Porosty (Lichenes)

Porosty (Lichenes)
synonimy: grzyby zlichenizowane, Ascomycotina lichenisati, grzyby porostokształtne
SYMBIOZA POROSTOWA
Wśród niektórych grup grzybów, a zwłaszcza wśród workowców, istnieje tendencja do
łączenia się z glonami (zielenicami lub sinicami) i tworzenia na tej drodze POROSTÓW.
Porosty realizują różne formy trwałej symbiozy grzybów (mykobionty) z glonami
(fotobionty). Współżycie glonów i grzyba pod postacią porostu jest zjawiskiem
niepowtarzalnym w przyrodzie z tego względu, że w symbiozie biorą udział całe
organizmy, co prowadzi do wykształcenia się zupełnie nowych form.
Przyjmujemy, że u większości porostów realizuje się symbioza mutualistyczna częściowa,
co m.in. oznacza, że asymilacja dwutlenku węgla w fotobioncie jest pobudzana przez kwas
askorbinowy lub inne substancje pokrewne, które są wytwarzane przez mikobionta.
Co to jest POROST wg Ahmadijana (1993) jest to związek między mikobiontem i jednym
bądź wieloma fotosyntetyzującymi partnerami; w związku tym grzyb formuje plechę, która
może zawierać specyficzne produkty przemiany materii.
Są to więc organizmy symbiotyczne, powstałe w wyniku symbiozy zielenic z gromady
Chlorophyta lub sinic z gromady Cyanophyta, zwanych ogólnie glonami (fotobiont) i
grzybów (mikobiont), głównie z gromady workowców Ascomycotina.
SYMBIONTY – MIKOBIONT
MIKOBIONTY czyli GRZYBY około 15000 taksonów w Polsce to głównie
Workowce ma zdolność wchodzenia w symbioze porostową, pełnią najważniejszą rolę w
symbiozie porostowej – mogą rozmnażać się płciowo (porównaj z synonimami).
Mikobiont korzystając z produktów asymilacji i innych związków dostarczanych przez
fotobionta, żyje jako saprotrof na martwych komórkach lub jako pasożyt – na żywych,
atakując je ssawkami.
SYMBIONTY – FOTOBIONT
FOTOBIONTY zwane GLONAMI. Sto kilkanaście gatuków zielenic i sinic
należących do 40. rodzajów ma zdolność do wchodzenia w symbiozę porostową – tracą
zdolność rozmnażania płciowego.
1
CHARAKTERYSTYKA POROSTÓW
Powstawanie porostów jest możliwe tylko w takich miejscach, w których żyją jednocześnie
odpowiednie gatunki glonów, a więc obaj partnerzy i gdy będzie zapewnione:
• dostateczne oświetlenie i
• wystarczająca wilgotność.
W stosunku do grzybów wolnożyjących (niezlichenizowanych) porosty mają wiele cech
specyficznych. Najważniejsze z nich to:
1. odrębność morfologiczna,
2. występujące tylko w tej grupie apotecjum typu Lecanora,
3. właściwe tylko porostom sposoby pomnażania.
MORFOLOGIA – BUDOWA ZEWNĘTRZNA
1. Formy morfologiczne plech porostów:
PLECHY SKORUPIASTE – całą dolną stroną przyrośnięta do podłoża albo +/– wrastająca
w podłoże, nie spękana lub różnie popękana gładka lub o strukturze proszkowatej,
ziarenkowatej, brodawkowatej, zwykle bardzo cienkiej. Przykład: Graphis scripta.
PLECHY LISTKOWATE, – plecha spłaszczona listkowato +/– wcinana lub karbowana,
albo podzielona na odcinki, rozetkowata lub nieregularna, przylegająca do podłoża albo
+/– odstająca, zwłaszcza na brzegach. Przykład: Parmelia sulcata.
PLECHY KRZACZKOWATE – plecha rozgałęziona, złożona z gałązek lub odcinków
obłych albo +/– spłaszczonych, wznosząca się lub wyprostowana. Rośnie zwykle w
murawkach lub kępkach lub w postaci zwisających bród. Przykład: Cetraria islandica.
