Szczegółowa relacja - Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna

Sprawozdanie ze spotkania w Bibliotece Narodowej
w sprawie zmian w opracowaniu rzeczowym
2 grudnia 2014 r.
W spotkaniu uczestniczyło 6 osób ze strony Biblioteki Narodowej:
1/ dr Tomasz Makowski – dyrektor BN
2/ dr Jakub Kalinowski – kierownik Pracowni Deskryptorów
3/ dyrektor Mikołaj Baliszewski – zastępca dyr. Ds. rozwoju
4/ Zofia Żurawińska – bibliotekarz systemowy
5/ dwoje pracowników Pracowni Deskryptorów: Pani (nazwisko nie zapisane) i Kacper
Trzaska.
Na spotkanie zaproszono 12 gości z całej Polski (lista w załączniku).
I/ Wprowadzenie - dyr. Tomasz Makowski
Spotkanie miało roboczy, nieoficjalny, charakter. Prowadził je dyrektor Makowski, który
wyjaśnił, że powodem zaproszenia była reakcja środowiska bibliotekarskiego na projekt
zmian w opracowaniu rzeczowym w Bibliotece Narodowej. Spotkanie odbyło się wcześniej,
niż chciałby tego Dyrektor Makowski i z tego powodu wyraził swoje niezadowolenie.
Wolałby najpierw zakończyć prace nad deskryptorami, a dopiero później organizować
jakiekolwiek spotkania ze środowiskiem. Wprowadzenie zmian w sposobie wyszukiwania od
dawna było dyskutowane w BN. Projekt deskryptorów BN powstał w gronie katalogerów. Po
kilku miesiącach pracy chcieli oni jak najszybszego wprowadzenia nowego narzędzia,
ponieważ deskryptory są prostsze, logiczniejsze, szybsze w użyciu niż hasła przedmiotowe.
Hasła przedmiotowe są skomplikowane, trudne, nieekonomiczne. Bardzo trudno jest się ich
nauczyć. Dyrektor Makowski zapowiedział upublicznienie teoretycznych i praktycznych
aspektów wspomnianego projektu na pierwszy kwartał przyszłego roku – padły tu
orientacyjnie miesiące marzec/kwiecień.
Przy okazji spotkania dyrektor pochwalił się także innymi modernizacjami, które BN planuje
wdrożyć lub już wdrożyła. Są to:




elektroniczny ISBN;
nowa wyszukiwarka fasetowa dla katalogu;
cyfrowa wypożyczalnia artykułów z czasopism naukowych ACADEMICA dostępna
dla bibliotek na terenie całego kraju;
projekt Merkuriusz - zdigitalizowanie, opracowanie opisów bibliograficznych
i udostępnianie (za pośrednictwem cyfrowej wypożyczalni ACADEMICA) artykułów
naukowych opublikowanych w latach 2002-2014 na łamach polskich czasopism
naukowych znajdujących się na liście publikowanej przez Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, tzw. czasopism punktowanych.
Po wprowadzeniu deskryptorów BN, Pracownia JHP ma dalej funkcjonować jako miejsce
wsparcia metodycznego dla tych bibliotek, które nie zdecydują się przejść na deskryptory.
II/ Prezentacja dra Jakuba Kalinowskiego na temat Deskryptorów BN
Pan Kalinowski przedstawił prezentację, w której znalazły się następujące punkty:
 Od kiedy?
1
Prace trwają od czerwca 2014 r., kiedy powstała Pracownia Deskryptorów BN.
Prowadzono bardzo wiele dyskusji na temat nowego narzędzia. Prace były planowane
na 1 rok.

Początek
U podstawy zmian legła pewna idea zmiany opracowania rzeczowego.
Uwagi ze strony gości:
Pojawiają się tutaj wątpliwości, czy podejście to wynika nie z konkretnej potrzeby
merytorycznej tylko właśnie zmiany dla samej zmiany, bo hasła przedmiotowe są złe
i trzeba je w całości odrzucić wraz z całym dorobkiem intelektualnym
i organizacyjnym pokoleń bibliotekarzy oraz wszystkimi ustaleniami teoretycznymi,
jak też rachunkiem wad oraz zalet.

Przyczyna
Bardzo atrakcyjny sposób wyszukiwania, wyszukiwanie fasetowe, dające więcej
strategii wyszukiwania. Tę formę wybrali najwięksi (Biblioteka Kongresu
czy Brytyjska Biblioteka Narodowa). Uzasadnieniem wdrażania wyszukiwania
fasetowego są biblioteki cyfrowe.
Uwagi ze strony gości:
Przedstawiciele BN bardzo mocno skupiali się właśnie na aspekcie wyszukiwania,
pomijając inne aspekty języków informacyjno-wyszukiwawczych. Biblioteki
narodowe zagraniczne, w tym wspomniane dwie, wykorzystują hasła przedmiotowe
jako jedną z faset pozwalających zawężać wyniki wyszukiwania. Wbrew temu,
co próbowali wmówić przedstawiciele BN, wyszukiwanie fasetowe nie równa
się pocięciu haseł przedmiotowych na tematy i określniki, jako odrębne fasety.

JHP w wyszukiwaniu fasetowym się nie sprawdza - spowalnia, zawiesza system,
bo wzrasta ilość wykonywanych operacji. Zamiast sprawdzić jeden deskryptor system
przeszukuje
w
haśle
rozwiniętym
temat
i
wszystkie
określniki.
