Weryfikacja rejestru zabytków archeologicznych

Strona |1
Weryfikacja rejestru zabytków archeologicznych – instrukcja
1.
Rejestr zabytków
Wpis do rejestru zabytków jest jedną z administracyjnoprawnych form ochrony zabytków,
określonych w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1. Zasady
prowadzenia rejestru reguluje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26
maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji
zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie
z prawem 2 . Zgodnie z jego treścią rejestr prowadzony jest przez wojewódzkich konserwatorów
zabytków dla danego województwa w postaci trzech odrębnych ksiąg – księgi A dla zabytków
nieruchomych, księgi B dla zabytków ruchomych i księgi C dla nieruchomych zabytków
archeologicznych. Trójpodział wprowadzony został w 2004 r.3 Wcześniej podział prawny ograniczał się
do zabytków ruchomych i nieruchomych, przy czym w 1986 r. usankcjonowano możliwość
wyodrębnienia księgi rejestru dla stanowisk archeologicznych jako specjalistycznej części rejestru
zabytków nieruchomych „A”4. Dział ten określany był jako „A-a”. Wpisy sprzed 2004 r. powinny być
zatem przepisane do odpowiednich ksiąg 5 . Proces przepisywania nie został jeszcze zakończony
w niektórych województwach.
Jeśli zabytek ulegnie zniszczeniu powodującemu utratę wartości, dla których został objęty
ochroną (historyczne, artystyczne lub naukowe), albo którego wartość nie została potwierdzona
w nowych ustaleniach naukowych, może zostać skreślony z rejestru 6 . Decyzję w tej sprawie, na
podstawie postępowania prowadzonego z urzędu lub na wniosek właściciela zabytku bądź
użytkownika wieczystego gruntu, na którym zabytek jest zlokalizowany, podejmuje minister właściwy
do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
1
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 Nr 162, poz. 1568
z późn. zm.), Art. 7.
2
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia
rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków
skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. 2011 Nr 113, poz. 661).
3
Przepis wprowadzający podział na trzy odrębne księgi rejestru pojawił się w rozporządzeniu Ministra Kultury
z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej, gminnej ewidencji
zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.
U. 2004 Nr 124, poz.1305).
4
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1986 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia
rejestru zabytków i centralnej ewidencji zabytków (Dz. U. 1986 Nr 42, poz. 204), § 1 pkt. 4.
5
Zmianie ulegają wówczas numery rejestru; integralną częścią nowego numeru staje się litera „C”.
6
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r., Art. 13.
Strona |2
2.
Podstawowe cele i założenia weryfikacji rejestru zabytków
Weryfikacja rejestru zabytków prowadzona jest przez Narodowy Instytut Dziedzictwa od
2009 r. Dotyczy zabytków nieruchomych (księga A rejestru) oraz nieruchomych zabytków
archeologicznych (księga C). Celem zadania jest uporządkowanie rejestru, polegające na wykreśleniu
obiektów, które nie istnieją lub utraciły wartości zabytkowe7 oraz wyłonienie niekompletnych bądź
niepoprawnych decyzji administracyjnych, które nie gwarantują zabytkom właściwej ochrony. Równie
istotne jest określenie stanu zachowania zabytków oraz zdefiniowanie zagrożeń, co służyć ma
wypracowaniu spójnej strategii działań konserwatorskich. Wyniki weryfikacji opublikowane zostaną
w 2017 r. w raporcie o stanie zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
(księgi A i C), opracowywanym przez NID w ramach Krajowego programu ochrony zabytków i opieki
nad zabytkami na lata 2014-2017 8 (dalej KPOZiOnZ). Wnioski zawarte w raporcie służyć mają
podejmowaniu działań, dzięki którym zabytki objęte wpisem do rejestru - te, które faktycznie na taką
ochronę zasługują - będą chronione w sposób bardziej efektywny.
Lista stanowisk archeologicznych, których zasadność wpisu jest wątpliwa oraz tych, które
najprawdopodobniej utraciły wartości zabytkowe uzasadniające ich wpis do rejestru przekazana
zostanie Generalnemu Konserwatorowi Zabytków, który na tej podstawie będzie wszczynał procedury
związane ze skreśleniem obiektów z rejestru (w ramach KPOZiOnZ, kierunek działania: Porządkowanie
rejestru zabytków nieruchomych). Dane pozyskane dzięki weryfikacji znajdą się ponadto
w geoprzestrzennej bazie danych o zabytkach9 oraz na portalu e-zabytek10, administrowanych przez
NID.
