12 Atuty posiadane przez uczniów szkół zawodowych – deklaracje uczniów
Cecha
Liczba
wskazań
(N=365)
Cecha
Liczba
wskazań
(N=365)
Punktualność
105
Chęć podnoszenia kwalifikacji
2
Sumienność
67
Inteligencja
2
Komunikatywność
64
Kompetentność
2
Pracowitość
63
Przedsiębiorczość
2
Umiejętność pracy w zespole
52
Umiejętność przystosowania
2
Dokładność
48
Umiejętność
problemów
2
Odpowiedzialność
24
Zaradność
2
Solidność
23
Zdecydowanie
2
Cierpliwość
18
Bezkonfliktowość
1
Dyspozycyjność
18
Dążenie do celu
1
Szybkość uczenia się
18
Determinacja
1
Uczciwość
17
Dobra prezencja
1
Szybkość
14
Doskonałość
1
Wytrwałość
13
Doświadczenie
1
Dobra organizacja pracy
10
Empatia
1
Otwartość
10
Konsekwencja w działaniu
1
Obowiązkowość
8
Charyzma
1
Kreatywność
7
Chęć podejmowania nowych
wyzwań
1
Lojalność
7
Pilność
1
Rzetelność
7
Podejmowanie wyzwań
1
Ambitność
6
Pomysłowość
1
Staranność
6
Skrupulatność
1
Pewność siebie
5
Szybkość
decyzji
Uprzejmość
5
Szybkość pracy
1
Zaangażowanie
5
Terminowość
1
Asertywność
4
Umiejętność
ryzyka
rozwiązywania
podejmowania
1
podejmowania
1
Strona | 41
Odporność na stres
4
Wiedza i umiejętności
1
Samodzielność
4
Wyrozumiałość
1
Zdolności przywódcze
4
Wysoka kultura osobista
1
Łatwość
kontaktów
3
Zadaniowość
1
Systematyczność
3
Znajomość języków
1
Zdyscyplinowanie
3
Życzliwość
1
Chęć do pracy
2
Brak odpowiedzi
70
nawiązywania
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: Opracowane na podstawie badania CATI z uczniami biorącymi udział
w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Tabela 13 Opinie pracodawców w zakresie wad i zalet uczniów szkół zawodowych
Opinie pracodawców (dane jakościowe, N=8)
Zalety praktykantów
Wady praktykantów
W zakresie programów komputerowych
Ogólnie zależy od ucznia, ale niewystarczająca
wiedza teoretyczna utrudnia uczenie się praktyki
Obowiązkowość
Uczniowie nie potrafią się zorganizować, żeby
coś zrobić na czas
Jeżeli są nadzorowani, to robią wyśmienicie,
jeżeli muszą zrobić coś samodzielnie, to pojawia
się problem
Uczniom brakuje dobrej organizacji pracy
Rwali się bardzo do pracy. Uczniowie posiadają
chęć do pracy
Brak umiejętności zastosowania wiedzy
teoretycznej w praktyce
Uczniowie przejawiają chęć do uczenia się
Brak chęci do wykonywania wyuczonego zawodu
Dobra znajomość zagadnień teoretycznych z
zakresu zawodu
Umiejętność obsługi komputera
Źródło: Opracowane na podstawie badania IDI z pracodawcami
Warto zauważyć, że 70 tj. 19,2% respondentów nie było w stanie określić swoich atutów jako
pracownika. Istnieje zagrożenie, że brak znajomości własnych zalet utrudnia poruszanie się po rynku
pracy i edukacji, i zaplanowanie kariery zawodowej adekwatnie do własnych predyspozycji.
Pracodawcy oceniając wady i zalety uczniów zwracali głównie uwagę na kompetencje praktyczne.
Oczekują oni od praktykantów posiadania podstawowego doświadczenia z maszynami i urządzeniami.
Powodem jest chęć uzyskania od praktykanta konkretnej pomocy, ale również lęk o posiadany sprzęt,
który osoby niewystarczająco przeszkolone, mogą zepsuć.
Jest to pogląd zbieżny z propozycjami dyrektorów szkół odnośnie dwuetapowych praktyk, gdzie
w fazie początkowej pracodawcy przeprowadzaliby szkolenie dla uczniów w szkole: wykłady,
ewentualnie pokazy odnośnie zadań, jakie wykonują w ich firmie pracownicy. Innym pomysłem
w tym zakresie jest współpraca z nauczycielami, którzy mogliby odbyć kurs w zakładzie pracy,
a następnie przystosować uczniów do odbywania praktyk.
Strona | 42
Ponieważ pracodawcy zwracają uwagę na praktyczne przygotowanie uczniów do wykonywania
zawodu, wskazują na ogromną różnicę, jaka dzieli uczniów zasadniczych szkół zawodowych, którzy
mieli kontakt przez 3 lata nauki z rynkiem pracy, a uczniami technikum, gdzie tylko przez miesiąc byli
na rynku pracy. Dzieli ich przepaść, jeśli chodzi o relacje między uczniem a pracodawcą, czy już
później pracownikiem a pracodawcą.
Wszyscy przedstawiciele szkół biorących udział w wywiadach pogłębionych zwracają uwagę na bardzo
dobre teoretyczne przygotowanie uczniów i absolwentów do podjęcia pracy zawodowej. Jednak nie
wszyscy pracodawcy zgadzają się z tym twierdzeniem. Ponadto jeden z respondentów zwrócił jednak
uwagę, że w technikach poziom kształcenia ogólnego jest zbyt niski, aby uczeń poradził sobie na
studiach wyższych.
Należy rozważać wspieranie w ramach przyszłej perspektywy zajęć dodatkowych dla uczniów
techników, którzy planują uzyskanie wyższego wykształcenia, we współpracy z uczelniami wyższymi.
Pracodawcy oczekują od potencjalnego pracownika nie tylko kwalifikacji zawodowych, ale również
kompetencji społecznych pozwalających na efektywne funkcjonowanie w strukturach organizacji
(głównie wskazywana była umiejętność pracy zespołowej). Łatwiej bowiem w firmie nauczyć nowo
zatrudnioną osobę obsługi maszyn, niż szkolić ją w zakresie kompetencji miękkich, na takie działania
pracodawcy nie będą się decydować.
„Pracodawca oczekuje nie tylko wiedzy i kompetencji w danym zawodzie, ale też możliwości
nawiązania przez pracownika ścisłej współpracy w zespole, bo pewne kwalifikacje można później
wykształcać w formie różnych kursów natomiast pewnych cech osobowości nie da się od razu
wykształcić.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Agencje pośrednictwa pracy, które pośredniczą pomiędzy absolwentami a pracodawcami wskazywały
na istotność posiadania przez absolwentów szkół zawodowych takich umiejętności, jak:
Tabela 14 Opinie przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie przewagi
absolwentów szkół kształcących zawodowo nad innymi pracownikami
Przewaga absolwentów nad pozostałymi
pracownikami
Liczba wskazań
Odsetek wskazań
Niskie oczekiwania finansowe
19
55,9%
Umiejętność obsługi komputera na wyższym
poziomie
17
50,0%
Umiejętność posługiwania się językiem obcym
10
29,4%
Dyspozycyjność
10
29,4%
Umiejętność szybkiego uczenia się
9
26,5%
Posiadanie ukończonych kursów, szkoleń
8
23,5%
Odpowiedni rodzaj wykształcenia
3
8,8%
Źródło: Opracowane na podstawie badania PAPI z przedstawicielami agencji pośrednictwa pracy
Strona | 43
Opinie przedstawicieli agencji pośrednictwa pracy częściowo pokrywają się z wypowiedziami
pracodawców uzyskanymi podczas wywiadów m.in. w następującym zakresie: zaletą absolwentów jest
biegłość w obsłudze komputera, co ułatwia im naukę nawet tych programów, z którymi dotychczas nie
mieli kontaktu.
Pomimo licznych zastrzeżeń pracodawców odnośnie przygotowania uczniów do pełnienia obowiązków
zawodowych, sami uczniowie szkół zawodowych pozytywnie oceniają posiadane kompetencje.
Wykres 8 Opinie uczniów w zakresie adekwatności posiadanej wiedzy do potrzeb rynku
pracy
Czy zagadnienie, których nauczyła się Pani w szkole pozwolą na
znalezienie zatrudnienia?
Nie wiem
15,34%
Nie
9,04%
Tak
75,62%
Źródło: Opracowane na podstawie badania CATI z uczniami biorącymi udział w projektach
realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Pozytywna samoocena uczniów występuje pomimo faktu, że przedsiębiorcy rzadko oferują stażystom
i praktykantom pracę po zakończonych praktykach.
Wykres 9 Deklaracje uczniów w zakresie proponowania im pracy po stażu
Czy zaproponowano Panu/i pracę po zakończeniu praktyki/ stażu?
100%
85,0%
80%
60%
40%
20%
6,7%
6,4%
1,4%
0,6%
0%
Nie
Tak, ale dopiero
jak skończę
szkołę
Tak, choć
chodziłem
jeszcze do
szkoły
Tak, byłem
absolwentem
Tak, gdy
skończyłem
szkołę
Źródło: Opracowane na podstawie badania CATI z uczniami biorącymi udział w projektach
realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Strona | 44
Spośród pracodawców przyjmujących uczniów szkół zawodowych na staż w ramach projektów
współfinansowanych w ramach PO KL 15% oferuje im zatrudnienie. Niski odsetek wynika m.in.
z podejmowania przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego stałej współpracy z tymi samymi
pracodawcami w zakresie staży. W konsekwencji pracodawcy są nastawieni na nowych stażystów,
a pracowników etatowych przyjmują bardzo rzadko.
Informacje uzyskane od przedstawicieli agencji pośrednictwa pracy wskazują, że większość
absolwentów szkół zawodowych jest dobrze przygotowana do wykonywania pracy zawodowej. Na
pytanie: Czy zdarzają się sytuacje, w których pracodawcy są niezadowoleni z absolwentów i poszukują
innych pracowników:
□
20 spośród 34 respondentów określiło, że tego typu sytuacje zdarzają się sporadycznie,
□
6, że bardzo często ma do czynienia z takimi problemami,
□
5, że często pracodawcy są niezadowoleni z pracy absolwentów.
Natomiast na pytanie, czy tego typu sytuacje dotyczą osób z wykształceniem zawodowym,
aż 31 z 34 respondentów uznało, że sporadycznie.
Tabela 15 Opinie przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie aspektów,
w jakich absolwenci źle wypadają na rozmowie kwalifikacyjnej
Element prezentacji podczas rozmowy
kwalifikacyjnej
Liczba wskazań
Odsetek wskazań
Nieumiejętność przedstawienia posiadanych
kwalifikacji
13
38,2%
Nieumiejętność przedstawienia oczekiwań
związanych z poszukiwaną pracą
12
35,3%
Zła ogólna prezentacja (przywitanie, sposób
mówienia o sobie i swoich oczekiwaniach)
11
32,3%
Nieumiejętność określenia zawodu, w których
chcieliby pracować
11
32,3%
Nieumiejętność przygotowania dokumentów
aplikacyjnych
10
29,4%
Źródło: Opracowane na podstawie badania PAPI z przedstawicielami agencji pośrednictwa pracy
Strona | 45
3.3 Ocena zainteresowania pracodawców współpracą ze szkołami
i placówkami kształcenia zawodowego
W rozdziale 3.1. „Ocena współpracy szkół
z terenu województwa świętokrzyskiego”
i pracodawców występuje zainteresowanie
przeprowadzonych analiz ustalono, iż praktyki
i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami
zdiagnozowano, iż zarówno ze strony szkół jak
podejmowaniem wzajemnej współpracy. W wyniku
są najczęściej preferowaną formą tej współpracy.
W tym rozdziale zostaną omówione czynniki, które decydują o popularności poszczególnych form
współpracy pomiędzy pracodawcami a szkołami zawodowymi oraz zostanie szerzej omówione
zainteresowanie pracodawców angażowaniem się w dopasowywanie oferty kształcenia do ich
własnych potrzeb.
Wśród przedstawicieli szkół i placówek kształcenia zawodowego, zainteresowanie współpracą
z pracodawcami oparte jest o dwa kryteria doboru:
□
□
Lokalizacja: szkoły i placówki kształcenia zawodowego wyraziły chęć podjęcia współpracy
z lokalnymi pracodawcami;
Branża: respondenci zadeklarowali, iż chętnie podejmą współpracę wyłącznie z podmiotami
o profilu zbliżonym do profilu nauczanych przez nich zawodów.
To, że lokalizacja jest istotnym kryterium doboru pracodawcy, potwierdza sposób poszukiwania przez
szkoły pracodawców, w których uczniowie mogliby odbywać praktyki zawodowe. Badanie CAWI
przeprowadzone z organami nadzorującymi szkoły i placówki kształcenia zawodowego, wskazuje, że
większość szkół podejmuje współpracę z firmami mającymi siedzibę w tej samej miejscowości, co
szkoła.
Wykres 10 Najczęstsza lokalizacja pracodawcy, z którym szkoła/ placówka kształcenia
zawodowego nawiązała współpracę w opinii przedstawicieli starostw powiatowych
Gdzie najczęściej znajduje się siedziba przedsiębiorstwa, z którą
współpracuje szkoła?
W tej samej miejscowości co
szkoła zawodowa
5
8
W tym samym powiecie co
szkoła zawodowa, ale w innej
miejscowości
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI ze starostwami powiatowymi
Kryterium lokalizacji nie jest istotne dla badanych pracodawców. Jak pokazują wyniki
badania jakościowego ta grupa respondentów przede wszystkim interesuje się podjęciem współpracy
ze szkołami o podobnym profilu nauczania, co prowadzona przez nich działalność.
Szkoły dobierając pracodawców mają na uwadze dobro uczniów, którzy muszą dojechać, najczęściej
we własnym zakresie, na praktykę (organizowanie praktyki jest najczęściej preferowaną formą
Strona | 46
współpracy). Jak wynika z badań, szkoły mają ograniczone fundusze na organizowanie praktyk,
a takie działania jak zapewnienie transportu przez pracodawcę, czy pokrycie kosztów dojazdu ucznia
należą do rzadkości). Tymczasem pracodawca nie odczuwa negatywnych skutków dużej odległości
miejsca zamieszkania ucznia od zakładu pracy.
Współpraca pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego a pracodawcami powinna
przekładać się m.in. na dopasowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy. Dlatego też
w badaniu CAWI zapytano szkoły i placówki kształcenia zawodowego, czy podejmują współpracę
z pracodawcami odnośnie planowania oferty kształcenia. Zdecydowana większość (70% tj. 35 szkół
i placówek kształcenia zawodowego) zadeklarowała podejmowanie takiej współpracy.
Wykres 11 Odsetek badanych szkół, które podejmują współpracę z pracodawcami
w zakresie planowania oferty kształcenia
Czy podejmują Państwo współpracę z pracodawcami w zakresie
planowania oferty kształcenia?
Brak danych
14,0%
Nie
16,0%
Tak
70,0%
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
W ramach prowadzonych wywiadów pogłębionych opinie o współpracy podejmowanej
z pracodawcami w zakresie planowania oferty kształcenia były bardziej zróżnicowane. Część badanych
szkół twierdziła, że nie prowadzi takiej współpracy, część odpowiadała twierdząco. Podobny podział
opinii wystąpił w przypadku pracodawców.
W badaniach jakościowych można było dostrzec trzy różnorodne formy współpracy szkół
z pracodawcami w zakresie opracowywania oferty kształcenia:
□
□
□
Współpraca w ramach tworzenia nowych kierunków, związana z opiniowaniem propozycji tych
kierunków przez Powiatowe i Wojewódzkie Rady Zatrudnienia – taka współpraca jest
narzucona odgórnie, wynika z regulacji prawnych. Szkoła/ placówka kształcenia zawodowego
otwierając nowy kierunek kształcenia musi zasięgnąć opinii wspomnianych Rad, które są
organem doradczym Starosty Powiatowego lub Marszałka Województwa (w jej skład wchodzą
m.in. przedstawiciele pracodawców). To oni opiniują, czy dany kierunek jest zgodny
z potrzebami rynku pracy. Opinia tych organów jest obowiązkowa by otworzyć nowy kierunek;
Sugestie pracodawców w zakresie otwierania w szkole nowego kierunku. Niektórzy
respondenci wskazywali, iż zdarzały się sytuacje, w których to pracodawcy sami zgłaszali się
do szkół z propozycją otwarcia danego kierunku powiązanego z ich działalnością;
Współpraca w zakresie tworzenia/ modyfikowania programów nauczania/praktyk.
„Chcieliśmy wprowadzić od tego roku szkolnego, który za chwilę przed nami, nowy zawód
w porozumieniu z PUP. Ten zawód to operator obrabiarek skrawających. Zapotrzebowanie zgłosili też
Strona | 47
lokalni pracodawcy, których opinie pisemne posiadamy na ten temat, ale inicjatywa nie powiodła się,
ponieważ było tylko 3 chętnych kandydatów.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki
kształcenia zawodowego.
„Ponieważ zakład znajdujący się w pobliżu produkuje kotły, więc na jego prośbę generalnie
stworzyliśmy też nowy kierunek kształcenia – technik energetyk.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
„Każda szkoła ma ustalony program praktyki; my staramy się go realizować, a jednocześnie
proponujemy jakiś swój przykładowy program.” Wywiad pogłębiony z pracodawcą.
Opierając się na informacjach zawartych w wywiadach pogłębionych zarówno ze szkołami jak
i pracodawcami, możliwe jest stworzenie schematu obrazującego zakres podejmowanej współpracy
przy dostosowaniu oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy.
Schemat 3 Zakres współpracy pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego
a pracodawcami w celu dostosowania oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy
Współpraca w zakresie
dostosowania oferty
kształcenia do
wymogów rynku pracy
Tworzenie nowych
kierunków
Obowiązkowa współpraca w
ramach Powiatowych i
Wojewódzkich Rad
Zatrudnienia
Modyfikacja
istniejących
programów
nauczania/praktyk
Dobrowolna inicjatywa
pracodawców
zgłaszających
zapotrzebowanie na dany
kierunek
Informowanie przez szkoły
pracodawców o planach
otwarcia kierunku (zapoznanie
się z ich opinią)
Źródło: Opracowane na podstawie wywiadów z przedstawicielami szkół oraz pracodawcami
Większość badanych szkół i pracodawców nie ma pomysłu, w jaki sposób można zorganizować
współpracę szkół z pracodawcami w dalszej perspektywie, aby łączyła ich potrzeby z dostosowaniem
kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy. Niektórzy przedstawiciele szkół sugerowali
organizowanie cyklicznych spotkań z pracodawcami, angażowanie innych instytucji (Urzędu Miasta,
Powiatowego Urzędu Pracy, Kuratorium Oświaty) oraz zwrócenie się do pracodawców spoza lokalnego
rynku pracy. Ich propozycje dotyczyły szerokiego spektrum oferty kształcenia, ale były bardzo ogólne
i nieskonkretyzowane. Tymczasem pracodawcy, w głównej mierze skupiali się na umożliwieniu im
uczestnictwa w tworzeniu/ modyfikowaniu programu praktyk.
Strona | 48
Brak dialogu w zakresie optymalnego kształtu oferty kształcenia zawodowego
w poszczególnych placówkach wynika z różnych czynników. Po pierwsze są to ograniczenia
natury prawnej. Ministerstwo Edukacji ustala ramy kształcenia tzw. podstawę programową kształcenia
w zawodach czyli: „obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania opisanych w formie
oczekiwanych efektów kształcenia: wiedzy, umiejętności zawodowych oraz kompetencji personalnych
i społecznych, niezbędnych dla zawodów lub kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach, uwzględniane
w programach nauczania i umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań
egzaminacyjnych oraz warunki realizacji kształcenia w zawodach, w tym zalecane wyposażenie
w pomoce dydaktyczne i sprzęt oraz minimalna liczba godzin kształcenia zawodowego”28.