ROZMNAŻANIE – PŁCIOWE
2. Apotecjum typu Lecanora
Rozmnażanie płciowe zachodzi tylko u mikobionta. Zdecydowana większość grzybów
zlichenizowanych występujących w Polsce to workowce (Ascomycotina).
Porosty workowcowe (Ascolichenes) wytwarzają dwa typy owocników:
• perytecjum [perithecium] – kulisty lub butelkowaty owocnik o hymenium
zamkniętym (jak u workowców). Przykłady: Pyrenula nitida.
• apotecjum [apothecium] – miseczkowaty owocnik z hymenium otwartym, typy:
Lecidea (jak u workowców, ryc. 1A), Lecanora (wyłącznie u postów, ryc. 1B).
2
1A
1B
Apotecjum typu Lecanora występuje wyłącznie u porostów. Brak go u workowców
wolnożyjących. Główną cechą odróżniającą apotecjum typu Lecidea od typu Lecanora jest
obecność w tym ostatnim dodatkowego brzeżka plechowego (otoczki plechowej). Otoczka
ta ma taki sam kolor jak plecha i najczęściej jest to barwa kontrastująca z barwą tarczki
owocnika (którą tworzą widoczne z góry epitecjum i hymenium). Przykłady porostów z
apotecjami typu: Lecanora – Lecanora argentata; Lecidea – Lecidea stigmatea.
ROZMNAŻANIE – BEZPŁCIOWE (POMNAŻANIE)
3. Główne sposoby rozmnażania bezpłciowego to:
• soredia [soredium]
• izydia [isidium]
• fragmentacja plechy
SOREDIA czyli urwistki
składają się z jednej lub kilku komórek glonów oplecionych strzępkami grzyba ryc. 2;
powstają one wewnątrz plechy i wydostają się na zewnątrz przez spękania warstwy
korowej.
←
soredium (komórki glonów oplecione
strzępkami grzyba)
Ryc. 2
SORALIA to skupiska sorediów.
U niektórych gatunków całe plechy rozpadają się na soredia, u innych zaś występują w
ściśle określonych miejscach i mają sciśle określone kształty (soralia). Przykłady
porostów z soraliami: (w kształcie soczewki) soczewkowate – Ramalina farinacea,
okrągłe – Pertusaria amara, wargowe – Hypogymnia physodes, listewkowate – Parmelia
sulcata.
IZYDIA czyli wyrostki
występują na górnej części plechy jako drobne wyrostki rozmaitych kształtów, komórki
glonów i strzępki grzyba otoczone są warstwą korową. Przykłady porostów z izydiami:
Parmelia saxatilis.
EKOLOGIA POROSTÓW
Na czym rosną porosty, czyli formy ekologiczne porostów:
EPIFITY porosty notowane na korze, – Pleurosticta acetabulum;
EPILITY na skałach lub podłożach antropogenicznych – Candelariella aurella;
EPIGEITY na ziemi – Cladonia furcata;
EPIKSYLITY na drewnie – Coenogonium pineti.
3
ZNACZENIE POROSTÓW W PRZYRODZIE
Udział i znaczenie porostów w biocenozach. Dzięki wspólnocie życiowej glonu i
grzyba porosty są zupełnie odrębnymi organizmami radzącymi sobie na najbardziej ubogich
podłożach, przetrzymującymi skrajnie niskie temperatury i długie okresy suszy. Jako
organizmy pionierskie zasiedlają skały i środowiska zbyt skrajne dla innych. Są
pożywieniem wielu zwierząt kręgowych i bezkręgowych; tym ostatnim dostarczają nie tylko
pożywienia, ale również schronienia; są materiałem budulcowym, np. gniazd ptasich.
Literatura:
Nowak J. & Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. PWN, Kraków, ss. 1177.
Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. Flora Polski. Oficyna wydawnicza Multico,
Warszawa, s: 9-197.
4