03-10 - zszarzecze

Wiadomości ogólne o chorobach
Pojęcie choroby wiąże się ściśle z pojęciem zdrowia. Dopóki wszystkie procesy życiowe
przebiegają w granicach uznawanych za normalne dla danego gatunku zwierząt, z
uwzględnieniem jego wieku, płci, rasy, kondycji czy właściwości osobniczych, dopóty ustrój
nazywamy zdrowym. Gdy jednak procesy życiowe nie mieszczą się w granicach
prawidłowego stanu ustroju, wtedy mówimy o chorobie.
Przez chorobę należy rozumieć taki stan zwierzęcia, w którym jego budowa
anatomiczna, jak i przebieg oraz nasilenie czynności życiowych wykazują odchylenie od
stanu prawidłowego, spotykanego u większości osobników tego samego gatunku, rasy,
wieku i płci.
Choroby dzielimy na:
 niezakaźne, spowodowane głównie błędami w wychowie, żywieniu i zaburzeniami w
przemianie materii,
 zakaźne, wywołane przez bakterie, wirusy i grzyby.
Można też dokonać podziału w zależności od procesu chorobowego toczącego się w
organizmie. Wyróżniamy przykładowo choroby układu pokarmowego, oddechowego,
rozrodczego. Ze względu na czas trwania dzielimy choroby na:
 nadostre, przy których zejście śmiertelne następuje w ciągu 12-18 godz.
 ostre, trwające średnio 24 do 30 godz.
 podostre, trwające powyżej dwóch dni
 przewlekłe, trwające powyżej 6 dni.
Zwierzęta po przejściu niektórych chorób zakaźnych, w okresie zdrowienia, mogą
również zakażać inne zwierzęta. Takie nosicielstwo bezobjawowe występuje po przejściu
np. postaci skórnej (pokrzywkowej) różycy.
Właściwe zwalczanie chorób zwierząt wymaga od hodowcy:
 znajomości przyczyn powstawania chorób
 objawów i przebiegu
 metod zapobiegania
Każdy producent, właściciel zwierząt, musi kontrolować i obserwować zwierzęta w
swoim stadzie przynajmniej raz dziennie. Zapobieganie chorobom jest łatwiejsze i bardziej
ekonomicznie niż leczenie. Umiejętność rozpoznawania objawów chorobowych u zwierząt
pozwala na wczesne zawiadomienie lekarza weterynarii, szybkie i skuteczne leczenie,
zapobieganie szerzeniu się choroby zaraźliwej.
Przyczyny chorób
Choroby mogą być wywoływane przez czynniki chorobowe:
 zewnętrzne
 wewnętrzne
Czynniki zewnętrzne. Do czynników pochodzenia zewnętrznego zaliczamy: fizyczne,
chemiczne i biologiczne.
 Czynniki fizyczne. Do tej grupy zaliczane są wszystkie urazy mechaniczne, takie jak:
stłuczenia, zwichnięcia i złamania. Urazy mechaniczne, które występują bez
przerwania ciągłości skóry, to urazy zamknięte. Przy przerwaniu ciągłości skóry
mamy do czynienia z urazami otwartymi. Przykładem takiego urazu są rany. W
wypadku urazów mechanicznych otwartych bardzo często występują powikłania
wskutek zakażenia drobnoustrojami, których w środowisku zwierzęcym jest bardzo
dużo. Czynniki cieplne (działanie ciepła, zimna, promieni słonecznych, energii
elektrycznej) również zaliczamy do czynników mechanicznych.
 Czynniki chemiczne. Zaburzenia i zmiany w organizmie zwierząt powstające pod
wpływem czynników chemicznych nazywamy zatruciami, ich przyczyną są związki
chemiczne, nieorganiczne (kwasy, zasady, sole metali ciężkich) i organiczne (jady
roślinne).
 Czynniki biologiczne. Do tej grupy czynników zalicza się: pasożyty zwierzęce
(zewnętrzne - ektopasożyty, żyjące na powierzchni ciała, i wewnętrzne endopasożyty, bytujące w różnych narządach i tkankach), bakterie, wirusy i grzyby.
Pasożyty zewnętrzne przenoszą się z jednych zwierząt na inne najczęściej przez
kontakt (np. krycie naturalne) i przebywają okresowo na ciele żywiciela, np. wszy,
świerzbowce. Pasożyty wewnętrzne żyją w organizmie żywiciela długi okres lub
nawet całe życie. Źródłem zarażenia nimi mogą być chore zwierzęta, gleba, rośliny,
woda, żywiciel pośredni. Chorobotwórcze działanie polega na zubożeniu żywiciela
w składniki pokarmowe i krew, na mechanicznym drażnieniu wydalanymi
produktami własnej przemiany materii, na zatruwaniu żywiciela wydalanymi
toksynami. Jednocześnie, pasożyty tworzą „wrota zakażenia" dla drobnoustrojów