Działania podejmowane w ramach weryfikacji stanowisk archeologicznych obejmują analizę
dokumentacji, związanej z wpisem do rejestru poszczególnych zabytków, kwerendę archiwalną, wizję
terenową oraz wykonanie zestandaryzowanej dokumentacji. Każdy etap zadania realizowany jest
w oparciu o jednolite wzorce postępowania.
Wszelkie działania i ocena zjawisk podczas weryfikacji powinny być dokonywane bardzo
odpowiedzialnie. Priorytetem jest ochrona zabytku, w przypadku stanowisk archeologicznych
rozumianego jako oryginalne nawarstwienia kulturowe, w których znajdują się zabytki ruchome
i inne źródła archeologiczne. Celem wpisu do rejestru jest bowiem zachowanie zabytku - elementu
dziedzictwa archeologicznego - w stanie możliwie nienaruszonym dla przyszłych pokoleń. Wiąże się to
z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz regułą ochrony in situ, pełniącymi kluczową rolę
w obowiązującej doktrynie konserwatorskiej. Zasady te wyrażone są w międzynarodowych aktach
prawnych, regulujących zagadnienia związane z archeologią, m.in. w Europejskiej konwencji o ochronie
dziedzictwa archeologicznego11 oraz w Międzynarodowej Karcie Ochrony i Zarządzania Dziedzictwem
Archeologicznym, zwanej Kartą Lozańską12.
7
Por. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017, Cel szczegółowy 1, kierunek
działania: Porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych.
8
Przyjęty przez Radę Ministrów 24 czerwca 2014 roku.
9
Udostępniana pod adresem: http://mapy.zabytek.gov.pl/nid/ .
10
http://e-zabytek.nid.pl/ .
11
Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia
1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564).
12
Międzynarodowa Karta Ochrony i Zarządzania Dziedzictwem Archeologicznym, przyjęta przez ICOMOS w 1990
roku.
Strona |3
3.
Zasady postępowania na poszczególnych etapach
I.
Etap gabinetowy (ankieta weryfikacyjna – część A)
Kwerenda w wojewódzkim urzędzie ochrony zabytków
Po zapoznaniu się z listą zabytków (stanowisk archeologicznych) podlegających weryfikacji
należy przeprowadzić kwerendę dotyczącą każdego ze stanowisk we właściwym terenowo
wojewódzkim urzędzie ochrony zabytków bądź jego delegaturze. Należy pozyskać wszelkie informacje
mogące mieć wpływ na ochronę stanowiska oraz ocenę zasadności jego wpisu do rejestru zabytków,
poprawności zakresu ochrony, ocenę stanu zachowania zabytku oraz inne, które są niezbędne do
właściwego wypełnienia ankiety weryfikacyjnej, stanowiącej załącznik do niniejszej instrukcji. Pozyskać
należy w szczególności:






elektroniczne kopie (skany bądź fotografie) wszelkich decyzji i innych dokumentów, związanych
z wpisem do rejestru zabytków, których nie posiada NID13;
skany lub fotografie właściwej Karty Ewidencyjnej Zabytku Archeologicznego (KEZA) oraz mapy
obszaru AZP (uwaga, dla stanowiska wpisanego do rejestru może funkcjonować więcej niż
jedna KEZA – wpis może obejmować np. grodzisko i podgrodzie, dla których są dwie odrębne
karty AZP; mogły też mieć miejsce weryfikacyjne badania AZP, podczas których stworzono
odrębną kartę);
skany bądź fotografie wszelkich map sytuacyjno-wysokościowych dla stanowiska wraz
z informacją o dacie wykonania;
wszelkie informacje w zakresie wyników badań archeologicznych, powierzchniowych oraz
wykopaliskowych, prac inwentaryzacyjnych, przypadkowych odkryć;
fotografie tych fragmentów dokumentacji z badań, których treść może mieć wpływ na ocenę
stanu zachowania stanowiska, zasadności wpisu do rejestru, poprawności granic ochrony,
szczególnie planów z zaznaczoną lokalizacją wykopów i wynikami prac;
wszelkie informacje na temat aktywności konserwatorskiej na stanowisku, zagrożeń, planów,
wykonywanej dokumentacji (np. zdjęć lotniczych), a także inne dane mogące mieć wpływ na
ochronę stanowiska.