Jednocześnie nowa reforma pozostawia szkole większą dowolność w zakresie tworzenia szkolnych
planów nauczania (tworzonych w oparciu o podstawę programową kształcenia w zawodach) m.in. to
szkoła decyduje o liczbie godzin dla poszczególnych zajęć dydaktycznych (z zastrzeżeniem
przestrzegania minimum określonego dla danego zawodu)29. Szkoła ma także obowiązek stworzenia
programów nauczania. Każda z placówek może wybrać czy będzie prowadzić kształcenie na zasadzie
przedmiotowego programu (oddzielne zajęcia praktyczne i teoretyczne) czy też modułowego (łączenie
zajęć praktycznych i teoretycznych). To dyrektor tworzy program nauczania dla danego zawodu
i ustala w nim m.in. przedmioty, moduły i inne treści związane z obowiązującymi zajęciami
edukacyjnymi z zakresu kształcenia zawodowego30. Dla niektórych szkół jest to ograniczenie, które
powoduje, iż nie dyskutują programu kształcenia z pracodawcami, chociaż w świetle dokumentów
krajowych o szkolnictwie zawodowym takie konsultacje są rekomendowane. Po drugie, niektóre szkoły
podkreślają, iż lokalny rynek pracy jest mały oraz dynamiczny, zbyt trudny by przewidzieć jak będzie
wyglądać zapotrzebowanie na pracowników za 4-5 lat. Szkoły dostrzegają również ograniczenia
w liczbie uczniów wybierających dany kierunek kształcenia. Ze zgromadzonych danych wynika, iż to
właśnie popularność zawodów, a co za tym idzie popularność danych kierunków kształcenia wśród
uczniów gimnazjum i ich rodziców, w dużej mierze decyduje o tym, w jakich zawodach kształci
placówka.
„Tak naprawdę mamy o tyle ograniczone możliwości w tym zakresie, że kształcimy uczniów w takich
zawodach, w jakich przyjdą i chcą się uczyć. Nie jesteśmy w stanie uczniowi narzucić nawet
najbardziej atrakcyjnego zawodu. Natomiast w drugą stronę, to obecnie na rynku edukacyjnym nie
działa. Możemy proponować, uruchamiać nowe kierunki kształcenia, ale jeśli uczniowie nie będą
zainteresowani, no to wówczas to nie wypali.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki
kształcenia zawodowego.
Wyniki prowadzonych badań jakościowych ukazują, iż część pracodawców zgłasza swoje potrzeby
w zakresie kształcenia. Jednak, jak wskazują badane szkoły, podmiotów, takich jest niewiele, są to
raczej sporadyczne sytuacje.
Powodem może być zarówno brak czasu pracodawców, brak tego typu wzorców do naśladowania,
brak zainteresowania pracodawców, jak i zamkniętość szkoły, która nie wie, w jaki sposób nawiązać
dialog z takim podmiotem.
„Myślę, że pracodawcy byliby chętni w udzielaniu tych konsultacji, gdyby byli o to pytani, bo
pracodawcy najlepiej wiedzą, jakich pracowników im potrzeba. Tylko, kto z nimi ma rozmawiać? Nie
szkoła, bo szkoła nie ma możliwości podejmowania takich decyzji, kształcenia w jakimś kierunku, bo
odgórnie narzucone są te kierunki i programy.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/
placówki kształcenia zawodowego.
28
Art. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw.
E. Marciniak-Kulka, M. Michalak, G. Poloczek, Szkolne Plany Nauczania Krok po Kroku, Warszawa 2013, s. 5.
30
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania
przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników z dnia 3 lipca 2012 Warszawa,
s. 3.
29
Strona | 49
Obecnie można dostrzec odwrócony model dostosowania oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy.
W prawidłowym modelu to szkoła wraz z pracodawcą i innymi instytucjami (np. PUP, Starostwo
Powiatowe) powinna decydować, jakie kierunki są prowadzone, tak aby w późniejszym czasie
absolwenci potrafili odnaleźć się na lokalnym i regionalnym rynku pracy, wykonując zawód, którego
zostali nauczeni. Natomiast obecnie czynnikiem decydującym o kształceniu w danym zawodzie jest
zainteresowanie uczniów, które decyduje o tym, w jakich kierunkach odbywa się kształcenie
zawodowe. Taki wniosek potwierdzają eksperci, którzy doskonale znają sytuacje w szkolnictwie
zawodowym.
W świetle przeprowadzonych analiz, można ocenić zainteresowanie pracodawców współpracą ze
szkołami i placówkami kształcenia zawodowego w zakresie dopasowania oferty kształcenia do potrzeb
rynku pracy jako średnie i niewynikające z ich inicjatywy. Szkoły współpracują z pracodawcami w tym
zakresie, jednak skala współpracy jest niewielka, zwykle zamyka się ona do kilku podmiotów.
Strona | 50
3.4 Identyfikacja barier i trudności w nawiązywaniu współpracy
pomiędzy przedsiębiorstwami a szkołami i placówkami kształcenia
zawodowego oraz wypracowania mechanizmów służących
nawiązywaniu takiej współpracy, w tym również w zakresie
organizacji staży i praktycznej nauki zawodu
W tym rozdziale zostaną poddane szczegółowej analizie bariery i trudności, które napotykają
pracodawcy oraz szkoły i placówki kształcenia zawodowego w nawiązywaniu i trwaniu wzajemnej
współpracy, a także zostaną przedstawione konsekwencje występowania tych czynników.
Szkoły, zarówno te realizujące projekty w ramach Działania 9.2 PO KL, jak i nierealizujące projektów,
w ponad połowie przypadków zetknęły się z trudnościami i barierami podczas nawiązywania
współpracy z pracodawcami. Natomiast 36% respondentów (tj. 18 placówek) zadeklarowało, iż nie
napotkało trudności w tym zakresie. Na poniższym wykresie zostały przedstawione deklarowane przez
badanych występujące trudności i bariery.
Wykres 12 Deklarowane bariery i trudności, jakie napotkały szkoły i placówki kształcenia
zawodowego na etapie nawiązywania współpracy z pracodawcami
Jakie bariery napotykali Państwo podczas nawiązywania współpracy
z pracodawcami?
8
Nie napotkaliśmy żadnych barier
Problemy z finansowaniem współpracy
8
6
Brak zainteresowania za strony pracodawców
Inne
1
1
Trudności z ustaleniem zasad współpracy
satysfakcjonujących pracodawców
Brak czasu na kwestie formalno-organizacyjne z
strony szkoły
1
1
2
Brak odpowiedzi
Szkoły nierealizujące projektów 9.2 PO KL
10
8
2
0
0
10
2
4
4
6
8
10
Szkoły realizujące projekty 9.2 PO KL
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół (N=50)
Najczęściej respondenci napotykali na bariery ekonomiczne, związane z finansowaniem współpracy
(łącznie taką odpowiedź wybrało 18 placówek). Pogorszenie się sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw
sprawiło, iż są one mniej chętne do podejmowania wspólnych ze szkołami działań. Kwestie
ekonomiczne dotyczą również uczniów, przede wszystkim w przypadku zajęć u pracodawcy. Jak już
zostało to wspomniane wcześniej, problemem są koszty dojazdu na zajęcia prowadzone w zakładzie
pracy.
„Pracodawcy nie zawsze chcą z nami podpisać umowy długoterminowe, na cztery lata. Na jeden rok
nie ma problemu. [...] My nie mieliśmy w umowie ustalone, że to oni mają nas dowozić. Bo wiadomo,
że nikt sobie pętli na szyje nie złoży i takich rzeczy w umowie nie wpisze.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Strona | 51
Przedstawiciele szkół i placówek kształcenia zawodowego wymienili również takie bariery, jak: słabe
przygotowanie zakładów pracy do prowadzenia praktyk zawodowych, mało miejsc, w których można
przeprowadzić praktykę, skłonność uczniów do wagarowania oraz wynikające z tego obawy
pracodawców o słabe zaangażowanie w praktykę/ staż, problem ze znalezieniem pracodawców
w kształconych zawodach oraz problemy wynikające z formy organizacji procesu praktyk.
„Firma, która podpisuje umowę we wrześniu nie jest w stanie powiedzieć, gdzie będzie prowadziła
budowę w maju, kiedy my wysyłamy uczniów na praktyki. Wiec oni nam tego nie napiszą w umowie,
nie da się tego wcześniej z góry ustalić.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki
kształcenia zawodowego.
Bariery utrudniające nawiązanie współpracy dostrzegają także pracodawcy, jednakże w wywiadach
zwracali oni uwagę na inne problemy niż szkoły. Główną trudnością jest organizowanie praktyk dla
wielu uczniów w tym samym terminie. W konsekwencji bardzo wiele osób poszukuje miejsca praktyk
w jednym miesiącu, a w innych nie ma zainteresowania nauką zawodu u pracodawców (dotyczy
uczniów technikum).
„Chyba największa bariera jest taka, ze wszyscy chcieli w jednym terminie praktyki, w dwóch tych
samych miesiącach, szczególnie na wiosnę, marzec, kwiecień. Wszyscy mają jednakowe terminy.”
Wywiad pogłębiony z pracodawcą.
Jednoczesne organizowanie dużej ilości praktyk u jednego pracodawcy może spowodować problemy
z ich przeprowadzeniem, co prowadzi do obniżania ich jakości i skuteczności. Duża liczba uczniów
powoduje, iż pracownicy poświęcają poszczególnym uczniom mniej czasu i uwagi. Dodatkowo te same
terminy praktyk, na często małym lokalnym rynku pracy sprawiają, iż część uczniów nie może odbyć
praktyki w dobrze przygotowanym zakładzie. Z racji tego, iż zajęcia u pracodawcy są obowiązkowe,
może dochodzić do sytuacji, w których uczeń będzie ją odbywał nieprawidłowo, u pracodawcy który
nie jest do końca związany z jego zawodem lub też wykonywał będzie czynności, które nie pozwolą
mu nabyć kwalifikacji zawodowych.
„Potem ktoś idzie w przypadkowe miejsce, ktoś sobie załatwi, że niby jest na praktyce a niby nie jest,
różne sytuacje bywają.” Wywiad pogłębiony z pracodawcą.
Omówione bariery pojawiające się na etapie nawiązywania współpracy, mają kluczowe znaczenie. Jak
wynika z badań ilościowych, w ponad połowie przypadków, wpłynęły one na ograniczenie lub też
nienawiązanie kooperacji. W badaniu ilościowym, ponad połowa badanych szkół zadeklarowała
negatywny wpływ tych barier na proces nawiązywania kooperacji.
Strona | 52
Wykres 13 Wpływ barier na proces nawiązywania współpracy z pracodawcami według
opinii szkół i placówek kształcenia zawodowego
Czy występujące problemy spowodowały nienawiązanie lub
ograniczenie współpracy?
7
tak
8
6
6
nie
0
1
2
3
Szkoły nierealizujące projektów 9.2 PO KL
4
5
6
7
8
Szkoły realizujące projekty 9.2 PO KL
Źródło: Opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół (N=50)
W pozostałych przypadkach trudności te udało się przezwyciężyć, zastosowane sposoby zostały
przedstawione na poniższym schemacie.
Schemat 4 Sposoby rozwiązywania problemów związanych z nawiązywaniem współpracy
szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami
Problem
Sposób
rozwiązania
Brak zainteresowania ze
strony pracodawców
Powoływanie się na
tradycję, wcześniejsze
doświadczenia szkoły
Koszty finansowe
Poszukowanie rozwiązań
zmniejszających te koszty
np. tani przewoźnik/ zniżki
dla uczniów
Niechęć i obawy
pracodawców
Zapewnienie o wsparciu ze
strony szkoły
Źródło: Opracowane na podstawie wywiadów z przedstawicielami szkół oraz pracodawcami
W przyszłości, aby uniknąć występowania podobnych problemów, należy podjąć kilka działań. Według
badanych, należy ukazywać pracodawcom korzyści, jakie mogą uzyskać ze współpracy ze szkołami, co
w dalszej perspektywie może zachęci większą liczbę pracodawców do przyjmowania uczniów szkół
zawodowych na praktyki. Działaniem, które może zmniejszyć omówione powyżej bariery,
Strona | 53
(w szczególności te związane z obawami o frekwencje i kompetencje społeczne uczniów na zajęciach
praktycznych) jest rozwój doradztwa zawodowego, które pomoże uzmysłowić młodym osobom
m.in. to jak zachowywać się w zakładzie pracy.
„Chcemy poszerzyć tę współpracę poprzez pokazanie perspektywy dla zakładu pracy, że jest to dla
nich korzystne i nasz wkład niematerialny w tę współpracę, czyli postrzeganie ucznia jako przyszłego
pracownika i wykształcenie u niego też takich kompetencji, które nie są w pełni związane z zawodem,
ale na przykład interpersonalnej komunikacji, umiejętności, które wykorzystuje się w pracy. To jest
związane przede wszystkim z rozwiniętym doradztwem zawodowym w szkole.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Część respondentów (pracodawcy) zaproponowała, aby dokonać niewielkich zmian organizacyjnych
związanych z procesem praktyk, przede wszystkim dopasować harmonogramy do lokalnego rynku
pracy.
„Żeby szkoły się ze sobą porozumiały odnośnie terminów praktyk. Na przykład, jedna szkoła ma
praktyki na jesień, inna na wniosę i wtedy łatwiej uczniom znaleźć praktykę bo firm komputerowych,
teleinformatycznych nie jest aż tyle, że wszystkich wchłoną.” Wywiad pogłębiony z pracodawcą.
Działania modyfikujące sposób organizacji praktyk powinni podjąć przede wszystkim dyrektorzy szkół
i placówek kształcenia zawodowego, gdyż to oni w głównej mierze posiadają możliwości decyzyjne
odnośnie współpracy z pracodawcami (mogą decydować, jakie działania promocyjne prowadzić, jak
budować sieć kontaktów, do kogo kierować informacje). Takie działania mogą być w dużej mierze
bezkosztowe np. spotkanie z lokalnym pracodawcą, czy z dyrektorami innych szkół i placówek
kształcenia zawodowego mających siedzibę w tym samym powiecie, celem ustalenia podziału
terminów praktyk.
Respondenci nie dostrzegają innych podmiotów, które mogłyby zaangażować się w tworzenie sieci
współpracy pomiędzy szkołami a lokalnym rynkiem pracy, co powoduje, iż wiele instytucji, które
mogłyby w jakiś sposób zostać włączone do tego procesu jest pomijanych.
Większość barier i trudności, które pojawiają się w momencie podejmowania współpracy pomiędzy
szkołami a pracodawcami jest bardzo zbliżonych do tych, które występują także w trakcie jej trwania.
Oznacza to, że najprawdopodobniej na wstępnym etapie problemy te są łagodzone, ale nie
ostatecznie rozwiązywane. Dodatkowo, szczególnie szkoły biorące udział w wywiadach, w trakcie
współpracy napotykały na takie problemy jak: trudności pracodawców z wypełnianiem dokumentacji,
która powstawała w trakcie współpracy oraz problemy wynikające z realizacji programu praktyk
(wskazane przez 3 szkoły/ placówki kształcenia zawodowego z 8 biorących udział w wywiadach).
W konsekwencji podczas praktyk uczniowie wykonują zadania niezgodne z zapisami programu
praktyk.
„Główne problemy, jeśli chodzi o uczniów szkół zawodowych polegają na tym, że są rozliczani według
kodeksu pracy. Muszą mieć czterdzieści godzin przepracowane. Natomiast nie bardzo to współgra
z planem praktyk i uczniowie muszą w soboty przychodzić do szkół. My tych problemów nie umiemy
rozwiązać. Kierujemy wtedy uczniów do Inspekcji Pracy, bo oni nie podpisują obecności, nie są
wynagradzani za te dni, a muszą przychodzić, więc to są nieregulaminowe zachowania pracodawców.”
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/ placówki kształcenia zawodowego.
Jeszcze jedną trudność, która przekłada się na cały proces współpracy dostrzegają eksperci. Obecna
sytuacja w szkolnictwie zawodowym jest wynikiem polityki edukacyjnej sprzed kilku-kilkunastu lat,
w skutek której szkolnictwo zawodowe zostało zmarginalizowane na rzecz promocji szkolnictwa
ogólnego i wyższego (wiele szkół zawodowych zamknięto). W konsekwencji wiele elementów
związanych z budowaniem partnerstw pomiędzy szkołami a pracodawcami została zatracona i wymaga
obecnie ponownego odbudowania.
Strona | 54
Z barierami i trudnościami pojawiającymi się na każdym etapie współpracy szkół z pracodawcami
najprawdopodobniej muszą radzić sobie szkoły, raczej nie próbuje się angażować innych instytucji. Jak
wskazują wyniki badania ilościowego CAWI zdecydowana większość, bo aż 92,31% organów
prowadzących (12 z 13 starostw powiatowych) zadeklarowało, iż szkoły nie zgłaszały problemów
z nawiązaniem współpracy z pracodawcami. Co więcej 100% respondentów wskazało, że placówki
podlegające im nie sygnalizowały problemów pojawiających się w czasie trwania takiej współpracy.
Uzyskane wyniki nie oznaczają, że bariery te nie istnieją, uzyskany materiał badawczy zaprzecza
takiemu wnioskowi, ale wskazują, iż występujące problemy pozostają w obrębie relacji szkołapracodawca, nie angażując w nie organów prowadzących.
Z wypowiedzi, sugestii i propozycji różnych respondentów można utworzyć zarys schematu pożądanej
współpracy pracodawców ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego.
Na samym początku szkoły i placówki kształcenia zawodowe powinny podejmować trzy rodzaje
działań:
□
□
□
Działania skierowane do gimnazjalistów odnośnie promocji szkolnictwa zawodowego,
promowania zawodów w których kształcą (w tym zakresie szkoły gimnazjalne
i zawodowe powinny nawiązać współpracę). Już na poziomie gimnazjum powinno dobrze
funkcjonować doradztwo zawodowe. Takie działania pozwolą na zmniejszenie roli
omawianego wcześniej, odwróconego modelu w zakresie dopasowywanie oferty kształcenia
do potrzeb rynku pracy;
Konsultowanie z pracodawcami zapotrzebowania na dany zawód, tak aby to potrzeby rynku
pracy miały decydujące znaczenie w kształtowaniu oferty kształcenia;
Prowadzenie działań związanych z promocją współpracy pracodawców i szkół zawodowych,
przede wszystkim ukazanie pracodawcom korzyści, jakie mogą uzyskać ze współpracy.
Po działaniach wstępnych, promocyjnych, należy przejść do drugiego etapu, jakim jest sam proces
nawiązywania współpracy. Na tym etapie przede wszystkim powinno dążyć się do angażowania
pracodawców w tworzenie programów zajęć; nie należy skupiać się tylko na nawiązaniu porozumienia
odnośnie praktyk, ale także starać się rozszerzać współpracę o następujące działania:
□
□
□
□
□
□
□
□
□
□
Objęcie patronatem danej klasy/ szkoły;
Prowadzenie w szkole kilku godzin zajęć praktycznych przez pracowników danego
zakładu pracy;
Przeszkolenie nauczycieli z zakresu obsługi nowoczesnych maszyn, które posiada
dany pracodawca;
Wzajemna promocja;
Opiniowanie programów nauczania/praktyk;
Wsparcie finansowe/ materialne dla szkoły;
Stypendia dla najlepszych uczniów – wstępna rekrutacja przyszłych pracowników;
Tworzenie sieci kontaktów;
Nadzorowanie przez instytucje co najmniej o zasięgu powiatowym, zapotrzebowania
na praktykantów/pracowników, w stosunku do nauczanych zawodów w danym
powiecie, tak aby zapobiec sytuacji, w której w danym powiecie szkoła kształci
w danym zawodzie, ale brak jest pracodawców, a w innym powiecie jest ogromne
zapotrzebowanie na osoby o takim wykształceniu ale nie ma szkół, które
prowadziłyby kształcenie w tym kierunku;
Wspólna realizacja projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.
