Pobierz artykuł - Język a Kultura

Acta
Universitatis Wratislaviensis No 3456
Jêzyk a Kultura • tom 23 • Wrocław 2012
Polski felieton dawniej i dziś
97
MAGDALENA PIETRZAK
Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Historii Języka Polskiego
Polski felieton dawniej i dziś.
Kilka uwag z ewolucji gatunku
Nie jest możliwe, by w krótkim artykule przedstawić wszystkie zmiany, jakim na przestrzeni prawie dwóch wieków ulegał felieton. Wyodrębnienie felietonu (jako gatunku wypowiedzi publicystycznej) z uniwersum mowy, a następnie
określenie jego istoty (zdefiniowanie, podanie cech) nastręczało badaczom wielu
kłopotów. Skoncentruję się więc na wybranych zagadnieniach, które umożliwią
nakreślenie kluczowych przeobrażeń, jakim poddawany był felieton od XIX wieku do chwili obecnej. Wskażę źródła wypowiedzi felietonowej, prześledzę krystalizowanie się wyróżników gatunkowych w XIX wieku. Na koniec już krótko
przedstawię obecny stan gatunku, wskazując na ślady przeszłości. W trakcie rozważań będę odwoływała się do własnych badań z historii felietonu, a także do
licznych zarówno analitycznych, jak i teoretycznych prac poświęconych współczesnemu felietonowi.
Na temat felietonu napisano już dużo, ale zdaje się, że nie na tyle dużo, by
stan wiedzy na temat gatunku uznać za satysfakcjonujący. Paradoksalnie wydaje
się, że kolejne publikacje nie tyle wyjaśniały odwieczne „kłopoty z felietonem”,
ile komplikowały dotychczasową wiedzę. Pod koniec lat 70. XX wieku na łamach „Zeszytów Prasoznawczych” odbyła się dyskusja poświęcona felietonowi.
Poszukiwano „istoty felietonu”. W tym celu przeprowadzano eksperymenty1,
a następnie polemicznie się do nich odnoszono2, próbowano ustalić zespół cech
felietonu na podstawie analiz reprezentatywnych tekstów3, w końcu przedstawiano autorskie definicje gatunku. Kolejni badacze dochodzili do wniosków różnych
od uprzednio sformułowanych, krytycznie odnosili się do definicji poprzedników.
Dyskusja — choć cenna dla późniejszych studiów nad felietonem — obnażyła
brak odpowiedniej metodologii badań nad gatunkami prasowymi. Jakże profe1 Zob. A.
Ropa, W poszukiwaniu istoty felietonu, „Zeszyty Prasoznawcze” 1976, z. 2.
J. Maziarski, Narracja felietonu, „Zeszyty Prasoznawcze” 1976, z. 3.
3 Zob. M. Jarzębski, Głos w dyskusji o felietonie, „Zeszyty Prasoznawcze” 1978, z. 3.
2 Zob.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 97
2013-03-13 11:14:02
98
MAGDALENA PIETRZAK
tyczny wydźwięk, w kontekście późniejszego rozwoju genologii lingwistycznej,
miały wnioski Jacka Maziarskiego kończące jego rozważania nad felietonem:
Trzeba zdać sobie sprawę, że ani wyznaczniki formy zewnętrznej, ani wyznaczniki formy wewnętrznej nie mają ważności powszechnej na całym
obszarze gatunku. Istoty felietonu nigdy nie uda się określić przy pomocy samych tylko prasoznawczych badań nad strukturą gazety, tak jak mało
prawdopodobnym wydaje się uzyskanie pełnej charakterystyki gatunku narzędziami literackiej analizy tekstu4.
Kolejne kłopoty z felietonem pojawiały się także przy próbie zdefiniowania
gatunku. Jest to naturalna konsekwencja trudności w ustaleniu cech określających
tożsamość felietonu. Tak we wstępie do wyboru felietonów warszawskich pisał
Jan Józef Lipski:
Im dłużej szpera się po encyklopediach, leksykonach i podręcznikach w poszukiwaniu zadowalającego określenia słowa „felieton” — tym bardziej rysuje się
perspektywa nie tylko znalezienia, lecz choćby skonstruowania z pozbieranych
fragmentów jakiejś mniej więcej analitycznej definicji. Większość znalezionych
określeń bądź narusza w sposób oczywisty owo intuicyjne rozumienie słowa,
które nabywaliśmy dzięki wielokrotnemu rozpoznaniu go w różnych kontekstach i przyporządkowywaniu określonym desygnatom — bądź też daje ogólnikową, mgławicową, mętną propozycję, którą można na pozór realizować zupełnie dowolnie, a późnej okazuje się, iż nie pasuje do żadnej rzeczywistości5.
