Wycena według wartości godziwej

Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
Wraz z pogłębiającym się kryzysem finansowym i bessą giełdową pojawiły się krytyczne głosy
w kontekście zastosowania wartości godziwej jako wyceny bilansowej.
Wraz z pogłębiającym się kryzysem finansowym i bessą giełdową pojawiły się krytyczne głosy
w kontekście zastosowania wartości godziwej jako wyceny bilansowej. Zarówno politycy za
Atlantykiem, jak i w niektórych krajach Unii Europejskiej dopatrzyli się w zasadach
rachunkowości ukrytych przyczyn kryzysu finansowego.
Prawdą jest, iż wartości aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych według wartości
godziwej (rynkowej) odzwierciedlającej przyszłe korzyści lub obciążenia finansowe w czasach
bessy lub hossy giełdowej poddane są znacznym fluktuacjom cenowym.
Fluktuacje te – wykazujące nie zrealizowane zyski lub straty – wpływają bezpośrednio na
psychikę „mas rynku kapitałowego” tworząc kolejne, często w panice dokonywane transakcje.
W aktualnej, gorącej debacie na temat wartości godziwej zanika logiczne pytanie, co jest
przyczyną, a o co skutkiem topniejących aktywów finansowych? Warto więc ponownie przyjrzeć
się wartości godziwej zarówno od strony koncepcyjnej, jak i jej praktycznego wykorzystania.
Wartość godziwa w normach rachunkowości
Jednym z nowych i fundamentalnych paradygmatów Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości jest zastosowanie wyceny bilansowej według wartości godziwej, wszędzie tam,
gdzie wycena ta może nadać sprawozdaniu finansowemu charakter prognozy.
1/6
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
Wartość godziwa w przeciwieństwie do historycznej ceny nabycia odzwierciedla przyszłe
korzyści ekonomiczne, jakie właściciel danego składnika majątkowego osiągnie z tytułu jego
posiadania. Stosując na dzień bilansowy wartość godziwą, jednostka antycypuje i ujawnia
przyszłe korzyści, co siłą rzeczy wiąże się z dozą niepewności.
Stosownie do definicji wartości godziwej ujętej w krajowej ustawie o rachunkowości i
Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, wartość godziwa jest to: „...kwota, za jaką
składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, pomiędzy dobrze
poinformowanymi, zainteresowanymi stronami na warunkach transakcji rynkowej".
Z definicji wynika, iż chodzi o transakcję hipotetyczną, jaka byłaby możliwa na dzień
dokonywania wyceny. Z kolei słowa „dobrze poinformowanymi" wskazują, że każda ze stron
transakcji dysponuje wystarczającą wiedzą o przedmiocie transakcji, parametrach mających
wpływ na określenie ceny oraz warunkach rynkowych na dzień wyceny. Ponadto określenie „na
warunkach transakcji rynkowej" wprowadza warunek niezależności stron, czyli braku
powiązania, które mogłoby spowodować uzgodnienie ceny odbiegającej od ceny rynkowej.
Wartość godziwa musi więc zatem spełniać określone kryteria i nie jest przypadkowo ustalana.
Zakres stosowania wartości godziwej
Wartość godziwa jest powszechnie stosowana w rachunkowości przy wycenie bilansowej
zarówno na dzień dokonania transakcji, jak i w późniejszej wycenie bilansowej.
2/6
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
W przypadku aktywów finansowych wartością godziwą na dzień nabycia danego aktywu jest
uiszczona cena zakupu. Ustalanie wartości godziwej na dzień dokonania transakcji nie stwarza
na ogół problemu, zwłaszcza w przypadku dokonania transakcji pomiędzy niezależnymi
stronami na zorganizowanym i przejrzystym rynku.
Jak wcześniej nadmieniono, wycena według wartości godziwej ma także zastosowanie na dzień
bilansowy. W przeciwieństwie do transakcji na dzień nabycia, przy wycenie na dzień bilansowy
dany aktyw nie zmienia właściciela, a ustalona cena jest hipotetyczna.
Wycena według wartości godziwej ma szerokie zastosowanie do wyceny takich aktywów, jak:
-
aktywów biologicznych,
aktywów i zobowiązań finansowych przeznaczonych lub dostępnych do sprzedaży,
pochodnych instrumentów finansowych (kontraktów terminowych, opcji, futures itp.),
nieruchomości inwestycyjnych,
aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży,
opcji menedżerskich i innych świadczeń kapitałowych.
Jak realna jest wartość godziwa?
Z definicji wartości godziwej wynika, iż jest ona w znacznym stopniu kategorią abstrakcyjną,
idealną, wynikającą z oszacowania transakcji hipotetycznych, jakie mogłyby być zawarte na
warunkach rynkowych, nie zaś z faktycznie dokonanej transakcji. Wartość godziwa stosowana
3/6
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
jako miernik wartości bilansowych jest więc wartością szacunkową ustalaną przez podmiot
sporządzający sprawozdanie finansowe na dzień dokonywania wyceny. Jako taka, wartość
godziwa może być obarczona pewną dozą subiektywizmu, którego stopień będzie się różnić w
zależności od zastosowanej metodologii i dostępnych danych.
