spis treści

TATRY
TPN
perspektywy
z ludzkiej
fot. marek grocholski
Koniec czerwca. Jeszcze płaty śniegu bieleją w zagłębieniach.
Na grani dwa kruki. Nie mam wątpliwości, że to on i ona. Solidnej budowy, niewiele mniejsze
od indyków, moszczą się na granitowym głazie wieńczącym szczyt góry. On patrzy z wyższością
eksperta, jakby co najmniej układał dyrektywę unijną w sprawie ochrony siedlisk gatunku
corvus corax. Ona przygładza mu nastroszone pióra. Dotykają się dziobami. On się trochę
irytuje, daj spokój, jakiś człowiek na nas patrzy. Nie chcę im przeszkadzać. Trawersuję
po skałach z prawej strony. On przekrzywia na bok głowę z wielkim dziobem i groźnie łypie
w moją stronę żółto-brązowym okiem. Wiem, lepiej żebym już sobie stąd poszedł.
Pierwsza niedziela sierpnia, wylot Sobkowego Żlebu. Cztery kozice biegną w dół stromym
zboczem. Elegancja ruchów nieosiągalna dla człowieka. Ale widzę, że jedna nie nadąża
za pozostałą trójką. Z wysiłkiem przyśpiesza
na trawiastym upłazie. Tamte czekają. Albo
przez przypadek się zatrzymały, albo mają
jakiś wspólny cel? A może po prostu się lubią
i chcą być razem. Narażam się moim kolegom
przyrodnikom, mieszam porządki, ludzki
i zwierzęcy. Ale to świadomy zabieg, bo te
dwa światy, natura i kultura, nie są całkiem
rozdzielne, przenikają się. Czasem są sobie
bliskie, a czasem bardzo od siebie odległe.
Wróćmy do żlebu, idziemy nim w górę.
Ogromne koryto, ukształtowane siłami natury.
Dołem trawiaste, górą skalno-piarżyste.
Im wyżej, tym stromsze. Nazwa – jak pisze
Witold H. Paryski – pochodzi „od imienia
Sobek (skrót imienia Sebastian) jakiegoś jurgowskiego pasterza czy myśliwego”. Przypisujemy
kawał odludnej części Tatr jakiemuś człowiekowi, chociaż prawie nic o nim nie wiemy.
Patrzę z Lodowego na drugą stronę grani. Z fantastycznej panoramy wyłuskuję mało atrakcyjny,
ciemno-szary prostokąt, schronisko. Wspomnienia i skojarzenia przychodzą same.
Widzę Mira, jak ustawia wieczorem lampkę naftową na szczycie ceglanych schodów,
czuję smak piwa po upalnym dniu.
Skrajnym przykładem patrzenia na świat z ludzkiej perspektywy jest główny temat letnich
„Tatr”. Piszemy o powodziach na Podtatrzu, traktując je w kategoriach kataklizmu i nieszczęścia.
A przecież woda wtargnęła tam, gdzie od tysięcy lat raz na jakiś czas się pojawiała.
Ludzie zbudowali w poprzek jej nurtu różne przeszkody – drogi, domy, mosty.
Trudno powiedzieć, kto kogo bardziej zaskoczył, natura nas, czy my ją.
TATRY TPN lato 2014
3
TATRY
TPN
Nr 3 (49)
Cena 12 zł (w tym 5% VAT)
www.tatry.tpn.pl
lato 2014
ISSN 0867-4531 INDEX 378852
Tatry
Pismo adresowane
do miłośników Tatr
i ich przyrody
Wydawca
Projekt graficzny
lookStudio
tel. 607 781 704
www.lookstudio.pl
Druk
Zakłady Graficzne TAURUS,
Stanisław Roszkowski, Sp. z o.o.
Rada redakcyjna
dr Paweł Skawiński
prof. Stefan Skiba
Wiesław A. Wójcik
Redagują
Marek Grocholski (red. nacz.)