Problemy ze zdefiniowaniem gatunku, określeniem jego wyznaczników —
towarzyszyły felietonowi od samego początku — to znaczy od XIX wieku, kiedy
polska prasa zaadaptowała go na własne potrzeby. Pochodzący z prasy francuskiej6 felieton już wówczas obsługiwał trzy pojęcia:
4 J.
Maziarski, Rozważania o felietonie, „Zeszyty Prasoznawcze” 1967, z. 1, s. 23.
Lipski, Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalcy”, t. 1, Warszawa 1973, s. 5.
6 Proces adaptacji terminu „felieton” na gruncie polskim, a także rozumienie tego pojęcia jako
formy wypowiedzi dziennikarskiej omówiłam w innym artykule, zob. M. Pietrzak, Odcinek, felieton, kronika — o tradycji gatunku felietonowego, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXV, 2009, s. 145–154; genezie i początkom felietonu poświęcone są niemalże w całości
następujące publikacje: J.J. Lipski, op. cit.; T. Klein, Felieton — niektóre historyczne i teoretyczne
aspekty gatunku, „Polonistyka” 4, 1983, s. 260–266; E. Chudziński, Felieton. Geneza i ewolucja gatunku, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 2004, s. 197–213.
Podstawowe informacje o historii gatunku można znaleźć także w innych artykułach czy wstępach
do wyborów felietonów, m.in. J. Bachórz, Wstęp, [w:] B. Prus, Kroniki. Wybór, Wrocław 1994;
A. Niczyperowicz, Przepis na felieton, [w:] Abecadło dziennikarza, red. A. Niczyperowicz, Poznań
1996, s. 45–57; idem, Felieton piękny pasożyt, [w:] Dziennikarstwo od kuchni, red. A. Niczyperowicz, Poznań 2001, s. 81–94; M. Wojtak, Gatunki prasowe, Lublin 2004 — tu bogata bibliografia.
5 J.J.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 98
2013-03-13 11:14:02
Polski felieton dawniej i dziś
99
— rubrykę zajmującą dolną część gazety, odciętą od górnej linią poziomą,
— wypowiedź o charakterze publicystycznym, wyróżniającą się lekkim, satyrycznym przedstawieniem tematu oraz
— powieść drukowaną w odcinkach, tzw. powieść felietonową.
Jednocześnie sam termin „felieton” (i zakres pojęciowy nim sygnowany) był
zastępowany dwoma innymi — odcinkiem i kroniką. Odcinek to nazwa felietonu,
która zwracała uwagę na położenie wypowiedzi właśnie w dolnej, odciętej od tej
„poważniejszej”, czyli górnej części gazety. Odcinkiem była w zasadzie każda wypowiedź umieszczona pod kreską — mieściły się tu sprawozdania, fragmenty powieści czy w końcu cykliczny felieton. Druga z przywołanych nazw, czyli kronika,
odnosiła się już do felietonu sensu stricto i była typową w II połowie XIX wieku jego odmianą, przyjmującą postać pobieżnego, subiektywnego opisu kilku
wybranych wydarzeń mijającego tygodnia. Tę też postać cyklicznie ukazującego
się felietonu, będącego po części gawędą o życiu miasta, po części informacją
o istotnych wydarzeniach, powiedzianą w sposób lekki, humorystyczny — zaczynało się traktować jako pożądaną i docelową. Dlatego też taki typ wypowiedzi
„pod kreską” zaczęto określać mianem „właściwego” felietonu7. I to tak rozumiany felieton staje się w połowie XIX wieku przedmiotem krytycznej refleksji.