oraz biernie wprowadzają je do organizmu żywiciela. Bakterie, wirusy i grzyby po
wniknięciu do organizmu, jeśli znajdują tam odpowiednie dla siebie środowisko,
rozmnażają się i przedostają do różnych narządów, wywołując zakażenia. Choroby
wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze (zarazki) nazywamy chorobami
zakaźnymi lub infekcyjnymi. Choroby zakaźne przenoszące się z jednych zwierząt
na inne są chorobami zaraźliwymi, a nieprzenoszące się - niezaraźliwymi. Choroby
zaraźliwe odznaczają się masowością występowania.
Czynniki wewnętrzne. Wrażliwość organizmu na działania czynników chorobotwórczych
zależy od procesów przemiany materii, stanu układu nerwowego, konstytucji, cech
dziedzicznych oraz wrodzonej podatności organizmu. Przemiana materii jest wskaźnikiem
wszystkich procesów życiowych, wewnętrznych i zewnętrznych. Przyczyny zaburzeń
przemiany materii mogą być różne, np.: błędy żywieniowe, niesprawność czynnościowa
narządów i gruczołów wydzielania wewnętrznego, zaburzenia w krążeniu, oddychaniu i
funkcjonowaniu układu nerwowego.
Zapalenie. Najczęściej występującym zjawiskiem chorobowym u zwierząt jest zapalenie.
Jest to miejscowy, złożony odczyn powstający w tkankach wskutek działania różnych
czynników
chorobotwórczych.
Polega
ono
na
zaburzeniach
morfologicznych,
fizykochemicznych i czynnościowych. Objawami zapalenia są: zaczerwienienie, obrzęk,
podwyższona ciepłota, bolesność i upośledzenie czynności tkanek i narządów. W zależności
od czasu trwania zapalenia rozróżnia się zapalenie ostre, podostre i przewlekłe.
Stres. Każda nieznaczna zmiana czynników środowiska zwierzęcego powoduje odchylenia
w przemianie materii, dostosowujące procesy czynnościowe do zmienionej sytuacji.
Podatność zwierząt na stres może powodować osłabienie tempa przyrostów masy ciała,
zaburzenia w rozrodzie, pogorszenie jakości produktów zwierzęcych. Podstawową
właściwością organizmów zwierzęcych jest zdolność dostosowania wszystkich procesów
czynnościowych,
regulacyjnych
i
przemiany
materii
do
optymalnego
poziomu.
Przystosowanie procesów życiowych do warunków otoczenia, w których organizm
przebywa, jest cechą, która stanowi podstawę utrzymania życia w zmieniającym się
otoczeniu.
W zależności od rodzaju czynnika wywołującego stres, czyli stresora, wyróżnia się stres:
 fizyczny
 chemiczny
 biologiczny
 psychiczny
Stres fizyczny wywołuje: niska i wysoka temperatura, przeciągi, wstrząsy, uszkodzenia ciała.
Stres chemiczny to zatrucia środkami chemicznymi, solą kuchenną, lekarstwami.
Stres biologiczny powstaje przy braku lub nadmiarze paszy i wody, pobraniu pasz zepsutych,
zanieczyszczonych, niezbilansowanych.
Przykładem stresu psychicznego jest stres poporodowy, transportowy, adaptacyjny,
masowego wychowu, żywieniowy, wynikający np.: z nagłej zmiany paszy, manipulacyjny
spowodowany ważeniem lub wykonywaniem zabiegów pielęgnacyjnych, klimatyczny oraz
emocjonalny powstający na skutek odosobnienia od stada.
U zwierząt występuje też stres wieloprzyczynowy.
Jednoznaczne stwierdzenie występowania choroby jest możliwe poprzez badanie
zwierzęcia podejrzanego o chorobę. Badanie takie obejmuje:
 obserwację zachowań zwierzęcia (brak apetytu, apatia, senność),
 pomiar temperatury (termometr powleczony środkiem osłaniającym, np. wazeliną,
wprowadzamy do odbytu na 5-10 min.),
 określenie liczby uderzeń tętna (na tętnicy udowej po przyśrodkowej stronie uda) lub
uderzeń serca oraz częstotliwości oddechów (obserwacja ruchu klatki piersiowej i
powłok brzusznych).
Profilaktyka
W celu ochrony zdrowia zwierząt należy podejmować różne działania, w tym przede
wszystkim o charakterze profilaktycznym. Profilaktyka polega na przestrzeganiu norm
zoohigienicznych i wymogów sanitarnych, dotyczących pomieszczeń, transportu, żywienia,
pojenia, pielęgnacji i eksploatacji zwierząt.
Organizacja produkcji zwierzęcej pod względem zoohigienicznym obejmuje:

przestrzeganie porządku i czystości w gospodarstwie, oborze, chlewni, kurniku,

poprawne rozmieszczenia budynków inwentarskich i budowli towarzyszących oraz
dróg komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej na terenie fermy (gospodarstwa),

podział obiektów fermowych na dwie strefy, tzw. „białą" (czystą) i „czarną" (brudną),

zakup zwierząt ze znanych gospodarstw, o sprawdzonym stanie zdrowotnym,

przetrzymywanie zakupionych zwierząt w specjalnym pomieszczeniu przeznaczonym
na kwarantannę,

niezwłoczne izolowanie zwierząt podejrzanych lub wykazujących objawy choroby,

zaplanowanie i przestrzeganie zasady, by ciągi funkcjonalne, np. obejmujące
transport zwierząt wewnątrz fermy (obiektu), nie krzyżowały się,

stosowanie zasady „całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste" (CPP-CPP),

stosowanie sektorowej produkcji,

ograniczenie liczby osób wchodzących na teren gospodarstwa, fermy i do
pomieszczeń inwentarskich,

zabezpieczenie pomieszczeń inwentarskich (obór, chlewni) przed ptactwem
domowym i dzikim oraz zwierzętami wolno żyjącymi, a także kotami i psami,

przestrzeganie zasad postępowania w wypadkach szczególnego zagrożenia, jak np.
wystąpienia choroby zakaźnej w okolicy,

bieżąca obserwacja zachowania zwierząt oraz kontrola ich stanu zdrowia.
Kryteria oceny dobrostanu zwierząt gospodarskich
Dobrostan jest pojęciem obejmującym aspekty psychiczne, fizyczne i społeczne utrzymania
zwierząt. Jest mierzalny jedynie w kategoriach odczuwania zwierzęcia, nie ludzkich. Tak
pojęty dobrostan ma swoje odzwierciedlenie w prawodawstwie (Ustawy, Rozporządzenia,
Dyrektywy UE).
Dobrostan należy rozumieć jako całokształt działań mających na celu zapewnienie
zwierzętom takich warunków, w których będą mogły przejawiać swoje podstawowe
potrzeby behawioralne wynikające z przynależności do danego gatunku, określonej płci,
grupy oraz uzyskiwać maksymalną produkcję przy zachowaniu pełni zdrowia.
Wymagania zwierząt dotyczą kwestii fizycznych (minimalna powierzchnia bytowania,
żywienie, pojenie) i behawioralnych. Otoczenie jest czynnikiem, który warunkuje dobrostan
albo też jego brak. Rezultatem może być pozytywny stan psychiczny odczuwany jako
przyjemność albo negatywny stan psychiczny - strach, ból itp.
Dobrostan można mierzyć, stosując określone wskaźniki i szacować go na podstawie
pomiaru wysiłku, jaki zwierzę ponosi w celu osiągnięcia stanu idealnego. Gdy adaptacja
przekracza możliwości zwierzęcia, jego stan jest zły. Gdy adaptacja jest prawidłowa, zwierzę
wykazuje chęć do zdobywania pokarmu, legowiska, odnalezienia swej pozycji w grupie.