Strona | 55
W tym modelu istotne jest, aby współpraca miała charakter kompleksowy. Głównym inicjatorem tych
działań powinna być szkoła/ placówka kształcenia zawodowego, która angażowałyby pracodawcę
w szerokim zakresie w proces kształcenia zawodowego.
W świetle zgromadzonych wyników badania można wyodrębnić również optymalny schemat
współpracy w zakresie organizowania staży/ praktyk zawodowych.
□
□
□
□
□
□
Ustalanie z pracodawcami terminów i harmonogramów praktyk, tak aby wszyscy uczniowie/
różne szkoły nie organizowały praktyk w tym samym czasie;
Czynny udział opiekuna praktyk w adaptowaniu ucznia do norm panujących u danego
pracodawcy; opiekun powinien stanowić rolę kanału artykulacji potrzeb i oczekiwań zarówno
szkoły i uczniów, jak i samych pracodawców. Środowisko pracy i środowisko szkolne są bardzo
odmienne, panują w nich inne normy społeczne, stąd też rola opiekuna jest szczególnie
istotna zwłaszcza w pierwszym etapie adaptacyjnym ucznia;
Wspólne konsultowanie zakresu zdań ucznia wykonywanych na praktyce; szkoły powinny
wyraźnie przedstawić swoje oczekiwania, tak aby pracodawcy mogli je porównać ze swoimi
możliwościami; jeszcze przed rozpoczęciem praktyki należy ocenić, w jakim stopniu są
w stanie je spełnić (selekcja pracodawców);
Refundacja poniesionych kosztów. W tym przypadku szkoła przed rozpoczęciem praktyk
powinna poinformować pracodawcę o możliwościach refundacji przynajmniej części kosztów,
jakie poniesie w wyniku obecności ucznia w zakładzie pracy. Powinna także istnieć możliwość
rekompensaty potencjalnych strat, które mogą powstać w wyniku działań ucznia związanych
z nauką wykonywania zawodu, tak aby pracodawcy nie obawiali się o sprzęt i powierzali
uczniom bardziej odpowiedzialne zadania;
Zwiększenie liczby godzin praktycznych, (szczególnie w przypadku uczniów technikum),
stworzenie możliwości odbycia praktyk w kilku miejscach, tak aby uczeń mógł poznać różne
środowiska pracy;
Sprawdzanie efektów praktyk/ staży. Szkoła powinna monitorować, jaki procent uczniów po
zakończeniu stażu/praktyki w dalszej perspektywie podejmuje pracę – monitorowanie losów
absolwentów w kontekście skuteczności kształcenia zawodowego.
W zakresie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego można wskazać na dobre praktyki.
Taką dobrą praktyką w zakresie współdziałań, przełamującą m.in. problemy związane z barierami
ekonomicznymi są działania jednej z firm budowlanych z terenu województwa świętokrzyskiego.
„Dyrektor ma nawiązaną współpracę z firma budowlaną, która przysyła swój samochód służbowy po
to, żeby przewieź uczniów na zajęcia.” Wywiad ekspercki.
Firma podejmuje takie działania, gdyż ma świadomość, iż podczas praktyk może wyszkolić bardzo
dobrego pracownika (zwykle ok. 10% najlepszych uczniów po zakończeniu praktyki zostaje
zatrudniona u tego pracodawcy).
Dobrą praktyką są również działania podejmowane w zakresie realizacji projektów finansowanych ze
środków Unii Europejskiej.
Godny naśladowania jest niemiecki model dualny kształcenia zawodowego. Zakłada on rozdzielenie
kształcenia na teoretyczne (które nabywa się w szkole zawodowej) i praktyczne (u pracodawcy)
„Młody człowiek chcący podjąć naukę w danym zawodzie, musi postarać się najpierw o podpisanie
umowy o praktyczne kształcenie z wybraną firmą [...]. Ponieważ z reguły więcej jest chętnych niż
miejsc, o przyjęciu decyduje dotychczasowa ścieżka kształcenia i wyniki na świadectwie”31. Dopiero po
podpisaniu umowy, uczeń zostaje przyjęty do szkoły zawodowej. Czas nauki trwa od 2 do 3,5 roku
31
M. Mazik-Gorzelańczyk, Niemiecki system kształcenia zawodowego wobec wyzwań rynku pracy w: Biuletyn niemiecki nr 19,
2011, s. 2.
Strona | 56
(w zależności od danego zawodu) i odbywa się na podstawie zawartej umowy o kształcenie, która:
„ma wiele cech umowy o pracę: młody człowiek otrzymuje ubezpieczenie socjalne oraz
wynagrodzenie, którego właściwą ideą jest finansowe wsparcie go podczas nabywania kwalifikacji
zawodowych i partycypowanie w kosztach z tym związanych.”32 W tym systemie mniejszy nacisk
kładziony jest na zajęcia teoretyczne, niż w systemie przyjętym obecnie w Polsce: „w pierwszym roku
młody człowiek spędza średnio dwa dni w tygodniu w szkole zawodowej, a trzy dni
w przedsiębiorstwie, natomiast pod koniec nauki do czterech dni w firmie i jeden w szkole.”33 Ważna
jest także rola niemieckich odpowiedników izb rzemieślniczych, to w nich uczniowie mogą odbywać
część zajęć praktycznych (w przypadku, gdy jest to niemożliwe u pracodawcy). Koszty kształcenia
praktycznego pokrywają pracodawcy: „zarówno w zakresie pobierania nauki przez młodzież (m.in.
oddelegowanie do opieki i nauki pracowników firmy, co wiąże się z nabyciem przez nich odpowiednich
kompetencji i uzyskaniem tytułu „Ausbilder”, rekrutacja, administrowanie umów), jak też wypłaty
wynagrodzeń.”34 Przedsiębiorcy godzą się na pokrycie kosztów, ponieważ wynika to z przyjętych tam
norm i wartości społecznych. Duże korzyści z takiego rozwiązania odnoszą sami uczniowie, gdyż około
50% z nich po zakończeniu edukacji zostanie od razu zatrudniona.35 Co więcej system ten oferuje
dodatkowe możliwości podnoszenia kwalifikacji poprzez udział w kursach językowych, komputerowych
czy też branżowych36.
W Polsce obecnie można dostrzec zalążki tego sytemu – poprzez kształcenie w rzemiośle na podstawie
umów o młodocianym pracowniku. Jednak dotyczy on tylko Zasadniczych Szkół Zawodowych
(w omawiany niemieckim przypadku w system włączeni są uczniowie różnych typów szkół), po drugie
system ten (w odróżnieniu od omawianego powyżej) nie uzależnia podjęcia kształcenia w szkole od
podpisania umowy z pracodawcą. Potencjalny uczeń podlega standardowemu procesowi rekrutacji
m.in. rozmowie rekrutacyjnej, gdyż w krajowych rozwiązaniach umowa z pracodawcą nie jest
wymagana do podjęcia kształcenia w danej szkole zawodowej. Poza tym ograniczenie funkcjonowania
tego modelu jest związane ze spadkiem liczby przedsiębiorców zrzeszonych w cechach (taką tendencję
dostrzegają również przedstawiciele cechów z terenu województwa świętokrzyskiego).
Aby kluczowe elementy tego systemu mogły zostać wprowadzone w polskich realiach, konieczne
byłyby znaczące zmiany w systemie oświaty, nie tylko legislacyjne (m.in. zrównanie sytemu
praktycznej nauki na poziomie technikum i zasadniczej szkoły zawodowej – ustalenie takiej samej
godziny zajęć) czy organizacyjnych (zaktywizowanie środowisk zawodowych w tym izb
rzemieślniczych), ale przede wszystkim mentalnościowych (nakłonienie pracodawców do ponoszenia
większości kosztów kształcenia takich osób), a takie zmiany najtrudniej jest wprowadzić. Jednakże
pewne elementy tego systemu można traktować jako dobrą praktykę, która mogłaby zostać szerzej
realizowana w obecnych warunkach.
Z racji tego, iż obecnie współpraca pomiędzy pracodawcami a szkołami i placówkami kształcenia
zawodowego jest na niskim poziomie intensywności i najczęściej ogranicza się tylko do praktyk,
niemożliwe jest wskazanie tych działań, z których należy w przyszłości zrezygnować. Na pewno
powinno kontynuować się współpracę oraz rozwijać inne formy, propagować wizyty studyjne, czy
refundację częściowych kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu współpracy. Prowadzone
badanie pozwoliło na zdiagnozowanie barier, które realnie wpływają na proces nawiązywania i trwania
współpracy. Szkoły najczęściej dostrzegają problemy finansowe oraz brak zainteresowania
pracodawców, natomiast pracodawcy zwracają uwagę na niedostosowanie harmonogramu współpracy
(w szczególności praktyk zawodowych) do sytuacji na rynku pracy i organizacji pracy w danym
zakładzie.
32
33
34
35
36
Ibidem s. 2.
Ibidem s. 3.
Ibidem s. 3.
Ibidem, s. 4.
Ibidem, s. 5.
Strona | 57
3.5 Ocena oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL
wsparcia w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół
i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami
W rozwoju szkolnictwa zawodowego szczególną rolę odegrać może Działanie 9.2 PO KL Podniesienie
jakości i atrakcyjności szkolnictwa zawodowego. W ramach tego działania szczególnie ważne są takie
formy wsparcia, jak:
□
□
□
□
□
□
□
□
□
Dodatkowe zajęcia wyrównawcze, dydaktyczne i specjalistyczne służące wyrównaniu
dysproporcji edukacyjnych wynikłych w trakcie kształcenia;
Doradztwo i opieka psychologiczno – pedagogiczna dla uczniów, którzy wykazują problemy
w nauce lub z innych powodów są zagrożeni na przedwczesne wypadniecie z systemu
szkolnictwa (młodzież z terenów wiejskich oraz niepełnosprawni, przeciwdziałanie patologiom
i uzależnieniom);
Dodatkowe zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne dla uczniów, którzy mają nabyć kompetencje
kluczowe, ze szczególnym uwzględnieniem języków obcych, ICT, przedsiębiorczości, nauk
matematyczno – przyrodniczych;
Efektywne programy poradnictwa zawodowego;
Modernizacja i dostosowanie systemu szkolnictwa zawodowego do potrzeb lokalnego
i regionalnego rynku pracy (nowe kierunki w szkołach, modyfikacja istniejących kierunków);
Współpraca szkół i placówek z pracodawcami i instytucjami rynku pracy służących
podnoszeniu kwalifikacji zawodowych uczniów jako przyszłych absolwentów i ułatwiająca im
znalezienie zatrudnienia (praktyczne formy nauczania – staże, praktyki zawodowe);
Wdrażanie nowych, innowacyjnych form nauczania i oceniania cechujących się skutecznością
większą niż dotychczasowe;
Wyposażenie szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w nowoczesne materiały
dydaktyczne (w tym podręczniki szkolne);
Wdrażanie programów i narzędzi efektywnego zarządzania szkołą lub inną placówką
zmierzających się do wzrostu jakości nauczania.
Ponieważ w niniejszym badaniu koncentrujemy się na współpracy szkół z pracodawcami, ocenie
zostały poddane wyłącznie formy, które obejmują tę współpracę.
Wiedza szkół i placówek kształcenia zawodowego o możliwościach podejmowania współpracy
z pracodawcami w zakresie podnoszenia jakości kształcenia zawodowego obejmuje zarówno praktyki
i staże dla uczniów, ale również m.in. wizyty studyjne, kursy na terenie szkoły prowadzone przez
pracodawców. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawia poniższy wykres.
Strona | 58
Wykres 14 Deklarowana przez przedstawicieli szkół znajomość form współpracy
z pracodawcami możliwa do realizacji w ramach Działania 9.2 PO KL
100%
80%
82,6%
74,0%
66,7%
51,9%
60%
44,4%
48,0%
40,0%
43,5%
40%
44,4%
44,0%
40,7%
43,5%
32,0%
34,8%
21,7%
20%
0%
Staże i praktyki Staże i praktyki
Wizyty
dla uczniów dla nauczycieli
studyjne u
zawodu
pracodawców
Szkoły realizujące projekty (N=27)
Kursy na
Współpraca
terenie szkoły
przy
prowadzone opracowywaniu
przez
programu
pracodawców
nauczania
Szkoły nierealizujące projektów (N=23)
Ogółem
Pytanie wielokrotnego wyboru.
Źródło: opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami szkół
Wyniki badań nie wykazały znaczących różnic w wiedzy szkół realizujących i nierealizujących
projektów w ramach Działania 9.2 PO KL w zakresie możliwych do realizacji w tym Działaniu form
wsparcia.
Badani pracodawcy, a także reprezentujące ich zrzeszenia nie posiadali wiedzy w zakresie
finansowania współpracy ze szkołami w ramach funduszy unijnych. Żaden z respondentów nie
wykazywał zainteresowania realizacją jako beneficjent, praktyk zawodowych w ramach PO KL.
Pracodawcy są bowiem przyzwyczajeni, że to placówki kształcenia zawodowego, ewentualnie sami
uczniowie zwracają się do nich z umowami o praktyki. Model ten odpowiada pracodawcom. W badaniu
nie zdiagnozowano chęci do zmian w tym zakresie. Niemniej jednak zapewnienie pracodawcom
konkretnych korzyści z realizacji projektów z pewnością nakłoniłoby ich do aplikowania o środki jako
beneficjent lub partner szkół zawodowych. Taki wniosek można wysnuć z analiz zainteresowania
prywatnych firm poszczególnymi konkursami na projekty w ramach komponentu regionalnego PO KL.
Wsparcie dotychczas oferowane w ramach Działania 9.2 PO KL jest adekwatne do potrzeb wyrażanych
przez badane szkoły oraz pracodawców. Należy jednak mieć na uwadze, że obydwa rodzaje badanych
podmiotów są zainteresowane głównie organizacją praktyk zawodowych dla uczniów. Większość
badanych szkół nie wykazuje chęci podejmowania dodatkowych działań podnoszących jakość
kształcenia zawodowego, na które potrzebne byłyby środki finansowe. Nie należy jednak wyciągać
z tego wniosku, iż dalsze wspieranie stażów zawodowych oraz zajęć pozalekcyjnych jest
wystarczającym działaniem podnoszącym jakość szkolnictwa zawodowego. Podstawowa funkcja
funduszy unijnych jest bowiem inna i polega na zachęcaniu szkół i pracodawców do poszerzania
zakresu oraz zwiększania częstotliwości wzajemnej współpracy.
Projekty realizowane z Działania 9.2 PO KL najczęściej przewidywały następujące formy współpracy:
Strona | 59
Tabela 16 Rodzaje działań realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL
Rodzaj współpracy
Liczba projektów Działania
9.2 obejmujących wskazany
rodzaj współpracy
Odsetek projektów
Działania 9.2 obejmujących
wskazany rodzaj
współpracy
Szkolenie zawodowe
29
80,6%
Praktyka/ staż
23
63,9%
Dodatkowe zajęcia z
przedmiotów niezawodowych
23
63,9%
Doradztwo zawodowe
22
61,1%
Kursy komputerowe
22
61,1%
Kursy językowe
20
55,6%
Zakup sprzętu do nauki zawodu
14
38,9%
Wizyta studyjna
13
36,1%
Zajęcia psychologiczne
12
33,3%
Zajęcia wyrównawcze z
przedmiotów niezawodowych
8
22,2%
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów 9.2 PO KL
W ramach Działania 9.2 PO KL w projektach zakładających współpracę z przedsiębiorcami,
realizowane były działania w większości powielające rodzaje współpracy podejmowane poza
projektami. Najpopularniejszymi formami były szkolenia zawodowe oraz praktyki i staże.
Niestety występowały sytuacje, w których obowiązkowe praktyki zawodowe były finansowane
w ramach projektów. Sytuacje takie powinny być niedopuszczalne, a odpowiednie zapisy w tym
zakresie powinny figurować w dokumentacji programowej i/ lub konkursowej.
Najczęstsze formy współpracy szkół z pracodawcami w ramach Działania 9.2 PO KL dotyczyły
praktycznej nauki zawodu poprzez kontakt ucznia z pracodawcą (staże, praktyki, wizyty studyjne).
Powodem takiej sytuacji jest z jednej strony specyfika zapisów PO KL, jednak istotne znaczenie ma
także podejście szkół, których głównym celem jest bezpośrednie dbanie o zdanie egzaminu
zawodowego przez ucznia. Ograniczanie się do perspektywy krótkoterminowej oraz postrzegania
celów szkoły wyłącznie przez pryzmat ucznia ogranicza działania związane ze strategią funkcjonowania
placówki, które powinny obejmować także dbanie o prestiż szkoły, stałe angażowanie pracodawców
w modyfikację programów nauczania, budowanie sieci współpracy z pracodawcami i innymi
podmiotami związanymi z rynkiem pracy.
Jako najcenniejszą i zarazem najskuteczniejszą formą wspierania kształcenia zawodowego poprzez
realizację Działania 9.2 badane szkoły wskazują możliwość organizowania kursów zawodowych dla
uczniów.
„Myślę, że te uprawnienia spawalnicze postawiłabym na pierwszym miejscu, że względu, że te
uprawnienia im zostają na całe życie. Uczniowie, którzy skończyli ten kurs otrzymali dyplom oraz
książeczkę spawacza, którą wykorzystują.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły / placówki
kształcenia zawodowego.
Ze względu na koszty, działania tego typu nie są realizowane przez szkoły poza projektami.
„Poza projektem nie ma takich możliwości. Generalnie są ograniczenia finansowe. Mało którego ucznia
stać na to, żeby kupić sobie kurs barmański za 1400 złotych. Ograniczenia związane są również
z dojazdem, bo większość uczniów naszej szkoły, to uczniowie dojeżdżający.” Wywiad pogłębiony
z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
Strona | 60
Niektóre szkoły jako dobrą praktykę w zakresie skuteczności nauki zawodu wskazują staże wyjazdowe,
głównie zagraniczne, gdzie oprócz nauki zawodu możliwe jest także szkolenie umiejętności
posługiwania się językiem obcym.
Szkoły nie wykorzystują możliwości nawiązania partnerstwa z pracodawcami w ramach realizacji
projektów z Działania 9.2 PO KL. Realizuje je jedyne 6 na 36 badanych beneficjentów. Zastosowanie
takiego rozwiązania gwarantowałoby ścisłą współprace tych podmiotów, przynajmniej na czas trwania
projektu. Warto zatem zastanowić się nad promowaniem takich partnerstw w przyszłej perspektywie
finansowej.
Podczas aplikowania o środki w ramach Działania 9.2 PO KL szkoły napotykały na trudności, które
uniemożliwiły im uzyskanie dofinansowania, a w konsekwencji realizację projektu.
Tabela 17 Bariery w aplikowaniu o środki w ramach Działania 9.2 PO KL
Procent występowania
z pośród wszystkich barier
Bariera
Błędna diagnoza/analiza sytuacji, potrzeb lub jej brak
69%
Niewystarczający opis grupy docelowej
69%
Źle skonstruowany budżet/nieefektywne i nieracjonalne działania
69%
Niepoprawnie sformułowane cele
43%
Niedokładnie opisany/ nieprawidłowy proces rekrutacji uczestników
38%
Źle zaplanowane działania
24%
Brak/błędne wskazanie wartości dodanej projektu
21%
Niespełnianie kryteriów horyzontalnych
21%
Niedokładny opis działań
19%
Brak wskaźników/rezultatów/produktów
12%
Zły harmonogram
7%
Niespełnianie kryteriów dostępu
5%
Złe wskaźniki
5%
Inne (bariery występujące pojedynczo)
17%
Źródło: Opracowane
Działania 9.2 PO KL
na podstawie
analizy kart ocen
odrzuconych
wniosków
w
ramach
W ramach analizy kart ocen merytorycznych wniosków o dofinansowanie projektów składanych
w ramach Działania 9.2 PO KL zdiagnozowano trzy kluczowe grupy barier. Po pierwsze wnioskodawcy
nie potrafią dokonać prawidłowej diagnozy obecnej sytuacji oraz analizy potrzeb, na które
odpowiedzią powinien być dany projekt. Ten etap tworzenia wniosku jest niezwykle istotny gdyż tylko
dobra wstępna diagnoza i analiza pozwalają na prawidłowe określenie celów, działań i grup objętych
wsparcie. Błędy popełnione na tym etapie wskazują na trudności szkół w projektowym podejściu do
zarządzania placówką.