Dla ogólnej wiedzy o felietonie jako gatunku wypowiedzi dziennikarskiej cenne
są zarówno wypowiedzi ówczesnych publicystów, jak i piszących felietony8. Jaki
zatem zestaw wyznaczników gatunkowych felietonu można podać, analizując
dziewiętnastowieczne refleksje i autorefleksje o felietonie?9:
1. nieoficjalny charakter relacji nadawczo-odbiorczych; w zależności od wpisanej w tekst intencji felietonista powinien przyjmować określoną strategię działania — pochlebiać czytelnikowi, zwierzać się, gawędzić; felietonista powinien
zapewnić czytelnikowi rozrywkę, ale także edukować i karcić;
2. warunkiem sine qua non było przyjęcie subiektywnego punktu widzenia;
3. co do sposobu ujęcia tematu, podkreślano, by prezentować daną kwestię
przede wszystkim ciekawie i dowcipnie, tak by wzbudzać zainteresowanie czytelnika — choćby poprzez kontrast stylu i tematu;
4. ze względu na formę kronikarskiego przeglądu najważniejszych wydarzeń
tygodnia od autora wymagano, by wszystkie relacje były złączone jedną myślą/
tendencją, a także umiejętności poruszania się w ich obrębie.
Wśród wyznaczników zewnętrznych dość niejednoznacznie przedstawia się
kwestia stałości miejsca publikacji felietonu w prasie pozytywistycznej. Miej7 Zob.
E. Chudziński, op. cit., s. 200; M. Pietrzak, op. cit., s. 149.
M. Pietrzak, Wyznaczniki gatunkowe felietonu w świetle wypowiedzi prasowych
II poł. XIX wieku, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 3. Gatunek a odmiany funkcjonalne, red.
D. Ostaszewska, Katowice 2007, s. 130–136.
9 Jest to uproszczona wersja wniosków zamieszczonych w artykule M. Pietrzak, Wyznaczniki
gatunkowe felietonu..., s. 135–136.
8 Zob.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 99
2013-03-13 11:14:02
100
MAGDALENA PIETRZAK
sce „pod kreską” przestało być uznawane za konieczny wyznacznik gatunkowy,
bo i nie wszystkie teksty publikowane w tej rubryce miały status tzw. felietonu
„właściwego”. Jak twierdził Jankowski, „nie miejsce podnosi lada pisaninę do
godności felietonu”10. Każda jednak redakcja zabiegała o to, by mieć stałą rubrykę kronikarską i stałego felietonistę-kronikarza. Powszechnie kojarzono felietonistów z tytułami prasowymi, bo to nierzadko od rubryk felietonowych rozpoczynano codzienną lekturę prasy. Istotnym więc wyznacznikiem była cykliczność
wypowiedzi felietonowej oraz podpisywanie tekstów pseudonimem.
W II połowie XIX wieku wzrasta świadomość felietonu jako gatunku wypowiedzi publicystycznej. Piszący felietony mają świadomość, co piszą, oraz czego
oczekują od nich czytelnicy. Wyrazem troski o czytelnika i świadomości uprawianego gatunku są liczne metawypowiedzi, autorefleksje pojawiające się w tekście,
a także przedstawiany w pierwszym odcinku swoisty program felietonowy.
Dziewiętnastowieczna dyskusja o felietonie i wokół niego była ważnym krokiem w kierunku kształtowania się świadomości gatunku. W jej następstwie wyłoniono z szeregu tekstów umieszczanych pod kreską typograficzną te, które reprezentowały felieton „właściwy”, określono — biorąc pod uwagę różne poziomy
realizacji tekstowej — zespół cech, jakie powinien spełniać ten typ wypowiedzi,
a wkrótce, bo na początku XX wieku pojawiła się refleksja o prapoczątkach polskiej felietonistyki. Mam tu na myśli artykuł Piotra Chmielowskiego z 1902 roku
Najdawniejsze nasze felietony, w którym autor za ojca polskiego felietonu uznaje
jezuitę Franciszka Bohomolca. Na jakiej podstawie? Otóż badacz, wyposażony
w wiedzę na temat felietonu, zapewne i uważny czytelnik warszawskich kronik,
poddaje analizie artykuły publikowane na łamach „Monitora” w latach 1765–1784
i natrafia na „ślady swobodnych pogadanek”11. Teksty pisane dowcipnie, zręcznie i żartobliwie, w dużej mierze będące satyrą na ówczesne czasy, Chmielowski
zalicza do felietonów. Odnajduje w nich „cztery formy felietonu”, które nie tracą
na swojej aktualności12. Na marginesie należy zauważyć, że we wstępie do ossolińskiego opracowania publicystyki „Monitora” 1765–1785 wprost wymienia się
felieton jako jedną z form wypowiedzi praktykowanych na łamach tego osiemnastowiecznego periodyku13. Operowanie nazwą gatunkową „felieton” jest w tym
