Omówienie działu 005 - Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich

mgr Elżbieta Mickiewicz
mgr inż. Agnieszka Jancewicz
Oddział Opracowania Druków Zwartych
Biblioteka Politechniki Białostockiej
Analiza wykorzystania tablic UKD – wydania skróconego i innych
dostępnych źródeł w tworzeniu kartoteki haseł wzorcowych UKD
w Bibliotece Politechniki Białostockiej
Od początku istnienia Biblioteki Politechniki Białostockiej (czyli ponad
55 lat) UKD jest jedynym językiem informacyjno-wyszukiwawczym
stosowanym do opracowania rzeczowego zbiorów. UKD zapewnia szczegółowe
indeksowanie dokumentów z zakresu nauk ścisłych. W opinii wielu
bibliotekarzy jest narzędziem o dużym potencjale, w dodatku stale rozwijającym
się. Obecnie pracujemy w systemie ALEPH 500. Kartoteka haseł wzorcowych
UKD powstała z wykorzystaniem formatu MARC 21, przeznaczonego do
klasyfikacji danych.
Z tworzeniem kartoteki związana jest ogromna praca. Wprowadzenie
każdego symbolu odbywa się poprzez „ręczne” wpisanie zarówno symbolu
cyfrowego, odpowiednika słownego jak i szeregu odsyłaczy. Jednocześnie
kartoteka jest dużym ułatwieniem w klasyfikowaniu księgozbioru. W momencie
opracowywania książki wystarczy w polu o nazwie „ukd” wpisać symbol
cyfrowy lub poszukiwane zagadnienie i pobrać do rekordu gotowy symbol
UKD wraz z odpowiednikiem słownym. Pozwala to na unikanie błędów, tzw.
„literówek” jak i merytorycznych. Jeśli klasyfikator wpisze w rekordzie
nieaktualny symbol UKD, to system, z kartoteki haseł wzorcowych, pobierze
symbol aktualny.
Oczywiście trzeba zaznaczyć, że wcześniej musimy dokonać zmiany symbolu
starego na nowy. Nie odbywa się to automatycznie i bez naszej wiedzy.
Schemat kartoteki wzorcowej
Kartoteka składa się z dwóch części: systematycznej i alfabetycznej.
Pierwsza, systematyczna jest odpowiednikiem I części tablic UKD. Podpole a to
symbol cyfrowy a podpole h – odpowiednik słowny. Druga część, alfabetyczna,
kartoteki UKD jest z kolei odpowiednikiem II części tablic UKD i składa się z
haseł indeksowych, uszeregowanych alfabetycznie. W praktyce wygląda to tak,
że do każdego symbolu UKD w kartotece UKD dodano funkcję odsyłaczy, które
odsyłają do haseł indeksowych, przejmowanych z tablic. Rozwiązanie takie
umożliwia przeszukiwanie bazy za pomocą haseł indeksowych, które są
równorzędnym do symboli, elementem wyszukiwania. Czytelnik ma możliwość
wyszukiwania za pomocą wyrażeń języka naturalnego.
1
Formularz wzorcowy w KHW UKD
W polu 453 zamieszczane są hasła indeksowe, powstałe z odpowiednika
słownego symbolu. Jest to pole powtarzalne i można utworzyć dowolną ilość
haseł do konkretnego odpowiednika słownego. Natomiast pole 553 służy do
umieszczania terminów związanych z danym symbolem UKD. Pole 553
wypełniamy od niedawna, ponieważ w starej wersji systemu mogła być tylko
jedna relacja odsyłaczy.
Powstała z pola 453 kartoteka to nic innego jak indeks przedmiotowy,
zamieszczany w każdych tablicach UKD.
Hasło indeksowe jest przejmowane bezpośrednio z tablic lub przekształcane tak,
aby jego postać była zgodna z zasadami budowy języka haseł przedmiotowych.
Kartoteka haseł wzorcowych UKD zawiera symbole proste, rozwinięte,
jak również symbole złożone. Od niedawna wprowadzamy do kartoteki także
symbole z tablic pomocniczych (poddziały formy np.). W chwili obecnej
kartoteka liczy ok. 9 tys. haseł, symboli UKD wraz z odpowiednikami
słownymi. Natomiast odsyłaczy od tych haseł jest ponad 22 tys. Najmniej jest
odsyłaczy związanych (ok.200), ponieważ zaczęłyśmy je wprowadzać
niedawno.