Dla wielu osób utożsamiających rachunkowość (księgowość) z dokładnością, drobiazgowością i
skrupulatnością, zastosowanie wartości godziwej w sprawozdawczości finansowej jest sporym
zaskoczeniem – nie mówiąc szokiem.
Zastosowanie wartości godziwej wynika jednakże z prostego rachunku „kosztów i korzyści”.
Wartość godziwa sprzyja wierniejszemu i bardziej rzetelnemu przedstawieniu sytuacji
finansowej jednostek gospodarczych na dzień bilansowy w porównaniu do wycen bilansowych
dokonywanych w oparciu o koszt historyczny. W szybko zmieniających się warunkach
rynkowych historyczna cena nabycia stosunkowo szybko traci na aktualności.
Mimo pozornej elastyczności i subiektywizmu w zastosowaniu wartości godziwej warto mieć na
uwadze to, iż zarówno krajowa ustawa o rachunkowości, jak i Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości wprowadziły wiele elementów kontrolnych ograniczających dowolność
zastosowania tej metody i możliwości manipulacji bilansowych.
Ograniczenia te są wielowarstwowe i obejmują:
- wskazanie przez Zarząd jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe istotnych
obszarów, w jakich jednostka stosuje wartość godziwą,
- wskazanie przez Zarząd jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe istotnych
niepewności przy ustalaniu wartości godziwej i wpływu, jaka ta niepewność wywiera na ocenę
4/6
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
sytuacji finansowej jednostki.
Prawo bilansowe wymaga zastosowania określonej i akceptowanej przez rynek metodologii
wyceny z zachowaniem określonej hierarchii wyceny. W odniesieniu do metodologii wyceny
preferowane są metody dochodowe. Mając do wyboru alternatywne informacje na temat
wartości godziwej należy zachować następującą hierarchię:
- dostępna cena rynkowa notowana na aktywnym rynku,
- cena rynkowa z ostatnio przeprowadzonych transakcji,
- ceny z transakcji rynkowych dotyczących podobnych pozycji,
- cenowe wyznaczniki branżowe oparte na notowaniach rynkowych,
- metody dochodowe przy zastosowaniu powszechnie akceptowanych modeli wyceny i w
oparciu o kryteria rynkowe (kursy walut obcych, stopy procentowe, aktualne indeksy giełdowe
itp.),
- metody kosztowe i metody odtworzeniowe,
– podanie w sprawozdaniu finansowym informacji, kto dokonał wyceny wartości godziwej.
W niektórych sytuacjach prawo bilansowe lub przepisy prawa handlowego wymagają, aby
jednostka poinformowała, czy przy ustaleniu wartości godziwej korzystała z pomocy
zewnętrznych ekspertów.
Odpowiedzialność Zarządu i rady nadzorczej za sprawozdawczość finansową spółki
Ultymatywna odpowiedzialność za prawidłowe ustalenie wartości godziwej, podobnie jak i
odpowiedzialność za całość sprawozdawczości finansowej, ciąży na Zarządzie spółki i po
ostatnich zmianach w krajowej ustawie o rachunkowości, także na członkach rad nadzorczych.
5/6
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik?
Wpisany przez Andre dr Helin
Do obowiązku Zarządu należy zapewnienie właściwego systemu kontroli wewnętrznej, w tym
opracowanie i wdrożenie odpowiednich procedur ustalania i kontrolowania zastosowanych
wartości godziwych. Procedury te obejmują także wytyczne w zakresie ujawniania i prezentacji
wartości godziwej w sprawozdaniu finansowym.
Wartość godziwa nie jest więc ustalana w sposób dowolny i przypadkowy. Prawidłowo
zastosowana wartość godziwa odzwierciedla przybliżoną wartość rynkową i jako taka jest
preferowana przez uczestników rynku kapitałowego. Mając to na uwadze nie można
zapomnieć, iż sprawozdawczość finansowa, podobnie jak działalność gospodarcza, którą ona
odzwierciedla, poddana jest stale zmieniającym się warunkom makroekonomicznym.
Wycena według wartości godziwej – przyczyna kryzysu finansowego czy też jego
miernik?
Zasady rachunkowości, w tym zastosowanie wartości godziwej nie powodują same w sobie
utraty majątku i nie tworzą kryzysów finansowych. Celem wartości godziwej jest
odzwierciedlenie aktualnych wartości majątkowych. Właśnie w aktualnej sytuacji kryzysowej
ważne jest to, aby uczestnicy rynku mieli pełny zakres i równy dostęp do informacji. Tylko w ten
sposób nastąpi optymalna alokacja kapitału, będąca podstawą trwałego wzrostu
gospodarczego.
6/6