wypadku działaniem na wyrost. Formy działalności publicystycznej Bohomolca,
10 C.
Jankowski, Felietonista, [w:] idem, Na marginesie literatury. Szkice i wrażenia, Kraków
1906, s. 159.
11 P. Chmielowski, Najdawniejsze nasze felietony, „Pamiętnik Literacki” 1902, nr 1, s. 275–279.
12 Są to: 1) „znamienne wypadki i doniesienia z ukrytym zamiarem satyrycznym”, 2) „niby
kopie dzienników, »dyaryuszy«, prowadzonych przez modnych kawalerów i modne damy, 3) zmyślone listy hulaków, opilców, dumnych, zabobonnych, staroświeckich i nowomodnych ludzi, 4) opisy instytucyi i wad polskich, niby-to przez cudzoziemców dokonane”. Zob. P. Chmielowski, op. cit.,
s. 276.
13 E. Aleksandrowska, Wstęp. „Monitor” 1765–1785. Rekonesans dziejów redakcji i ideologii,
[w:] „Monitor” 1765–1785, wybór, opracowanie i wstęp E. Aleksandrowska, Wrocław 1976, s. XLIII.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 100
2013-03-13 11:14:02
Polski felieton dawniej i dziś
101
które z perspektywy dwudziestowiecznej można było określić mianem felietonowej, są rezultatem korzystania ze wzorców prasy angielskiej i częściowo francuskiej, do czego zresztą jezuicki redaktor „Monitora” otwarcie się przyznawał.
Co do początków polskiej (a właściwie warszawskiej) felietonistyki odmienne
zdanie ma J.J. Lipski, który wywodząc felieton z form gawędowych — a dokładniej z gawędy mieszczańskiej — sugeruje, by początków felietonistyki nie cofać
do „Monitora”14. Jak twierdzi badacz, nurt mieszczański w warszawskiej felietonistyce I połowy XIX wieku czerpie wyraźne inspiracje z wzorów francuskich.
To naśladownictwo oznaczało, że ówczesny felieton (wypowiedź, którą można
zakwalifikować jako felietonową) był szkicem socjologicznym i obyczajowym,
dającym względnie wyczerpującą monografię przedmiotu15.
1. Podsumowując część rozważań dotyczących genezy felietonu i jego rozwoju w XIX wieku, można sformułować następujące wnioski:
Początków polskiej felietonistyki można upatrywać w oświeceniowej twórczości publicystycznej F. Bohomolca lub w cyklicznych szkicach poświęconych
Warszawie, w ten sposób wskazuje się pośrednio na dwie istotne cechy felietonu:
— z tradycji oświeceniowej wywodzić można s p o s ó b u j ę c i a t e m a t u —
satyryczny i żartobliwy, predylekcję do tematyki obyczajowo-społecznej, częste
nawiązywanie do innych form zarówno literackich, jak i użytkowych — listu,
obrazka satyrycznego;
— z tradycji romantycznych (gawędowych) bierze się n a s t a w i e n i e n a
d i a l o g o w o ś ć — nieoficjalny charakter relacji nadawczo-odbiorczych, wyeksponowanie nadawcy i odbiorcy oraz preferowanie tematyki miejskiej.
W obu przypadkach — to znaczy publicystyki oświeceniowej i z I połowy
XIX wieku — trudno mówić o felietonie sensu stricto. Przypuszczam, że dziś
teksty te zaliczylibyśmy do raczej reportaży, przewodników po mieście czy wspomnianych szkiców fizjologicznych niż do felietonów.
