Awangarda XX wieku a Tadeusz Kantor

Organizator:
Dofinansowano ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Awangarda
XX wieku
a Tadeusz Kantor
Awangarda XX wieku a Tadeusz Kantor
Platforma e-learningowa
Tadeusz Kantor dorasta w czasie, kiedy w sztuce rozwijają się najważniejsze idee awangardowe XX wieku. Przez całe swoje życie artystyczne do awangardy się odwołuje – czerpie z niej, komentuje ją, a nawet
„poprawia”, pisząc swoje własne „korekty” do założeń i postulatów
poszczególnych „izmów”. Stąd już za życia przez jednych uważany
jest za geniusza, a przez innych za mistyfikatora i zaledwie zręcznego naśladowcę. Trudno jednak nie zgodzić się z nim, kiedy w tekście
zatytułowanym Café Europe pisze: Niezwykle naiwne wydają mi się powszechne dziś tendencje dzielenia Europy na Zachód i Wschód. Europa
jest niepodzielna. Europa kultury. (…) Gdzieś na rozstajnych drogach
Czasu musi istnieć „Café Europe”... kogo tam nie ma… To nierzeczywiste, „mentalne miejsce” umożliwiać ma twórczą wymianę myśli – bez
barier, granic i czasu. Tylko dzięki temu – zdaniem artysty – sztuka
może się rozwijać.
Zachęcamy do odwiedzenia specjalnie przygotowanej platformy e-learningowej, dostępnej pod adresem: www.cafeeurope.pl. Znajdą się
tam rejestracje audiowizualne wszystkich wydarzeń realizowanych
w ramach projektu, a także zestawy dodatkowych materiałów w postaci tekstów, fotografii, fragmentów filmowych etc. Będą one stanowić
zarówno wstęp i zapowiedź tematyki poruszanej przez każdego z wykładowców, jak też uzupełnienie i rozwinięcie omawianych zagadnień.
Cricoteka zaprasza na cykl spotkań, podczas których o twórczości Tadeusza Kantora w kontekście awangardy XX wieku opowiadać będą
znawcy historii sztuki i teatru. Chcemy tym samym wprowadzić w życie to, co niegdyś wyraziła Krystyna Czerni, pisząc, że na kartach artystycznej biografii Tadeusza Kantora można uczyć się historii sztuki
współczesnej – jej odkryć i złudzeń, jej poszukiwań i ambicji.
Patroni medialni:
Do Państwa dyspozycji będzie również forum dyskusyjne dające możliwość wymiany opinii i informacji z innymi uczestnikami projektu,
oraz z zaproszonymi ekspertami.
Dzięki platformie e-learningowej chcemy umożliwić uczestnictwo
w projekcie przez 7 dni w tygodniu 24 godziny na dobę, również tym
z Państwa, którzy nie będą mogli odwiedzić Cricoteki w terminach
spotkań – czy to ze względu na odległość, czy inne obowiązki bądź
ograniczenia.
ul. Nadwiślańska 2–4, 30-527 Kraków
(12) 442 77 70, www.news.cricoteka.pl
Rafał Solewski
Działania twórcze Tadeusza Kantora
na tle rozwoju sztuki światowej
6 października 2015 | godz. 18:00 | Celem wykładu będzie ukazanie recepcji i twórczego wykorzystania różnych dwudziestowiecznych trendów przez
artystę. Opisane zostaną pierwsze zainteresowania Kantora symbolizmem,
formizmem, kubizmem i Bauhausem w opozycji do koloryzmu panującego na
krakowskiej ASP przed II wojną światową, a także epizodyczna próba zbliżenia
się do socrealizmu po wojnie. Wytłumaczone zostanie pojęcie awangardy, do
którego artysta się odwoływał.
Przede wszystkim jednak wykład zawierać będzie przegląd recepcji sztuki poznawanej podczas kolejnych wyjazdów i pobytów Kantora poza Polską. Obok
wpływów surrealizmu Matty i malarstwa materii to poszukiwania własnej
drogi wśród minimalizmu i konceptualizmu reprezentowanych np. przez serie
Zero, Nic, Wszystko wisi na włosku albo w swoistym Nowym Realizmie przez
asamblaże i ambalaże, wreszcie w happeningach. Po skoncentrowaniu się na
rysunkach w okresie Teatru Śmierci, powrót do malarstwa (posługującego się
cytatem i dosłowną ilustracją transgresji) w serii Dalej już nic, co identyfikować można jako Kantorowski postmodernizm albo też jako powrót do symbolizmu i własną syntezę.
Rafał Solewski – dr hab., profesor na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego
w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze dotyczą teorii literatury i sztuk audiowizualnych. Ostatnio opublikował książkę Skrytość piękna. Idealizm i problem tożsamości w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku, Kraków 2015.
