ZWIASTOWANIE I KRZYŻ

S e rg iu sz B u łg a k o w
ZWIASTOWANIE I KRZYŻ
W tym roku Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie jest świętowane
w niedzielę Adoracji Krzyża i słodka pieśń „Głos archanioła” zjednoczy­
ła się z pieśniami ku czci krzyża – radość i ból w jednej harmonii. Nasza
dusza jak gdyby niepokoi się tą trudnością – czyż nie osłabia się moc
i istota każdej z tych tajemnic. Zwiastowania i Krzyża, czy nie wniesione
zostanie wewnętrzne rozdwojenie? Czy nie mamy tu do czynienia z litur­
gicznym połączeniem dwóch wielkich świąt, które jakby ze sobą w tym
wypadku konkurują? A może w tym roku dano nam dziwne połączenie
tych nabożeństw, jakby oddzielne jedno święto ku czci Krzyża i Zwiasto­
wania, chociaż potrzebujemy szczególnej uwagi, aby święto to zrozu­
mieć? Na to pytanie powinna, oczywiście, odpowiedzieć nasza świado­
mość kościelna: Krzyż i Zwiastowanie są nierozdzielne, i Kościół jedno­
cząc je w jednym święcie, nie przeciwstawia ich, ale dostosowuje do natu­
ralnej ograniczoności ludzkiej percepcji, dając możność oddania im obu
należnej czci, nasycenia się jednym i drugim.
Taką myśl możemy odnaleźć na jednym ze staroruskich typów iko­
ny Zwiastowania, porażającym śmiałością natchnienia. Ta ikona nosi
nazwę „Strastnoje Błagowieszczenije” 1. Archanioł Gabriel zjawia się
Matce Bożej, która trzyma na ręku Dzieciątko. Ale archanioł trzyma w
ręku krzyż. Dzieciątko jakby odsuwa się od tej wizji. I następujący napis
na ikonie: „Rzekła święta Bogurodzica do archanioła: O, archaniele, już
przedtem zwiastowałeś mi radość, gdy pocznę w łonie i porodzę Syna,
którego królestwu nie będzie końca, a teraz widzę ciebie trzymającego
krzyż, plonie moje łono. Wspominam słowa Symeona: Twoje bowiem,
Pani, serce przeniknie miecz. Odpowiedział archanioł: Należy, aby Syn
Człowieczy wiele cierpiał, był ukrzyżowany i zmartwychwstał w trzeci
dzień” . – Czy nie jest to ikona dzisiejszego święta? Jednakże o jakim to
powtórnym zwiastowaniu mówi ta ikona? Ani Ewangelie, ani Tradycja
1 Lichaczew, Matieriały dla istorii russkogo ikonopisanija, Atlas, tom I, s. 11. nr 264: Strastnoje
Błagowieszczenije (kolekcja autora, ikona opisana w katalogu N . M. Postnikowa pod nr 72).
322
nic o tym nie wspominają. Czy nie jest więc rzeczą bardziej naturalną zo­
baczyć tutaj sens zwiastowania, który zwykle pozostaje ukryty? Ten sens
ginie, jak cień, w promieniach zwiastowania. To jest zwiastowanie jako
wieść o krzyżu.
W słowach archanioła Najświętszą Dziewica usłyszała całą moc Bożej
decyzji i uchwyciła jej głębię. Archanioł zastał Ją, według Tradycji, czy­
tającą księgę proroka Izajasza, z której Maryja dowiedziała się, że „Mąż
boleści, oswojony z cierpieniem, (…) obarczył się naszym cierpieniem,
( …) dźwigał nasze boleści (…) był przebity za nasze grzechy, zdruzgota­
ny za nasze winy. (…) Jak baranek na rzeź prowadzony, jak owca niema
wobec strzygących ją, ( …). Zgładzono go z krainy żyjących; za grzechy
mego ludu został zabity” . Przez mądrość swego najczystszego serca M a­
ryja Panna zrozumiała, że zbawienie dokona się przez krew Zbawiciela,
i ta świadomość łączyła się w Niej z radością zwiastowania. Na to wszyst­
ko M aryja odpowiedziała: „Oto ja służebnica Pańska” , i przez te słowa
poddała się krzyżowi swego Syna, który to krzyż stał się także Jej włas­
nym krzyżem. Ta właśnie ukryta istota zwiastowania została ukazana
w tej ikonie, która najlepiej ilustruje dzisiejsze święto.