Uwagi ze strony gości:
Potwierdzają się nieoficjalne informacje z innych źródeł, że to oprogramowanie
i jego niedociągnięcia są przyczyną powstania projektu deskryptorów w BN. Nowa
wyszukiwarka po prostu nie radzi sobie z hasłami przedmiotowymi i stąd cały pomysł
deskryptorów. Przecież w największych bibliotekach światowych, które przeszły
na wyszukiwanie fasetowe nikt z haseł przedmiotowych nie zrezygnował i świetnie
działają one jako element zawężający wyszukiwanie, a w dodatku od razu pokazują
kontekst, zależności, aspekty, o wiele lepiej niż pojedyncze deskryptory.

Definicja i funkcje deskryptorów
Definicja deskryptorów z prezentacji kierownika Kalinowskiego:
„(…) deskryptor to znak, który coś oznacza. (…)”
Z kolei w dyskusji padło następujące stwierdzenie, deklaracja P. Kalinowskiego:
„(…) W pracach nad deskryptorami BN nie opieramy się na teorii języków
informacyjno-wyszukiwawczych. (…)”
Pan Kalinowski stwierdził także, iż deskryptory są przez niego rozumiane szerzej niż
to się przyjęło w Polsce, szerzej niż stanowi to polska norma dotycząca deskryptorów
i tezaurusa.
Uwagi ze strony gości:
Rodzi się więc pytanie, na jakich podstawach opiera się Pracownia Deskryptorów BN
w swoich pracach nad nowym narzędziem? Czy odwołuje się do jakiejkolwiek teorii?
2
Czy JHP BN został poddany naukowej analizie wad i zalet? Czy Deskryptory BN
będą w ogóle językiem informacyjno-wyszukiwawczym?

Denotacja
Deskryptory mają odzwierciedlać cechy zawartości dokumentu:
- przedmiot dokumentu,
- treść dokumentu rozumianą jako aspekt,
- zakres chronologiczny,
- zakres geograficzny,
- cechy formalne: formę, odbiorcę lub funkcję jaką pełni dokument.

Nowe indeksowanie
Indeksowanie ma się sprowadzać do wydania dwóch sądów:
– czy istnieje cecha?
– jaki element rzeczywistości odpowiada tej cesze?

Kartoteka deskryptorów
Zostanie
utworzona
kartoteka
rekordów
Uwagi ze strony gości:
Zapewne jako baza w programie MAK.
wzorcowych
deskryptorów.

Relacje
Podkreślono, że kartoteka ma odzwierciedlać wyłącznie rzeczywiste relacje.
Przewidziane jest uwzględnianie w rekordach wzorcowych deskryptorów czterech
relacji:
– hierarchicznej;
– asocjacyjnej (czyli kojarzeniowej), czyli uwzględniającej nazwy wcześniejsze
i nazwy późniejsze osób oraz instytucji ;
– asocjacyjnej niewyspecyfikowanej – obejmującej pozostałe relacje;
– ekwiwalencji, obejmującej askryptory czyli terminy i nazwy odrzucone.
Uwagi ze strony gości:
Relacje rzeczywiste obejmuje także JHP BN, choć podkreślenie realności relacji
pomiędzy deskryptorami sugerowało jakieś niedostatki w tej mierze w odniesieniu
do JHP. Relacja asocjacyjna zamiast polskiego odpowiednika, czyli relacji
kojarzeniowej czy skojarzonej tworzy wrażenie sztucznego silenia się na światowość,
oryginalność za wszelką cenę.

Kartoteka deskryptorów a słownik JHP BN
Kartotekę DBN [Deskryptorów Biblioteki Narodowej] będzie na początku tworzyć
cały zasób słownika JHP BN. Potem następować będzie stopniowe i ostrożne
zwiększanie słownictwa, uzupełnianie brakujących relacji.

Wdrożenie
Wdrożenie DBN ma się odbywać etapowo. Etapy mają mieć układ logiczny
a do wszelkich modyfikacji ma być tworzona pełna dokumentacja.
3

Wsparcie dla bibliotek
BN planuje konsultacje i ekspertyzy dla bibliotek planujących zmianę opracowania
rzeczowego. Pracownia JHP BN ma prowadzić konsultacje w zakresie metodyki JHP
BN dla tych bibliotek, które nie przejdą na nowe narzędzie. BN planuje także wsparcie
bibliotek w dyskusji z dostawcami systemów bibliotecznych, jak reorganizować
systemy, jakie narzędzia budować. W tym celu następnego dnia po spotkaniu
z bibliotekarzami jest organizowane spotkanie z producentami systemów.
Uwagi ze strony gości:
Dla Pracowni JHP BN, w której już teraz pracują tylko 3 osoby, a do niedawna 6,
przewidziano tylko konsultacje metodyczne mimo, że na pytanie zadane wprost
odnośnie współpracy w zakresie tworzenia i dodawania do kartoteki JHP BN nowego
słownictwa dyrektor Makowski odpowiedział, iż nowe tematy będą dodawane jeśli
biblioteki zgłoszą konkretne propozycje.