Po drugie wnioskodawcy niedokładnie opisują grupę docelową. Mają także problemy z prawidłowym
skonstruowanie budżetu projektu, tak aby wszystkie wydatki były racjonalne i efektywne. Często
w budżetach pojawiają się przeszacowane lub też zbędne wydatki.
Na problemy z pisaniem wniosków o dofinansowanie wskazują również szkoły, które realizują projekty
w ramach Działania 9.2 PO KL. One jednak poprzez uczestnictwo w darmowych kursach i spotkaniach
informacyjnych pokonały tę barierę.
Strona | 61
„Jak już się nauczyliśmy pisać, to już nie dostrzegamy żadnych barier. Powiem to, co było kilka lat
wstecz. Powiem też o koleżankach, które uczyły się też pisać i nic im z tego nie wyszło. Trzeba posiąść
ogromną wiedzę i później umiejętność pisania wniosków, żeby móc aplikować i to jeszcze
z sukcesem.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
Część badanych szkół deklaruje podejmowanie współpracy z firmami zajmującymi się pisaniem
wniosków o dofinansowanie projektów w ramach PO KL.
Przeszkodą w realizowaniu dodatkowych działań podnoszących jakość szkolnictwa zawodowego, na
którą wskazują przedstawiciele szkół jest brak czasu zarówno uczniów, jak i nauczycieli
w uczestniczeniu w stażach i praktykach.
„Barierą jest także to, że realizujemy też inne projekty, może nie bezpośrednio związane z zawodami,
ale na przykład związane z dokształcaniem do przedmiotów maturalnych i młodzież, która uczestniczy
w jednym czy w dwóch projektach, nie jest w stanie fizycznie tutaj zaistnieć. A często są to projekty
kierowane do podobnej grupy uczniów projekty, czyli zazwyczaj klasy maturalne. Uczeń nie jest
w stanie fizycznie uczestniczyć w tych zajęciach.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły/
placówki kształcenia zawodowego.
„Raczej część nauczycieli nie chce brać udziału w stażach, bo to są wyjazdy w ciągu roku dwu
trzytygodniowe.” Wywiad pogłębiony z przedstawicielem szkoły / placówki kształcenia zawodowego.
Korzystanie ze środków unijnych w ramach komponentu regionalnego PO KL ma wpływ na
podnoszenie jakości kształcenia zawodowego m.in. poprzez wspieranie stażów i praktyk oraz
doposażenie szkół w przyrządy i maszyny niezbędne do nauki zawodu. Niemniej należy mieć na
uwadze również negatywne konsekwencje udzielanego wsparcia. Jedynym z najistotniejszych
zagrożeń jest rezygnowanie przez szkoły posiadające wyposażone warsztaty ze współpracy
z pracodawcami. Dla szkoły bowiem takie rozwiązanie jest tańsze i mniej problematyczne. Łatwiej
bowiem kontrolować ucznia oraz związane z jego praktyką dokumenty na praktykach odbywających
się w pracowni szkolnej niż u pracodawcy. Jednak zastępowanie funkcjonowania ucznia i nauki przez
niego zawodu w zakładzie pracy na rzecz warsztatów szkolnych czy centrum kształcenia prowadzi do
osłabienia poziomu szkolnictwa zawodowego.
Włączenie pracodawców w opracowanie oferty edukacyjnej jest niezbędne do prawidłowego
funkcjonowania szkolnictwa zawodowego. W tym zakresie funkcjonują dwa poniekąd uzupełniające się
podejścia:
□
□
Dostosowanie oferty edukacyjnej o potrzeb konkretnego pracodawcy, u którego uczeń szkoły
zawodowej będzie odbywał praktyki, a następnie będzie starał się o pracę.
Podejście to pozwoli na dostosowanie programu praktyk i ewentualnie nauczanej w szkole
teorii do potrzeb lokalnego rynku pracy. Uczeń zostanie odpowiednio przygotowany do
realizowania praktyk, a wiedza teoretyczna i praktyczna będą się uzupełniały. Negatywną
stroną tego rozwiązania jest zawężanie nauki zawodu do specyfiki jednego pracodawcy.
Gromadzenie informacji o potrzebach pracodawców funkcjonujących na rynku lokalnym
i regionalnym, a następnie dostosowywanie oferty edukacyjnej do różnych wskazywanych
przez pracodawców aspektów. W tym ujęciu uczeń jest w stanie poznać różne możliwości
wykonywania zawodu, jednak w żadnej z nich nie zdobędzie dużego doświadczenia
i specjalistycznej wiedzy, ze względu na znaczną ilość materiału do nauki.
Niezależnie od podejścia zastosowanego przez daną placówkę oświatową, konieczne jest włączenie
pracodawców oraz doradców zawodowych w opracowanie oferty edukacyjnej.
Strona | 62
3.6 Identyfikacja dobrych praktyk w obszarze współpracy szkół
i placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorcami oraz
możliwości ich finansowania ze środków EFS w ramach perspektywy
finansowej na lata 2014-2020
W opracowaniach analizujących sytuację współpracy między szkołami a pracodawcami/placówkami
prowadzącymi kształcenie zawodowe, badacze wskazują dobre praktyki w tym zakresie, czyli
modelowe, na ogół innowacyjne projekty, które zostały z powodzeniem zrealizowane w gminach,
regionach i na poziomie krajowym oraz praktyki z innych państw.
Dobre praktyki w regionach – kilka przykładów z Polski
Opracowanie „Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce”37 analizujące mocne i stałe strony
kształcenia zawodowego we wszystkich województwach, wyodrębnia następujące przykłady dobrych
praktyk:
37
□
Patronat /województwo lubuskie/, czyli patronat przedsiębiorców zrzeszonych w Organizacji
Pracodawców Ziemi Lubuskiej nad szkołami zawodowymi z regionów i współpraca
z dyrektorami szkół przy opracowywaniu realizowanych w nich programów kształcenia.
□
Klasa patronacka / województwo lubuskie/ - klasa patronacka firmy Peugeot w jednej
z zasadniczych szkół zawodowych.
□
Kampania informacyjna/ województwo pomorskie/ - kampania informacyjna wśród rodziców
i uczniów gimnazjum na temat kształcenia zawodowego w ramach ogólnej kampanii
społecznej - władze województwa pomorskiego od kilku lat przesyłają „Poradnik
Gimnazjalisty”, dotyczący wyboru dalszego kształcenia w kierunku zawodowym do każdego
gospodarstwa domowego, posiadającego dzieci w wieku 14-15 lat.
□
Wysyłanie przez szkoły uczniów, nauczycieli na zagraniczne praktyki/ województwo kujawsko
– pomorskie/. Przedstawiciele szkół z tego województwa wykazują bardzo dużą proaktywność
w promowaniu szkolnictwa zawodowego, nie tylko w swoim województwie, ale także na
zagranicznych rynkach pracy.38
□
Włączanie się pracodawców w program edukacyjny szkół zawodowych /województwo
wielkopolskie/. Pracodawcy Ci to: Volkswagen, Solaris, sieć hoteli Sheraton. Współpraca taka
polegała np. na:
o
wyposażeniu w maszyny i urządzenia obiektu wybudowanego przez szkołę;
o
kształceniu (przez Volkswagena) określonej ilości mechaników w klasie, zapewnienie
im stanowiska w czasie praktyk, umożliwienie przeprowadzenia w fabryce egzaminu
(także pod kątem niemieckiego rynku pracy).
□
Klaster edukacyjny/województwo wielkopolskie/ – jest to współpraca różnych firm z CKP
(Centrum
Kształcenia
Praktycznego),
w
zakresie
wzajemnego
komunikowania
zapotrzebowania na określone zawody. Dzięki temu w regionie organizowane są formy
kształcenia w zawodach/ kwalifikacjach, na które jest na rynku zapotrzebowanie.
□
Powołanie Powiatowych Zespołów Zewnętrznego Wsparcia Doradztwa EdukacyjnoZawodowego oraz utworzenie systemu informacji edukacyjno-zawodowej/ warmińsko-
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie systemu kształcenia w zawodowego w Polsce, Warszawa 2011.
W województwie warmińsko-mazurskim z kolei kontakty szkół z pracodawcami mają wymiar problemu: „Aktywne
pozyskiwanie polskich uczniów przez zagraniczne (niemieckie, austriackie) szkoły, pracodawców – instytucje niemieckie
proponują, że zorganizują praktyki, aby potem zaproponować sprawdzonym praktykantom umowy w Niemczech. „Badanie
systemu kształcenia w zawodowego w Polsce.”
38
Strona | 63
mazurskie/ - w ramach tego pilotażowego programu powołano w każdym powiacie zespół
doradców, który kontaktował się na bieżąco z lokalnymi pracodawcami, badając ich potrzeby
i wymagania, oraz z dyrektorami szkół.39 Ta siatka informacyjna oraz organizowane na
potrzeby uczniów konsultacje doradcze i spotkania z pracodawcami doprowadziły do
tworzenia nowych relacji między szkołami i pracodawcami, rzetelnego zbadania regionalnego
rynku i przepływu informacji na temat zapotrzebowania na zawody/kwalifikacje oraz nowych,
dopasowanych do sytuacji na rynku w regionie form kooperacji na linii szkoła – pracodawcy.
Przywoływane badania wskazują jednak na to, że „dobre praktyki” w aspekcie współpracy szkół
i pracodawców są pojedynczymi przykładami, a nie systemowymi rozwiązaniami prowadzonymi na
szerszą skalę.40
Dobre praktyki – przykłady międzynarodowe
Poniżej prezentujemy kilka przykładów dobrych praktyk związanych ze współpracą szkół z placówkami
kształcenia zawodowego i z firmami m.in. z państw takich jak Austria, Dania, Szwajcaria i Niemcy.
W krajach tych wejście młodych pracowników na rynek pracy przebiega najsprawniej (spośród krajów
należących do OECD). Kraje te cechują się najniższym bezrobociem młodych, co jest miernikiem
efektywności współpracy na linii szkoła – placówki kształcenia zawodowego – firmy/przedsiębiorcy
(oraz system doradztwa zawodowego).41
□
Poznanie warunków pracy na określonych stanowiskach pracy (ang. job shadowing) –
„maksymalnie kilkudniowy okres, w którym uczniowie poznają, na czym polega praca na
konkretnym stanowisku pracy”.
□
Praktyki zawodowe (ang. internships) – „trwający od kilku tygodni do maksymalnie kilku
miesięcy okres, w którym uczniowie wykonują w konkretnych firmach określone zadania.
Zazwyczaj praktyki zawodowe są bezpłatne, ale czasami firmy oferują niewielkie
wynagrodzenie, zwłaszcza gdy w trakcie praktyk uczniowie realizują jakiś konkretny projekt.”
□
Staże zawodowe (ang. apprenticeships) – „zazwyczaj trwający od paru miesięcy do kilku lat
okres praktycznej nauki zawodu, który kończy się egzaminem potwierdzającym posiadanie
konkretnych umiejętności lub kwalifikacji niezbędnych do wykonywania określonych prac.
Staże zawodowe zazwyczaj łączy się z nauką w szkole, przy czym w różnych krajach stosuje
się odmienne proporcje pomiędzy nauką w szkole i stażem zawodowym. Przykładowo,
w Austrii, Belgii, Niemczech i Szwajcarii nauka w szkole trwa od 1-2 dni w tygodniu,
a pozostały czas uczniowie średnich szkół zawodowych poświęcają na staże zawodowe
w przedsiębiorstwach.”
□
Dobrą praktyką jest zainteresowanie pracodawców przyuczaniem młodocianych pracowników
do zawodu oraz sposób prowadzenia tych działań. W Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Stanach
Zjednoczonych, Szwecji, Holandii przedsiębiorstwa nie mają obowiązku prowadzenia staży, ale
robią to, same określając zakres nauki. W Niemczech, Szwajcarii i Austrii prywatne firmy
pokrywają koszty szkoleń zawodowych, w Danii i Holandii to związki zawodowe i organizacje
pracodawców same sterują kształceniem do poszczególnych zawodów (m.in. tworząc fundusz
szkoleniowy).
Dobre praktyki zostały zaprezentowane również w ramach studium przypadku, które zamieszczono
w aneksie.
39
Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Raport z pilotażu zewnętrznego wsparcia szkół w zakresie
doradztwa edukacyjno- zawodowego, Warszawa 2012.
40
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie systemu kształcenia w zawodowego w Polsce, Warszawa 2011.
41
W. Wojciechowski, Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz
polskich i międzynarodowych badań empiryczny, Łódź 2011.
Strona | 64
4
Wnioski
Wyniki uzyskanych badań wskazują na niewystarczająco rozwiniętą współpracę szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami. Na poniższym
schemacie ujęto czynniki wpływające na zaistnienie takiej sytuacji oraz skutki tego zjawiska.
Schemat 5 Przyczyny i skutki słabo rozwiniętej współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami – drzewo problemów
Brak szkoleń dla nauczycieli
przeprowadzanych w siedzibie
pracodawców
Niska wiedza pracodawców odnośnie możliwości
współpracy ze szkołami
Brak korzystnych rozwiązań prawnych,
np. skomplikowane procedury refundacji
kosztów praktyk
Niewystarczający poziom wiedzy szkół na temat
możliwości i oczekiwań pracodawców
Niewystarczające zaangażowanie innych instytucji
w promowanie i pośredniczenie w nawiązywaniu
współpracy szkół z pracodawcami
Przyczyny
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wyników badań
Ograniczony wpływ potrzeb
lokalnych i regionalnych
pracodawców na tworzenie nowych
kierunków kształcenia zawodowego
Słabo rozwinięta
współpraca szkół
i placówek
kształcenia
zawodowego
z pracodawcami
Zbyt niskie umiejętności
praktyczne absolwentów szkół
zawodowych
Ograniczenie współpracy do
przyjmowania uczniów na
praktyki zawodowe
Niewystarczające wykorzystanie przez
szkoły wiedzy pracodawców odnośnie
sytuacji w branży celem m.in.
pozyskiwania nowych miejsc praktyk
Skutki
Strona | 65
Słabo rozwinięta współpraca pomiędzy szkołami a pracodawcami wynika ze zbyt małego
zaangażowania każdej ze stron oraz innych instytucji, które mogłyby pośredniczyć w promowaniu, czy
zawieraniu tej współpracy oraz świadczeniu usług doradczych podczas trwania współpracy.
Jako główny czynniki leżący po stronie szkół wskazano niewystarczający poziom wiedzy przedstawicieli
tych placówek odnośnie możliwości i potrzeb pracodawców, czy też niewystarczające reagowanie na
te potrzeby, co zostało szczegółowo omówione w rozdziale 3.4. Pracodawcy mają np. ograniczone
możliwości odnośnie ilości miejsc dla praktykantów. Odpowiednie rozłożenie w czasie zajęć
praktycznych, zwłaszcza w przypadku uczniów technikum, umożliwiłoby odbycie praktyk w zakładach
lokalnych przez większą ilość uczniów. Płynie stąd wniosek, że dyrektorzy szkół powinni posiadać
bardziej rozbudowaną wiedzę na temat sytuacji w branżach, w których mogą odbywać praktyki jego
uczniowie. Jedno ze źródeł tej wiedzy powinny stanowić badania m.in. prowadzone przez Wojewódzki
Urząd Pracy i Powiatowe Urzędy Pracy. W tym zakresie proponujemy również aktywność starostw
powiatowych, w zakresie prowadzenie rozmów z pracodawcami.
Pracodawcy województwa świętokrzyskiego nie wykazują zbyt dużej inicjatywy w podejmowaniu
współpracy ze szkołami zawodowymi oraz średnimi zawodowymi celem pozyskiwania praktykantów
i pracowników. Respondenci są raczej pozytywnie nastawieni na kształcenie uczniów szkół
zawodowych ich umiejętności praktycznych, ale nie widzą siebie w roli inicjatora tych działań. Ponadto
z wypowiedzi dyrektorów szkół wynika, że istnieje w ich okolicy dużo firm niezainteresowanych taką
współpracą. Wyniki badań wskazują, że jednym z powodów takiego stanowiska może być brak wiedzy
na temat korzyści wynikających z przygotowania przez nich potencjalnego pracownika do efektywnej
pracy w ich firmie.
Należy przeprowadzić kampanię informacyjną, skierowaną do pracodawców, opartą o doświadczenia
firm, które od lat podejmują w tym zakresie ścisłą współprace ze szkołami. Narzędziami kampanii
powinny być:
□
□
□
Bezpośrednie rozmowy wstępne przedstawicieli starostw ze związkami pracodawców,
z przedstawicielami dużych firm;
Bezpośrednie rozmowy szczegółowe dyrektorów szkół z potencjalnymi pracodawcami
chętnymi do podjęcia współpracy;
Włączanie pracodawców, z którymi już współpracują szkoły do tworzenia sieci pracodawców
przyjmujących praktykantów. Warto zwrócić uwagę, że jedną z korzyści dla pracodawców
byłaby możliwość wymiany informacji o praktykantach i stażystach w przypadku poszukiwania
pracownika.
Ograniczeniem w posyłaniu uczniów na praktyki są również zbyt wymagające przepisy prawne. Jednak
część przepisów odwołuje się wyłącznie do współpracy podejmowanej z ramienia szkoły. Warto zatem
namawiać uczniów na uczęszczanie na praktyki i staże podejmowane z pracodawcami na podstawie
umowy cywilnoprawnej (dotyczy uczniów powyżej 16 roku życia, raczej uczęszczających do
technikum). Szkoła natomiast, czy starostwo, mogliby pośredniczyć w tej współpracy, a nawet
proponować takie formy tym samym pracodawcom, u których odbywają się obowiązkowe praktyki
uczniów. Ogromną zaletą tego rozwiązania jest możliwość nawiązania stałej współpracy ucznia
z pracodawcą, co jest istotne dla uczniów technikum, których praktyki obowiązkowe wynoszą zaledwie
miesiąc w skali roku szkolnego.
Jak pokazano na powyższym wykresie, słabo rozwinięta współpraca szkół z pracodawcami skutkuje
wieloma negatywnymi zjawiskami zarówno dla szkoły, uczniów, jak również dla pracodawców, którzy
często mają problem ze znalezieniem odpowiedniego pracownika.
Należy zatem zadbać o intensywny rozwój tej współpracy.
