04. Aleksytymia
Transkrypt
04. Aleksytymia
Agata Pietras Agnieszka Rapacz 31.03.2008 Aleksytymia – współczesna bajka o Królowej Śniegu? „Osoby, które normalnie postrzegają kolory, uważają to za rzecz naturalną. Natomiast ludzie, którzy nie rozróżniają barw, zupełnie nie zdają sobie sprawy ze swej ułomności (...), ponieważ nie można odczuwać braku tego, czego się nigdy nie doświadczyło. (...) Osoba ślepa na kolory wie, że istnieją takie słowa, jak ‘czerwony’, ‘żółty’, ‘zielony’, i doskonale potrafi używać tych słów w zdaniach, chociaż nigdy tych kolorów nie widziała i nie doświadczyła.”/ Lynch „The language of the heart” *Termin aleksytymia został wprowadzony do literatury psychologicznej w 1970 roku, przez profesora psychiatrii Petera Sifneosa. *Definicja: Etymologicznie aleksytymia oznacza brak słów dla emocji. Jak pokazują badania (Maruszewski, Ścigała, 1998) jest to jednak złożony syndrom osobowości. W jego skład wchodzą zaburzenia w orientacji we własnym życiu emocjonalnym, przy jednoczesnej poprawnej orientacji w życiu emocjonalnym innych ludzi. Zaburzenia te dotyczą głównie złożonych emocji wtórnych, natomiast orientacja w zakresie emocji pierwotnych jest zwykle prawidłowa lub tylko nieznacznie obniżona. * cztery charakterystyczne cechy: - niezdolność do nazywania emocji - niezdolność odróżnienia pobudzenia fizjologicznego od emocji - ubóstwo życia wyobrażeniowego - operacyjny styl myślenia *Źródła: Do tej pory nie ma jednoznacznej odpowiedzi co jest przyczyną powstawania aleksytymii. Najczęściej podawane wyjaśnienia to: -uszkodzenia mózgu (mniejsza aktywność w obszarach skroniowych prawej półkuli, utrudnione przekazywanie impulsów przez ciało modzelowate, mniejsza aktywność w ośrodkach mowy Broca i Wernickiego, podwyższona aktywacja okolic ciemieniowych). -doświadczenia z dzieciństwa (sytuacje traumatyczne i związane z relacjami afektywnymi z innymi ludźmi, głównie z matką * Do najczęściej wymienianych cech osobowości aleksytymicznej należą: • • • • niedorozwój poznawczej reprezentacji emocji; brak umiejętności rozpoznawania swoich różnych stanów emocjonalnych; trudności w odczuwaniu, przeżywaniu, rozumieniu, rozróżnianiu i werbalizacji własnych uczuć i emocji oraz niezdolność odróżniania emocji od zmian fizjologicznych organizmu (np. objawów wegetatywnych), co w sumie oznacza zmniejszoną samoświadomość stanów uczuciowo-emocjonalnych; niezdolność modulacji emocji przez procesy poznawcze; 1 • • • • • • • • • wysokie natężenie emocji negatywnych, a niskie - pozytywnych; koncentracja na doznaniach somatycznych; odreagowywanie napięcia psychicznego jedynie poprzez zachowania nawykowe (np. objadanie się lub głodzenie, nadużywanie alkoholu, leków bądź środków psychoaktywnych); brak zdolności do marzeń i fantazji (uboga wyobraźnia); nadmiernie operacyjny (konkretny) sposób myślenia; ekstrawertywny styl poznawczy; tendencja do nastroju depresyjnego i lęku; unikanie sytuacji trudnych za pomocą uruchamiania różnych nieadekwatnych ("pozorujących") zachowań; niezdolność radzenia sobie ze stresem przy jednoczesnym braku motywacji do szukania i korzystania ze wsparcia innych osób. *Metody badawcze: Próbowano zaadaptować testy projekcyjne (TAT, Rorschacha) oraz MMPI. Bez powodzenia. - kwestionariusze: APRQ i BIPQ - skale: Skala Schalling-Sifneosa (SSS) lub ALEX-40 wraz z jej skróconą wersją Amsterdamską Skalą Aleksytymii (AAS), Torontowska Skala Aleksytymii (TAS20) TAS-20 najbardziej rzetelna i trafna. bada trzy czynniki: -trudności w identyfikowaniu uczuć (TIU), -trudności w komunikowaniu uczuć innym (TOU), -operacyjny styl myślenia (OSM). *Sposoby leczenia: - psychoanaliza: skuteczność niepotwierdzona - psychoterapia rozwojowa (zakłada komunikację na poziomie dostępnym dla pacjenta. Możemy rozmawiać o stanach fizycznych, na przykład zmęczeniu albo potrzebie dotyku i od nich przechodzić do psychiki. W początkowej fazie terapeuta bierze całkowitą odpowiedzialność za myślenie o emocjach. To on nazywa uczucia i intencje, kreuje u chorego proces zainteresowania własnym umysłem. Skuteczną formą komunikacji