Na wszelkie pytania szczegółowe o utrzymanie w przyszłości bazy tematów i haseł
rozwiniętych w NUKAT, możliwości pobierania rekordów wzorcowych haseł
z Centralnej Kartoteki, o wprowadzanie do bazy nowych tematów i haseł
rozwiniętych, o prowadzeniu całej bazy przez inny podmiot niż BN nie uzyskaliśmy
konkretnych i wiążących odpowiedzi. Tylko wymijające odpowiedzi, że decyzja
o przejściu na deskryptory jeszcze nie zapadła, że nie wiadomo jak to będzie,
że trudno w tej chwili przesądzać.
Z nieoficjalnych źródeł wiadomo, że na spotkaniu z dostawcami i producentami
systemów bibliotecznych (mającym miejsce dzień po naszym spotkaniu)
dyr. Makowski powiedział wprost, że baza JHP BN zostanie zamknięta,
że nie ma możliwości przekazania jej komu innemu, że całe słownictwo JHP BN
zostanie po prostu zamienione na deskryptory.
Ogólne podsumowanie wrażeń po prezentacji kierownika Kalinowskiego
Przedstawiono bardzo ogólne założenia teoretyczne. Już użyta terminologia wywołała ostrą
dyskusję, bowiem definicja deskryptorów podana w prezentacji odbiegała całkowicie
od definicji tychże w bibliotekoznawstwie. Okazało się także, że Biblioteka Narodowa
nie zamierza tworzyć klasycznego tezaurusa czy układu systematycznego lub hierarchicznego
deskryptorów, a jedynie kartotekę opartą na dotychczasowym słowniku JHP BN. Nie mówi
się też o nowym języku informacyjno-wyszukiwawczym, o języku deskryptorowym, tylko
o deskryptorach BN jako nowym narzędziu wyszukiwawczym. Jest to znaczne zubożenie
i uproszczenie, bo z całego aparatu tworzącego język deskryptorowy będzie rozwijany tylko
jeden element - deskryptory. W związku z tym nowe narzędzie ma więcej wspólnego
ze słowami kluczowymi kontrolowanymi słownikiem niż z językiem deskryptorowym.
Bardzo ogólnie naszkicowano potencjalne działanie deskryptorów. Skupiono się raczej
na uzasadnianiu wprowadzenia nowego narzędzia oraz korzyści jakie ma ono przynieść,
z całkowitym pominięciem jego wad. Nie przedstawiono:
– podstaw naukowych i teoretycznych nowego narzędzia,
– żadnego opisu rzeczowego wyrażonego nową metodą,
– porównania charakterystyki rzeczowej za pomocą JHP BN i deskryptorów,
– żadnego przykładowego rekordu wzorcowego deskryptora,
– sposobów zamiany haseł przedmiotowych na deskryptory,
4
– przewidywanych problemów przy zamianie tematów i określników na deskryptory
ani propozycji ich rozwiązania czy przeciwdziałania im,
– nowej wyszukiwarki fasetowej w katalogu BN,
– sposobu prezentacji wyników wyszukiwania i możliwości dalszego ich zawężania
i filtrowania.
Tak naprawdę dyskutowaliśmy więc o bardzo ogólnych założeniach czegoś, co nawet
nie zostało nam zaprezentowane, choćby w postaci uproszczonego niedokończonego
narzędzia działającego na jakiejś bazie roboczej, testowej.
Pojawia się tu pytanie o zasadność wymiany narzędzia na nowo opracowane w sytuacji,
gdy wystarczy wypracowane przez lata dzięki rzeszom specjalistów odpowiednio
zmodyfikować, czyli przejść w JHP BN ze stosowania haseł rozwiniętych na hasła proste
poprzez zamienianie określników na tematy lub włączanie ich w temat istniejący (np. Dziecko
– psychologia zamieniłoby się na Psychologia dziecka, lub zamiast hasła Koper – uprawa
pojawiłyby się dwa hasła: Koper, Uprawa). Jest to operacja czasochłonna, którą
nie w każdym bibliotecznym programie komputerowym można wykonać globalnie,
a poprawianie rekord po rekordzie jest czasochłonne i w efekcie bardzo kosztowne,
a przy tym na długo wprowadza szum informacyjny w bazie. Jak skomplikowana
to procedura przekonała się już Biblioteka Narodowa na przykładzie zmiany określników
formalnych na tematy formalne, gdzie niestety nie zawsze wystarczało jedynie odciąć zbędny
określnik, gdyż odcięcie go powodowało brak pełnej informacji o treści dokumentu
w niektórych przypadkach. W takiej sytuacji użycie automatów, nawet jeśli dopuszcza
je program biblioteczny, jest bezcelowe a wręcz szkodliwe.
Dodatkowym problemem jest opracowanie rzeczowe dokumentów interdyscyplinarnych,
które muszą być opatrzone wieloma hasłami. Przy użyciu deskryptorów te same pozycje
byłyby znacznie trudniejsze do wyszukania.
III/ Dyskusja
Dyrektor Makowski postulował aby środowisko bibliotekarskie dało BN czas na dokończenie
prac wewnątrz pracowni deskryptorów. W międzyczasie chciałby podejmować dyskusję
i konsultować projekt z wąskim gronem dwunastu przedstawicieli bibliotek krajowych,
skupiając się na sensie i zakresie zmian. Oczywiście nieustannie zapewniał, że dopiero gdy
powstaną deskryptory będzie to narzędzie testowane pod kątem jego użyteczności i spełniania
stawianych mu wymogów. Jednak można było odnieść nieodparte wrażenie,
że decyzja już zapadła i oceniono pozytywnie to narzędzie zanim jeszcze przetestowano jego
skuteczność. Presja dyr. Makowskiego jest miażdżąca, a dążenie do zastąpienia JHP BN
deskryptorami niepowstrzymane.