Strona | 66
Schemat 6 Zasoby i efekty rozwoju szkół z pracodawcami – drzewo celów
Efekty
Pozyskanie informacji
o potencjalnych nowych
pracodawcach
zainteresowanych współpracą
Częstszy i bardziej
różnorodny kontakt
ucznia z pracodawcą
Szersze poznanie
potrzeb danej branży
Wzrost różnorodności
stosowanych form
współpracy
Zwiększenie prestiżu
szkoły wśród
pracodawców
Zwiększenie prestiżu
wśród potencjalnych
przyszłych uczniów
Istnienie na rynku lokalnym
instytucji, które mogą
wspierać współpracę
pomiędzy szkołą
a pracodawcą
Środki
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wyników badań
Więcej uczniów odbędzie
praktyki u pracodawców
(także w formie praktyk
nieobowiązkowych)
Zwiększenie atrakcyjności
danej placówki
Rozwój współpracy szkół i placówek kształcenia
zawodowego z pracodawcami
Środki finansowe
z Unii Europejskiej
Więcej uczniów
zapozna się ze
środowiskiem pracy
CEL
CEL
Zwiększenie przepływu
informacji pomiędzy
szkołą a pracodawcami
Możliwość pozyskania
bardziej szczegółowych
informacji odnośnie
potencjału i potrzeb
pracodawców w zakresie
współpracy ze szkołami
Lepsze dostosowanie
u uczniów umiejętności
praktycznych do wymogów
rynku pracy
Nabycie kompetencji
społecznych użytecznych
w życiu zawodowym
Świadomość
pracodawców, iż
praktykant to
potencjalny przyszły
pracownik
Przepisy prawa nie
doprecyzowują
wszystkich aspektów
współpracy szkół
z pracodawcami,
pozostawiając je do
decyzji konkretnej
placówki
Strona | 67
Podczas badania pojawiła się również propozycja ze strony pracodawców w zakresie nawiązywania
współpracy z więcej niż jedną placówką kształcenia. Warto zatem zastanowić się, czy omawiane
budowanie sieci współpracy, nie powinno obejmować również współpracy pomiędzy szkołami
kształcącymi w tych samych zawodach. Korzyściami takiej współpracy mogłyby być:
□
□
□
□
Wspólne organizowanie zagranicznych staży i wizyt studyjnych;
Wymiana informacji o nowinkach technologicznych pomiędzy nauczycielami tych szkół;
Wzajemne wizytowanie nauczycieli i uczniów, jeśli pracownie tych placówek posiadałyby
nowe, ciekawsze urządzenia (możliwość planowania zakupów w oparciu o współpracę
i wymianę);
Podejmowanie współpracy z tymi samymi pracodawcami, tworzenie wspólnej sieci kontaktów.
Strona | 68
Tabela 18 Tabela rekomendacji
Tytuł raportu
Ewaluacja działań
podejmowanych na
rzecz współpracy
przedsiębiorstw ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
Wniosek (wraz z nr
strony w raporcie, na
której został
opisany)
Istnieje dużo firm
niezainteresowanych
współpracą ze szkołami.
Wyniki badań wskazują,
że jednym z powodów
takiego stanowiska
może być brak wiedzy
na temat korzyści m.in.
wynikających z
przygotowania
potencjalnego
pracownika do
efektywnej pracy w ich
firmie.
Rekomendacja
Wzbudzenie
zainteresowania firm
współpracą ze szkołami
poprzez wskazanie im
zalet i korzyści
przyjmowania uczniów
szkół zawodowych na
praktyki i staże
zawodowe.
Adresat
rekomendacji
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Proponowany sposób wdrożenia
Należy przeprowadzić kampanię informacyjną (np. w
ramach projektów informacyjno-promocyjnych),
skierowaną do pracodawców, podmiotów zrzeszających i
współpracujących z pracodawcami i przedsiębiorcami
opartą o dotychczasowe doświadczenia firm, w zakresie
współpracy ze szkołami. Narzędziami kampanii powinny
być:
Termin
realizacji
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
□ Narzędzia kierowane bezpośrednio do pracodawców,
– projekty finansowane ze środków Unii Europejskiej
–spotkania w powiatach m.in. w formie warsztatów,
konferencje, broszury informacyjne;
□ Włączanie pracodawców, z którymi już współpracują
szkoły do tworzenia sieci współpracy pracodawców ze
szkołami.
Wniosek zawarty na
stronach 14-16.
Umożliwienie pracodawcom realizacji projektów
infrastrukturalnych połączonych ze stażami lub
praktykami zawodowymi organizowanymi zgodnie z
obowiązującymi przepisami.
W ramach projektu dopuszczenie możliwości otrzymania
przez pracodawców refundacji części kosztów związanych
z zatrudnieniem ucznia po odbytym stażu lub praktyce
zawodowej (lub absolwenta, który w momencie
rozpoczęcia projektu był jeszcze uczniem danej placówki).
Ewaluacja działań
podejmowanych na
rzecz współpracy
przedsiębiorstw ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
Ograniczeniem w
praktycznej nauce
zawodu jest zbyt mały
wymiar czasu praktyk w
technikum.
Wniosek zawarty na
Zachęcanie uczniów do
uczestniczenia w
dodatkowych
praktykach i stażach
zawodowych
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Staże i praktyki realizowane w ramach projektu, nie mogą
być traktowane jako obowiązkowe (wynikające z
przepisów prawnych regulujących kształcenie zawodowe).
Powinny pełnić formę dodatkowych staży/praktyk. IP
powinna taki zapis zamieścić w odpowiednich kryteriach
wyboru projektu,
Dodatkowo w ramach wdrażania tej rekomendacji IP przy
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
Strona | 69
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
stronach 41 i 58.
wyborze projektów powinna przyznawać dodatkowe
punkty za:
Ewaluacja
działań
podejmowanych
na
rzecz
współpracy
przedsiębiorstw
ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
Istnieje tendencja do
realizowania
odwróconego
(nieprawidłowego)
modelu dopasowywania
oferty kształcenia do
potrzeb rynku pracy.
Bardzo duże znaczenie,
w
jakim
kierunku
kształci
szkoła
ma
popularność
tego
zawodu wśród uczniów i
absolwentów
gimnazjum.
□ Objęcie dodatkową praktyką/stażem u pracodawcy
min. 30% uczniów uczestniczących w projekcie
□ Projekt powinien zakładać możliwość odbycia stażu
absolwenckiego przeznaczonego dla uczniów
ostatnich klas.
Wniosek zawarty
stronach 38, 47-48.
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Przeznaczenie środków finansowych na projekty związane
z doradztwem zawodowym oraz promowanie szkół
zawodowych w gimnazjach. Przyznawanie dodatkowych
punktów za realizację następujących działań:
Rozszerzanie
zakresu
współpracy
pomiędzy
szkołami zawodowymi,
a pracodawcami.
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Przyznawania dodatkowych punktów dla projektów, które
przewidują co najmniej 3 różnorodne formy współpracy z
pracodawcami np. praktyki dla uczniów, staże dla
nauczycieli, opracowanie programu praktyk z udziałem
pracodawców. Beneficjentami w tych projektach mogą
być pracodawcy, szkoły, zrzeszenia pracodawców.
□
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
promowanie w gimnazjach zawodów deficytowych
dla regionu przez doradców zawodowych .
Przedstawienie uczniom specyfiki zawodu oraz jego
zalet, wizyty gimnazjalistów w pracowniach
szkolnych itp.
na
Ewaluacja
działań
podejmowanych
na
rzecz
współpracy
przedsiębiorstw
ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
Funkcjonowanie
istniejącego
mało
skutecznego
systemu
współpracy
pomiędzy
szkołami
a
pracodawcami
ograniczającego
się
głównie
do
organizowania praktyk
zawodowych.
Ewaluacja
działań
podejmowanych
na
Szkoły
działań
Wniosek zawarty
stronach 15-16.
Przełamanie
obecnie
funkcjonującego modelu
dopasowywania oferty
kształcenia do potrzeb
rynku pracy.
na
nie
realizują
prowadzących
Włączenie nauczycieli w
system staży i praktyk
Instytucja
Pośrednicząca
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
Stworzenie w ramach projektu możliwości dodatkowego
wynagradzania pracodawców w ramach prowadzonych na
terenie ich zakładu pracy wizyt studyjnych (poprzez
oddelegowanie pracownika w celu opieki nad
uczestnikami wizyty studyjnej.
Umożliwienie nauczycielom kształcenia zawodowego
podnoszenia kwalifikacji poprzez praktyczny udział w
Przyszła
perspektywa
Strona | 70
rzecz
współpracy
przedsiębiorstw
ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
do
podnoszenia
kompetencji nauczycieli
kształcących
w
zawodzie, w zakresie
nowoczesnych
rozwiązań branżowych.
Ewaluacja
działań
podejmowanych
na
rzecz
współpracy
przedsiębiorstw
ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
Pracodawcy
obawiają
się
zatrudniać
stażystów/
praktykantów, z uwagi
na brak praktycznych
umiejętności
obsługi
urządzeń.
Wniosek zawarty
stronie 36.
Ewaluacja działań
podejmowanych na
rzecz współpracy
przedsiębiorstw ze
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego w ramach
realizacji projektów PO
KL w województwie
świętokrzyskim
działaniach
organizowanych
przez
pracodawców
związanych ze stażami/praktykami zawodowymi.
programowa
2014-2020
Dwuetapowe
prowadzenie
praktyk
zawodowych, gdzie w
fazie
początkowej
pracodawcy
przeprowadzaliby
szkolenie dla uczniów, a
dopiero w drugim etapie
uczniowie
uczestniczyliby
w
stażach w zakładach
pracy.
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Promowanie w projektach dwuetapowego prowadzenia
staży/praktyk zawodowych, gdzie w fazie początkowej
pracodawcy przeprowadzaliby szkolenie dla uczniów w
formie wykładów, pokazów dot. zadań, wykonywanych w
ramach
zadań
statutowych
firm/przedsiębiorstw.
Alternatywnym
rozwiązaniem
jest
współpraca
pracodawców z nauczycielami, którzy mogliby odbyć kurs
w zakładzie pracy, a następnie przystosować uczniów do
odbywania praktyk. Istnieje możliwość przyznania
dodatku finansowego ramach projektu dla pracodawców.
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
Stworzenie internetowej
platformy wymiany
informacji łączącej
szkoły, uczniów,
pracodawców oraz inne
podmioty związane z
rynkiem pracy
(starostwa powiatowe,
związki pracodawców
Instytucja
Pośrednicząca
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
Beneficjentami mogą
i pracodawcy,dopuszcza
partnerstwa.
być
się
zarówno szkoły jak
również
możliwość
na
Niewystarczająca
intensywność wymiany
informacji i współpracy
pomiędzy
pracodawcami, a
szkołami i placówkami
kształcenia
zawodowego.
Wniosek zawarty na
dla projektów
realizowanych
w perspektywie
finansowej
2014-2020
na
Jest to pogląd zbieżny
z propozycjami
dyrektorów
odnośnie
dwuetapowych praktyk,
gdzie
w
fazie
początkowej
pracodawcy
przeprowadzaliby
szkolenie dla uczniów.
Wniosek zawarty
stronie 40.
zawodowych
u
pracodawców
oraz
aktualizacja ich wiedzy
zawodowej.
Finansowanie w ramach nowej perspektywy tworzenia
i funkcjonowania platformy wymiany informacji pomiędzy
szkołami, a pracodawcami – projekt systemowy.
Platforma powinna mieć kilka poziomów logowania.
□ Uczeń logując się na platformę powinien mieć
możliwość stworzenia własnego portfolio, które będzie
zawierało informacje o jego wykształceniu, zawodzie,
w którym się kształci, wcześniejszych
doświadczeniach zawodowych, terminie, w którym
Przyszła
perspektywa
programowa
2014-2020
Strona | 71
w kontekście realizacji
przyszłej perspektywy
finansowej 2014-2020
stronie 15-16 oraz 47.
itd.).
mógłby podjąć praktykę/staż oraz preferowanym
czasie trwania tej praktyki. Powinien także mieć
możliwość wglądu do bazy ofert pracodawców, a
także otrzymywać indywidualne informacje o nowych
ofertach praktyk związanych z jego zawodem.
□ Szkoła powinna mieć możliwość publikowania planów
nauczania, programów nauczania /praktyk, do których
pracodawcy będą mogli zgłaszać swoje
uwagi/propozycje zmian. Dodatkowo dzięki platformie
możliwe powinno być zamieszczenie przez szkołę
ofert praktyk dla nauczyli zawodu (w jakim zakresie
takie praktyki powinny się odbyć, kiedy, jak długo i ilu
nauczycieli jest chętnych do podjęcia praktyki/stażu).
□ Jako element platformy kontaktów (omówionej w
innej rekomendacji) oraz portfolio szkoły konieczne
jest ukazywanie nauczycieli jako jednego z
podstawowego potencjału szkoły. Element ten
powinien zmotywować szkoły do dbanie o kwalifikacje
zatrudnianej kadry.
□ Pracodawca powinien mieć możliwość zamieszczania
ofert praktyk i pracy dla uczniów i nauczycieli zawodu,
(z takimi informacjami jak miejsce praktyki,
podstawowe umiejętności, które nabędzie uczeń, ilość
wolnych miejsc, preferowany czas trwania oraz
termin, w jakim mogą być realizowane) oraz
przeglądania bazy uczniów.
□ Platforma powinna oferować także możliwość
przeglądania i opiniowania zamieszczonych
programów nauczania/programów praktyk oraz
analogicznie do bazy uczniów możliwość zapoznania
się z ofertą nauczycieli, którzy mogą odbyć
szkolenie/praktykę (pracodawca podawałby także
informacje odnośnie ilości wolnych miejsc dla
nauczycieli na szkolenia/praktyki).
Strona | 72
5
Aneksy
w tym załączniki przedstawiające zestawienie danych ilościowych oraz transkrypcje wywiadów
jakościowych oraz zastosowane narzędzia badawcze (m.in. kwestionariusze i scenariusze wywiadów,
formatki do analizy danych ilościowych), listę analizowanych dokumentów, wykorzystane źródło;
5.1 Zawody nadwyżkowe i deficytowe
Tabela 19 Zawody nadwyżkowe i deficytowe w poszczególnych powiatach województwa
świętokrzyskiego
Zawody, na które jest największe zapotrzebowanie
Starostwa
powiatowe
buski
Urzędy pracy
Kierowca c + e
Zawody, w których zarejestrowana
jest największa liczba bezrobotnych
Sprzedawca
Mechanik pojazdów
samochodowych
Pracownik biurowy
Ekonomista
Robotnik budowlany (murarz,
tynkarz, technolog robót
wykończeniowych)
Sprzedawca
Kucharz
Ślusarz
Pracownik usług gastronomicznych
(kucharz, kelner, barman, pomoc
kuchenna)
jędrzejowski
kazimierski
Robotnik gospodarczy
Sprzedawca
Technik prac biurowych
Technik ekonomista
Sprzedawca
Ślusarz
Technik administracji
Ekonomista
Mechanik pojazdów
samochodowych
Murarz
Technik prac biurowych
Technik ekonomista
Robotnik gospodarczy
Sprzedawca
Technik administracji
Technik mechanik
Pracownik ochrony fizycznej bez
licencji
Technik informacji
Ślusarz
Magazynier
kielecki
konecki
opatowski
Robotnik gospodarczy
Sprzedawca
Sprzedawca
Technik ekonomista
Technik prac biurowych
Murarz
Rzeźnik – wędliniarz
Ślusarz
Pozostali pracownicy obsługi
biurowej
kucharz
Formierz odlewnik
Budowlane
Szwaczka
Sprzątaczka, pracownik fizyczny
Ślusarz, tokarz
Pracownik biurowy
Kierowca c + e
Fizjoterapeuta
Mechanik pojazdów
samochodowych
Nauczyciel wychowawca, opiekun
osób
Sprzedawca / kasjer handlowy
Ślusarz
Pomoc kuchenna
Sprzedawca
Robotnik budowlany
Szwaczka
Mechanik samochodów osobowych
Krawiec
Piekarz
Technik mechanik
Strona | 73
ostrowiecki
pińczowski
Szwaczka
Sprzedawca
Spawacz
Technik administracji
Robotnik budowlany
Robotnik gospodarczy
Kucharz
Szwaczka
Sprzedawca
Ślusarz
Przedstawiciel handlowy
Sprzedawca
Sprzedawca
Robotnik gospodarczy
Magazynier
Robotnik pomocniczy w przemyśle
przetwórczym
Robotnik budowlany (murarz,
brukarz)
sandomierski
Robotnik budowlany
Spawacz
Ślusarz
Pracownicy prac dorywczych w
przemyśle przetwórczym
Ślusarz
Operatorzy urządzeń przemysłu
szklarskiego
Sprzedawcy i kasjerzy
Kierowcy samochodów osobowych i
ciężarowych
Technik ekonomista
Sprzedawca
Specjalista administracji publicznej
Technik mechanik
Kelnerzy i barmani
skarżyski
starachowicki
staszowski
Robotnik gospodarczy
Sprzedawca
Technik prac biurowych
Technik mechanik
Opiekunka domowa
Technik ekonomista
Robotnik drogowy
Ekonomista
Sortowacz
Tokarz w metalu
Kierowca samochodu ciężarowego
Spawacz
Pracownik budowlany
Technik ekonomista
Sprzedawca
Szklarz
Szwaczka
Robotnik budowlany
Spawacz
Murarz
Sprzedawca
Sprzedawca
Kucharz
Technik ekonomista
Kierowca samochodu
Pedagog
Operator ciężkiego sprzętu
budowlanego ( koparki, walce,
dźwigi)
Krawiec
Ślusarz
Hutnik szkła
włoszczowski
Odmowa uczestnictwa w badaniu
Odmowa uczestnictwa w badaniu
Źródło: opracowane na podstawie badania CAWI z przedstawicielami powiatowych urzędów pracy
Tabela 20 Deklaracje przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie zawodów,
w jakich najczęściej poszukują pracowników
Miejsce siedziby
placówki
Nazwa zawodu (w nawiasach podano liczbę placówek, które
wskazały zawód, brak liczby oznacza jedno wskazanie)
Górno
cieśla
elektryk
hydraulik
ochroniarz
Kielce
spawacz (4)
murarz (3)
ślusarz (3)
kucharz (2)
technolog (2)
sprzątaczka (2)
dekarz
doradca ds.
odszkodowań
Strona | 74
doradca
finansowy
elektryk
handlowiec
informatyk
kadra
kierownicza
konstruktor
operator koparek
operator maszyn
operator suwnic
operator wózków
widłowych
rehabilitant
stolarz
Morawica
operator koparek
spawacz
ślusarz
Ostrowiec Świętokrzyski
handlowiec
operator
obrabiarek
programista
Sędziszów
obróbka CNC
spawacz
ślusarz
kierownik
konserwator
ochrona
operator CNC
menager
sprzątaczka
elektronik(2)
mechanik
technik
automatyki
Skarżysko Kamienna
Starachowice
technik robotyki
Pytanie wielokrotnego wyboru. Wyeliminowano zawody poszukiwane do pracy za granicami kraju.
Źródło: Opracowane na podstawie badania PAPI z przedstawicielami agencji pośrednictwa pracy
5.2 Studia przypadków
5.2.1 Studium przypadku - Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach
Nazwa szkoły
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach
Adres Ul. Zagórska 14
25-355 Kielce
Dane kontaktowe:
tel. 41 344-77-69/ 344-34-47
fax: 41 3682456
e-mail: [email protected]
www: http://www.zsps.edu.pl
Opis placówki i jej otoczenia
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach jest największą szkołą zawodową w regionie.
W skład placówki wchodzą Technikum nr 3 oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 3, w których
młodzież z Kielc i okolicznych miejscowości kształci się od ponad 50 lat.
Kielce to miasto położone w południowej części centralnej polski, stolica województwa
świętokrzyskiego. Stanowi regionalny ośrodek gospodarczy, turystyczny oraz wystawienniczohandlowy. Pod koniec 2011 roku mieszkało w Kielcach 201 815 osób. Kielce, jako miasto na prawach
powiatu, jest także organem prowadzącym dla 26 szkół ponadgimnazjalnych, w tym:
□
□
□
10 liceów ogólnokształcących,
1 liceum profilowanego,
8 techników,
Strona | 75
□
□
□
technikum uzupełniającego,
szkoły policealnej,
5 zasadniczych szkół zawodowych.
Aktualnie 48% uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczy się w liceach ogólnokształcących, 43%
w technikach, 8% w szkołach zawodowych, 1% w liceum profilowanym.