Tablice skrócone zawierają 6837 symboli, w tym 1436 symboli
poddziałów wspólnych. Trudno porównywać zawartość tablic i zawartość
kartoteki haseł wzorcowych UKD w BPB, ponieważ nasza baza UKD cały czas
jest w trakcie tworzenia. Nie mamy na razie możliwości tworzenia jej na zapas,
więc nowe hasła, nowe symbole pojawiają się w momencie zaistnienia
dokumentów na określony temat. Nie możemy stwierdzić czy jakiś dział jest
kompletny, czy będzie do niego jeszcze jakaś rozbudowa.
Do tworzenia KHW UKD używamy polskich wydań tablic UKD, jak również
źródeł dostępnych drogą internetową.
Sporym problemem dla nas jest to, że indeksy przedmiotowe, znajdujące
się w tablicach UKD, odnoszą się tylko do tablic, przy których są umieszczone.
Metodyka tworzenia indeksu nie jest ściśle ustalona, dlatego wydania tablic
różnią się sposobem tworzenia zapisów indeksowych. A nasze hasła indeksowe
tworzone są do symboli UKD zaczerpniętych z różnych wydań Tablic UKD, o
bardzo różnym stopniu szczegółowości, w zależności od potrzeb i reprezentacji
literatury z różnych dziedzin. W wydaniach skróconych indeks ma inną budowę,
a w pełnych wydaniach tablic UKD, inną. Nie tworzymy nic nowego, tylko
przejmujemy indeks przedmiotowy w takiej postaci, jaka jest zawarta w
tablicach. Przyjęliśmy zasadę indeksowania w możliwie szczegółowy sposób.
Korzystając z którychkolwiek z wymienionych tablic, staramy się wybierać te,
które zawierają najbardziej szczegółową rozbudowę oraz te, które są najbardziej
aktualne.
Sporym udogodnieniem dla nas jest wersja elektroniczna tablic UKD w
Maku (są do kupienia w BN i szkoda, że nie są integralną częścią tablic), skąd
można kopiować pojedyncze hasła indeksowe do kartoteki UKD w naszej bazie.
2
Dla nas jest to jednak kropla w morzu potrzeb, bo jak wspomniałam,
korzystamy z różnych wydań tablic. Praktycznie codzienne stało się korzystanie
z „E&C to the UDC” (Extensions and Corrections to the UDC) i ze zmian tam
zamieszczanych. Dużą pomocą jest zaglądanie do MDT, czeskiego pliku MRF,
zamieszczonego na stronie Czeskiej Biblioteki Narodowej. Konsultujemy też
naszą klasyfikację z tą, która istnieje w katalogu Biblioteki Technicznej w
Hajfie w Izraelu.
Biblioteki te stosują do opracowania rzeczowego księgozbioru UKD, a co
najważniejsze dla nas – utrzymują kartotekę haseł wzorcowych UKD, którą
można przeglądać w Internecie. Nie oznacza to adaptacji haseł UKD tych baz ,
ale jest wskazówką dla nas.
Rozbudowa naszej bazy odbywa się przede wszystkim na podstawie tablic
pełnych. Ich aktualność sprawdzamy w podręcznych tablicach skróconych,
najnowszych w danym czasie. Jeśli dane zagadnienie ulega zmianom, wówczas
bazujemy na zmianach i uzupełnieniach ukazujących się w literaturze fachowej i
rozwijamy temat korzystając ze zmian na stronie consorcium UDC, w bibliotece
czeskiej, bibliotece w Hajfie itp.
Wykorzystujemy w wielu miejscach możliwości rozbudowy symboli, jakie daje
nam UKD. Stosujemy rozbudowę pionową i poziomą.
Sporo miejsca zajmują symbole uszczegóławiane poprzez dodanie podziału
alfabetycznego A/Z.
Najwięcej jest oczywiście nazw osobowych, są też nazwy instytucji, nazwy
miast, państw, kontynentów ale też konkretnych miejsc. Robimy tak w
sytuacjach, gdy dane zagadnienie jest często poruszane w literaturze i mogłoby
„zaginąć” w całej masie literatury, która jest zawarta w danym symbolu UKD.