Niezależnie od zapewnień o uwzględnianiu sygnałów ze strony bibliotekarzy praktyków
nieustannie przewijała się następująca argumentacja:
- JHP BN jest niepraktyczny, nieskuteczny,
- nikt nie szuka przez hasła przedmiotowe,
- opracowanie w JHP jest czasochłonne, nieekonomiczne, trudne do nauczenia,
- nie ma alternatywy dla zmian w opracowaniu rzeczowym,
- jeżeli nie deskryptory, to co? JHP nie spełnia swojej funkcji.
Dyrektor Makowski uzasadniał podjęcie decyzji, co do projektowania zmian tym, iż:
5
1/ nieustannie spada ilość zapytań z użyciem indeksu przedmiotowego, a większość kwerend
w tym indeksie pochodzi od bibliotekarzy. Jako przykład padły liczby z analizy
tzw. logów transakcyjnych z OPAC-a BN. Porównano zapytania o hasło przedmiotowe
sprzed pięciu lat oraz w roku bieżącym i zanotowano spadek o ok. 10%;
Uwagi zaproszonych bibliotekarzy:
Niestety spadkowa tendencja wejść do wyszukiwarki OPAC w Bibliotece Narodowej nie
znajduje odzwierciedlenia w analogicznych zjawiskach w innych bibliotekach – przynajmniej
nie w tych, których przedstawiciele uczestniczyli w spotkaniu. W tych placówkach rośnie
liczba wejść na stronę z katalogiem. Można to tłumaczyć faktem, iż współczesny czytelnik
nie chce spędzać za dużo czasu w bibliotece. Życzy sobie znaleźć pozycję, szybko ją
wypożyczyć
i wrócić do domu. Z tego względu większość wybiera Bibliotekę Narodową jako ostatnią
deskę ratunku, kiedy w żadnej innej książnicy nie znajdzie potrzebnego materiału. U podstaw
tego zjawiska najprawdopodobniej leży niechęć do korzystania z czytelni, a także
popularność legalnych i mniej legalnych serwisów dzielenia się plikami, gdzie wystarczy,
by jedna osoba posiadała publikację, a wszyscy zainteresowani mogą sobie ściągnąć na dysk
jej cyfrowe kopie na potrzeby edukacyjne lub rozrywkowe.
2/ większość czytelników szuka po „słowie w opisie”, natomiast po hasłach przedmiotowych
szukają prawie wyłącznie bibliotekarze;
Uwagi zaproszonych bibliotekarzy:
Wielu gości w swoich bibliotekach prowadziło badania użytkowników, z których wynika
jasno, iż rzadko szukają wg treści dokumentu, nawet korzystając z opcji „słowo
w opisie”. Biblioteka Sejmowa opracowuje dokumenty za pomocą JHP BN i deskryptorów
i z prowadzonych przez nią analiz wynika, iż wyszukanie w żadnym z języków nie przeważa,
natomiast zdecydowanie częściej używane są inne indeksy wyszukiwawcze. Jest to naturalna
tendencja, gdyż najczęstsi użytkownicy bibliotek to studenci, którzy na ogół mają podaną
literaturę i tematycznie poszukują tylko materiałów do prac zaliczeniowych. Przekłada
się to na rzadsze zapytania w indeksie przedmiotowym. Warto też zauważyć,
iż najważniejszym wskaźnikiem nie powinna być liczba zapytań lecz raczej stosunek tychże
do udostępnionych czytelnikowi pozycji, bowiem nie każde wyszukiwanie jest relewantne
i nie każde musi skończyć się sukcesem. Dlatego należałoby podjąć analizę dla kwerend
wg deskryptorów oraz JHP BN pod kątem ich przełożenia na liczbę wypożyczeń. Dałoby
to faktyczny obraz efektywności każdego z tych języków i pozwoliło je porównać w sposób
praktyczny. To, że coś jest technicznie prostsze wcale nie oznacza, że równie skuteczne,
co bardziej skomplikowane narzędzie.
3/ w Polsce i na świecie – zwłaszcza w środowiskach komercyjnych (księgarnie, portale
aukcyjne, antykwariaty itp.) – pojawiła się moda na wyszukiwanie fasetowe (jako przykład
podano wiodące biblioteki światowe - Bibliotekę Kongresu oraz Brytyjską Bibliotekę
Narodową).