Na terenie Miasta Kielce oprócz szkół publicznych istnieje również sieć szkół prowadzonych przez inne
podmioty niż jednostka samorządu terytorialnego. W roku szkolnym 2011/2012 dotowanych jest
91 podmiotów, w tym 17 szkół ponadgimnazjalnych młodzieżowych różnego typu (bez szkół
policealnych), w których uczy się 2 111 uczniów.42
Kierunki kształcenia
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach oferuje uczniom pięć kierunków kształcenia:
□
□
□
□
□
technik żywienia i usług gastronomicznych,
kelner,
technik technologii żywności,
kucharz,
cukiernik.
Trzy pierwsze realizowane są w formie
w formie zasadniczej szkoły zawodowej.
nauczania
technicznego,
a
dwa
ostatnie
-
Uczniowie technikum w trackie 4 lat nauki uczestniczą w szeregu zajęć o charakterze
ogólnokształcącym i zawodowym (zajęcia teoretyczne, praktyczne oraz praktyki zawodowe). Biorą
udział w kursach dwóch języków obcych – angielskiego i niemieckiego, przy czym jednego z nich uczą
się w wymiarze rozszerzonym, a drugiego – w podstawowym. Absolwenci technikum, mogą podjąć
pracę w zakładach gastronomicznych typu otwartego takich, jak restauracje, hotele, kawiarnie,
a także prowadzić własną działalność gospodarczą lub kontynuować naukę na wybranych kierunkach
studiów.
Uczniowie uczęszczający do Zasadniczej Szkoły Zawodowej w ramach ZSPS mają możliwość
uzyskania tytułu zawodowego kucharza i cukiernika. Nauka trwa w tym wypadku krócej, bo 3 lata.
Program dydaktyczny obejmuje jednak zarówno przedmioty ogólnokształcące, jak i zawodowe, a także
kurs języka angielskiego oraz zajęcia praktyczne. Absolwenci ZSZ mogą podjąć pracę we wszystkich
typach zakładów gastronomicznych, a także kontynuować naukę i uzyskać wykształcenie średnie oraz
- po potwierdzeniu kwalifikacji usługowych - zdobyć zawód technika żywienia i usług
gastronomicznych.
Adekwatność kształcenia do potrzeb rynku pracy
Największą
popularnością
w
w Kielcach takie kierunki, jak:
□
□
□
□
□
□
zakresie
kształcenia
technicznego
od
lat
cieszą
ekonomista,
informatyk,
technik żywienia i gospodarstwa domowego,
technik organizacji usług gastronomicznych,
kelner,
technik technologii żywności.
Ciągle jednak kształcenie techniczne i zawodowe nie jest tak popularne, jak kształcenie ogólne.
42
J. Kamińska, Zarządzanie siecią szkół ponadgimnazjalnych w Kielcach, Warszawa 2012, s. 3-4.
się
Strona | 76
W ostatnich latach zaistniały zmiany w kierunkach kształcenia, nie udało się utrzymać zainteresowania
uczniów zawodem technik agrobiznesu (ostatni raz taka klasa powstała w roku szkolnym 2007/2008).
Trudno także znaleźć chętnych do podjęcia nauki w obszarach związanych z budownictwem,
technologią drewna, czy odzieży. Mimo dobrej bazy dydaktycznej słabnie zainteresowanie poligrafiką,
jednak w tym wypadku technika procesów drukarskich zastępuje technik cyfrowych procesów
graficznych.
W zasadniczych szkołach zawodowych utworzenie pełnych, jednozawodowych klas stanowi zazwyczaj
duży problem. Niewiele oddziałów powstawało w początkowym etapie rekrutacji, znaczna grupa
uczniów przyjmowana była do tych szkół podczas rekrutacji uzupełniającej.
Nie brakowało natomiast chętnych do nauki w zawodach gastronomicznych – kucharz, cukiernik,
piekarz. Pełne oddziały powstawały także w klasach kształcących fryzjerów, murarzy,
elektromechaników pojazdów samochodowych i mechaników pojazdów samochodowych. Pozostałe
kierunki funkcjonowały, jako grupy w klasach dwu lub wielozawodowych.43
Z danych Powiatowego Urzędu Pracy w Kielcach uzyskanych za pośrednictwem ankiety CAWI wynika,
że w powiecie aktualnie najbardziej brakuje osób wykonujących takie zawody jak:
□
robotnik gospodarczy,
□
sprzedawca,
□
technik prac biurowych,
□
rzeźnik – wędliniarz,
□
inni pracownicy obsługi biurowej.
Jednocześnie najwięcej zarejestrowanych osób bezrobotnych to osoby wykonujące zawód:
□
sprzedawcy,
□
technika ekonomisty,
□
murarza,
□
ślusarza,
□
kucharza.
W kontekście tych informacji można powiedzieć, że ZSPS nie kształci uczniów
w kierunkach wskazanych przez lokalny Urząd Pracy, jako najbardziej niedoreprezentowane.
Jednak w świetle coraz powszechniej deklarowanego zapotrzebowania na wykwalifikowanych
pracowników zawodowych w kraju i poza jego granicami, nie można z pewnością powiedzieć, że
kierunki kształcenia proponowane w ZSPS całkowicie rozmijają się z wymaganiami rynku pracy. Taką
– raczej pozytywną interpretację - może potwierdzać fakt, iż odsetek absolwentów zasadniczych szkół
zawodowych, techników, liceów profilowanych oraz placówek kształcenia zawodowego nie przekracza
- dla każdej z tych kategorii osobno - 10% wszystkich bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym
Urzędzie Pracy w Kielcach. Także średni czas, który mija od ukończenia szkoły do podjęcia pracy przez
absolwentów wymienionych rodzajów kształcenia zawodowego jest stosunkowo krótki i waha się od
miesiąca do maksymalnie 9 miesięcy.
Należy zatem zdawać sobie sprawę, że lista zawodów nadwyżkowych i deficytowych publikowana
przez Powiatowy Urząd Pracy nie jest wystarczającym źródłem informacji o zapotrzebowaniu na
pracowników. Starostwa w porozumieniu ze szkołami powinny także w inny sposób diagnozować
zapotrzebowanie pracodawców na zawody. Do współpracy w tym zakresie powinny zostać włączone
43
J. Kamińska, Zarządzanie siecią szkół ponadgimnazjalnych w Kielcach, Warszawa 2012, s. 7.
Strona | 77
Powiatowe Urzędy Pracy oraz Wojewódzki Urząd Pracy.
Na podstawie wyników ankiety zrealizowanej w Powiatowym Urzędzie Pracy można powiedzieć, że
pracodawcy chętnie zatrudniają absolwentów różnych typów szkół zawodowych. Największe
wyzwania, które czekają przed uczniami kształcącymi się w tego typu placówkach wynikają z braku ich
kompetencji w zakresie wiedzy teoretycznej, nawiązywaniu relacji z innymi pracownikami,
redagowaniu atrakcyjnego CV, odpowiedniego zachowania w czasie rozmowy rekrutacyjnej.
Opinie te potwierdzają zatem wyniki badań dla całego województwa, mówiące o dużych brakach
w społecznych kompetencjach uczniów szkół zawodowych.
Należy zatem w dalszym ciągu zwiększać liczbę działań w szkole, podczas których uczniowie
nabywają kompetencji społecznych. Już sam fakt uczęszczania do szkoły, do klasy wiąże się
z wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi, natomiast zadaniem placówki powinno być
ukierunkowanie tych zachowań; wskazywanie i uczenie cech wymaganych przez pracodawców, jak
umiejętność pracy w grupie, umiejętność właściwego zachowania się, przestrzeganie zasad zależności
wynikających ze struktury organizacji.
Opis projektu, który jest realizowany przez szkołę w ramach Działania 9.2 PO KL
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach uczestniczył w realizacji projektu „Dostosowanie
kompetencji zawodowych przyszłych absolwentów do potrzeb rynku pracy”, który był realizowany
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji
w regionach, Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego. Realizację
projektu rozpoczęto 2 stycznia 2012 roku. Został on zakończony 31 sierpnia 2013 roku. Wzięło w nim
udział 214 osób.
Projekt powstał z myślą o uczniach 3 i 4 klasy technikum, stojących u progu swojej kariery
zawodowej. Stanowił wyraz przekonania o potrzebie wprowadzenia zmian w systemie kształcenia
zawodowego. Intencją projektu było podniesienie jakości kształcenia oferowanego przez ZSPS, tak, by
spełniało ono swoje zadania, między innymi przygotowywało absolwentów do skutecznego podjęcia
aktywności zawodowej na nowoczesnym i zmieniającym się rynku pracy. Projekt - poprzez realizację
działań promocyjnych, przyczynił się także do zmiany stereotypowego i niestety ciągle jeszcze
w większości negatywnego wizerunku kształcenia zawodowego.44
Jak pokazują wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku, w końcu listopada 2011 r.
w urzędach pracy w całej Polsce zarejestrowanych było 730,7 tys. bezrobotnych do 30 roku życia
i stanowili oni ponad 38% ogółu bezrobotnych. Zatem blisko czterech na dziesięciu bezrobotnych
miało mniej niż 30 lat.
Młodzież uczestnicząca w programie w większości pochodzi z terenów wiejskich, często z rodzin
niepełnych lub dysfunkcyjnych. Ich status finansowych w dużej mierze ograniczał do tej pory ich
możliwość uczestniczenia w płatnych zajęciach dodatkowych, które mogłyby podnieść ich kwalifikacje
i rozwinąć umiejętności przydatne w poszukiwaniu zatrudnienia. W efekcie czego po ukończeniu szkoły
często trudności emocjonalne, brak wiary w siebie i własne możliwości stawały im na przeszkodzie
w znalezieniu atrakcyjnej i satysfakcjonującej pracy.
44
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport z badania jakościowego wśród
ekspertów, Warszawa 2011.
Strona | 78
Z tego powodu projekt miał na celu podniesienie wśród uczniów - poza umiejętnościami zawodowymi
- poziomu świadomości związanej z koniecznością ciągłego doskonalenia umiejętności zawodowych,
a także zaoferować im konkretną pomoc w identyfikowaniu czynników decydujących o sukcesie
w szukaniu pracy, dodać pewności siebie i doprowadzić do wzrostu ich samooceny i motywacji do
dalszej nauki oraz pracy, poprawić umiejętności komunikacyjne, rozwinąć umiejętność pracy
zespołowej, zdolność posługiwania się technologią informatyczną i zawodowym językiem obcym.
W ramach projektu realizowano zajęcia zgrupowane w 3 bloki tematyczne:
□
blok gastronomiczny (648 godzin zajęć),
□
blok informatyczno-językowy (240 godzin zajęć),
□
blok mieszany (106 godzin zajęć).
Współpraca z pracodawcami w ramach projektu
W ramach wyżej opisanego projektu ZSPS podejmowała współpracę z lokalnymi pracodawcami. Celem
takiego działania było umożliwienie uczniom odbycia staży w zakładach gastronomicznych. W efekcie
udało
się
skierować
ok.
10%
wszystkich
uczniów
technikum
uczestniczących
w projekcie do odbycia staży zawodowych w wymiarze 30 godzin w semestrze.
Przedstawiciele szkoły nawiązywali kontakt z przedsiębiorcami w sposób bezpośredni. Nie korzystali
w tym zakresie ze wsparcia innych podmiotów ze środowiska oświatowego ani z otoczenia biznesu.
Wydaje się znamienne, że dyrektor placówki nie był w stanie wymienić instytucji, które mogłyby taką
współpracę ułatwić. Także po naprowadzeniu go przez badacza na kategorie takie, jak instytucie
branżowe, rzemieślnicze, stowarzyszenia przedsiębiorców i klastry, jedynym punktem odniesienia
pozostawał dla niego cech rzemieślniczy. Ale i tutaj badany miał wątpliwości, czy pomógłby on
w nawiązaniu współpracy z przedsiębiorcami.
Jak wynika z ankiety realizowanej w Starostwie Powiatowym, pracodawcy nie są zainteresowani
podejmowaniem współpracy ze szkołami. Brakuje też podmiotów, które pośredniczyłyby w tym
kontakcie i przekonały obie strony o jego wartości.
Ciekawym pomysłem jest praktyka realizowana z powodzeniem w kilku innych miastach – współpraca
szkół zawodowych ze szkołami wyższymi w zakresie np. prowadzenie klas pod patronatem danej
uczelni. To z jednej strony podnosi prestiż nauczania zawodowego, z drugiej pomaga uczniom
w kontynuacji nauki na wyższym poziomie i w znalezieniu atrakcyjnej pracy. Może też zachęcić
pracodawcę do podjęcia współpracy, dzięki podnoszeniu prestiżu szkoły, a także może łatwiej
przyciągać uwagę większych zakładów pracy, współpracujących do tej pory wyłącznie ze szkołą
wyższą.
Jeśli chodzi o zakres preferowanej współpracy, to wymienione przez badanego zostały głównie
zakłady
gastronomiczne
wysokiej
klasy,
poradnie
dietetyczne
przy
szpitalach
i przychodniach lekarskich, a także inne zakłady wpisujące się w kierunki kształcenia prowadzone
przez szkołę.
Być może warto byłoby poznać potrzeby innych, prężnie działających firm, które zaproponowałyby
np. praktyki zawodowe innego rodzaju, a także otworzyć się na kontakt z firmami zagranicznymi.
Dyrektorzy szkół mogą nie zdawać sobie sprawy w potencjału lokalnego i regionalnego rynku pracy,
dlatego starostwo powinno wspomóc ich w poszukiwaniu miejsc staży i praktyk, poprzez kontakt
z cechami rzemieślniczymi, powiatowymi urzędami pracy, innymi szkołami organizującymi staże
zagraniczne.
Strona | 79
Badany zwracał także uwagę na konieczność zapewniania wysokiej jakości kształcenia. Przede
wszystkim opiekun praktyk musi mieć wykształcenie pedagogiczne (minimum kurs pedagogiczny), tak,
jak nauczyciel oraz kilkuletnie doświadczenie zawodowe. Sami nauczyciele nie są zaangażowani w te
formy kształcenia – jak tłumaczy respondent – z uwagi na ich praktyczny charakter. Kierownik
szkolenia praktycznego jest za to odpowiedzialny za jego przebieg.
Posiadanie przygotowania pedagogicznego przez opiekuna praktyk jest wymogiem, który wielu
pracodawcom trudno jest spełnić. W tym zakresie powinny zostać dokonane zmiany, oparte
o większą współpracę szkoły z pracodawcą. Rekomendujemy w tym zakresie dwa rozwiązania:
Organizowanie kursów pedagogicznych dla pracodawców w ramach PO KL, przez uczelnie, z którymi
szkoła podejmuje współpracę itp. pod warunkiem zadeklarowania przez pracodawcę przyjęcia
określonej liczby praktykantów;
Zwiększona kontrola ze strony szkoły nad uczniami, celem wyeliminowania konieczności posiadania
przygotowania pedagogicznego przez pracodawcę – zmiana legislacyjna.
Najwyżej ocenione przez badanego były te efekty realizacji programu, które dostarczały uczniom
specjalistycznej wiedzy zawodowej, a więc staże i szkolenia zawodowe, a także nauka języków
obcych, profilowana w kierunku konkretnych zawodów. Co więcej kursy te były wcześniej
konsultowane z przedsiębiorcami w zakresie rzeczywistego zapotrzebowania na rynku pracy.
Korzyści z zawierania współpracy z przedsiębiorcami
Jak wynika z wypowiedzi dyrektora placówki, dzięki udziałowi w praktykach zawodowych, uczniowie
Zespołu Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach mieli szansę poszerzyć teoretyczne umiejętności,
które udało im się zdobyć w czasie zajęć lekcyjnych. Co istotniejsze, zyskali także nowe umiejętności
praktyczne, wypracowane w kontaktach z klientami, poznaniu specyfiki pracy w zawodzie oraz dzięki
pracy w grupie. Zyskali także konkretne informacje na temat tego, w jaki sposób może wyglądać ich
przyszła praca, jakie mają możliwości rozwoju i ścieżki kariery, a także, czego oczekują od nich
pracodawcy.
Zdaniem dyrektora placówki, na współpracy z pracodawcami zyskuje również kadra dydaktyczna.
Poznaje ona w sposób bezpośredni rzeczywiste (a nie tylko prognozowane i deklarowane) oczekiwania
pracodawców odnośnie tego, jakie umiejętności, wiadomości powinien posiadać absolwent szkoły
zawodowej.
Strona | 80
5.2.2 Studium przypadku – Zespół Szkół nr 4 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Nazwa szkoły:
Zespół Szkół nr 4 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Adres: ul. Mickiewicza 1
27-400 Ostrowiec Świętokrzyski
Dane kontaktowe: tel. 41 266 78 20
fax 41 266 78 10
e – mail: [email protected]
www: http://www.zs4ostrowiec.pl
Opis placówki i jej otoczenia
W skład Zespołu Szkół nr 4 w Ostrowcu Świętokrzyskim wchodzą: Technikum nr 4 oraz Szkoła
Zawodowa nr 4.
Ostrowiec Świętokrzyski to miasto powiatowe, według danych GUS z 2009 zamieszkiwane przez
73 369 osób45. Stanowi ośrodek gałęzi przemysłu reprezentowanych przez: hutę żelaza i zakład
metalurgiczny, zakłady materiałów ogniotrwałych, odzieżowe, spożywcze, przemysł chemiczny,
poligraficzny i drzewny.
Gmina Ostrowiec Świętokrzyski jest siedzibą 9 szkół ponadgimnazjalnych:
□
5 zespołów szkół,
□
3 liceów ogólnokształcących
□
Centrum Szkolenia Ustawicznego.
Dodatkowo w Ostrowcu Świętokrzyskim funkcjonuje 5 szkół policealnych oraz 3 placówki opiekuńczowychowawcze.46
Kierunki kształcenia
Technikum kształci uczniów w następujących zawodach:
□
technik mechanik (specjalność: obsługa i naprawa pojazdów samochodowych),
□
technik mechanik (specjalność: operator obrabiarek skrawających),
□
technik pojazdów samochodowych,
□
technik usług fryzjerskich.
W ramach Zasadniczej Szkoły Zawodowej uczniowie mają możliwość kształcić się w 3 zawodach:
□
fryzjer,
□
elektromechanik pojazdów samochodowych,
□
mechanik pojazdów samochodowych.
Adekwatność kształcenia do potrzeb rynku pracy
W wyniku badania zrealizowanego w Powiatowym Urzędzie Pracy w Ostrowcu Świętokrzyskim, udało
się ustalić, że w powiecie brakuje specjalistów wykonujących następujące zawody:
45
Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, stan na 31 grudnia 2010.
Informacje
pochodzą
ze
strony
internetowej
Urzędu
Miasta
Ostrowiec
mieszkanca/edukacja/placowki-oswiatowe.html.
46
-
http://um.ostrowiec.pl/dla-
Strona | 81
□
szwaczka,
□
spawacz,
□
robotnik budowlany,
□
kucharz,
□
sprzedawca.
Z kolei najwięcej osób bezrobotnych reprezentuje takie zawody jak:
□
sprzedawca,
□
technik administracji,
□
robotnik gospodarczy,
□
szwaczka,
□
ślusarz.
Zespół Szkół nr 4, z jednej strony nie odpowiada na wskazane przez Urząd Pracy zapotrzebowanie na
określone zawody, ale z drugiej strony jego absolwenci nie reprezentują zawodów o najwyższym
poziomie bezrobocia. Wydaje się to tym bardziej istotne, że niektóre ze wskazanych w Urzędzie Pracy
zawodów przynależą do dwóch kategorii jednocześnie – tzn. reprezentanci tych zawodów są zarówno
najbardziej poszukiwani i przynależą do grupy 5 zawodów o największym poziomie bezrobocia.
Najkrócej, spośród tej grupy, pracy szukają absolwenci techników oraz liceów profilowanych – ok. 4-6
miesięcy. Najdłużej absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, zawodowych szkół policealnych
i placówek kształcenia zawodowego – ponad rok.