Teraz przejdę do omówienia kilku wybranych działów UKD.
Przedstawimy w jakim stopniu wykorzystujemy tablice skrócone, w jakim
pełne a na ile musimy korzystać z pliku MRFu.
Dział 005
Dział 005-Zarządzanie, powstał stosunkowo niedawno. Na stronie consortium
UDC zmiany zamieszczone były w roku 2002. W wydaniu polskim tablic UKD
pojawił się w roku 2006 (czyli w ostatnim wydaniu skróconym). Pojawiły się tu
zagadnienia ze zlikwidowanego działu 65.01-Teoria i praktyka organizacji i
zarządzania, 651-Biurowość. Organizacja biura. Technika pracy biurowej, oraz
część zagadnień z działu 06-Organizacje. Stowarzyszenia. Kongresy. Wystawy.
Muzea.
Zmiany te oceniamy pozytywnie. Nastąpiło rozdzielenie praktyki od teorii.
Poprzednio teoria zarządzania była bardzo związana z organizacją
przedsiębiorstw. Obecnie zagadnienie „zarządzanie” znajduje swoje miejsce w
bardzo wielu (jeśli nie wszystkich) dziedzinach naszego życia.
3
Stosowanie działu 005 w naszej bibliotece wprowadziłyśmy przed ukazaniem
się wydania skróconego tablic a więc same musiałyśmy tłumaczyć nowe działy
zamieszczone na stronach consortium UDC. Nasze tłumaczenie różniło się od
tego w tablicach (co wcale nas nie dziwi, nie jesteśmy fachowcami w
tłumaczeniu z angielskiego). Często było też tak, iż pozostawiałyśmy brzmienie
odpowiednika słownego takim, jakie ono było w dziale 65.0 .
Teraz dokonałyśmy więc zmian, by ujednolicić brzmienie odpowiedników
słownych z tymi, które znajdują się w tablicach.
W sumie jesteśmy zadowolone z naszej pracy nad działem 65.0 oraz 005.
Poprawek wcale nie było aż tak dużo a jeśli już się trafiały to bardziej na
zasadzie „kosmetyki” niż merytorycznych rozbieżności.
Poprzednie polskie, skrócone wydaniu tablic UKD ukazywało 12 symboli z
działu 65.01. W wydaniu pełnym z roku 1967 rozbudowa zajmuje ok. 6 stron
formatu A4 wiec było to duże ułatwienie w naszej pracy.
W obecnym wydaniu skróconym dział zarządzania czyli 005 jest już o wiele
bardziej szczegółowy – dokładnie 66 symboli , pokusiłam się o przeliczenie 
W nielicznych przypadkach stosujemy jeszcze szerszą rozbudowę lecz należy
stwierdzić iż zadowalająca (z perspektywy opracowywania naszego
księgozbioru) jest rozbudowa zamieszczona w wydaniu skróconym.
Niestety każdy dodatkowy dział, który chcemy wprowadzić do KHW UKD
musimy odszukiwać na stronach consortium UDC, co jest dużym utrudnieniem.
W praktyce wygląda to tak, iż szukamy zagadnienia w wydaniu pełnym tablic.
Następnie odnajdujemy go na stronie consortium UDC „zmiany i uzupełnienia”.
Sprawdzamy na jaki inny dział się zmienił i jakie jest obecne brzmienie.
Dopiero wtedy możemy wprowadzić symbol do naszej kartoteki.
A naprawdę jest jeszcze co wprowadzać, gdyż np. 005.2 w bazie czeskiej
biblioteki ma jeszcze 12 symboli podrzędnych. Podobnie jest z innymi działami
zarządzania.
Ze zmianą symboli 65.0 wiązał się też fakt, zmiany symboli złożonych, zarówno
poprzez „dwukropek”, „plus” jak i dodanie poddziałów wspólnych, poddziałów
z „kreską zero” („-0”). Te tworzone przez nas działy nie zaistniały w tablicach
pełnych, więc są nadal przez nas modyfikowane na użytek naszego katalogu.
np. 658.1/.5:005.5:657.05 Controlling
Consulting znalazł swoje miejsce w dziale 005.942 lecz controlling musiałyśmy
dodać same, gdyż jest to zagadnienie bardzo często pojawiające się w
literaturze.
Problemem okazał się dział 005.418, który pojawił się w tablicach skróconych.