Kwerenda biblioteczna
Dla oceny stanu zachowania stanowiska oraz poprawności ochrony i zasadności wpisu do
rejestru konieczne są informacje na temat wyników wszelkich prowadzonych w jego obrębie (lub
w bezpośrednim sąsiedztwie) badań archeologicznych. Niezbędna jest również analiza map
historycznych, jeśli takie są dostępne. Wymagane jest także stworzenie podstawowej bibliografii dla
stanowiska. W przypadku stanowisk o charakterze miejskim, wsi, pól bitew i innych założeń znanych
ze źródeł historycznych należy również przeprowadzić kwerendę
historyczną
oraz
ogólne
rozpoznanie architektury i budownictwa na badanym stanowisku.
13
Dokumenty związane z wpisem do rejestru zabytków, które NID posiada w swoim archiwum, zostaną
udostępnione Wykonawcom zadania za pośrednictwem aplikacji NID-SKAN, dostępnej po zalogowaniu pod
adresem https://dokument.zabytek.gov.pl/ (zalecana przeglądarka: Mozilla Firefox).
Strona |4
Zlokalizowanie stanowiska na mapie
Weryfikacji i ocenie podlega obszar określony w decyzji o wpisie do rejestru oraz ewentualnie
w innych dokumentach związanych z rejestrem.
Przed przystąpieniem do etapu terenowego konieczne jest zlokalizowanie stanowiska na
mapie oraz jego rozpoznanie na różnych podkładach mapowych. Lokalizacja stanowisk objętych
wpisem do rejestru zabytków dostępna jest pod adresem: http://mapy.zabytek.gov.pl/nid/ . Jest to
profil ogólny, na którym zabytki archeologiczne ujawnione są w postaci punktów (symboli).
Wykonawcom weryfikacji udostępnione zostaną dane o zasięgu stanowisk, które nie są publikowane
na profilu ogólnodostępnym. Granice zabytku oznaczone zostały na podstawie decyzji o wpisie do
rejestru zabytków. Jeżeli Wykonawca dostrzeże niezgodność pomiędzy danymi z decyzji o wpisie do
rejestru zabytków, a portalem, powinien zgłosić ten fakt pracownikowi NID, wskazanemu w umowie.
W przypadku kiedy w decyzji wskazany został tylko numer działki, która wskutek zmian katastralnych
już nie istnieje, należy skontaktować się z właściwym powiatowym wydziałem katastru w celu ustalenia
obecnego numeru działki. W innym wypadku poprawne zlokalizowanie stanowiska czy też miejsca
objętego ochroną może być niemożliwe.
Przed wyjazdem warto opracować trasę dojazdu na stanowisko. Podczas próby lokalizacji
stanowiska w terenie oraz określenia zasięgu obszaru chronionego bardzo pomocne są ortofotomapy
z naniesionymi granicami ochrony stanowiska (na podstawie decyzji o wpisie do rejestru zabytków
wraz załącznikami). Dzięki geoprzestrzennej bazie o zabytkach możliwe jest również lokalizowanie
stanowiska w terenie za pomocą urządzeń mobilnych.
Na portalu mapowym NID dostępna jest również warstwa z rzeźbą terenu, zawierająca dane
z projektu ISOK14. Dane nie obejmują całej powierzchni kraju, jednak tam, gdzie zostały udostępnione,
konieczna jest ich analiza (m.in. pod kątem zasięgu stanowisk o własnej formie terenowej).
Analiza poprawności decyzji o wpisie do rejestru
Wpis do rejestru zabytków dokonywany jest na podstawie decyzji o wpisie do rejestru
zabytków, wydawanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. To od poprawności decyzji
w dużej mierze zależy skuteczność prawnej ochrony stanowiska, dlatego tak istotne jest, by spełniała
wszystkie konieczne warunki, przy jednoczesnym braku wad i uchybień15. Poza zgodnością z Art. 107
Kodeksu postępowania administracyjnego 16 , decyzja powinna posiadać odpowiednią zawartość
14
Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami.