Uwagi zaproszonych bibliotekarzy:
Goście zwrócili uwagę na to, iż Biblioteka Kongresu w swoim wyszukiwaniu fasetowym
bazuje na języku haseł przedmiotowych a nie na deskryptorach czy słowach kluczowych. W
dalszej wymianie zdań Pan Makowski odniósł się także do projektu „Fast”, jednak i tutaj
argumentem negującym wartość tegoż przykładu było odejście twórców „Fasta” od swojego
dzieła gdyż nie spełniło ono oczekiwań. Podobnie wygląda to w przypadku
6
„tzw. deskryptorów” Biblioteki Narodowej. Przedstawiciele środowiska bibliotekarskiego
uznali zgodnie, iż jest to projekt obarczony dużym ryzykiem i niską efektywnością jeśli
chodzi o stosunek kosztów finansowo-kadrowych do uzyskanych wyników. Dodatkowo
porównywanie bibliotek do instytucji czy firm komercyjnych jest pomysłem chybionym, gdyż
biblioteki pełnią zupełnie inne funkcje. Ich podstawowym zadaniem nie jest sprzedanie
towaru lecz dostarczenie konkretnej wiedzy o zawartości treściowej dokumentów i dlatego
firmy komercyjne stosują znacznie bardziej uproszczony schemat podziału tematycznego
posiadanych w ofercie pozycji.
4/ czytelnicy i bibliotekarze skarżą się na nadmierną trudność budowania kwerend w JHP BN
i uważają, iż deskryptory ułatwią wyszukiwanie na wzór wyszukiwarki „google”.
Uwagi zaproszonych bibliotekarzy:
Zgłaszanie takich problemów przez bibliotekarzy świadczy o ich niskich kompetencjach
zawodowych,
zresztą
potwierdza
to
ogólna
jakość
opisów
formalnych
w katalogach Biblioteki Narodowej, których jakość permanentnie spada od mniej więcej
dwóch lat. Wyraźnie widać nieznajomość zasad oraz niekonsekwencję w ich stosowaniu.
Wynika to zapewne z wygórowanej normy ilościowej jaka została narzucona katalogerom
w Bibliotece Narodowej. Teoretycznie pozycja wpływająca do tej książnicy powinna znaleźć
się w katalogu po 24 godzinach. W praktyce wielokrotnie trwa to znacznie dłużej, wiele
opisów pozbawionych jest klasyfikacji treściowej i zdecydowana większość zawiera błędy
(literówki, pobrane niewłaściwe osoby odpowiedzialne lub instytucje sprawcze, a nawet błędy
ortograficzne). Z kolei problem czytelników świadczy o słabym przygotowaniu
bibliotecznym, jednak nie jest to powód aby dostosowywać katalogi bibliotek do spadającego
poziomu wiedzy użytkowników. Powinno się raczej kłaść nacisk na szeroko pojętą edukację
w tym zakresie i podnoszenie kompetencji informacyjno-wyszukiwawczych społeczeństwa.
Wielokrotnie bibliotekarze spotykają się ze strony czytelnika ze stwierdzeniem, że czegoś
nie ma w Internecie. Tymczasem po wpisaniu prawidłowego zapytania okazywało się, że jest
i to sporo potrzebnych użytkownikowi informacji. Fasety, deskryptory i inne pozorne
udogodnienia nie zastąpią umiejętności formułowania zapytań z użyciem operatorów
logicznych oraz zwykłego czytania ze zrozumieniem, a także zdolności do oceny i weryfikacji
uzyskanych wyników kwerend. Niestety tych umiejętności współczesnemu społeczeństwu
informacyjnemu brakuje, czego skutkiem jest niska efektywność wyszukiwawcza
w katalogach. Nie ma tu znaczenia czy użyjemy języka haseł przedmiotowych, deskryptorów,
słów kluczowych czy jeszcze innego narzędzia. Wszyscy zgadzają się, że dotychczas
używany JHP BN wymaga udoskonalania i to permanentnego. Już od kilku lat środowisko
bibliotekarskie skłania się do jego upraszczania i rozbudowy raczej pionowej niż poziomej
w celu uzyskania większej przejrzystości i korelacji z językiem naturalnym. Nie jest to żadne
novum ani odkrycie, że konieczna jest zamiana niektórych grup tematów i określników
ogólnych na tematy wielowyrazowe. Jest to kompatybilne z prezentowanymi wstępnie
założeniami projektu tzw. deskryptorów BN i jako takie mogłoby swobodnie zaistnieć
w postaci modyfikacji JHP BN bez szukania nowych narzędzi i konsekwencji dla systemów
komputerowych, budżetów i kapitału ludzkiego bibliotek.
Pytania ze strony gości i odpowiedzi przedstawicieli BN:
1/ Co z tematami równorzędnymi w nowej koncepcji opracowania rzeczowego BN? Czy będą
tworzone relacje umożliwiające wyszukiwanie dla pozycji wielotematycznych
i wieloaspektowych?
7
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Tworzona będzie część relacji a część ulegnie likwidacji, czyli zmniejszy się ilość dostępów
do zawartości treściowej.
2/ Jak w wyszukiwaniu fasetowym będą odróżniane zapisy odnoszące się do treści
dokumentu lub formy, wyrażone tym samym tzw. „deskryptorem BN”?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Będą odrębne grupy faset dla formy dokumentu i treści. Jedne fasety będą przeszukiwały pola
655, a drugie pola 650. Jednak wyniki zostaną wyświetlone łącznie jeśli nie zawęzi
się do jednej z tych opcji. Wówczas kolejność wyświetlenia będzie zależała od stopnia
trafności zapytania.