Dominika Łarionow
Przedmiot osobny, przedmiot Kantorowski,
przedmiot sztuki
9 października 2015 | godz. 18:00 | Wiek XX zmienił sens i rozumienie pojęć:
rzeczy, przedmiotów, obiektów. Początków pewnych odkształceń należy doszukiwać się już w nurcie secesji, która nadała rzeczom wyjątkowy status, wiążąc je z pojęciami dekoracyjności i kunsztu artystycznego. Wiek XX rozwinął
znacząco estetykę przedmiotów, które stały się obiektami sztuki dizajnu.
O metaforyce przedmiotów mówili również awangardziści prawie wszystkich
znaczących tendencji artystycznych pierwszej połowy XX wieku. Wskazywali z jednej strony na utylitarność rzeczy (konstruktywizm), z drugiej na ich
aspekt cudowności (surrealizm) oraz na fakt, że artysta swym gestem może
dokonać manipulacji, dzięki której np. pisuar stanie się obiektem sztuki o zupełnie nowym znaczeniu (dadaizm).
Teatr od połowy XIX wieku zaczynają zapełniać rekwizyty, których metaforyka zostanie ściśle powiązana z nurtami awangardowymi.
W kontekście sztuki i historii teatru zostaną przedstawione „odkształcenia
przedmiotów”, jakich dokonywał w swojej sztuce Tadeusz Kantor. Stawały się
one niezwykle pojemnymi znaczeniowo rekwizytami Teatru Cricot 2, ale również były częścią działalności plastycznej artysty. Do takich „przechodnich”
obiektów z pewnością należały m.in.: krzesło, drzwi oraz parasol. Dorobek
Kantora zderzony zostanie również z działaniami niektórych polskich artystów,
którzy w II połowie XX wieku wykorzystywali przedmioty w swojej sztuce.
Dominika Łarionow – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Katedrze Historii Sztuki
Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą zagadnień współczesnej
scenografii. Ostatnio opublikowała książkę „Wystarczy tylko otworzyć drzwi…” Przedmioty
w twórczości Tadeusza Kantora, Łódź 2015.
Katarzyna Osińska
Tadeusz Kantor i rosyjska awangarda
16 listopada 2015 | godz. 18:00 | Tadeusz Kantor w swych wypowiedziach i tek-
stach wielokrotnie dawał dowód fascynacji rosyjską awangardą i jej przedstawicielami. W 1988 roku wspominał: jako student, byłem pod wpływem konstruktywizmu rosyjskiego. Na wykresie Café Europe umieścił m. in.: Majakowskiego,
Tairowa, Meyerholda. W symbolicznym liście do Marii Jaremy zwracał się do
zmarłej artystki:
Proszę Cię, pozdrów / Świętych Rewolucji: / Malewicza, Tatlina, Popową, Meyerholda, / i naszych Błogosławionych: / Kobro, Wicińskiego, Józefa, Helenę, JONASZA (...).
Cztery nazwiska rosyjskich artystów reprezentują rewolucję w sztuce – kamienie milowe w dziejach awangardy plastycznej: Kazimierz Malewicz jako
twórca suprematyzmu, Władimir Tatlin – jeden z twórców konstruktywizmu, oraz teatralnej: Lubow Popowa i Wsiewołod Meyerhold jako realizatorzy pierwszego spektaklu konstruktywistycznego – Rogacza wspaniałego
Crommelyncka (1922).
Konstruktywizm (inspirowany po części kubizmem) zrewidował dotychczasowe wyobrażenia o sztuce, całkowicie odchodząc od imitowania rzeczywistości
na rzecz abstrakcji, geometrycznych form, bezprzedmiotowości. Przeniesienie
akcentu z płaszczyzny na konstrukcję oznaczało – w sztuce radzieckiej lat dwudziestych – stopniowe przejście od malarstwa do architektury. Jednak zanim
konstruktywizm zaczął przypisywać sobie funkcje sztuki utylitarnej, utożsamianej z produkcją, i zanim Tatlina zaczęto rozpoznawać jako twórcę Pomnika
III Międzynarodówki, w latach 1914–1915 artysta koncentrował się na kompozycjach – tzw. reliefach i kontrreliefach – złożonych z różnych, „nic nie wyrażających” materiałów: kawałków drewna, blachy czy kartonu. Tatlin inspirował
porewolucyjne poszukiwania Meyerholda; mógł też wywrzeć pewien wpływ na
spektakle Kantora powstające w jego wojennym Teatrze Niezależnym. To, co
zbliża obu twórców, to napięcie między abstrakcją a realnym przedmiotem.