mogą być symbole, metafory; czasem, także w postępowaniu z dorosłymi, rysunek) *Aleksytymia a pamięć autobiograficzna alkoholików - artykuł Maruszewskiego i Hebenstreit - nasza pamięć po pewnym czasie ulega modyfikacji, emocje towarzyszące przeżywanym wydarzeniom zacierają się - naszą pamięć może zmieniać świadomość tego, iż należymy do grupy nieakceptowanej społecznie (alkoholicy), - metafora kropli mleka w szklance wody Loftus i Ketcham, dotyczy zarówno osób zdrowych jak i alkoholików: -przy odtwarzaniu pewnych informacji dolewamy do czystej wody, jaką jest nasza pierwotna pamięć, odrobinę mleka, która co prawda nie zmieni właściwości znajdującej się w szklance cieczy, ale spowoduje, że zmieni się nieco jej zabarwienie i skład chemiczny 2 - badania pokazują, że alkoholicy i trzeźwiejący alkoholicy cechują się znacznie podwyższonym poziomem aleksytymii - pamięć aleksytymików wypełniona jest głównie zapisami zdarzeń, które traktują jako emocjonalnie neutralne lub obojętne. Można zatem oczekiwać iż będą mieć większe trudności z przywoływaniem zdarzeń z własnej biografii. - badania przeprowadzone przez autorów artykułu pokazują, że aleksytymicy nie mają większych problemów z przypominaniem sobie zdarzeń z własnej przeszłości, robią to natomiast w odmienny od reszty sposób: - przy przypominaniu sobie zdarzeń oznakowanych pozytywnie i negatywnie wykorzystywali znacznie rzadziej do ich opisu słowa nacechowane emocjonalnie. -wykorzystywali także znacznie mniej przymiotników oraz zdań w pierwszej osobie. -można powiedzieć, że przypominali oni swoje życie jak film, w którym główną rolę gra jakaś inna osoba. *Aleksytymia a schizofrenia Badania Małgorzaty Dąbkowskiej. Grupa 39 chorych na schizofrenię, 18 kobiet, 21 mężczyzn. Użyte narzędzia: -do oceny nasilenia aleksytymii: skala Schalling - Sifneos Personality Scale (SSPS) -do oceny psychometrycznej objawów schizofrenii: skala BPRS –Brief Psychiatrie Rating Scale Wyniki: - aleksytymię stwierdzono u 22 osób, czyli 56,4% badanych - wyniki oscylujące w granicach 40-60 (maksymalnie 80, 50 lub mniejaleksytymia) - u 76% mężczyzn oraz 33% kobiet wyniki wskazujące na aleksytymię - nasilenie objawów choroby nie korelowało z nasileniem cechy aleksytymii - zaobserwowano zależność między nasileniem cechy a wykształceniem badanych: większe nasilenie w grupie z niższym wykształceniem (podstawowym lub zawodowym) - obecność aleksytymii u chorych na schizofrenię nie wiązała się z przebiegiem choroby (wiekiem zachorowania, czasem trwania, nasileniem objawów, przewlekłością zespołu). 3 Bibliografia: Jakubik, A. (2002), Osobowość aleksytymiczna, w: Grochowska, A., Wokół psychologii osobowości". UKSW, Warszawa Tylka, J. (2000), Psychosomatyka., UKSW, Warszawa Sheridan CH., Radmacher S. A. (1998) Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Doliska-Zygmunt G. (1996) Elementy psychologii zdrowia. Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Bishop, G.D. (2000) Psychologia zdrowia. Wrocław, Astrum. Maruszewski, T., Hebenstreit, A. (2001), Pamięć autobiograficzna a aleksytymia, w: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, Bełchatów Dąbkowska, M. (1999),Aleksytymia u chorych na schizofrenię. Katedra i Klinika AM w Bydgoszczy Praca zbiorowa, (1997-2002), Czym jest psychologia., Charaktery Kośmiński, P. (2006), Aleksytymia- współczesna bajka o Królowej Śniegu?, http://www.igf.waw.pl/2006/09/20/echo-dnia-aleksytymia-%E2%80%93-wspolczesna-bajkao-krolowej-sniegu/ Podgórska, J. (2007). Emocje: Co czuję. Rozmowa z prof. Anną Matczak – o aleksytymii, czyli emocjonalnym analfabetyzmie, http://www.polityka.pl/polityka/index.jsp?place=Lead30&news_cat_id=1152&news_id=2110 79&layout=18&forum_id=8582&fpage=Threads&page=text Olszewska, K. (2006). Leczenie aleksytymii, czyli co czuł mały Kaj kiedy był u Królowej Śniegu, http://www.eduskrypt.pl/leczenie_aleksytymii_czyli_co_czul_maly_kaj_kiedy_byl_u_krolow ej_sniegu-info-2819.html Morgalla, S. (2007), W krainie Królowej Śniegu, czyli o analfabetach emocjonalnych, http://wiadomosci.onet.pl/1436584,242,1,kioskart.html 4