Pracodawcy najbardziej doceniają wcześniejsze doświadczenie zawodowe u absolwentów liceów
profilowanych i zawodowych szkół policealnych. Uczniowie techników i zasadniczych szkół
zawodowych bywają zatrudniani nawet bez wcześniejszego stażu zawodowego. W opinii pracowników
Urzędu, umiejętności i kwalifikacje absolwentów szkół zawodowych wchodzących na rynek pracy
odpowiadają potrzebom pracodawców.
Opis Projektu, który jest realizowany przez szkołę
Zespół Szkół nr 4 w Ostrowcu Świętokrzyskim prowadzi obecnie działania w ramach następujących
projektów europejskich:
□
Mechanik i elektromechanik zawody z przyszłością!
W ramach projektu realizowane są działania takie, jak przeprowadzenie Kursu Programowania
i Obsługi Obrabiarek Sterowanych Komputerem, skierowanego do 56 uczniów i zorganizowanie
20-godzinnych staży zawodowych u pracodawców.
□
Staż-praca-kariera!
Celem projektu jest rozwijanie kompetencji zawodowych uczniów klas III i IV Technikum,
osiągających wysokie wyniki w nauce zawodowych przedmiotów praktycznych i wspomaganie wzrostu
ich mobilności w warunkach rynku pracy. Uczestnicy projektu uczęszczają na warsztaty szkoleniowe
z pracodawcami z branży fryzjerskiej i mechaniki samochodowej. Biorą także udział w 70-godzinnych,
a więc stosunkowo intensywnych stażach zawodowych na lokalnym rynku pracy (w salonach
fryzjerskich i zakładach mechaniki samochodowej). Mogą także wyjechać na 80-godzinne staże
zawodowe w Niemczech (również w salonach fryzjerskich i zakładach mechaniki samochodowej).
Dodatkowo uczniowie uczestniczący w projekcie odbywają zajęcia w ramach działalności Szkolnego
Ośrodka Kariery. Mogą też liczyć na atrakcyjne świadczenia, w postaci: stypendium stażowych
Strona | 82
w wysokości 1.500,00 zł (płatnych w trzech ratach), materiałów szkoleniowo-piśmienniczych, odzieży
ochronnej, wyżywienia, ubezpieczenia, transportu i zakwaterowania w Niemczech.
□
Młodzi, zdolni, kreatywni!
Kolejny projekt realizowany przez ZS nr 4, skupia naszą uwagę w niniejszym studium w sposób
szczególny. Ma on bowiem na celu rozwój zawodowych uzdolnień fryzjerskich i mechanicznosamochodowych uczniów klas II-IV Technikum i II-III Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Projekt ma
również pomóc w pobudzeniu wzrostu mobilności absolwentów oraz ich komunikatywności
w warunkach europejskiego rynku pracy. W czasie trwania projektu, a więc w latach 2012-2014,
uczniowie już uczestniczą lub dopiero będą uczestniczyć w zajęciach takich, jak:
□
szkolenia fryzjerskie,
□
szkolenia charakteryzatorsko-wizażowe,
□
szkolenia mechaniczno-samochodowe,
□
kurs na prawo jazdy kategorii A lub B + E,
□
szkolenia doskonalące umiejętności praktyczne: komunikacja z klientem w salonie fryzjerskim,
komunikacja z klientem w salonie samochodowym,
□
warsztaty językowe: fryzjerstwo po angielsku/niemiecku, mechanika samochodowa po
angielsku/niemiecku (język do wyboru),
□
krajowe obozy zawodowo-językowe dla fryzjerek (teatry, pokaz mody, atelier fotograficzne),
□
szkolenia kształtujące postawy przedsiębiorcze: warsztaty z psychologiem, doradcą
zawodowym oraz doradcą Europejskich Służb Zatrudnienia, przeprowadzenie certyfikacji
kompetencji informatycznych ECCC–moduł branżowy: e-Marketing.
Dobrą praktyką, konieczną do propagowania wśród szkół kształcących zawodowo, jest dokonywane
przez analizowaną placówkę kompleksowego przygotowywania uczniów do wykonywania zawodu.
W ramach kształcenia uwzględnione zostały zarówno kompetencje techniczne związane z nauczanym
zawodem, elementy obsługi klienta, w tym umiejętność komunikacji w obcych językach, a także
dodatkowe umiejętności wymagane przez pracodawcę, jak prawo jazdy (konieczność dojazdu do
klienta). Posiadanie prawa jazdy zwiększa również mobilność uczniów.
Jak wyjaśniają władze placówki, uczniowie ZS nr 4 osiągają wysokie wyniki w kształceniu zawodowym,
nie mogą jednak w pełni rozwinąć swoich zdolności, ponieważ wsparcie, które otrzymują często nie w
pełni uwzględnia ich potrzeby rozwojowe. Napotykane są np. bariery związane ze środowiskiem
rodzinnym i społecznym uczniów. Program „Młodzi, zdolni, kreatywni!” stara się odpowiedzieć na te
wyzwania, a także na problemy związane z niską mobilnością zawodową i edukacyjną uczniów,
spowodowaną odbywaniem praktyk zawodowych wyłącznie w warsztatach szkolnych. Jak pokazują
analizy, obniżona mobilność uczniów przyczynia się do narastania bariery komunikacyjnej na osi
usługodawca-klient. Uczniowie w badaniu ankietowym przeprowadzonym w placówce w marcu 2012
roku deklarowali, że brakuje im dodatkowych zajęć pozalekcyjnych, wykraczających poza podstawowy
program nauczania. Co więcej ok. 70% z nich odczuwa lęk przed kontaktem z klientem, 60%, przed
niepowodzeniem w pracy, a 41% zmaga się z problemem niskiej samooceny. Zdaniem dyrekcji
placówki konieczna okazała się realizacja programu, który wspomógłby zdolną młodzież nie w sposób
doraźny, ale przez przemyślane, specjalistyczne i długotrwałe działania.
Bardzo istotnym działaniem ze strony szkół zawodowych jest równoległe kształtowanie u uczniów
kompetencji zawodowych oraz społecznych, związanych z uczonym zawodem. Zwłaszcza
w zasadniczych szkołach zawodowych, ze względu na specyfikę uczęszczających do nich uczniów,
Strona | 83
konieczne jest prowadzenie zajęć wzmacniających kapitał społeczny m.in. poczucie własnej wartości,
sprawczość, samoocenę.
Współpraca z pracodawcami w ramach projektu
W analizowanej placówce współpraca z pracodawcami przybiera najczęściej dwie formy: stażu
i praktyk zawodowych. Podejmowana jest głownie z lokalnymi przedsiębiorstwami, prowadzącymi
działalność o profilu fryzjerskim lub mechaniczno-samochodowym. Jednocześnie współpraca ta ma
charakter względnie stały – szkoła z niektórymi placówkami prowadzi współpracę nieprzerwanie od
kilku lub kilkunastu nawet lat.
Kierownictwo placówki kładzie nacisk na to, aby duża część zajęć praktycznych odbywała się
w warsztatach pozaszkolnych. Jak wynika z wywiadu preferowane przez szkołę byłyby takie formy
współpracy, gdyby pracodawcy mogli szkolić młodzież w swoim zakładzie (np. prowadzić warsztaty),
a dopiero później, młodzież uczestniczyłaby w praktykach, czy stażach przez nich organizowanych.
Uczniowie byliby od razu fachowo przygotowani do wykonywania prac zawodowych i gotowi do
podjęcia zatrudnienia, a to mogłoby zachęcić także pracodawców. Absolwentom placówki brakuje,
w opinii pracodawców, przede wszystkim stałego kontaktu z rynkiem pracy. Dostrzegają oni różnicę
pomiędzy uczniami, którzy mieli kontakt przez 3 lata nauki w zawodówce z rynkiem pracy, a uczniami
po technikum, gdzie tylko przez miesiąc byli na rynku pracy.
W opinii kierownictwa placówki, pracodawcy podejmujący z nią współpracę, najczęściej obawiają się
małego zaangażowania uczniów, podkreślają, że uczniowie w tej chwili często nie są chętni, żeby się
czegoś nauczyć. Pomysłem na rozwiązanie tego problemu ma być zacieśnienie współpracy między
szkołą, a pracodawcami, tak aby ci mogli się przekonać, że jest duża grupa uczniów, którzy chcą się
nauczyć zawodu.
Placówka podejmuje także współpracę z przedsiębiorcami w zakresie planowania kształcenia:
„Chcieliśmy wprowadzić od tego roku szkolnego, który za chwilę przed nami, nowy zawód
w porozumieniu z Powiatowym Urzędem Pracy – operator obrabiarek skrawających. Lokalni
pracodawcy zgłaszali zapotrzebowanie na pracowników posiadających takie kompetencje zawodowe.
Jednak kierunku nie udało się utworzyć, ponieważ było wystarczającej liczby kandydatów, mimo
ogromnej kampanii promującej ten kierunek w mediach lokalnych.” Wywiad z przedstawicielem szkoły
Inne działania placówki w zakresie współpracy z przedsiębiorcami
Szkoła podejmuje współpracę z pracodawcami także przy okazji realizacji dwóch innych projektów:
„Mechanik i elektromechanik zawody z przyszłością!” oraz „Staż-praca-kariera!”. Pierwszy z nich
oferuje uczniom odbycie 20-godzinnych staży zawodowych u pracodawców. Drugi – proponuje im
udział w warsztatach szkoleniowych z pracodawcami z branży fryzjerskiej i mechaniki samochodowej.
Uczniowie biorą także udział w 70-godzinnych stażach zawodowych (w salonach fryzjerskich
i zakładach mechaniki samochodowej), mają też możliwość wyjazdu na 80-godzinne staże zawodowe
w Niemczech (również w salonach fryzjerskich i zakładach mechaniki samochodowej).
Korzyści z zawierania współpracy z przedsiębiorcami
Jak wynika z raportu Ministerstwa Edukacji Narodowej, przedstawiciele pracodawców w Polsce
w większości nie przejawiają zainteresowania praktyczną nauką zawodu w formie przyjmowania
uczniów na praktyki i innego rodzaju zajęcia praktyczne lub nauczaniem przedmiotów zawodowych
w szkole. Uzasadniają to brakiem systemowych zachęt wobec nich, a przede wszystkim – przy
praktycznej nauce zawodu -brakiem ulg podatkowych, ułatwień prawnych i finansowych (np. brakiem
refundacji środków wydatkowanych na kształcenie w zawodzie, zarówno uczniów zasadniczych szkół
Strona | 84
zawodowych, jak i uczniów techników, którzy ukończyli 18 lat, nie są jeszcze wykwalifikowanymi
pracownikami, a powinni już być zatrudnieni, jako pełnoletni pracownicy). Pracodawcy nie są ponadto
chętni, aby oddelegować i opłacać osobę do opieki nad praktykantami. Oddelegowany do opieki
pracownik nie wykonuje wszystkich swoich obowiązków w wyznaczonym czasie, a jego ewentualny
dodatkowy czas pracy należy opłacić – to strata dla firmy. Jednocześnie szkoły nie mają możliwości
pełnej finansowej gratyfikacji dla takiego opiekuna.47
Jak wynika z wywiadu, inicjatywa w zakresie nawiązywania współpracy leży po stronie szkoły.
Pracodawcy są często zainteresowani, po wystosowaniu do nich pytania, jednak sami nigdy nie
zwracają się do szkół z prośba o współpracę.
Tymczasem korzyści, jakie wynoszą z tej współpracy uczniowie szkół zawodowych są bezcenne. Jak
wynika z wywiadu, uczeń, który zdobył praktyczne umiejętności pracując i ucząc się bezpośrednio
u przedsiębiorcy jest lepiej przygotowany do funkcjonowania na rynku pracy, jako absolwent.
„Jeżeli współpracujemy, tak to powinno działać, że wtedy jesteśmy bardziej atrakcyjni dla młodego
człowieka, który po gimnazjum wybiera szkołę zawodową, bo wie, że tutaj kończąc tą szkołę wychodzi
i ma duże prawdopodobieństwo, że dostanie pracę”. Wywiad z przedstawicielem szkoły
Zyskuje na tym także sama szkoła, która staje się atrakcyjniejsza pod względem swojej oferty
edukacyjnej.
5.2.3 Studium przypadku – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sędziszowie
Nazwa szkoły:
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sędziszowie
Adres: Ul. Przemysłowa 11
28-340 Sędziszów
Dane kontaktowe: tel./fax. (041) 38-11-770
e - mail: [email protected]
http://www.zspsedziszow.pvv.pl/
Opis placówki i jej otoczenia
Historia szkoły jest związana z powstaniem i rozwojem kolejnictwa na terenie Sędziszowa. W 1885 r.
oddano do użytku kolej iwanogrodzko-dąbrowską oraz stacje kolejową w Sędziszowie. Właśnie kolei
zawdzięcza Sędziszów swój pierwszy rozkwit. Od 1 września 1945 r. działa też trzyletnia Zasadnicza
Szkoła Kolejowa, której głównym zadaniem było kształcenie wykwalifikowanych robotników
kolejowych.
Wzorując się na tym rozwiązaniu warto podejmować współpracę z firmami np. za zasadzie tworzenia
kierunków zamawianych, kierunków związanych z zawodami, w jakich zatrudniają duże lokalne
i regionalne fabryki. Należy również śledzić wymagania, jakie firmy te stawiają pracownikom np.
znajomość języków obcych, specyficznego oprogramowania itd. i włączać naukę tych umiejętności do
programów nauczania lub organizować dodatkowe kursy dla uczniów w tych zakresach.
47
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport z badania jakościowego wśród
ekspertów, Warszawa 2011, s. 24.
Strona | 85
Obecnie w skład placówki wchodzą:
□
szkoły ponadgimnazjalne:
o Liceum Profilowane,
o Technikum,
o Zasadnicza Szkoła Zawodowa
□ Szkoła Policealna w systemie zaocznym.
Do ZSP uczęszcza chłopcy w sumie 200 uczniów (stan w 2009 roku), w tym 29 dziewcząt, co stanowi
15% ogółu. Większość uczniów zamieszkuje na terenie miasta Sędziszów oraz pobliskich wsi
z województwa świętokrzyskiego. Na przestrzeni trzech ostatnich lat nabór do klas pierwszych
przedstawiał się następująco:
□
□
□
2007/08 – 67 uczniów,
2008/09 – 46,
rok 2009/10 – 41 uczniów.
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych jest jedną z sześciu placówek oświatowych znajdujących się na
terenie miejscowości. Oprócz Zespołu Szkół istnieje jeszcze tylko jedna szkoła kształcąca absolwentów
gimnazjów – jest to Liceum Ogólnokształcące przy ul. T. Kościuszki.
Profil kształcenia
Jednostki funkcjonując w ramach Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Sędziszowie oferują
kształcenie w następujących obszarach:
□
Liceum Profilowane kształci uczniów w profilu gospodarczo – usługowym,
□
Technikum w poniższych zawodach:
o
technik energetyk - nowy kierunek, jedyny taki w regionie,
o
technik mechanik,
o
technik budownictwa,
o
technik elektronik,
o
technik handlowiec,
o
technik informatyk,
□
Zasadnicza Szkoła Zawodowa kształci w zawodzie monter maszyn i urządzeń,
□
Szkoła Policealna kształci w zawodach:
o
technik mechanik,
o
technik informatyk.
Dobra praktyka – zajęcia dodatkowe w ramach Szkolnej Akademii CISCO
Zajęcia prowadzone w ramach Szkolnej Akademii CISCO mają na celu podniesienie
i usystematyzowanie wiedzy informatycznej uczniów, jak również certyfikację umiejętności i wiedzy,
a także rzetelne przygotowanie do wykonywania zawodu technika informatyka.
Szkolna Akademia CISCO oferuje zajęcia dodatkowe przygotowujące do uzyskania certyfikatu
CompTIA A+. Jest to podstawowa certyfikacja firmy CISCO. Akademia jest z założenia organizacją
non-profit. Zajęcia dla uczniów są bezpłatne. Kurs obejmuje podstawowe zagadnienia związane
z budową komputerów osobistych i stanowi wprowadzenie do bardziej zaawansowanych zagadnień
IT. Dostępny jest w polskiej, alei angielskiej wersji językowej, (co umożliwia uczniom praktyczne
Strona | 86
poznanie języka angielskiego zawodowego).
Po ukończeniu kursu słuchacze dostają zaświadczenia - dyplomy, w języku angielskim. Kurs jest
prowadzony przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii multimedialnych.
Specjalistyczne zajęcia edukacyjne w ramach kształcenia zawodowego w technikum i zasadniczej
szkole zawodowej oraz zajęcia praktyczne są prowadzone na terenie Fabryki Kotłów „Sefako” S.A. oraz
PBO „Kartel” S.A. na podstawie umowy zawartej pomiędzy Zespołem a Dyrekcją tychże instytucji.
Zajęcia praktyczne w Zasadniczej Szkole Zawodowej dla młodocianych pracowników odbywają się
w zakładach pracy na podstawie indywidualnych umów zawieranych pomiędzy pracodawcą
a prawnymi opiekunami ucznia.
Adekwatność kształcenia do potrzeb rynku pracy
Jak wynika z danych Powiatowego Urzędu Pracy w Jędrzejowie, na koniec IV kwartału 2010 roku
ogółem bezrobotnych w wieku 18-24 lat było 1203 w tym 725 kobiet. Z kolei osób z wykształceniem
średnim zawodowym – 1290.
Bazując na danych otrzymanych w wyniku ankiety przeprowadzonej w tymże Urzędzie, można
powiedzieć, ze największe zapotrzebowanie w powiecie występuje w następujących zawodach:
□
robotnik gospodarczy,
□
technik prac biurowych,
□
sprzedawca,
□
technik administracji,
□
mechanik pojazdów samochodowych.
Natomiast największe bezrobocie występuje w zawodach:
□
□
□
□
□
sprzedawca,
technik ekonomista,
ślusarz,
ekonomista,
murarz.
W kontekście powyższych informacji można stwierdzić, że ZSP w Sędziszowie częściowo kształci
uczniów w zawodach, na które jest największe zapotrzebowanie na rynku. Okres od ukończenia szkoły
zawodowej do podjęcia pracy przez absolwentów placówek w powiecie wynosi przynajmniej pół roku.
We wrześniu bieżącego roku 408 absolwentów szkół zawodowych było zarejestrowanych, jako
bezrobotni w Powiatowym Urzędzie Pracy. Porównując dane z ostatnich 5 lat można jednak stwierdzić,
że sytuacja na rynku pracy zmienia się na lepsze. Absolwenci zasadniczych szkół zawodowych oraz
techników w krótszym czasie po ukończeniu szkoły podejmują pracę.
Odnotowuje się również wzrost liczby ofert dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych
i techników. Natomiast absolwenci liceów profilowanych oraz placówek kształcenia zawodowego
muszą się mierzyć z dużym wysiłkiem, aby znaleźć zatrudnienie. Jak wynika z danych PUP
w Jędrzejowie liczba miejsce pracy dla absolwentów tych typów szkół w ostatnich latach zmalała.
Może to być spowodowane większymi oczekiwaniami finansowymi ze strony pracowników, których
przy obecnej sytuacji rynkowej pracodawcy nie są w stanie zaspokoić.
Strona | 87
Jak wynika z ankiety przeprowadzonej z pracownikiem Powiatowego Urzędu Pracy pracodawcy
najchętniej zatrudniają absolwentów techników, bez względu na ich doświadczenie. Od absolwentów
liceów profilowanych oraz absolwentów zasadniczych szkół zawodowych pracodawcy wymagają już
praktyki, jednak częste bywa też zatrudnienie powyższych bez doświadczenia. Obserwowane jest
również, że pracodawcy niechętnie zatrudniają absolwentów liceów profilowanych.
Opis projektu, który jest realizowany przez szkołę
ZSP w Sędziszowie realizował projekt Twój zawód – pasja – satysfakcja – pieniądze, który trwał od
1 września 2010 do końca sierpnia 2011 r. dofinansowany z Unii Europejskiej w ramach poddziałania
9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego.
