Wyróżniona praca w formacie pdf

STRESZCZENIE
W dniach od 9 września do 16 października prowadzone były
obserwacje na terenie Cmentarza Komunalnego w Słupsku, których celem
było zbadanie rozmieszczenia nadrzewnych (epifitów) na 105 drzewach.
Badane było również natężenie ruchu na poszczególnych ulicach
graniczących z cmentarzem.
Po zebraniu wyników sporządzona została mapa lichenoindykacyjna,
na podstawie której można wywnioskować, iż porosty krzaczkowate,
najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia i należące do VII strefy wegetacji
porostów znajdowały się w centralnej części cmentarza lub po stronie ulic o
mniejszym natężeniu ruchu. Po porównani ze stanem z 2003 roku
stwierdzono, iż na terenie cmentarza stan lichenoflory uległ poprawie.
WSTĘP
Porosty (Lichenes) są organizmami zaliczanymi do królestwa grzybów
(Fungi), składającymi się z komponenta grzybowego i glonowego powiązanych
symbiozą koniunktywną. Grzyb należy najczęściej do klasy workowców
(Ascomycetes), glon to zwykle przedstawiciel zielenic właściwych, np. z rzędu
chlorokokowców (Chlorococcales), bądź sinic (cyanobakterii) z rzędu
trzęsidłowców (Nostocales) [9]. Lichenes zaliczane są do królestwa grzybów i
uznawane za grzyby lichenizowane. Porosty są organizmami pionierskimi. Ze
względu na występowanie dzielimy porosty na naskalne (epility), naziemne
(epigeity), murszejącego drewna (epiksyle), nalistne (epifile), podłoży specyficznych
oraz badane i opisywane w poniższej pracy porosty nadrzewne (epifity) [5].
Grzyb i glon tworzą organizm o zupełnie nowych właściwościach, dzięki
czemu porosty mogą egzystować w miejscach często niedostępnych dla innych form
życia. Porosty są jednymi z najlepszych i najczulszych biowskaźników czystości
atmosfery w danej okolicy, gdyż są bardzo wrażliwe na obecność w powietrzu nawet
niedużych ilości gazów trujących: dwutlenek węgla (CO2), dwutlenek siarki (SO2),
tlenki azotu oraz pyły. Objawia się to wymieraniem poszczególnych grup
ekologicznych. Najwcześniej, bo nawet przy niewielkich stężeniach toksyn, giną
porosty nitkowate i krzaczkowate. Nieco odporniejsze są porosty listkowate, a
najbardziej odporne, chociaż też do pewnych granic, porosty skorupiaste.
Celem pracy było zbadanie rozmieszczenia różnych form wzrostowych
porostów nadrzewnych – epifitów, wyznaczenie stref bioindykacyjnych oraz
skonstruowanie mapy przedstawiającej rozmieszczenie tych stref na terenie
Cmentarza Komunalnego w Słupsku.
1
MATERIAŁY I METODY
Badania prowadzone były na terenie Cmentarza Komunalnego w Słupsku.
Cmentarz ten jest pierwszym nowoczesnym cmentarzem miasta. Założony
został jako cmentarz parafialny w 1797 roku, przez ówczesną parafię Marii
Panny (niem. St. Marien Gemeinde). Jako miejsce nowego cmentarza wybrano
wzgórza położone na wschód od prawobrzeżnej części miasta. Na wzgórzach
tych usypany był wówczas tzw. "rosyjski szaniec" oraz mieściła się plantacja
drzew morwowych. Cmentarz znajduje się przy ul. Kaszubskiej. Zajmuje
powierzchnię około 23 ha, jest to teren urozmaicony hipsometrycznie, pięknie
zadrzewiony i dobrze utrzymany [10].
W okresie od 09 września do 16 października 2011 roku
przeprowadzono 6 obserwacji w terenie w dniach: 09, 17, 24 września oraz
02, 09 i 16 października 2011r. Zastosowano metodę obserwacji porostów
nadrzewnych (epifitów), poprzez rozpoznawanie form wzrostowych przy
pomocy atlasów i książek różnych autorów [2, 4, 5]. Następnie,
zaobserwowane gatunki porostów porównano z odpowiednimi strefami
bioindykacyjnymi (Tabela nr 1). Określono również, według przewodników
do oznaczania roślin [1], gatunki drzew, na których obserwowano epifity.
Łącznie zostało wyznaczonych 105 stanowisk (Ryc. 1), które odpowiadają
pojedynczym drzewom lub grupom drzew tego samego gatunku.
W celu określenia natężenia ruchu dodatkowo przeprowadzono po 3
kontrole na ulicach graniczących z cmentarzem: od zachodu z ul.
Kaszubską, od południa z ul. Obrońców Wybrzeża, od północy z al. A.
Madalińskiego oraz na ul. Wiśniowej graniczącej z cmentarzem od
wschodu. Badania prowadzone były w dni powszednie i w niedzielę w
różnych porach dnia, w godzinach:
1: 08– 12
2: 12– 16
3: 16– 20.