W naszej bazie istniał bowiem dział 005.591 Racjonalizacja. Modyfikacja.
Ulepszanie. Poprawa. Intensyfikacja, który zawiera materiały z dawnego
65.011.42. Ponad to jest u nas rozbity na jeszcze 6 innych działów. To
4
wszystko wynikało z tego co miałyśmy w bazie i jak to zmieniłyśmy w
momencie wprowadzenia 005.
W nowych tablicach występuje dział 005.418 Modernizacja. Rekonstrukcja.
Odnowa. Nie bardzo umiemy teraz stwierdzić co powinno się w nim znaleźć.
Tak wiec działu 005.418 na razie w naszej bazie nie ma.
Na podstawie zmian i uzupełnień widzimy ze do działu 005 przechodzą tez
zagadnienia z działu 06, który u nas nie był zbytnio rozbudowany i nie mamy z
tym większych problemów.
338.48 Turystyka
W nowych tablicach jest 25 symboli (w tym przykłady stosowania). To już jest
postęp, gdyż w starych tablicach był to jeden dział. 7 działów można było
znaleźć w wydaniu dwutomowym z 1982 roku lecz były mało aktualne
podobnie jak 24 działy w tablicach pełnych. W tamtych latach tablice
proponowały nam działy takie jak np. 338.48.025.04 Ograniczenie ruchu
turystycznego … w ówczesnych czasach istniejące. Obecnie raczej nie mówi
się o ograniczaniu turystyki. Dział wydaje się więc zbędny.
Był też dział 338.486:659.1 Propaganda ruchu turystycznego . Obecnie
zazwyczaj używa się określenia takiego jak marketing turystyki.
Można jeszcze doszukać się działu 338.48:351.756 Zarządzanie
administracyjne (formalności urzędowe). Obecnie organizowaniem zajmują się
biura podróży i w zasadzie na tym formalności się kończą jeśli niepotrzebny jest
paszport czy wiza.
W naszej bazie rozbudowałyśmy w większym stopniu niż tablice polskie dział
338.486.2 Przedsiębiorstwa turystyczne. Biura podróży.
Zastanawiałyśmy się też nad działem 338.48-53:63 Agroturystyka.
Pojęcia agroturystyka i turystyka wiejska to pojęcia różniące się od siebie.
Agroturystyka jest rodzajem turystyki wiejskiej. W naszym katalogu
początkowo umieściłyśmy więc oba symbole UKD. Jednak po weryfikacji z
książkami jakie napływały do opracowania doszłyśmy do wniosku, iż nawet
autorzy książek często używają słowa „agroturystyka” pisząc o turystyce
wiejskiej. Słowo agroturystyka weszło do powszechnego użycia i jest mylone
często z ogólniejszym terminem turystyki wiejskiej. Potwierdza to również fakt,
iż w tablicach również nie ma zamieszczonej turystyki wiejskiej. To
spowodowało, że pozostawiłyśmy w katalogu jedynie agroturystykę. Być może
kiedyś powrócimy do podziału lecz obecnie wydaje się to niepotrzebne i mylące
czytelnika.
Rozbudowa działu „turystyka” odbywała się bardzo podobnie jak
„zarządzanie”. Tutaj również dokonywałyśmy zmian przed pojawieniem się ich
w nowo wydanych tablicach UKD. Podobnie też, podstawą do rozbudowy były
zmiany i uzupełnienia zamieszczone na stronie consortium UDC.
5
Obecnie, w nowych tablicach, turystyka wydaje się rozbudowana w
zadowalający dla nas sposób.
Przedstawiłam 2 działy, które nie są zagadnieniami z nauk ścisłych jednak na
naszej uczelni mamy wydział zarządzania i turystykę więc tematyka nie jest
nam obca.
Teraz przedstawię zagadnienia występujące w dziale 53 Fizyka, czyli już
bardziej typowe dla politechnik.
535 Światło. Optyka
Dział jest jednym z zagadnień zawartych w fizyce, czyli nauce szeroko
rozwiniętej na uczelni technicznej. W polskim nowym wydaniu jest 9 działów
należących do 535. W naszej bazie są 54 symbole i nadal często dopisujemy
nowe ponieważ nie jest to w pełni opisane zagadnienie.