Brudnicki, J., Problem wyjaśniania i prostowania treści decyzji o wpisie do rejestru zabytków w kontekście wad
i uchybień tkwiących w tym rejestrze, Kurier konserwatorski 10 (2011), s. 40-49,
http://www.nid.pl/upload/iblock/41b/41bd547e903c2ddcf48639122199b7f2.pdf .
16
Art. 107. § 1. Decyzja powinna zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej, datę wydania, oznaczenie
strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie, czy
i w jakim trybie służy od niej odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby
upoważnionej do wydania decyzji lub, jeżeli decyzja wydana została w formie dokumentu elektronicznego,
powinna być opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego
kwalifikowanego certyfikatu. Decyzja, w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu
powszechnego lub skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać ponadto pouczenie o dopuszczalności
wniesienia powództwa lub skargi.
§ 2. Przepisy szczególne mogą określać także inne składniki, które powinna zawierać decyzja.
§ 3. Uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za
udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił
wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne - wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji,
z przytoczeniem przepisów prawa.
15
Strona |5
merytoryczną (co podlega ochronie i dlaczego). W przypadku stanowisk archeologicznych niezwykle
ważne jest precyzyjne określenie granic ochrony, najlepiej na załączniku graficznym (formalnym –
potwierdzonym pieczątką oraz podpisem, opisanym jako załącznik do decyzji i wymienionym w treści
decyzji), na podkładzie katastralnym z numerami działek (wyrysie z ewidencji gruntów), a jeszcze lepiej
z określonymi współrzędnymi geograficznymi. Opis słowny granic powinien znaleźć się
w rozstrzygnięciu decyzji (uwaga, nie może być rozbieżności pomiędzy załącznikiem graficznym, a
treścią dokumentu, wówczas decyzja jest wadliwa). W decyzji powinno również znaleźć się właściwe
rozstrzygnięcie i rzeczowe uzasadnienie – rozwinięcie rozstrzygnięcia. Wartości zabytku leżące
u podstaw wpisu powinny być jak najbardziej szczegółowo określone.
Analizując decyzję należy zwrócić uwagę na powyższe oraz aktualność zapisów.
Skutkiem zmian administracyjnych w Polsce nierzadko zabytki były wpisywane do rejestru
kilkakrotnie, kolejnymi decyzjami. W takiej sytuacji należy przeanalizować wszystkie decyzje, porównać
ich zapisy, zasięg ochrony, itp., a wnioski zapisać w ankiecie weryfikacyjnej (w rubryce A.18).
Należy również zapoznać się z innymi dokumentami, wydawanymi przez wojewódzkiego
konserwatora zabytków (lub inne właściwe organy), jak np. informacje urzędowe, wyjaśnienia decyzji,
a w ankiecie zanotować kiedy zostały wydane i czego dotyczą (A.18); ewentualnie określić w jaki sposób
ich zapisy różnią się od decyzji o wpisie do rejestru, np. posiadają załącznik graficzny z oznaczeniem
granic ochrony.
Przygotowanie części A ankiety
Trójdzielna konstrukcja części A ankiety w części dotyczącej dokumentacji rejestrowej wymaga
odniesienia się do zapisów z decyzji o wpisie do rejestru zabytków (bądź orzeczenia o uznaniu za
zabytek), porównania ich ze stanem aktualnym i stwierdzenia, czy decyzja wymaga aktualizacji bądź
uzupełnień, czy też nie.
Wskazówki do wypełnienia ankiety znajdują się w załączniku do niniejszej instrukcji.
II.
Etap terenowy (ankieta weryfikacyjna – część B)
Etap terenowy należy realizować w warunkach umożliwiających obserwację powierzchniową
stanowisk. Niedopuszczalne jest prowadzenie prospekcji w okresie wegetacji roślinnej, a także
w warunkach zalegającego na polach śniegu, szronu czy wody. Oględziny stanowiska powinny być
przeprowadzone w taki sposób, aby możliwe było udzielenie wyczerpujących i rzetelnych informacji
we wszystkich rubrykach części B ankiety. Ankietę należy wypełnić w terenie, na stanowisku
(niekoniecznie od razu on-line; przed wyjazdem należy przygotować odpowiednią liczbę ankiet
w wersji papierowej), wg wskazówek zawartych w załączonym do niniejszej instrukcji dokumencie.
Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące czynniki:
- zgodność danych z decyzji o wpisie do rejestru zabytków oraz danych zgromadzonych w czasie etapu
gabinetowego ze stanem faktycznym;
- granice stanowiska określone w decyzji nie zawsze odpowiadają ustaleniom naukowym czy danym
z KEZA - należy odnieść się do tego w ankiecie;
- nawarstwienia kulturowe, obiekty oraz materiał zabytkowy czytelny na powierzchni (rodzaj, zgodność
klasyfikacji kulturowo-chronologicznej z zapisami decyzji, rozrzut znalezisk oraz analiza czynników,
które przyczyniły się do odsłonięcia obiektów i stwierdzonego rozrzutu);
Strona |6
- ocena poprawności granic dokonywana jest w terenie na podstawie obserwacji powierzchniowej,
która w przypadku stanowisk płaskich zazwyczaj nie pozwala na jednoznaczną interpretację.
Przyjmuje się zatem, że pierwszym zadaniem jest określenie, czy na wskazanym w decyzji terenie
w ogóle występują zabytki ruchome bądź widoczne obiekty archeologiczne. Jeśli występują, ocena ich
rozmieszczenia w terenie dokonywana jest z odniesieniem do wiedzy i doświadczenia badaczy (m.in.
z uwzględnieniem różnic w możliwości obserwacji pomiędzy zaoranym polem a sąsiadującą z nim
porośnięta łąką czy też procesów stokowych itp.). Ostateczna ocena poprawności granic dokonywana
jest na podstawie oględzin terenowych oraz wyników kwerendy archiwalnej;
- stan zachowania stanowiska;
- zagrożenia;
- czytelność formy terenowej, ubytki w rzeźbie.
Rozpoznaniem należy objąć całe stanowisko, bez względu na jego wielkość, oraz teren
sąsiadujący z tym wskazanym w decyzji, aby ocenić, czy zasięg ochrony nie jest za mały.
Na podstawie obserwacji poczynionych w terenie oraz wiedzy wynikającej z kwerendy
archiwalnej należy ocenić zasadność wpisu stanowiska do rejestru zabytków (zazwyczaj przyjmuje się,
że jeżeli stanowisko istnieje, i nie jest to ślad czy punkt osadniczy, to jego wpis jest zasadny).
Dokumentacja fotograficzna
Dokumentacja fotograficzna powinna być wykonana bardzo starannie. Zdjęcia muszą być
ostre, wyraźne, dobrze skadrowane, bez obiektów zakłócających odbiór, jak np. pojazdy. Fotografie
należy wykonywać przy dobrym oświetleniu i w dobrych warunkach pogodowych, na co należy zwrócić
uwagę planując termin wyjazdu w teren. Może się zdarzyć, że zaistnieje konieczność użycia statywu
(stanowiska w lesie). Zdjęcia powinny ukazywać zabytek możliwie z każdej strony. Dokumentacja
fotograficzna powinna objąć także zjawiska opisywane w ankiecie, jak zniszczenia (w tym np.
niezasypane wykopy badawcze, dołki związane z działalnością detektorystów, itp.), czytelne obiekty
oraz inne szczegóły. Należy również wykonać fotografię ukazującą zabytki ruchome, ich rodzaj,
różnorodność itp. oraz tablice informacyjne o stanowisku.
Niektóre zdjęcia posłużą jako ilustracja stanowiska archeologicznego na portalu e-zabytek,
należy zatem pamiętać o ujęciach przedstawiających zabytek z jak najlepszej strony. Inne zdjęcia służyć
będą celom konserwatorskim, konieczne jest zatem ukazanie wkopów, dołów, zabudowy
w bezpośrednim sąsiedztwie itp.
Liczba zdjęć zależy od rodzaju zabytku oraz stwierdzonych zniszczeń czy zagrożeń. Na
stanowisku płaskim wykonuje się zazwyczaj 3-4 zdjęcia z różnych stron. Zilustrowanie grodzisk oraz
zachodzących na nich zjawisk wymaga zdecydowanie więcej fotografii, na etapie selekcji zdjęć należy
jednak w miarę możliwości ograniczyć się do około 20.
Dodatkowe uwagi do etapu terenowego
1. Zabytków ruchomych nie zbiera się. W bardzo wyjątkowych sytuacjach, w przypadku cennych
zabytków archeologicznych (tzw. wydzielonych), obiekty należy zadokumentować na miejscu, zebrać,
zabezpieczyć zgodnie z zasadami przyjętymi w archeologii i przekazać właściwemu wojewódzkiemu
konserwatorowi zabytków.