3/ Czy w wyszukiwaniu fasetowym będzie możliwość przejścia do poszczególnych tematów
luźno związanych z tematem publikacji korzystając z poszczególnych haseł jako linków
do poszerzenia zakresu kwerend tematycznych?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
W wyszukiwaniu fasetowym na poziomie wyświetlonego opisu będzie można przejść
oddzielnie do każdego tzw. „deskryptora BN”, jednak nie będzie możliwości przejścia z tego
poziomu do słownictwa pozostającego z nimi w relacjach. Dla takich poszukiwań będzie
trzeba tworzyć nową kwerendę.
4/ Jak będą wyświetlane wyniki kwerend w wyszukiwarce fasetowej? Czy będzie możliwość
skorzystania z tropów jakie dają relacje słownikowe?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
W prezentacji wyników, pod wynikami podstawowymi odpowiadającymi bezpośrednio
na zapytanie, pojawią się także skojarzenia (odpowiednik „zob. też”), ułożone malejąco wedle
liczby trafionych dokumentów.
5/ Co z tematami korporatywnymi, szczególnie kiedy posiadają bardzo wiele nazw
odnoszących się do różnych okresów działalności (bywa ich nawet kilkanaście). Czy będą
powiązane relacjami czy też wystąpią jako odrębne i samodzielne tzw. „deskryptory BN”?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
W przypadku haseł korporatywnych dotyczących instytucji, które zmieniały swoją oficjalną
nazwę JHP BN przyjmował jako obowiązującą ostatnią nazwę, zaś wszystkie wcześniejsze
i ich warianty traktował jako formy odrzucone. Deskryptory BN nie są precyzyjne
w tym względzie. Z jednej strony z prezentacji wynikało, że wcześniejsza i późniejsza nazwa
instytucji lub osoby będzie jedyną relacją w rekordzie wzorcowym, określoną jako
asocjacyjna. W trakcie dyskusji powiedziano jednak, że nie będą tworzone osobne
deskryptory dla każdej zmienionej nazwy osoby czy instytucji. To bibliotekarz opracowujący
rekord deskryptora będzie za każdym razem decydował, czy dla danej oficjalnej nazwy
instytucji lub osoby (nie chodzi tu o warianty jednej nazwy) utworzyć nowy, osobny
deskryptor, czy potraktować tę nazwę jako formę odrzuconą, jako askryptor. Nie ma
więc na razie prostej zasady działającej zawsze: dla każdej nazwy albo wcale. Ma to być
uznaniowe, rozstrzygane indywidualnie na potrzeby każdej takiej osoby czy instytucji
z osobna. Takie podejście może być źródłem niespójności opracowania rzeczowego w bazie.
8
6/ Co z tematami formalnymi i przedmiotowymi – osobowymi, korporatywnymi
i geograficznymi? Czy będą zastąpione jednym tzw. „deskryptorem BN”, którego można użyć
zarówno do opisu formalnego jak i rzeczowego?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
BN nie planuje łączenia KHW haseł formalnych z KHW haseł rzeczowych.
7/ Jeśli tematy formalne i przedmiotowe pozostaną w odrębnych KHW to czy ich brzmienie
zostanie ujednolicone? W chwili obecnej są spore różnice pomiędzy zapisem w JHP BN
a indeksem haseł osobowych dla pól 100 i 700.
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Trwają już prace nad ujednoliceniem zapisu haseł formalnych i przedmiotowych. Z
odpowiedzi nie wynikało jasno, czy powstanie w ten sposób jedna kartoteka haseł
wzorcowych
do wykorzystywania zarówno w opisie formalnym jak i rzeczowym, czy też będą dwie
kartoteki i tylko te same hasła zostaną zbliżone w zapisie.
8/ Co z tematami formalnymi powstałymi z określników formy? Czy nadal forma dokumentu
będzie przez nie odzwierciedlana w polu 655, zaś publikacje na temat poszczególnych form
dokumentów uzyskają tzw. „deskryptor BN” o tym samym brzmieniu, zapisywany w polu
650?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Nadal forma dokumentu będzie odzwierciedlana w polu 655 tzw. „deskryptorem BN”,
powstałym z tematu przedmiotowego formalnego, zaś publikacje na temat poszczególnych
form dokumentów uzyskają tzw. „deskryptor BN” o tym samym brzmieniu, zapisywany
w polu 650, powstały z tematu przedmiotowego ogólnego.
9/ Rozpoczęcie wprowadzania zmian – czy nastąpi po prostu z określoną datą, od której BN
będzie używać nowego narzędzia do opisu bibliograficznego? Czy planowana jest melioracja
retrospektywna całości bazy?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Po zakończeniu fazy koncepcyjnej projektu i po pierwszych próbach wprowadzenia zmian
na nowoopracowywanych dokumentach zostanie zarzucone wprowadzanie do opisów haseł
JHP BN i zastąpienie ich tzw. „deskryptorami BN”. Termin obecnie nie jest możliwy
do przewidzenia, gdyż faza koncepcyjna może potrwać dość długo. Natomiast
co do retrospekcji – docelowo planowana jest melioracja całej bazy.
Jeżeli BN przejdzie na deskryptory, będzie to jedyny sposób opracowania rzeczowego
wszystkich typów dokumentów, we wszystkich bazach i katalogach BN. Hasła przedmiotowe
we wszystkich opisach sprzed dnia wprowadzenia deskryptorów zostaną zamienione
na deskryptory, ponieważ wyszukiwarka fasetowa nie obsługuje haseł przedmiotowych
rozwiniętych. JHP BN przestanie istnieć w bazach BN. Jest to znaczące dla bibliotek, które
nie zdecydują się przejść na deskryptory, ponieważ hasła przedmiotowe zostaną usunięte
z wszystkich opisów w BN.