WYNIKI
Na podstawie uzyskanych wyników ustalono natężenie ruchu na
poszczególnych ulicach graniczących z cmentarzem (Tab. 2).
Liczbę 105 stanowisk stanowiło: 30 dębów szypułkowych (Quercus
robur), 24 brzozy brodawkowate (Betula pendula), 23 klony zwyczajne (Acer
platanoides), 11 buków zwyczajnych (Fagus silvatica), 6 okazów robinii
akacjowej (Robinia pseudacacia), 5 lip drobnolistnych (Tilia cordata), 5
2
Tab. 2 Natężenie ruchu na ulicach graniczących z cmentarzem
Natężenie ruchu (ilośd pojazdów/ 5 minut) w zależności od dni tygodnia i
godziny (średnia pomiarów w zaokrągleniu do 5 pojazdów).
Ulica
ul. Kaszubska
ul. Obrooców
wybrzeża
al. A
Madalioskiego
ul. Wiśniowa
Poniedziałek- Piątek
Sobota
Średnia pomiarów
Niedziela
1
2
3
1
2
3
1
2
3
100
155
85
90
150
80
40
70
35
89
50
85
45
40
80
45
35
60
20
51
20
30
20
15
30
20
15
20
10
20
05
15
10
05
15
05
05
10
05
8
Ryc. 1. Mapa lichenoindykacyjna Cmentarza Komunalnego w Słupsku [8].
dębów bezszypułkowych (Quercus robur) oraz jedna wierzba płacząca (Salix
chrysocoma).
Na dwóch stanowiskach zaobserwowano porosty nitkowate (Usnea
barbata) należące do VII strefy wegetacji porostów. Na 29 stanowiskach
3
pojawiły się porosty krzaczkowate (Evernia prunastri, Bryoria fuscescens).
Przynależą one do VI strefy wegetacji. Na 91 stanowiskach znajdowały się
porosty należące do IV strefy- listkowate (Hypogymnia psyhodes, Parmelia
sulcata) w tym na 66 stanowiskach, również porosty krzaczkowate i listkowate
z V strefy wegetacji takie jak: (Pseudevernia furfuracea lub Evernia prunastri)
o zdeformowanych plechach. Na wszystkich stanowiskach zaobserwowano
przynajmniej jeden gatunek glonów (strefa I) oraz porostów skorupiastoproszkowatych takich jak: (Lepraria sp., Hypocenomyce scalaris, Lecanora
conizaeoides) należących do II i III strefy wegetacji porostów.
Na podstawie analizy rozmieszczenia porostów nadrzewnych, stopnia
pokrycia i rozprzestrzenienia poszczególnych gatunków została wykreślona mapa
lichenoindykacyjna (Ryc. 1). Wynika z niej, iż stanowiska, na których
zaobserwowano porosty należące do III strefy bioindykacyjnej, znajdowały się
najbliżej drogi, a porosty VI oraz VII strefy znaleziono na stanowiskach
znajdujących się od strony dróg o najmniejszym natężeniu ruchu lub w centrum
cmentarza.
Ustalono również procentowy udział stref bioindykacyjnych porostów
(Ryc.2.) na podstawie
plech porostów
występujących na danym
stanowisku. Najwięcej
stanowisk zostało
oznaczonych jako strefa
V na której występują
porosty wielkolistkowate,
a najmniej w strefie VII.
Ryc. 2. Udział procentowy
stref wegetacji porostów na
terenie cmentarza.
DYSKUSJA
Wykorzystana została tabela przedstawiająca podział porostów na strefy,
ze względu na okres wegetacji (Tab. 1).
Tab. 1. Strefy wegetacji porostów (Lichenes)[2]
Lp.