2. W pojedynczych przypadkach może być niezbędne użycie urządzenia z GPS bądź aplikacji mobilnej
NID w celu zlokalizowania stanowiska, np. w obrębie bardzo dużych działek bądź działek leśnych.
3. Prospekcja powierzchniowa powinna być prowadzona również w miejscach, gdzie obserwacja
powierzchni jest utrudniona, np. porośniętych roślinnością o charakterze całorocznym. Należy
wówczas korzystać z metod przyjętych m.in. w badaniach powierzchniowych AZP, takich jak
rozkopywanie kretowin, obserwacja profili dołów czy wkopów itp.
Strona |7
4. Nie należy wdzierać się na tereny ogrodzone, chyba że za pozwoleniem właściciela. Wykonawca jest
w takich przypadkach zobowiązany do podjęcia próby skontaktowania się z właścicielem lub
użytkownikiem terenu, o ile będzie to możliwe i nie będzie wymagało skorzystania z drogi urzędowej.
5. Podczas wypełniania ankiety należy unikać zakreślania sprzecznych opcji. Należy też mieć na uwadze,
że na podstawie danych z weryfikacji formułowane będą istotne wnioski do raportu o stanie
zachowania zabytków w Polsce oraz wytyczne dotyczące ochrony i zarządzania dziedzictwem
archeologicznym. Weryfikacja będzie również podstawą do porządkowania rejestru, w tym także
tworzenia list zabytków, które utraciły wartości bądź zasadność ich wpisu do rejestru jest wątpliwa.
6. Jeśli badacz stwierdzi konieczność natychmiastowej interwencji konserwatorskiej na stanowisku,
powinien niezwłocznie skontaktować się z właściwym terenowo wojewódzkim urzędem ochrony
zabytków. O zajściu należy powiadomić pracownika NID wskazanego w umowie. Stwierdzone
zniszczenia czy zagrożenia należy zadokumentować fotograficznie i opisowo. Może się zdarzyć, że
dokumentację dla zabytku trzeba będzie przekazać do NID w pierwszej kolejności, w możliwie krótkim
terminie.
7. Zrekonstruowane po badaniach kopce czy kurhany, choć pozbawione oryginalnych nawarstwień
kulturowych, niekiedy również zasługują na dalszą ochronę konserwatorską. Dotyczy to m.in. sytuacji,
kiedy stanowią istotny element krajobrazu kulturowego, ważny dla lokalnej społeczności, związany
z miejscową tradycją, legendami czy podaniami. Zanim zatem podejmie się decyzję
o wskazaniu wątpliwej wartości zabytkowej obiektu, należy ustalić, czy miejscowa ludność nie jest
z nim związana emocjonalnie lub czy nie istnieją inne przesłanki, dla których warto go nadal chronić.
8. Napotkanych właścicieli terenu objętego ochroną należy poinformować o celach prowadzonej
weryfikacji oraz opowiedzieć o stanowisku i wyjaśnić, na czym polega jego wartość.
III.
Dokumentacja w formie elektronicznej
Po zakończeniu weryfikacji danego stanowiska należy zestawić i przeanalizować dane z obu
etapów, gabinetowego i terenowego, wnioski zaś odnotować w ankiecie weryfikacyjnej. Ankietę
weryfikacyjną należy wypełnić on-line. Wykonawca będzie miał dostęp do aplikacji przygotowanej
w tym celu przez NID.
Dodatkowo, dla każdego zweryfikowanego stanowiska należy stworzyć osobny folder,
nazwany wg następującego schematu: nazwa miejscowości (wg decyzji)_aktualny numer rejestru_data
weryfikacji terenowej, np. Dmochy-Rodzonki_79_1A_06112014
W folderze znaleźć powinny się:
- wybór zdjęć, opisanych wg wzoru: kolejny numer_nazwa miejscowości_aktualny numer rejestru,
zwięzły opis – do 42 znaków (bez polskich znaków), np.