Przy fizyce najczęściej korzystamy z pełnego wydania tablic gdyż nauki ścisłe
nie zmieniają się aż tak szybko. Zawartości tego działu w wydaniu pełnym nie
przeliczałam ponieważ jest to ok. 40 kartek formatu A4 lecz już ta informacja
daje jakieś pojęcie o tym jak bardzo dział jest szczegółowy.
536 Ciepło. Termodynamika
Kolejny z działów fizyki bardzo rozbudowany w naszej bazie KHW.
W tablicach pełnych znajdujemy 4 działy. W naszej bazie 49 działów.
Bardzo rozbudowany jest dział 536.2 Przewodzenie ciepła. Przenoszenie ciepła.
Brakuje bardzo ważnego u nas 536.24 Konwekcja.
Nie ma też działu 536.4 Ciepło - działanie na budowę i objętość ciał. A w
dalszej rozbudowie znajdujemy tam tak istotne w technice przemiany fizyczne
jak wrzenie, skraplanie, spiekanie no i również kriofizykę, kriogenikę.
Dział 536.5 Temperatura. Regulacja temperatury. Termometria. Termometry.
Pirometry. Termostaty, również niezbędny do studiowania zagadnień ścisłych
i znajdujących zastosowanie w technice, budownictwie, inżynierii sanitarnej.
537.6 Magnetyzm Przykład działu 537.6 Magnetyzm pokazuje jak
rozbudowujemy działy z zagadnieniami nauk ścisłych, jak są szczegółowe i jak
ma się ilość symboli UKD w naszej bazie do symboli UKD w tablicach
skróconych. To co widzimy na slajdzie nie jest całością rozbudowy 537.6.
Widoczne są działy .61 oraz .62 a jest jeszcze kolejny .63.
51 Matematyka Przykład rozbudowy analizy numerycznej 519.61/.64 w
matematyce obrazuje nam jak bardzo potrzebny jest szczegółowy podział wielu
zagadnień. Przy pięciuset rekordach dotyczących analizy numerycznej, nikt nie
byłby w stanie doszukać się zagadnień odnośnie metod numerycznych do
rozwiązywania równań różniczkowych cząstkowych znajdujących się w 519.63.
6
Nasuwają się pytania w jakim stopniu Biblioteka Politechniki
Białostockiej wykorzystuje symbole z techniki, technologii, przemysłu, zawarte
w tablicach skróconych UKD, a w jakim korzysta z pełnych tablic, MRF lub
innych źródeł. Tak jak w innych działach rozbudowa symboli jest czasem nieco
większa od tej jaka jest przedstawiona w tablicach, to w dziedzinach
związanych z techniką wygląda to szokująco. Same nie zdawałyśmy sobie z
tego sprawy, dopóki nie porównałyśmy obu zbiorów. Faktem oczywistym jest,
że tablice skrócone przeznaczone są dla bibliotek publicznych, a one nie
gromadzą księgozbioru ściśle związanego z techniką, produkcją, przemysłem.
Dlatego też nauki ścisłe i techniczne są bardzo mało rozbudowane w tablicach
UKD. Całe szczęście, że nie wyrzuciłyśmy najstarszego wydania tablic bo
przecież drugie wydanie w języku polskim zakończyło się na 59 czyli zoologii.
Całe też szczęście, że pojawiły się inne możliwości, w postaci baz katalogowych
innych bibliotek, dostępnych przez Internet, bazy MRF w Czeskiej Bibliotece
Narodowej, stron internetowych Consortium UDC, gdzie zamieszczane są
wszelkie zmiany działów, symboli.
Na początek wystarczy wziąć do ręki tablice i otworzyć na stronie działu 62
Technika. Inżynieria w ogólności.
Tablice skrócone:
62 INŻYNIERIA. TECHNIKA W OGÓLNOŚCI
62-043.86 Postęp naukowo-techniczny w ogólności
62-051 Inżynierowie. Technicy
62-1/-8 Maszyny. Rodzaje maszyn. Części maszyn
Oprócz działu ogólnego 62, zamieszczono tylko „62-043.86 Postęp naukowotechniczny w ogólności” i symbol „62-051 Inżynierowie. Technicy”. Dalej
następuje symbol „62-1/-8 Maszyny. Rodzaje maszyn. Części maszyn”, który
nie ma już rozbudowy, jest tylko podział na rodzaje maszyn. W BPB dodano
symbole rozwinięte dotyczące maszyn, w oparciu o poddziały wspólne z kreską
0 (13 nowych symboli). W bibliotece technicznej nie może zabraknąć takich
tematów jak:diagnostyka techniczna, eksploatacja maszyn, remont maszyn,
obsługa techniczna, konserwacja maszyn, itp.