Zwiastowanie jest świadectwem miłości Boga do świata. Miłość jest
ofiarna ze swej natury, jej moc jest miarą ofiarności. Miłość Boża jest
bezmierna i niewyczerpana, a w ofiarnej drodze krzyżowej Bóg w Trójcy
Jedyny, we wzajemnej miłości Trzech Osób przedwiecznie dokonuje aktu
wyrzeczenia, gdyż „Bóg jest miłością” i „nieosiągalna Boża moc czcigod­
nego i sławnego krzyża” jest mocą Bożego życia – wszystko zwyciężają­
cej, niezmierzonej miłości w łonie samej Trójcy Świętej. Bóg-Miłość po­
dejm uje krzyż przez miłość do stworzeń, On daje światu miejsce dla
egzystencji, Siebie umniejsza dla świata, ogranicza się dobrowolnie, aby
dać stworzeniu możliwość powolnego i trudnego rozwoju. Świat stwo­
rzony jest krzyżem Bożej miłości. Przez krzyż zostaje też zbawiony, gdyż
sam świat w swej niemocy już zawiera w sobie możliwość grzechu i odej­
ścia od Boga, które raz dokonane, w sposób niepowstrzymany prowadzą
do zgubnego rozpadu. W odpowiedzi na tę możliwość Bóg w przedwie­
cznym swym zamiarze podejmuje krzyż ofiarnej miłości we Wcieleniu dla
zbawienia świata: „Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna Swego Jed­
norodzonego dał” (J 3, 16). Syn został posłany w świat, aby „wziąć
grzech świata” , aby ten grzech „przecierpieć” aż do śmierci krzyżowej.
Wypełnienie tego przedwiecznego zamysłu dokonuje się mocą Bożej
323
miłości. To, co okazuje na niebiosach moc krzyża, na ziemi jest w synach
ludzkich, w radości zwiastowania, gdyż nie ma i nie może być prawdziwej
miłości bez krzyża.
Samo zwiastowanie zawiera wieść o krzyżu i ciężkim krzyżem kładzie
się ono na samą Najczystszą Dziewicę, „Służebnicę Pańską” , która teraz
wyrzeka się samej siebie i oddaje Panu. Przyjmuje miecz, który przenik­
nie Jej serce – w całym życiu Syna i w Jego śmierci na krzyżu. Droga
krzyżowa Jej Syna jest Jej własną drogą, z Nim jest Ona współukrzyżo­
wana przy krzyżu Syna. Radość zwiastowania dokonuje się przez krzyż
i w nim znajduje swoją podstawę. Ale gdzie ta radość? – wątpi małodusz­
ne serce – gdy jedynym bezpośrednim wypełnieniem wieści zwiastowania
jest krzyż? Jednak krzyż, dobrowolnie lub niedobrowolnie przyjmowany,
jest jedyną bezpośrednią drogą wiodącą do radości zbawienia, do zapro­
wadzenia królestwa Bożego w sercach i w całym świecie. W zwycięskiej
radości nie ma już bólu. Krzyż – znak zwycięstwa – pojawi się na niebio­
sach w dniu powtórnego przyjścia Syna Bożego. Krzyż jest wiecznym
świadectwem miłości Bożej do świata, jak i naszej miłości do Boga i do
człowieka, On jest mocą miłości. Miłość ta jest autentyczną radością,
zwycięską i tryumfującą radością na wieki. Dlatego dzisiejsze święto jest
świętem Zwiastowania, gdyż w nim zarazem jednoczy się początek i ko­
niec, droga i cel. I w nim słowa archanioła: „Raduj się, pełna łaski, Pan
z Tobą” , naturalnie przechodzą w adorację krzyża: „Krzyżowi Twemu
kłaniamy się, Władco, i święte zmartwychwstanie Twoje sławimy”.
1929
Tłum. ks. Henryk Paprocki