11.Swisloczany_C_62, od S;
2.Swisloczany_C_62, kurhan 3;
8.Grodzisk_C-45_wal w cz. W;
- fotografia lub skan KEZA;
- dokumenty pozyskane podczas kwerendy archiwalnej (skany bądź fotografie, np. map, planów,
fragmentów sprawozdań, zgrupowane w opisanych podkatalogach);
- opcjonalnie zrzuty z Geoportalu, jeśli są do nich odniesienia w ankiecie weryfikacyjnej, np. z włączoną
warstwą z podziałem katastralnym, skanem powierzchni terenu, ortofotografią.
Strona |8
Sprawozdanie
W sprawozdaniu z weryfikowanego obszaru powinna znaleźć się synteza informacji
o charakterze konserwatorskim ze wszystkich wykonanych w ramach zadania ankiet weryfikacyjnych.
Po przedstawieniu zakresu weryfikacji i spisu weryfikowanych stanowisk (wraz z nazwą obiektu,
odpowiadającą nazwie na portalu mapowym NID, rodzajem stanowiska, numerem rejestru), kolejno
omówić należy aspekty poruszane w ankiecie z perspektywy powiatu/gminy/weryfikowanego obszaru,
zgodnie z kolejnością ich występowania. Opisywane zjawiska zaleca się opatrywać przykładami, także
graficznymi, np. przy omawianiu błędów w załącznikach graficznych czy zniszczeń dokonanych na
stanowiskach.
W części poświęconej wynikom prac gabinetowych (A. Rozpoznanie gabinetowe) omówić
należy:
- problemy związane z przynależnością administracyjną, w tym występowanie (bądź nie) rozbieżności
pomiędzy nazwami miejscowości występującymi w decyzjach, a rzeczywistą lokalizacją stanowisk;
- problem zgodności określeń przedmiotu ochrony z aktualnym stanem wiedzy;
- stan przepisywania stanowisk do księgi C rejestru;
- sposoby i poprawność (pod względem formalno-prawnym) określenia granic ochrony w decyzjach,
w tym także ewentualne sprzeczności występujące pomiędzy treścią decyzji a załącznikiem graficznym;
- aktualność numerów działek i podziałów katastralnych;
- wnioski dotyczące własności (np. o wpływie rodzaju własności na kondycję stanowisk);
- problem załączania (bądź nie) dokumentacji dotyczącej ewidencji gruntów do decyzji;
- stan badań AZP (czy wszystkie weryfikowane stanowiska znajdują się w ewidencji zabytków);
- problem kompletności i poprawności decyzji;
- niezgodności w dokumentacji;
- problem nieformalnych załączników do decyzji;
- bardzo ogólnie stan badań, z uwzględnieniem nieinwazyjnych, i wykonywania dokumentacji
konserwatorskiej.
W części B. Rozpoznanie terenowe omówione zostaną:
- problemy z lokalizacją stanowisk w terenie;
- warunki obserwacji;
- merytoryczna poprawność określenia granic ochrony;
- sposoby użytkowania gruntów;
- ogólny stan zachowania zabytków wraz z określeniem przyczyn ewentualnych zniszczeń;
- kwestia oznaczania stanowisk (czy są tablice informacyjne o zabytku, czy powinny być);
- zagrożenia;
- zasadność wpisu do rejestru.
Ostatnia część sprawozdania powinna być poświęcona na podsumowanie, wytyczne
konserwatorskie oraz spostrzeżenia ogólne dotyczące ochrony weryfikowanych stanowisk. Można tu
również wskazać stanowiska, które nie są objęte ochroną na podstawie wpisu do rejestru zabytków, a
zdaniem Wykonawcy zadania powinny.
Sprawozdanie należy przygotować w formacie Word.
Do sprawozdania dołączyć należy:
1. Spis stanowisk, które wymagały natychmiastowej interwencji konserwatorskiej.
2. Spis stanowisk, które najprawdopodobniej utraciły wartości zabytkowe.
3. Spis stanowisk, których zasadność wpisu do rejestru zabytków określono jako wątpliwą.
Strona |9
4. Wykaz dokumentów związanych z wpisem do rejestru zabytków, których brakuje w archiwum NID,
a są w zasobach WUOZ.
Wszelkie wątpliwości należy na bieżąco konsultować z wyznaczonym w umowie pracownikiem
Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Załączniki:
1. Formularz ankiety weryfikacyjnej.
2. Ankieta weryfikacyjna ze wskazówkami dotyczącymi wypełniania poszczególnych rubryk.