10/ Co z obecną KHW JHP BN i jej kopią w Nukat? Czy zanim zmiany zostaną
wprowadzone do katalogu BN będzie nadal uzupełniana o nowe tematy i określniki?
Czy po przejściu BN na nowe narzędzie KHW JHP BN przestanie istnieć? Co wówczas
9
z bibliotekami, które na to nowe narzędzie nie przejdą z braku środków finansowych
i kadrowych lub po prostu dlatego, że to narzędzie nie nadaje się do ich potrzeb?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Przedstawiciele BN na różnych spotkaniach prezentują sprzeczne wersje odpowiedzi
na to pytanie. Dyrektor Makowski zapewniał, że BN nie będzie likwidować KHW JHP BN,
jednak rekordy w niej zawarte z czasem przestaną być powiązane z jakimikolwiek opisami.
Co do kopii w Nukacie wszystko zależy od współpracy i chęci Nukatu. Jeśli będzie taka
potrzeba nic nie stoi na przeszkodzie aby pozostawić kopię. Jeśli chodzi o uzupełnianie
i rozwijanie KHW JHP BN to także jest możliwe dla bibliotek, które nie przejdą
na tzw. „deskryptory BN”. Jednocześnie podczas spotkania z producentami systemów
bibliotecznych zostało wprost zakomunikowane, że baza JHP BN ma być zlikwidowana.
Nawet, jeśli jej ostatnia aktualna kopia pozostanie w NUKAT, to żadne nowe rekordy
wzorcowe tematów czy haseł rozwiniętych nie będą mogły być do niej wprowadzone.
Wszystkie biblioteki, które pozostaną przy JHP BN będą musiały tworzyć nowe rekordy
samodzielnie, na własną rękę, tylko jako rekordy lokalne we własnych bazach. Jak to się ma
do zapewnień dyrektora Makowskiego o możliwości przesyłania propozycji haseł i dalszej
współpracy z Pracownią JHP BN? Która wersja jest prawdziwa, a która ma na celu mydlenie
oczu środowiska i odwracania uwagi od kosztownych i dla niektórych bibliotek wręcz
nieosiągalnych zmian?
11/ Co dalej z Pracownią JHP BN? Od dłuższego czasu jej działania były zawieszone,
brakowało jakiejkolwiek aktywności na podstronie WWW dla bibliotekarzy, a nawet
nie można było uzyskać odpowiedzi na wysyłaną korespondencję emailową. Czy będzie
możliwość dalszego wysyłania propozycji słownikowych i czy będą one wprowadzane
do KHW? Do kogo kierować maile w tej sprawie?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Pracownia jest i działa po dość długiej przerwie w funkcjonowaniu. Kierując
się zapewnieniem dyrektora Makowskiego można obecnie nadal wysyłać do jej pracowników
maile z propozycjami haseł i uwagami. W Pracowni możliwe będzie wprowadzanie jedynie
haseł zgłoszonych przez biblioteki, bowiem sama BN nie będzie swoich opisów opatrywać
hasłami JHP BN. Będą także wysyłane cotygodniowe aktualizacje do Nukatu oraz informacja
o nich pojawi się na stronie BN w zakładce JHP BN dla bibliotekarzy – gdzie funkcjonowała
do niedawna. Już pojawiły się tam pierwsze pliki informujące o aktualizacjach. Niestety tylko
z początku grudnia, kolejne się nie pojawiły. Działalność Pracowni ma być odpowiedzią
na sygnały zapotrzebowania ze strony środowiska bibliotekarskiego w Polsce jako wsparcie
ze strony książnicy narodowej dla mniejszych i uboższych placówek. Jak te zapewnienia mają
się do możliwości kadrowych zredukowanego o połowę składu personalnego Pracowni?
Działania BN sprawiają wrażenie pozorowania akcji dla uspokojenia reakcji środowiska
jednak fakt, iż nie są konsekwentnie kontynuowane wskazuje, iż w każdej chwili mogą obrać
zupełnie inny kierunek.
12/ Jeśli Pracownia JHP BN będzie nadal działać na dotychczasowych zasadach
choć w okrojonym składzie osobowym, to czy będzie można zaprosić jej przedstawiciela
do współpracy z zespołami bibliotekarzy z różnych bibliotek w celu dalszych prac
nad ulepszaniem JHP BN?
10
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Biblioteczne zespoły mogą nadal współtworzyć KHW JHP BN poprzez zapraszanie
na spotkania przedstawicieli Pracowni JHP BN.
13/ Jak ma wyglądać wspomniane wsparcie dla bibliotek i czy obejmie tylko biblioteki
wdrażające nowe narzędzie BN czy również te, które pozostaną przy JHP BN?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Wsparcie dla bibliotek będzie dwojakiego rodzaju – dla tych, które przyjmą nowe narzędzie
i dla tych, które tego narzędzia nie zechcą lub nie będą mogły przyjąć.
Biblioteki pozostające przy JHP BN będą mogły współpracować z Pracownią JHP BN
i rozwijać KHW dla tego języka dla własnych potrzeb, a rola BN ograniczy
się do wprowadzania danych do KHW, przesyłania kopii do Nukatu oraz zamieszczania
aktualności na WWW.