W tablicach skróconych, nawet w indeksie nie można znaleźć hasła
„diagnostyka techniczna”, jedyną diagnostyką jest „diagnostyka” w medycynie
oraz „diagnostyka obrazowa techniczna”, odsyłająca do działu „620.17 Badania
własności mechanicznych materiałów”.
Indeks przedmiotowy w tablicach skróconych
Diagnostyka 616-07
Diagnostyka obrazowa techniczna 620.17
7
Jest to dla nas niewystarczające i mylące. Nie ma podstawowej diagnostyki:
„diagnostyki technicznej”, „diagnostyki warsztatowej”, która u nas występuje
pod nazwą „diagnostyka maszyn”. Zagadnienia dotyczące diagnostyki
konkretnych zagadnień będą pojawiać się także przy zagadnieniach, których
dotyczą.
Oddzielnie pojawia się np. „diagnostyka samochodowa”
(629.33-047.43),
„diagnostyka instrumentalna” (616-072), a także systemy diagnostyczne
(004.891.3) i diagnostyki techniczne (681.518.5) w sterowaniu automatycznym.
Bardzo często zdarza się, że zagadnienia dla księgozbioru technicznego albo nie
pojawiają się w tablicach w ogóle albo są tylko zasygnalizowane. W tablicach
skróconych np. termin elastomery występuje tylko jako materiał izolacyjny w
elektrotechnice, nie ma natomiast działu podstawowego „678.074 Elastomery.
Kauczuki”.
Pojawiają się też nowe dziedziny, nowe gałęzie, które nie mają odzwierciedlenia
w tablicach skróconych. W takim przypadku staramy się tworzyć symbole
złożone po to, żeby pojawiło się nowe zagadnienie. Tak było z terminem
„energoelektronika”. Jest to obecnie bardzo ważne zagadnienie energetyki i
elektroniki. Powstał więc symbol złożony: „621.31:621.38 Energoelektronika” ,
który zawiera 194 rekordy w bazie.
Podobnie było z pojęciem „Optoelektronika”, który powstał z połączenia działu
„621.38 Elektronika” i „537.533 Optyka elektronowa”.
Dział „620.17 Badanie własności mechanicznych materiałów” w obecnych
tablicach nie ma w ogóle rozbudowy. W naszej bibliotece byłby to worek z
setkami pozycji. Konieczna więc była rozbudowa tego działu. Wyodrębniliśmy
z działu 620.17 – 28 szczegółowych symboli i najprawdopodobniej nie jest to
jeszcze koniec bo staramy się klasyfikować książki możliwie szczegółowo. Nie
mogą być razem w jednym dziale zagadnienia np. dotyczące prób
wytrzymałościowych i badań nieniszczących lub też diagnostyki obrazowej czy
akustycznej. Staramy się, żeby niemal każda metoda, każdy rodzaj badania
materiałów miał oddzielny symbol.
Podobnie jest też ze wspomnianą wcześniej „Techniką napędową 621.82/.85”.
W tablicach wydzielono 3 symbole z tego działu:
621.822 Łożyska. Łożyska ślizgowe, toczne, kulkowe
621.825 Sprzęgła
621.833 Koła zębate. Przekładnie zębate
Na nasze potrzeby rozbudowałyśmy dział do 23 symboli szczegółowych.
8
Rozbudowa symboli wiąże się przeważnie z istnieniem konkretnych kierunków
studiowania, ze specyfiką wydziałów, z pojawianiem się nowych kierunków.
Wydział Budownictwa jest u nas bardzo dużym wydziałem, ma też olbrzymi
zakres tematyczny: od konstrukcji budowlanych, mechaniki gruntów, inżynierię
środowiska, sanitarną, do konkretnych robót budowlanych, materiałów
budowlanych, instalacji, itp.