Zbigniew Ładygin
Paulina Kołodziejska
Stała współpraca
Barbara Chovancová
Korekta
Paulina Kołodziejska
Kolportaż, prenumerata,
numery archiwalne
Wojciech Wilczek
e-mail: [email protected]
tel. +48 18 20 23 245
Adres redakcji
Kuźnice 1
34-500 Zakopane
e-mail: [email protected]
tel. +48 18 20 23 240
+48 18 20 23 242
Redakcja zastrzega sobie prawo
skracania i redagowania tekstów
oraz nadawania tytułów.
Poglądy autorów nie zawsze
pokrywają się z przekonaniami
redakcji i oficjalnym
stanowiskiem wydawcy.
Materiałów niezamówionych
nie zwracamy.
Nakład 6800 egz.
Numer zamknięto
4 sierpnia 2014 r.
PL ISSN 0867-4531
Nr indeksu 378852
fot. adam brzoza
Tatrzański Park Narodowy
Zespół Wydawnictw
pod kierunkiem
Zbigniewa Ładygina
W numerze:
Rozmaitości 6–19
Pół miliona po raz ósmy? (6) • Utrudnienia na szlakach (6) • Parkuj i jedź (6) • Kozicowy kongres
w Apeninach (6) • Monitoring na Kasprowym Wierchu (7) • Kronika Straży Parku (7) • Plan ochrony
TPN (8) • Nie tak prędko (8) • Park po halnym (9) • Lapidarium geologiczne (10) • Mekonops walijski (11) • Biblioteka w Roztoce (12) • Górski blask (12) • Śladem Witkiewicza (12) • U stóp Babiej Góry (13)
• Czyste Tatry (13) • Po raz dziesiąty (14) • Czas na festiwal (14) • Za rok jubileusz (15) • Polica 1969 (16)
• Równowaga (16) • Galeria schronisk tatrzańskich (17) • Mój pionowy świat (18) • Raptularz przewodnicki (19)
Z drugiej strony Tatr 20–27
Jakby się wszystkie żywioły sprzysięgły – Lenka Burdová (20) • Krok bliżej do budowy Kieżmarskiej
Chaty – Lenka Burdová (22) • Zona industriale – Marek Grocholski (23) • Pierwszy telewizor w Tatrach
– Ivan Bohuš junior (24) • Nie biznes, lecz symbol – Maximilián Lüge (25) • Jak Słowacy widzą polskich
turystów w swoich Tatrach? – Mikuláš Argalács (26) • Szwajcarski Dom – Paweł Grocholski (27) • Kronika (27)
JASKINIE, NARTY, TATERNICTWO 28–31
Jaskinia Mylna połączona z Obłazkową – Filip Filar (28) • Wymiana punktów asekuracyjnych – Bogusława Chlipała (28) • Frekwencja jaskiniowa (28) • Szybki jak... – Agnieszka Szymaszek (29) • O pracach
ekiperskich – Piotr Sztaba (29) • Projekt „Stanisławski” (cd.) – Paweł Orawiec (30)
Wypadki górskie 32–35
Śnieżna wiosna i deszczowe lato – Adam Marasek (32) • Mroczna twarz gór – Marek Grocholski (34)
Przyroda 36–53
Niegdysiejsze śniegi – Anna Fiema, Tomasz Nodzyński (36) • Ciepły wiosny początek – Anna Fiema (40)
• Dziewięć magicznych sił – Dominika Kustosz (42) • Liczenie kozic i niedźwiedzi – Tomasz Zwijacz-Kozica, Filip Zięba (44) • Przebudzenie i śmierć świstaka – Barbara Chovancová (48) • Powódź na bobrowisku
– Bożena Wajda (49) • Najszybszy z ptaków – Piotr Krzan (50) • Wysokogórska koszówka – Jarosław
Wenta (52)
TATRY TPN lato 2014
TEMAT NUMERU
