„Zastosowanie map tematów w językach haseł przedmiotowych na
Transkrypt
„Zastosowanie map tematów w językach haseł przedmiotowych na
Bartłomiej Włodarczyk „Zastosowanie map tematów w językach haseł przedmiotowych na przykładzie Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej” Streszczenie rozprawy doktorskiej Języki haseł przedmiotowych są jednymi z podstawowych narzędzi dostępu do treści dokumentów w bibliotekach. Ich leksyka składa się z dwóch rodzajów jednostek: autosyntaktycznych tematów i synsyntaktycznych określników. Bibliotekarze opisując dokumenty łączą jednostki leksykalne w zdania (hasła przedmiotowe proste i rozwinięte). Przez dziesiątki lat języki te funkcjonowały w katalogach kartkowych, w których wyszukiwanie opierało się między innymi na wykorzystaniu prekoordynacji. Sytuacja uległa poważnej zmianie wraz z powstaniem sieci WWW, która przyczyniła się do upowszechnienia wyszukiwania pełnotekstowego i do zwiększenia samodzielności użytkowników w wyszukiwaniu informacji. Modyfikacja sposobu tworzenia i dostosowanie języków haseł przedmiotowych do potrzeb współczesnych użytkowników są niezbędne, aby biblioteki mogły nadal pełnić rolę istotnego pośrednika w dostępie do informacji i wiedzy. Ważna jest potrzeba wskazania zarówno teoretycznych możliwości zmiany języków haseł przedmiotowych, jak i praktyczna ich modyfikacja oraz badanie użyteczności stworzonych systemów. Celem rozprawy jest zaprezentowanie możliwości optymalizacji danych semantycznych zorganizowanych jako języki haseł przedmiotowych w celu stworzenia systemu zapewniającego skuteczniejsze, bliższe oczekiwaniom użytkowników wyszukiwanie informacji. Główną tezą rozprawy jest założenie, że w językach haseł przedmiotowych tkwi niewykorzystany dotychczas potencjał informacyjno-wyszukiwawczy, który może zostać zdyskontowany przy zastosowaniu technologii semantycznych. Jednej z możliwości transformacji języków haseł przedmiotowych dostarcza model map tematów. Tego rodzaju prace badawcze prowadził dotychczas jedynie japoński zespół pod kierunkiem Motomu Naito. Ich ograniczeniem był brak dokładniejszej analizy struktury przekształcanych języków haseł przedmiotowych. W rozprawie rozważania ograniczone zostały do jednego z reprezentantów języków haseł przedmiotowych – Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej (JHP BN). Język ten jest, obok języka KABA używanego w katalogu NUKAT, najczęściej stosowany w polskich bibliotekach. Posługuje się nim Biblioteka Narodowa w 1 swoim katalogu i w tworzonych bibliografiach na czele z bibliografią narodową oraz większość bibliotek publicznych i pedagogicznych, a także część bibliotek naukowych. Sprawia to, że problematyka optymalizacji JHP BN jest niezwykle istotna dla polskich bibliotek i ich użytkowników. Osiągnięciu celu rozprawy służy dokładna analiza JHP BN i modelu map tematów, który został opublikowany jako norma przez International Standard Organization (ISO) i International Electrotechnical Commision (IEC), a następnie wskazanie możliwości przekształcenia poszczególnych elementów języka w elementy mapy tematów. Rozprawa składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym scharakteryzowano historię oraz aktualny stan JHP BN. Zaprezentowano w nim m.in. statystykę odnoszącą się do JHP BN i wzorce relacji między tematami. Podkreślono rolę oraz wskazano określniki identyfikujące relacje między pojęciami. Rozdział drugi prezentuje model map tematów w oparciu o standardy ISO/IEC. W rozdziale trzecim przedstawiono propozycję transformacji JHP BN do postaci mapy tematów. Rezultatem jest wstępna ontologia mapy tematów oparta na JHP BN. Została ona stworzona po analizie relacji syntagmatycznych i paradygmatycznych. W propozycji starano się zachować kontekst tworzony przez hasła rozwinięte, a tym samym zaprezentować elastyczne i przyjazne dla użytkownika rozwiązanie odnoszące się do opracowania i wyszukiwania przedmiotowego. 2