Dla wdrażających tzw. „deskryptory BN” będą organizowane szkolenia, wsparcie
informacyjne i metodologiczne oraz pomoc koncepcyjna w opracowaniu projektów
wdrożeniowych. Podjęte zostały także rozmowy z producentami oprogramowania
dla bibliotek, aby umożliwili w swoich systemach wyszukiwanie fasetowe oparte
na tzw. „deskryptorach BN”.
14/ Co z finansowaniem zmian w systemach komputerowych? Czy producenci dadzą gratis
nowe funkcjonalności czy koszt ich pozyskania spadnie na biblioteki? Czy możliwe jest
wsparcie finansowe na tym etapie ze strony BN?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Niestety kwestie finansowe są poza zasięgiem BN i pozostają we własnym zakresie bibliotek
i ich indywidualnych negocjacji z producentami systemów.
15/ Jakie rozciągnięcie w czasie jest przewidywane dla wdrażania projektu?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Dyrektor Makowski podał nieco sprzeczneinformacje, mianowicie najpierw mówił o
wieloletnich działaniach koncepcyjnych a następnie o rozciągnięciu zmian w czasie do
maksymalnie
1 roku. Niestety nie sprecyzował odpowiedzi na to pytanie do końca spotkania, mimo
iż kilkakrotnie do niego wracano.
16/ W jaki sposób pracownia planuje rozwiązać problem jednakowo brzmiących tematów
i określników JHP BN (np. Polska i inne nazwy państw, historia, psychologia, filozofia,
socjologia, sport, gospodarka itd.) wyrażających odpowiednio przedmiot lub aspekt.
W przypadku deskryptorów takie rozróżnienie nie będzie możliwe. Potraktowanie
dotychczasowych określników po prostu jako deskryptory wprowadzi tylko szum lub ciszę
informacyjną do wyników wyszukiwania, także w postaci zbyt dużej liczby wyników
wyszukiwania.
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Przedstawiciele BN zapewnili, że zdają sobie sprawę z tego problemu i zamierzają nad nim
pracować, jednak w jaki sposób – tego nie byli w stanie sprecyzować.
17/ Co z publikacjami poruszającymi kilka równorzędnych zagadnień z różnymi zakresami
chronologicznymi czy geograficznymi? Każde zagadnienie i każdy zakres geograficzny
11
i chronologiczny występujący w treści dokumentu stanie się deskryptorem. W jaki sposób BN
planuje przeciwdziałać tzw. fałszywej koordynacji deskryptorów, zarówno w wynikach
wyszukiwania, jak i w samych charakterystykach rzeczowych w opisach bibliograficznych?
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Z przedstawionej prezentacji wynikało, że nie jest przewidziane stosowanie tzw. wskaźników
roli, więzi i wagi, przewidzianych w teorii języków deskryptorowych. W JHP określniki
chronologiczne i geograficzne użyte w hasłach rozwiniętych dotyczą tylko tematu, związek
jest więc czytelny w ramach konkretnego hasła. W przypadku deskryptorów mamy tzw.
indeksowanie współrzędne, a więc wszystkie użyte elementy (deskryptory) są traktowane
jednakowo i nie wiadomo, które wspólnie odnoszą się do jednego z kilku zagadnień
poruszanych w dokumencie.
Z analizy kilku zeszytów „Przewodnika Bibliograficznego” wynika, że istnieje niewielka
(ok. 10%) pula publikacji, której wspomniany problem dotyczy, choć oczywiście będą
podjęte starania w kierunku jego rozwiązania.
18/ Dlaczego BN przestała na bieżąco informować o pracach nad JHP BN, a informacje
na odpowiednich stronach internetowych przestały być aktualizowane? Zaobserwowano
niepokojące działania, jak np.:
- nie odbyły się coroczne warsztaty JHP BN i UKD;
- przestał działać Zespół ds Rozwoju JHP BN (spotkania w cyklu dwumiesięcznym),
ale jego skład i informacje o nim w dalszym ciągu znajdują się na stronie BN;
- przestał działać Blog JHP BN - brak aktywności, nowych wpisów, niektóre wpisy
(zwłaszcza merytorycznie krytyczne wobec BN) zostały usunięte;
- przestano prowadzić melioracje haseł w katalogu BN;
- na stronie Pracowni JHP znajduje się nieaktualny skład i dane kontaktowe;
- od ok. 2 lat widoczny jest spadek aktywności BN w zakresie JHP BN.
Odpowiedź przedstawicieli BN:
Dyrektor Makowski nie odpowiedział na żadne z tych pytań, mało tego odpowiedział
pytaniem na pytanie: „A czy widzą Państwo marazm w JHP BN tylko w okresie ostatnich
dwóch lat? Bo ja go widzę o wiele wcześniej”.
Na dzień dzisiejszy skład Pracowni JHP BN został już zaktualizowany, jednak jako kierownik
wciąż widnieje Pani Anna Stolarczyk, mimo, iż od kilku miesięcy nie pracuje już w BN.
Kolejny raz pojawia się wrażenie działań pozorowanych dla uspokojenia szerokiego gremium
i odwrócenia uwagi od planowanych zmian.
Sprawozdanie opracowali uczestnicy spotkania, zaproszeni przez Dyrektora Tomasza
Makowskiego.
12