Słowackie Podtatrze,
okolice Zamku Spiskiego
Wielka woda 54–75
Powodzie w Tatrach i na Podtatrzu – Apoloniusz Rajwa (56) • Naremnica tatrzańska – Jan Wnęk (62)
• Powódź 1934 – Maciej Krupa (64) • Powódź 1997 – Marek Grocholski (70) • Majowy żywioł – Mirosław
Żelazny, Anna Wolanin, Łukasz Pęksa (74)
Inne góry 76–81
ROZMOWY 82–87
Kwintesencja karpackości – Tomasz Rowicki (76)
Druga strona okładki
Miłosna górska (Adenostyles alliariae)
fot. Zbigniew Ładygin
Kwestia stylu – z Simonem Moro rozmawia Maciej Krupa (82)
Historia 88–115
Kolegium pijarów w Podolińcu (cz. 1) – Wojciech Wilczek (88) • Podróż pani N.N. do krainy poetów
i malarzy – Zbigniew Ładygin (96) • Moja podróż (98) • Zabójstwo w domu Kacki – Maciej Krupa (101)
• O dwóch takich, co zrujnowali Kuźnice – Michał Kowalski (102) • Bolesław Prus pod górami – Michał
Jagiełło (105) • Kenkarty z literą „G”. Ile ich było? – Mieczysław Jasiński (110)
ETNOGRAFIA 116–121
Ludwik Kamiński vel Kamieński. Prekursor podhalańskiej etnografii – Katarzyna Ceklarz (116) • Lis
w Tatrach i na Podhalu – Wojciech Gąsienica-Byrcyn (120)
PROZA 122–123
124–131
Tragedia serca zamknięta między wierszami – Agnieszka Szymaszek (124) • Co z Grani Głównej wynika i dokąd nas ona prowadzi – Adam Śmiałkowski (126) • Cztery książki i jeden film – Beata Słama (128)
• Prezent dla taterników – Paweł Grocholski (130) • Moje ostatnie słowo – Wojciech Wilczek (131) • „Góry”
tatrzańskie – Marek Grocholski (131)
Moim zdaniem 132–138
Sen Kafki w Tatrach – Igor Válek (132) • Skarby Morskiego Oka – ks. Maciej Medes (133) • Atlantyda
– zatopione sensy – Kuba Szpilka (134) • Pocztówka znad krawędzi. Historyjka bez morału – Izabela Gronowska-Babicz (136) • Czekając na jesień. Zakopanoptikon po naszemu – Zbigniew Ładygin (138)
SÚHRN V SLOVENSKOM JAZYKU Trzecia strona okładki
Grota Kasprowa. Odpoczynek.
Druga wyprawa do Jaskini Kasprowej
Niżniej, zima 1925 r.
Od lewej: Tadeusz Zwoliński,
K. Olbrychtowicz, Stefan Zwoliński
fot. Tadeusz i Stefan
Zwolińscy,
ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego
Czwarta strona okładki
Bóbr europejski (Castor fiber)
fot. S. Meyers / photoline.pl
Nasze strony internetowe
www.tpn.pl
www.tatry.tpn.pl
Izrael na ramionach – Julian Klamerus (122)
Lektury Pierwsza strona okładki
Biały Dunajec, 30 czerwca 1958 r.
Nazajutrz po kataklizmie
fot. Władysław Werner,
ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego
i–VIIi
Informacja Turystyczna TPN
(+48) 18 20 23 300
e-mail: [email protected]
Warunki prenumeraty
Cena czterech kolejnych numerów:
w kraju 40 zł
za granicą 20 euro
Wpłata na konto
Tatrzańskiego Parku Narodowego
34-500 Zakopane
Kuźnice 1
Numer konta
PL 09 1130 1150 0012 1252 0720 0013
kod SWIFT: GOSKPLPW
5