2. W II połowie XIX wieku wzrosła świadomość gatunkowa felietonu, zmieniły się także oczekiwania względem niego. Felieton miał nie tylko spełniać cele
ludyczne, donosząc o balach, rautach, informując o wydarzeniach kulturalnych,
ale także edukować, kształtować gusty czytelnicze. Za Prusem zmianę tę można
by określić jako „pozytywnienie prasy periodycznej” — proces ten objął także
felieton. Felietonista był w dalszym ciągu uważnym obserwatorem życia miejskiego, ale także edukatorem, polemistą, a niekiedy moralistą. Subiektywny ton
wypowiedzi felietonowej sprzyjał prezentowaniu własnych poglądów i przeprowadzaniu ostrych i napastliwych polemik16. Niektórym publicystom (np.
A. Świętochowskiemu) zaczynała ciążyć kronikarska forma i obowiązek bycia
wszędzie i wiedzenia o wszystkim, dlatego też ograniczali oni liczbę tematów do
14 J.J.
Lipski, op. cit., s. 13.
s. 15.
16 Spostrzeżenia zawarte w wygłoszonym w 2009 roku referacie M. Pietrzak, „Pozytywnienie”
felietonu II poł. XIX w. (w druku).
15 Ibidem,
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 101
2013-03-13 11:14:03
102
MAGDALENA PIETRZAK
dwóch czy trzech, coraz częstsze stawały się więc ujęcia monotematyczne. Tak
ważna dla kronikarskiej formy felietonowej umiejętność przechodzenia czy przeskakiwania z tematu na temat przestawała być istotna. Poszczególne segmenty
tematyczne miały własną ramę delimitacyjną. Pozbawione łączników stanowiły
kolekcję wypowiedzi, które łączyła osoba felietonisty, aktualność poruszanych
tematów, a różniły doraźne illokucje i przyporządkowane im strategie.
3. Felieton doby pozytywizmu był po części informacją, komentarzem, sprawozdaniem, recenzją, artykułem popularnonaukowym, niekiedy sylwetką czy fabularyzowaną powiastką17; różnorodność stosowanych już w XIX wieku struktur
kompozycyjnych sprawiła, że można mówić o wyodrębnianiu się głównych odmian
felietonu: dyskursywnego, udramatyzowanego, fabularnego i asocjacyjnego18.
W XX wiek felieton wchodził jako gatunek dziennikarski sankcjonujący autorski subiektywizm oraz swobodę stylistyczną i kompozycyjną19. Istotną zmianą, jakiej
uległ gatunek w XX wieku (a właściwie jego odmiana kronikarska), było ograniczenie liczby poruszanych tematów do jednego. Fakt ten miał wpływ na strukturę wypowiedzi — uspójnił przestrzeń tekstową, pojawił się tytuł (wcześniej był to nagłówek
przyjmujący postać spisu treści). Szczególną troską felietoniści zaczęli otaczać inicjalne i finalne części tekstu. Tytuł wraz z ramą delimitacyjną stał się elementem gry
z czytelnikiem20. Pozostałe (wewnętrzne) wyznaczniki gatunkowe nie zmieniły się
w istotny sposób — nadal był to gatunek z pogranicza, wypowiedź istniejąca dzięki innym tekstom (tzw. gatunek pasożytniczy). Obowiązywała swoboda w doborze
tematu i jego ujęciu. Ważne, by przedstawić czytelnikowi własny punkt widzenia,
przekonać do jego przyjęcia czy tylko podzielić się swoją wizją, swoim widzeniem
rzeczywistości21. Z perspektywy dwóch wieków obecności felietonu w polskiej prasie widać, że ostoją gatunku jest „nieoficjalność felietonowej enuncjacji” przejawiająca się w manifestacji podmiotu i subiektywnego punktu widzenia22.
Niestety, zauważalny jest spadek świadomości gatunkowej u piszących felietony. Wynika to ze statusu felietonu w prasie, a także statusu (i rangi) samych
felietonistów. Obecnie felietonistami stają się osoby publiczne, przedstawiciele
popkultury (np. Agnieszka Chylińska pisująca do „Machiny”, Krzysztof Skiba
17 Wystarczy
odwołać się do opracowań kronik Bolesława Prusa. Badacze wskazują
na różnorodność gatunków wprowadzanych do kronik; por. następujący fragment wywodu
Chudzińskiego: „Wykorzystywał w nich — w zależności od typu kroniki — gatunki pograniczne,
jak list, gawęda, obrazek (w kronikach przeglądowych), esej, dyskurs, monografię, aforyzm,
paradoks (w kronikach eseistycznych), dokumenty, rozprawy, wywody naukowe (w kronikach
dysertacyjnych)”, E. Chudziński, op. cit., s. 205–206. Zob. też J. Bachórz, op. cit.