624.1 Roboty ziemne. Zakładanie fundamentów. Roboty tunelowe
624.13/.14 Roboty ziemne
624.131 Geotechnika. Mechanika gruntów
Geologia inżynierska. Gruntoznawstwo
624.15 Fundamentowanie
Roboty fundamentowe w przemyśle budowlanym zob. 692.1
I tak dla przykładu symbol „624.131 Geotechnika. Mechanika gruntów” w
tablicach skróconych występuje jako jedyny z tej dziedziny – zawiera
informację, że symbol obejmuje zagadnienia „geologia inżynierska” i
„gruntoznawstwo”. W naszej bibliotece jest to dopiero podstawa do
szczegółowego podziału zagadnień mechaniki gruntów. Sam dział 624.131
dzielimy na 13 bardziej szczegółowych symboli, jest jeszcze rozbudowa dalsza
czyli 10 dodatkowych symboli pomiędzy „624.131 Geotechnika” a „624.15
Fundamentowanie”.
Inżynieria sanitarna także jest w tablicach skróconych bardzo wąsko
przedstawiona. Na uczelni technicznej, tam gdzie jest budownictwo, nie może
zabraknąć inżynierii sanitarnej, a w niej wodociągów, kanalizacji, oczyszczania
ścieków, odpadów i zanieczyszczeń różnego rodzaju. Niemożliwe jest
podzielenie całej literatury, dotyczącej np. ścieków, na 4 działy, które istnieją
w tablicach skróconych.
628.3 Ścieki: oczyszczanie i obróbka
Osady. Wykorzystanie (utylizacja ścieków)
628.3.034.2 Ścieki przemysłowe
628.32 Oczyszczalnia ścieków
628.35 Oczyszczanie biologiczne ścieków
Oczyszczalnie biologiczne
628.39 Zanieczyszczenie ściekami środowiska naturalnego (wód, gleby i
powietrza). Środki
zapobiegawcze
9
zob. też
614.7 Higiena powietrza, wody i gleby
Wyodrębniliśmy do tej pory 34 szczegółowe symbole dotyczące ścieków i
postępowania z nimi. Czytelnik nie musi przeglądać setek pozycji, żeby znaleźć
interesujące go dokumenty. Jeżeli czytelnik poszukuje literatury na temat
wykorzystania osadów jako nawozu, to nie musi przeglądać całego działu
„628.3 Ścieki: oczyszczanie i obróbka”, ponieważ znajdzie to co go interesuje
pod symbolem „628.381 Zużytkowanie osadów jako nawozu”. Dodatkowym
udogodnieniem dla czytelnika jest możliwość skorzystania z wyszukiwania
poprzez hasła indeksowe kartoteki wzorcowej UKD.
Tak samo wygląda cały przemysł budowlany. Najskromniej przedstawione są w
tablicach skróconych materiały budowlane. W jednym dziale musiałyby się
znaleźć wszystkie rodzaje materiałów stosowanych w budownictwie.
691 Materiały i elementy budowlane z punktu widzenia ich zastosowania
Drewno. Kamień. Ceramika budowlana. Żużel. Beton. Żelbeton.
Gazobeton. Materiały wiążące. Cement.
Gips. Szkło. Metale. Masy sztuczne. Okładziny. Papa. Pustaki
zob. też
666.7 Ceramika budowlana
666.97/.98 Zaprawy i betony
Na potrzeby wydziału budownictwa podzieliliśmy materiały budowlane na 137
szczegółowych symboli. Są to zarówno symbole proste, jak też rozwinięte i
złożone. Przykładem symboli złożonych, są symbole połączone z poddziałami
analitycznymi –4, które są wyciągiem z poddziałów analitycznych
rozbudowanych w dziale 62-4 („62-4 Stan materiałów. Stan powierzchni”) do
klasyfikowania zewnętrznej formy przedmiotów. W tablicach pełnych 69
Przemysł budowlany. Materiały, elementy i roboty budowlane (FID 327, W-wa
1962), uzupełnionych późniejszymi „Zmianami i uzupełnieniami”,
zamieszczono przykładową rozbudowę materiałów budowlanych.