Katarzyna Osińska – dr hab., profesor w Instytucie Slawistyki PAN w Warszawie. Zajmuje
się m.in. teatrem rosyjskim XX i XXI wieku, szczególnie jego nurtem studyjnym i laboratoryjnym oraz relacjami teatru ze sztukami plastycznymi. Autorka wielu publikacji książkowych, w tym: Teatr rosyjski XX wieku wobec tradycji. Kontynuacje, zerwania, transformacje,
Gdańsk 2009.
Justyna Michalik
Tadeusz Kantor kontra happening
19 listopada 2015 | godz. 18:00 | Choć happening jako kierunek w sztuce został
w początku lat 70. XX w. zarzucony przez niemal wszystkich swoich twórców
i propagatorów, nie sposób przecenić jego znaczenia dla kultury i sztuki współczesnej, opanowanej przez performans.
Happening Kantora zajmuje miejsce szczególne zarówno w historii samego nurtu, jak i w twórczości artysty. Kantor w sposób świadomy i celowy przekracza
sztywne granice gatunku, wprowadza własne rozwiązania formalne nieprzewidziane, a wręcz nieakceptowane przez teoretyków i głównych twórców ruchu.
Nie stroni również od łączenia happeningowej estetyki czy happeningowych
rozwiązań z innymi koncepcjami – choćby wprowadzając je do swojego teatru.
Wykład będzie próbą zarysowania historii, a zwłaszcza teoretycznej podbudowy ruchu happeningowego z uwzględnieniem pozycji, którą zajmuje w nim
Tadeusz Kantor. Nie sposób pominąć w tym kontekście kierunków w sztuce,
których happening był wynikiem i pewnego rodzaju kontynuacją, oraz tych,
które rozwijały się niemal równolegle do niego. Omówione zostaną również
zjawiska, tak w dzisiejszym teatrze, jak i w sztukach wizualnych, które bezpośrednio z happeningu czerpią czy – niekiedy nieco przewrotnie – korespondują
z jego założeniami i postulatami.
Justyna Michalik – teatrolog, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Laureatka stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach którego powstała książka Idea bardzo konsekwentna. Happening i Teatr Happeningowy Tadeusza Kantora
(wyd. Universitas, 2015).
Marta Anna Raczek-Karcz
Tadeusz Kantor w krainie intermediów
30 listopada 2015 | godz. 18:00 | Celem wykładu będzie przedstawienie działań i dzieł Tadeusza Kantora z odwołaniem do koncepcji intermediów wprowadzonej w 1965 roku przez Dicka Higginsa. Będzie to jednocześnie próba odpowiedzi na pytanie, na ile kategoria intermedium/intermedialności może się
okazać przydatna w analizie złożonej i wieloobszarowej twórczości Tadeusza
Kantora. Teza stawiana na wstępie dotyczy nieustannych problemów z prawidłowym opisaniem całościowego wymiaru tej twórczości, sytuującej się nie
tylko na styku, lecz przede wszystkim pomiędzy różnymi mediami (od szeroko
definiowanych, takich jak malarstwo, teatr, performans), poprzez zawężone
opisy przyporządkowujące twórczość Kantora do obszarów: action-painting,
taszyzmu, sztuki materii, biednej sztuki, objet trouvé itp. Opisywana najczęściej z dwóch perspektyw – teatrologii i sztuk wizualnych – twórczość Kantora
ulega nieustannemu dzieleniu, odseparowywaniu, wyodrębnianiu, podczas
gdy dla samego artysty była ona dynamicznie rozumianą całością, sposobem
wypowiedzi totalnej, której nie można – i nie powinno się dzielić – na skategoryzowane, zamknięte podrozdziały.
Kategoria intermedialności uzupełniona zostanie o – bardzo modne obecnie
– pojęcie sztuki zawłaszczenia, które być może pozwoli raz na zawsze zamknąć
prowadzące donikąd dyskusje o rzekomej wtórności sztuki Kantora, zwłaszcza
w odniesieniu do wizualności, i nieustannym zapożyczaniu przez niego motywów i rozwiązań wypracowanych przez innych twórców.
Marta Anna Raczek-Karcz – historyczka sztuki i kulturoznawczyni, doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce, krytyczka i teoretyczka sztuki, niezależna kuratorka.
Prezes Stowarzyszenia Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie.
Jak odbierać sztukę najnowszą? – Dyskusja panelowa
2 grudnia 2015 | godz. 18:00 | Nasi wykładowcy rozmawiać będą o sztuce
współczesnej. Czy można jeszcze mówić o jej związkach z awangardą XX wieku? Czy da się w ogóle zdefiniować znaczenie pojęcia „awangarda” dzisiaj? I czy
to może pomóc w lepszym zrozumieniu najnowszych zjawisk w sztuce?
www.cafeeurope.pl