18 Zob. M. Bondkowska, Struktura językowa felietonu dekady 1968–1978, Warszawa 2005;
M. Wojtak, Gatunki prasowe…; eadem, Analiza gatunków prasowych, Lublin 2008.
19 Zob. E. Chudziński, op. cit., s. 206.
20 Zob. M. Wojtak, Gatunki prasowe…, s. 206–207.
21 Dokładny wykaz wyznaczników felietonu (wzorca kanonicznego) z podaniem przykładów,
zob. M. Wojtak, Gatunki prasowe…, s. 204–206.
22 Por. P. Stasiński, Tezy o felietonie, „Teksty” 1979, nr 4, s. 38.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 102
2013-03-13 11:14:03
Polski felieton dawniej i dziś
103
— do „Wprost”, Joanna Brodzik — do „Pani”), często nieposiadający odpowiedniego przygotowania dziennikarskiego czy literackiego. Ich nazwiska przyciągają
nowych — głównie młodych — czytelników, chcących poznać opinię gwiazdy,
jej nierzadko kontrowersyjny pogląd na poruszany temat. Spada tym samym, by
rzec górnolotnie, poziom artystyczny tej niezwykle wymagającej formy wypowiedzi. Niekiedy, żeby zakwalifikować jakiś tekst prasowy do felietonu, trzeba
sięgnąć do wydania internetowego. Tam w zakładce „felietony” umieszczone są
nazwiska felietonistów23, teksty lub ich fragmenty.
Zaciera się granica między felietonem a komentarzem24. Komentatorom bieżących wydarzeń polityczno-społecznych w prasie codziennej problem sprawia
określenie przynależności gatunkowej tekstów. Jeśli nie ma wyraźnych zewnętrznych wykładników gatunku w postaci nazwy rubryki (felieton, komentarz), a sam
wywód konstruowany jest dyskursywnie, to trudno o jednoznaczne przypisanie
mu statusu komentarza czy felietonu.
Patrząc na felieton z historycznego punktu widzenia, trudno pokusić się o jednoznaczne wnioski. Co bowiem uznać za początek felietonu w polskiej prasie —
twórczość F. Bohomolca na łamach „Monitora”, szkice fizjologiczne z I połowy
XIX wieku czy dopiero felietony-kroniki doby pozytywizmu? Czy każdy tekst
napisany felietonowo jest felietonem?25 I odwrotnie, czy każdy tekst umieszczony w rubryce felietonowej to felieton? Pytania można by mnożyć. Paradoksalnie
powtarzałyby się w nich wątpliwości dziewiętnastowiecznych badaczy gatunku.
Felieton jako gatunek synkretyczny o rozległej i wielowymiarowej skali paradoksów26 nie poddaje się łatwo definicji. „Pole gatunkowe felietonu ma układ dekoncentryczny — rozproszony”27. To zdanie Marii Wojtak, zaczerpnięte z wniosków
dotyczących w głównej mierze felietonu współczesnego, z powodzeniem możemy odnieść do jego początków. Rolą badacza jest opis tak zróżnicowanej materii
tekstowej bez nadmiernych prób szukania wzorca kanonicznego.
Bibliografia
Aleksandrowska E., Wstęp. „Monitor” 1765–1785. Rekonesans dziejów redakcji i ideologii, [w:]
„Monitor” 1765–1785, wybór, opracowanie i wstęp E. Aleksandrowska, Wrocław 1976,
s. III–CXLVI.
23 W ten
sposób dowiedziałam się, że felietonistą „Polityki” jest Kuba Wojewódzki, pisujący
w rubryce „Kultura” cykliczny tekst pt. Mea pulpa, czyli kronika popkulturalna Kuby Wojewódzkiego.