I
Nazwa strefy
Bezwzględna pustynia
Charakterystyczne gatunki lub rodzaje
porostów
Brak porostów nadrzewnych, nawet
4
Stężenie
[μg SO2/m3]
max. 170
II
III
IV
V
VI
VII
bezporostowa – o szczególnie
silnym zanieczyszczeniu
powietrza
Względna pustynia
bezporostowa – o bardzo silnym
zanieczyszczeniu powietrza
skorupiastych; co najwyżej występują
jednokomórkowe glony tworzące zielone
naloty na korze drzew
Występują tylko najbardziej odporne na
zanieczyszczenia porosty o plechach
skorupiastych: misecznica proszkowata i
liszajec
Wewnętrzna strefa osłabionej
Poza gatunkami skorupiastymi, rosną
wegetacji – o silnie
również porosty łuseczkowate; gatunkami
zanieczyszczonym powietrzu
wskaźnikowymi są: brudziec kropkowaty,
paznokietnik ostrygowy, obrost wzniesiony
i złotorost postrzępiony
Środkowa strefa osłabionej
Występują tu już porosty o plechach
wegetacji – o średnio
listkowatych; strefę tę wyróżniają: pustułka
zanieczyszczonym powietrzu
pęcherzykowata i tarczownica
bruzdkowana
Zewnętrzna strefa osłabionej
Porosty wielkolistkowate; ich plechy są
wegetacji – o względnie mało
zdeformowane i słabo wykształcone, strefę
zanieczyszczonym powietrzu
tę wyróżniają: mąkla tarniowa, mąklik
otrębiasty i odnożyce
Wewnętrzna strefa normalnej
Taksony rosnące w strefie V o normalnie
wegetacji – o nieznacznym
rozwiniętych plechach, rosną tu wrażliwe
zanieczyszczeniu powietrza
porosty listkowate i krzaczkowate: włostka
brązowa, brodaczka kępkowa i płucnik
modry
Typowa strefa normalnej
Jedynym czynnikiem ograniczającym są
wegetacji – powietrze czyste lub naturalne warunki siedliskowe; występują
co najwyżej minimalnie
tu bardzo wrażliwe gatunki z rodzajów:
skażone
włostka, granicznik, pawężniczka,
brodaczka
max. 150
max. 125
max. 70
max. 60
max. 50
max. 40
Największe zanieczyszczenie powietrza przy ul. Kaszubskiej, skutkowało gorszą
kondycją porostów. Zjawisko ubożenia składu flory porostów w miastach, już przez
Nylandera przypisane zostało niekorzystnemu oddziaływaniu na florę porostów
zanieczyszczonej przez pyły i gazy atmosfery [3]. W skład spalin paliw stosowanych w
silnikach spalinowych wchodzi cały szereg związków chemicznych (których emisja jest
kontrolowana przez normy). Należą do nich: aldehydy, tlenek węgla, tlenki azotu, tlenki
siarki, węglowodory, ozon [11], czyli te związki, które powodują zamieranie plech
porostów. Spaliny samochodowe mają wpływ na rodzaj plech porostów i zagęszczenie
ich występowania.
Na podstawie badań przeprowadzonych w 2005 roku [7], które miały miejsce na
terenie Słupska określone zostały gatunki porostów. Dodatkowo porównano
sporządzoną, na podstawie badań własnych, mapę lichenoindykacyjną (Ryc. 1) z mapą
wyznaczoną w 2003 roku (Ryc. 3) [6].Wynika z nich iż obecnie na terenie cmentarza w
ogóle nie występuje bezwzględna pustynia bezporostowa co miało miejsce w przed 8
laty. Ze względu na remont ul. Hołdu Pruskiego graniczącej z cmentarzem od północy
stan lichenoflory uległ w tym miejscu znacznej poprawie. Mimo rozbudowywania tej
części miasta i wzrastającego ruchu komunikacyjnego, stan lichenoflory na terenie
5
całego cmentarza nie uległ pogorszeniu. Jest to zapewne skutkiem zmniejszeniem
natężenia ruchu w związku z trwającym remontem ulicy Hołdu Pruskiego oraz być
może posadzenia dodatkowych młodych drzewek w północno- wschodniej części
Cmentarza Komunalnego w Słupsku.
A\ pustynia bezporostowa
B\ względna pustynia
bezporostowa
C\ strefa wewnętrzna osłabionej
wegetacji
D\ środkowa strefa osłabionej
wegetacji
Ryc.3. Mapa
lichenoindekacyjna
Cmentarza Komunalnego
w Słupsku z 2003 r. [9].
PIŚMIENNICTWO
1. Rostafiński J., Seidl O. (1979) Przewodnik do oznaczania roślin – Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa
2. Fałtynowicz, W. (1995) Wykorzystanie porostów do oceny zanieczyszczenia
powietrza. Zasady, metody, klucze do oznaczania wybranych gatunków – Wyd.
Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi, Krosno.
3. Wilga M., Fałtynowicz W. (1998) Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne w
Trójmiejskim Parku Krajobrazowym – Wyd. Gdańskie, Gdańsk
4. Wójcik H. (2003) POROSTY, MASZAKI, PAPROTNIKI, Flora Polski – Multico
Oficyna Wydawnicza, Warszawa
5. http://www.ztzmick.slupsk.pl ( 20.09.2011)
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Porosty
7. http://www.polskie-cmentarze.pl/Spis-cmentarzy/Wojewodztwo-Pomorskie/Powiatm.-Slupsk/Gmina-M.-Slupsk/Slupsk/Cmentarz-Komunalny
8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Spaliny
9. Wpływ zanieczyszczeń komunikacyjnych na rozmieszczenie porostów na
Cmentarzu Komunalnym w Słupsku (2003) – niepublikowana praca Tomasza
Wójcika zgłoszona na XXXIII OB – praca w załączeniu
10. Kiszka J., (1977) Wpływ emisji miejskich i przemysłowych spalin na florę
porostów, WNWSP, Kraków
11. Zduńczyk Anna, (2005) Porosty zachodniej części Słupska- praca magisterska
napisana w Instytucie Biologii i Ochrony Środowiska w Akademii Pomorskiej w
Słupsku.
6