Projekt obejmował realizację dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych z matematyki oraz
przedmiotów mechanicznych, ponadto wiele innych zajęć technicznych dodatkowych oraz
pozalekcyjnych. Zakładanymi celami projektu było:
□
podniesienie wyników nauczania matematyki wśród uczniów klas I,
□
poprawa wyników egzaminu zawodowego,
□
uzyskanie dodatkowych uprawnień spawalniczych przez grupę 20 uczniów,
z deklaracją pracodawcy o przyszłym zatrudnieniu 7 uczestników kursu – dobra
praktyka.
Współpraca z pracodawcami w ramach projektu
W ramach projektu podjęto współpracę z pracodawcami w zakresie organizacji kursu spawalniczego.
Kurs prowadzony był w okresie marzec - maj 2011 r. w celu umożliwienia uczniom uzyskania
podstawowych uprawnień spawalniczych. Działaniami objęto 20 osób, zakwalifikowanych na
podstawie przeprowadzonej rekrutacji (spośród uczniów klas III).
Kurs odbywał się na terenie zakładu „Sefako” i prowadzony był przez uprawnionych
i wykwalifikowanych pracowników tej firmy. Dokumentem potwierdzającym uzyskanie uprawnień było
zaświadczenie o ukończeniu kursu i zdobyciu podstawowych uprawnień spawalniczych wydane przez
zakład „Sefako”.
Jeśli chodzi o bariery, na jakie natrafiali przedstawiciele placówki w zakresie współpracy
z pracodawcami, to nie miały one charakteru prawnego ani administracyjnego. Jedynie nie zawsze
pracodawcy godzili się na to, aby podpisać z placówką umowy długoterminowe – np. na cztery lata.
W perspektywie roku nie było z tym problemu. Trudnościami są za to kwestie ekonomiczne, związane
np. z finansowaniem dojazdu dla uczniów. Problemy te starano się przezwyciężyć przez poszukiwanie
tanich przewoźników, opłacanie przejazdów na raty, umożliwienie uczniom dojazdu na własną rękę
(w wyższych klasach mają oni prawo jazdy).
Dobra praktyka
Jeśli chodzi o współpracę z pracodawcami w zakresie planowania kształcenia, to w opinii dyrektora
placówki jest ona podejmowana skutecznie:
„Tworzyliśmy w nawiązaniu, w rozmowach tutaj z prezesem firmy „Sefako”. Ponieważ on produkuje
kotły, więc na jego prośbę generalnie stworzyliśmy też nowy kierunek kształcenia technik energetyk,
więc to było w kontakcie z pracodawcą.” Wywiad z przedstawicielem szkoły.
Korzyści z zawierania współpracy z przedsiębiorcami
Korzyści, jakie ze współpracy z pracodawcami osiąga placówka, mają przede wszystkim wymiar
edukacyjny – zarówno uczniowie, jak i nauczyciele mają dostęp do nowoczesnego sprzętu
Strona | 88
wykorzystywanego w zakładzie. Jeśli chodzi o uczniów, to mają oni dzięki temu większą szansę na
rozwijanie swoich zainteresowań związanych z zawodem, a także na zapoznani się z technologiami, za
którymi nie zawsze nadąża literatura fachowa i podręczniki. Czasami jest też tak, że w wyniku zajęć
(jak to ma miejsce np. w czasie realizacji badanego projektu) uzyskują oni konkretne uprawnienia –
np. uprawnienia spawalnicze.
Strona | 89
5.3 Analiza SWOT
Wykres 15 Analiza SWOT współpracy podejmowanej pomiędzy szkołami zawodowymi
a pracodawcami
Mocne strony
współpracy
Słabe strony
□
Istnienie obecnie
organizacji praktyk.
w
zakresie
□
Trwałość współpracy, która pozwala
pogłębienie i rozszerzenie jej zakresu.
□
Duże zainteresowanie uczniów uczestnictwem w
praktykach/stażach.
□
Rozwijanie doradztwa zawodowego w szkołach
zawodowych.
□
Świadomość pracodawcy, iż praktykant to
przyszły pracownik – zatrudnianie części uczniów
po odbytej praktyce/stażu.
□
Zainteresowanie szkół realizacją projektów
wspierających kształcenie zawodowe w ramach
Działania 9.2 PO KL.
□
Pojawiające się wśród szkół zainteresowanie
włączaniem pracodawców w opracowanie planów
praktyk.
na
□
Ograniczenie współpracy tylko do organizacji
praktyk.
□
Nastawienie szkół bezpośrednio na zdawanie
egzaminów zawodowych przez uczniów, a nie
budowanie długotrwałej pozycji na rynku
edukacyjnym (budowanie prestiżu).
□
Niewystarczające
promowanie
się
szkół
w społecznościach lokalnych tj. wśród uczniów
gimnazjum, ich rodziców, pracodawców itd.
□
Słabo
rozwinięte
w gimnazjach.
□
Problematyczność związana z posyłaniem uczniów
na staże do pracodawców. Szkoły wolą uczyć
zawodu w pracowniach szkolnych i centrach
kształcenia, m.in. ze względu na niższe koszty.
□
Niechęć szkół do posyłania nauczycieli nauki
zawodu na staże zawodowe u pracodawców.
□
O prowadzeniu kształcenia w danym zawodzie
decyduje popularność danego kierunku i związana
z nią liczba kandydatów.
□
Niewielkie działania szkół i organów prowadzących
w zakresie rozpowszechniania informacji o
różnych możliwościach finansowania współpracy.
□
Brak współpracy pomiędzy szkołami w zakresie
układania harmonogramów praktyk zawodowych.
□
Niskie zaangażowanie organów prowadzących w
nawiązywanie
współpracy/rozwiązywanie
powstałych w tym zakresie problemów.
□
Ograniczona liczba miejsc praktyk w danym
zawodzie.
Szanse
doradztwo
zawodowe
Zagrożenia
□
Deklarowane
zainteresowanie
pracodawców
podjęciem współpracy ze szkołami.
□
Niska wiedza pracodawców odnośnie możliwości
podejmowania współpracy ze szkołami.
□
Aktywność
pracodawców.
zrzeszających
□
Niewystarczająca wiedza szkół w zakresie potrzeb
i oczekiwań pracodawców.
□
Istnienie instytucji, które mogą wspierać szkoły w
podnoszeniu jakości kształcenia zawodowego
(starostwa powiatowe, kuratorium oświaty,
stowarzyszenia itp.)
□
Sytuacja ekonomiczna zakładów
uzależniona od czynników mikro
ekonomicznych.
□
□
Finansowanie projektów zakładających współpracę
szkół z pracodawcami ze środków Unii
Europejskiej w latach 2014-2020.
Słaba promocja szkolnictwa zawodowego wśród
uczniów gimnazjum.
□
Przepisy prawne, które pozwalają szkołą na
znaczną dowolność w zakresie tworzenia
programów nauczania oraz terminu organizowania
praktyk zawodowych.
Zaprzestanie poszukiwania nowych partnerów
przez szkoły w przypadku trwałości współpracy
z dotychczasowymi partnerami (pracodawcami).
□
Niż demograficzny.
□
Wielość przepisów prawa regulujących różne
aspekty współpracy szkół z pracodawcami.
□
organizacji
Źródło: Opracowane na podstawie analizy wyników badań
pracy –
i makro
Strona | 90
5.4 Propozycje kolejnych problemów badawczych
Ze względu na funkcję Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, która polega na wskazaniu pewnych
rozwiązań i zainicjowaniu realizowania poprawnej współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami
w kolejnych latach konieczne jest zweryfikowanie trwałości zapoczątkowanych w ramach Działania 9.2
PO KL rozwiązań. W związku z tym należy przeprowadzić:
1. Badanie trwałości współpracy szkół z pracodawcami nawiązanej dzięki środkom z Działania
9.2 PO KL.
Podczas realizacji badania zdiagnozowano występowanie obszarów tematycznych, w których warto
prowadzić cykliczny monitoring zachodzących zmian.
2. Badanie trendów gospodarczych województwa świętokrzyskiego, ze szczególnym
uwzględnieniem sytuacji pracodawców w zakresie przewidywanego zatrudnienia. Warto
wyodrębnić takie aspekty zagadnienia, jak:
□ liczba zatrudnianych osób w podziale na zawody,
□ plany zatrudnieniowe – liczba planowanych nowych pracowników,
□ przewidywane zwolnienia.
Konieczne jest także uwzględnienie zatrudnienia w nowopowstających firmach.
Dostosowanie szkolnictwa zawodowego, a w szczególności nauczanych zawodów, do potrzeb
rynku pracy wymaga bieżącego śledzenia sytuacji gospodarczej województwa. Istotne w tym
zakresie są nie pojedyncze miejsca pracy, ale tendencje rozwoju gospodarki, gdyż należy
pamiętać, że tworzenie nowych kierunków nauczania jest procesem długotrwałym, a na
pierwszych absolwentów rynek będzie czekał co najmniej 3 lata.
3. Badania losów absolwentów szkół zawodowych, z uwzględnieniem ich dalszego kształcenia
oraz podejmowanego zatrudnienia.
Uzyskane wyniki pozwolą na bieżące monitorowanie skuteczności kształcenia zawodowego,
a także tendencji na rynku pracy i potrzeb absolwentów – ich motywacji do pracy w zawodzie,
dalszego rozwoju zawodowego, mobilności. Na podstawie tych informacji możliwe będzie
dopasowywanie działań szkół i organów prowadzących szkoły zawodowe do zmieniającej się
sytuacji w województwie świętokrzyskim.
W przypadku wdrożenia rekomendacji wynikających z niniejszego badania zaleca się także
weryfikowanie uzyskanych efektów poprzez następujące projekty badawcze:
4. Badanie sposobu organizowania praktyk zawodowych, ze szczególnym uwzględnieniem roli
platformy zawierania kontaktów pomiędzy szkołami, pracodawcami a uczniami szkół
zawodowych.
Uzyskanie informacji w nadmienionym zakresie pozwoli na weryfikację funkcjonowania
platformy kontaktów, identyfikację zmian, jakie należy w niej wprowadzić, poznanie bieżących
potrzeb wszystkich zaangażowanych w system grup.
5. Ponieważ kontrowersyjną kwestią dla dyrektorów szkół było posyłanie nauczycieli zawodu na
staże u pracodawców, zaleca się zbadanie rozwiązań, jakie w tym zakresie zastosowały
poszczególne placówki i wyodrębnienie dobrych praktyk.
Strona | 91
Bibliografia
Akty prawne regulujące funkcjonowanie szkolnictwa zawodowego
1. Kodeks Postępowania Cywilnego oraz Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia
26.07.1991.
2. Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 w sprawie praktycznej
nauki zawody Dz.U. 2010 nr 244 poz. 1626.
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach Dz.U. 2003 nr 11 poz. 114.
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie egzaminów
eksternistycznych, opublikowane w Dz.U. 2012 nr 0 poz. 188.
5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie kształcenia
ustawicznego w formach pozaszkolnych, Dz.U. nr 0 2012 poz. 186.
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 2012 w sprawie egzaminu
czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez
komisję egzaminacyjną izb rzemieślniczych Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1117.
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 października 2012 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych, Dz.U. 2012 nr
0 poz. 1117.
8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji
zawodów szkolnictwa zawodowego, opublikowane w Dzienniku Ustaw z 2012 r. pod pozycją 7.
9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lutego 2012 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz
przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, opublikowane w Dzienniku
Ustaw z 2012 r. pod pozycją 262.
10. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lipca 2012 w sprawie dopuszczania do
użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz
dopuszczania do użytku szkolnego podręczników Dz.U. 2012 nr 0 poz. 752.
11. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy
programowej kształcenia w zawodach, Dz.U. 2012 nr 0 poz. 184.
12. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów
nauczania w szkołach publicznych, Dz. U. 2012 nr 0 poz. 204.
13. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296.
14. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych
ustaw, Dz.U. 2011 nr 205 poz. 1206.
15. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141.
16. Ustawa z dnia 26.07.1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350.
17. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425.
18. Załącznik do rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 w srawie podstawy
programowej kształcenia w zawodach, Dz.U. 2012 nr 0 poz. 184.
Publikacje zwarte
1. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, stan na 31 grudnia 2010.
2. E. Marciniak-Kulka, M. Michalak, G. Poloczek, Szkolne Plany Nauczania Krok po Kroku, Warszawa
2013.
3. Fundacja Republikańska, Raport Szkolnictwo zawodowe i techniczne w Polsce. Diagnoza
i propozycje rozwiązań programowych, Warszawa 2012.
Strona | 92
4. J. Kamińska, Zarządzanie siecią szkół ponadgimnazjalnych w Kielcach, Warszawa 2012.
5. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Raport z pilotażu zewnętrznego
wsparcia szkół w zakresie doradztwa edukacyjno- zawodowego, Warszawa 2012.
6. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Stan szkolnictwa zawodowego
w Polsce, Warszawa 2013.
7. Kuratorium Oświaty w Kielcach, Materiały szkoleniowe Zmiany w prawie w zakresie doradztwa
edukacyjno-zawodowego – materiały szkoleniowe dla rad pedagogicznych Kielcach 2012.
8. M. Mazik-Gorzelańczyk, Niemiecki system kształcenia zawodowego wobec wyzwań rynku pracy w:
Biuletyn niemiecki nr 19, 2011
9. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego
w Polsce, Warszawa 2011.
10. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Badanie systemu kształcenia w zawodowego w Polsce,
Warszawa 2011.
11. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki 2007-2013, Warszawa 1 lipca 2013
12. PKPP Lewiatan, Kwalifikacje dla potrzeb pracodawców, Warszawa 2010.
13. Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Kształcenie i szkolenie zawodowe w Polsce. Charakterystyka
ogólna, Luksemburg 2011.
14. W. Wojciechowski Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami
zawodowymi. Przegląd literatury oraz polskich i międzynarodowych badań empiryczny, Łódź 2011.
15. Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Świętokrzyski Plan Działań na rzecz zatrudnienia na rok
2013, Kielce 2013.
16. Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje
w regionie, Kielce 2013.
17. Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Młodzież na rynku pracy w Województwie Świętokrzyskim
w 2010 roku, Kielce 2012.
18. Wojewódzki Urząd Pracy, Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych, Kielce 2013.
19. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do roku
2020, Kielce 2006.
Strona | 93
Spis tabel
Tabela 1 Metody i techniki pozyskiwania danych ............................................................................10
Tabela 2 Młodzież na tle bezrobotnych ogółem w województwie (stan na koniec 2010 r.) .................14
Tabela 3 Rodzaj współpracy podejmowanej przez szkoły z pracodawcami w ramach realizacji
projektów Działania 9.2 PO KL ......................................................................................................19
Tabela 4 Korzyści, jakie odnoszą szkoły ze współpracy z pracodawcami według ich własnej opinii .....23
Tabela 5 Nabywane przez uczniów biorących udział w projekcie umiejętności i kwalifikacji
poszukiwanych na rynku pracy ......................................................................................................25
Tabela 6 Najtrudniejsze do obsadzenia zawody w 2010 r. ...............................................................30
Tabela 7 Najczęściej poszukiwane zawody oraz zawody, w których jest największa liczba bezrobotnych
– opinie przedstawicieli powiatowych urzędów pracy oraz agencji pośrednictwa pracy ......................33
Tabela 8 Rodzaje zawodów jednocześnie deficytowych i nadwyżkowych ..........................................35
Tabela 9 Opinie przedstawicieli agencji zatrudnienia na temat zawodów nadwyżkowych i deficytowych
...................................................................................................................................................35
Tabela 10 Opinie przedstawicieli szkół na temat czynników związanych z funkcjonowaniem placówki,
które obniżają jakość kształcenia zawodowego ...............................................................................36
Tabela 11 Deklaracje szkół zawodowych odnośnie oferowania uczniom dodatkowych kursów
zawodowych ................................................................................................................................38
Tabela 12 Atuty posiadane przez uczniów szkół zawodowych – deklaracje uczniów ..........................40
Tabela 13 Opinie pracodawców w zakresie wad i zalet uczniów szkół zawodowych ...........................41
Tabela 14 Opinie przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie przewagi absolwentów szkół
kształcących zawodowo nad innymi pracownikami ..........................................................................42
Tabela 15 Opinie przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie aspektów, w jakich
absolwenci źle wypadają na rozmowie kwalifikacyjnej .....................................................................44
Tabela 16 Rodzaje działań realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL .........................................59
Tabela 17 Bariery w aplikowaniu o środki w ramach Działania 9.2 PO KL .........................................60
Tabela 18 Tabela rekomendacji .....................................................................................................68
Tabela 19 Zawody nadwyżkowe i deficytowe w poszczególnych powiatach województwa
świętokrzyskiego ..........................................................................................................................72
Tabela 20 Deklaracje przedstawicieli instytucji pośrednictwa pracy w zakresie zawodów, w jakich
najczęściej poszukują pracowników ...............................................................................................73
Spis schematów
Schemat 1 Wiedza szkół odnośnie możliwości podejmowania współpracy z pracodawcami ................16
Schemat 2 Główne podmioty czerpiące korzyści ze współpracy .......................................................22
Schemat 3 Zakres współpracy pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego a
pracodawcami w celu dostosowania oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy.................................47
Strona | 94
Schemat 4 Sposoby rozwiązywania problemów związanych z nawiązywaniem współpracy szkół i
placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami .......................................................................52
Schemat 5 Przyczyny i skutki słabo rozwiniętej współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami –
drzewo problemów .......................................................................................................................64
Schemat 6 Zasoby i efekty rozwoju szkół z pracodawcami – drzewo celów .......................................66
Spis wykresów
Wykres 1 Zakres współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego według opinii przedstawicieli
starostw powiatowych ..................................................................................................................19
Wykres 2 Preferowane przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego formy współpracy z
pracodawcami ..............................................................................................................................21
Wykres 3 Preferowane przez pracodawców formy współpracy według opinii przedstawicieli starostw
powiatowych ................................................................................................................................21
Wykres 4 Deklarowane przez uczniów nabyte korzyści płynące ze współpracy szkół i placówek
kształcenia zawodowego z pracodawcami w ramach realizacji projektów Działania 9.2 PO KL ...........24
Wykres 5 Trwałość podejmowanej współpracy według deklaracji szkół i placówek kształcenia
zawodowego ................................................................................................................................27
Wykres 6 Skala zatrudniania uczniów przez pracodawców, u których odbyli praktyki według opinii
szkół i placówek kształcenia zawodowego ......................................................................................28
Wykres 7 Deklarowane przez uczniów korzyści, jakie uzyskali z udziału w doradztwie zawodowym ....39
Wykres 9 Opinie uczniów w zakresie adekwatności posiadanej wiedzy do potrzeb rynku pracy ..........43
Wykres 10 Deklaracje uczniów w zakresie proponowania im pracy po stażu .....................................43
Wykres 11 Najczęstsza lokalizacja pracodawcy, z którym szkoła/ placówka kształcenia zawodowego
nawiązała współpracę w opinii przedstawicieli starostw powiatowych ..............................................45
Wykres 12 Odsetek badanych szkół, które podejmują współpracę z pracodawcami w zakresie
planowania oferty kształcenia........................................................................................................46
Wykres 13 Deklarowane bariery i trudności, jakie napotkały szkoły i placówki kształcenia zawodowego
na etapie nawiązywania współpracy z pracodawcami ......................................................................50
Wykres 14 Wpływ barier na proces nawiązywania współpracy z pracodawcami według opinii szkół i
placówek kształcenia zawodowego ................................................................................................52
Wykres 15 Deklarowana przez przedstawicieli szkół znajomość form współpracy z pracodawcami
możliwa do realizacji w ramach Działania 9.2 PO KL .......................................................................58
Wykres 16 Analiza SWOT współpracy podejmowanej pomiędzy szkołami zawodowymi a pracodawcami
...................................................................................................................................................89