24 Zob. M. Wojtak, Analiza gatunków…, s. 85.
25 Jest to parafraza tytułu rozdziału poświęconego felietonowi z podręcznika M. Wojtak, zob.
ibidem.
26 Zob. M. Wojtak, Gatunki prasowe…; eadem, W kręgu paradoksów gatunku, czyli o konwencji
i kreatywności w felietonie, [w:] Język polski w perspektywie diachronicznej i synchronicznej, red.
K. Maćkowiak, C. Piątkowski, Zielona Góra 2004, s. 273–293.
27 M. Wojtak Gatunki prasowe…, s. 236.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 103
2013-03-13 11:14:03
104
MAGDALENA PIETRZAK
Bachórz J., Wstęp, [w:] B. Prus, Kroniki. Wybór, t. 1–2, Wrocław 2005.
Bondkowska M., Struktura językowa felietonu dekady 1968–1978, Warszawa 2005.
Chmielowski P., Najdawniejsze nasze felietony, „Pamiętnik Literacki” 1902, nr 1, s. 275–279.
Chudziński E., Felieton. Geneza i ewolucja gatunku, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red.
Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 2004, s. 197–213.
Jankowski C., Felietonista, [w:] idem, Na marginesie literatury. Szkice i wrażenia, Kraków 1906,
s. 158–176.
Jarzębski M., Głos w dyskusji o felietonie, „Zeszyty Prasoznawcze” 1978, z. 3, s. 101–108.
Klein T., Felieton — niektóre historyczne i teoretyczne aspekty gatunku, „Polonistyka” 4, 1983,
s. 260–266.
Lipski J.J., Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalcy”, t. 1, Warszawa 1973.
Maziarski J., Narracja felietonu, „Zeszyty Prasoznawcze” 1976, z. 3, s. 55–65.
Maziarski J., Rozważania o felietonie, „Zeszyty Prasoznawcze” 1967, z. 1, s. 16–23.
Niczyperowicz A., Felieton piękny pasożyt, [w:] Dziennikarstwo od kuchni, red. A. Niczyperowicz,
Poznań 2001, s. 81–94.
Niczyperowicz A., Przepis na felieton, [w:] Abecadło dziennikarza, red. A. Niczyperowicz, Poznań
1996, s. 45–57.
Pietrzak M., Odcinek, felieton, kronika — o tradycji gatunku felietonowego, „Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Językoznawczego” LXV, 2009, s. 145–154.
Pietrzak M., Wyznaczniki gatunkowe felietonu w świetle wypowiedzi prasowych II poł. XIX wieku,
[w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 3. Gatunek a odmiany funkcjonalne, red. D. Ostaszewska,
Katowice 2007, s. 130–136.
Ropa A., W poszukiwaniu istoty felietonu, „Zeszyty Prasoznawcze” 1976, z. 2, s. 85–89.
Stasiński P., Tezy o felietonie, „Teksty” 1979, nr 4, s. 34–45.
Wojtak M., Analiza gatunków prasowych, Lublin 2008.
Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin 2004.
Wojtak M., W kręgu paradoksów gatunku, czyli o konwencji i kreatywności w felietonie, [w:] Język
polski w perspektywie diachronicznej i synchronicznej, red. K. Maćkowiak, C. Piątkowski,
Zielona Góra 2004, s. 273–293
The Polish column then and now. On the evolution
of the genre
Summary
The primary objective of the article is to show the key transformations that the Polish column
has undergone since the 19th century up to the present time. The origins of this means of expression
as well as the distinguishing features of the column in the 19th century are identified. In the final
part of the article, the present state of the genre is depicted, with the elements preserved from earlier
times taken into account.
Main conclusions:
1. the sources of the Polish column may be sought either in the Enlightenment-era writing of
Franciszek Bohomolec or in Romanticism-era journalism;
2. the second part of the 19th century witnesses the development of the typical kind of column,
which assumes the form of a chronicle — a subjective, humorous commentary on current city affairs;
3. the 20th-century column is a piece of writing devoted to one single subject, characterized by
the author’s subjective attitude as well as far-reaching freedom in form and stylistics.
Język a Kultura 23, 2012
© for this edition by CNS
Jak 23 I wyd..indb 104
2013-03-13 11:14:03