W bazie BPB wprowadziliśmy zarówno symbole z rozbudową samego działu
691 – z dodatkiem poddziałów -4 , dla podkreślenia samej formy lub struktury
materiałów budowlanych, jak też symbole rozwinięte konkretnych materiałów w
połączeniu z poddziałami – 4. I tak na przykład oddzielnie możemy umieścić
dokumenty opisujące np. blachę falistą „691-417.2 -- Blacha falista jako
materiał budowlany”, lub rury różnego rodzaju „691-462 -- Rury. Wyroby o
przekroju rurowym” a oddzielnie możemy umieścić dokumenty mówiące np. o
10
płytach z korka – „691.13-431 -- Płytki z korka” czy też takim materiale jakim
jest pianka poliuretanowa – „691.175.664-404.9 -- Pianka poliuretanowa”.
W bibliotece wydziałowej Wydziału Budownictwa gromadzone są np. Aprobaty
Techniczne ITB, gdzie omawiane są bardzo szczegółowo różne materiały i
wyroby budowlane. Czytelnik nie ma więc problemu ze znalezieniem materiału
czy też wyrobu wpisując jedynie nazwę materiału, nie musi zastanawiać się czy
jest to materiał naturalny, czy sztuczny czy może w formie płyt czy też drutu
albo taśmy. Np. dokumentów na temat zwykłych płyt styropianowych jest w
bibliotece ponad 70 sztuk i nie wiem czy komuś chciałoby się szukać ich w
ogólnym dziale 691. Powstał symbol rozwinięty „691.175.746.222-41 Płyty z
polistyrenu (styropianowe)”. Bardzo popularny stał się symbol
„692.81:691.175.743.22-423 Drzwi z kształtowników z polichlorku winylu
(PCW)”, który zawiera 50 dokumentów.
Tak jest z całym budownictwem. Każdy symbol istniejący w tablicach
skróconych, jest traktowany jak punkt wyjścia do rozbudowy. W tablicach
skróconych istnieją 33 symbole z całego działu „69 Przemysł budowlany.
Rzemiosła budowlane. Materiały, remonty i roboty budowlane”. Są to zarówno
symbole proste jak również rozwinięte i złożone. Dla porównania możemy
podać, że w bazie UKD BPB istnieją na razie 352 symbole i nie jest to liczba
ostateczna ponieważ cały czas rozbudowujemy bazę. Częściowo tak liczna
rozbudowa tego działu jest spowodowana tym, że specjalnością Politechniki
Białostockiej jest właśnie budownictwo. Najliczniej odwiedzaną biblioteką
wydziałową jest także ta, istniejąca na wydziale budownictwa.
Ale jeżeli przyjrzymy się innym działom, wygląda to podobnie. Wydział
Elektryczny zawsze miał dobry księgozbiór, mieliśmy dużo zamówień
indywidualnych od pracowników. Znając ich zainteresowania zawodowe
staraliśmy się opracowywać literaturę w miarę szczegółowo. Np. istniejący w
tablicach skróconych symbol „621.3.01 Teoria i podstawowe pojęcia
elektrotechniki”
jest zbiorem wielu ważnych zagadnień, które powinny być wyodrębnione.
Bardzo ważnym terminem dla każdego elektryka jest teoria sieci a w nim:
analiza sieci, synteza sieci, sieci liniowe, nieliniowe, sieci czynne, sieci bierne,
itd. To są podstawowe pojęcia elektrotechniki. Dlatego w naszej bazie
wyodrębniliśmy z działu 621.3.01 – 25 szczegółowych symboli. Użytkownik ma
więc oddzielnie literaturę na temat sieci liniowych, a oddzielnie nieliniowych,
oddzielnie jest potraktowana analiza sieci i synteza sieci, sieci czynne i sieci
bierne. Tak samo jest z innymi symbolami:
621.3.02 – podział na 13 symboli szczegółowych, 621.3.03 – 6 symboli,
621.3.04 – 14 symboli, itd.
11
Z kolei trudno sobie wyobrazić, żeby na Wydziale Mechanicznym nie było
szczegółowego podziału takiego molocha jak dział „621.791/.795 Spawanie i
procesy pokrewne. Obróbka i uszlachetnianie powierzchni”. W tablicach
skróconych jest jeden symbol 621.791/.795 i tylko w odpowiedniku słownym
dodano niemal wszystkie zagadnienia dotyczące spawania.
621.791/.795 Spawanie i procesy pokrewne. Obróbka i uszlachetnianie
powierzchni
Lutowanie. Zgrzewanie. Spawanie (gazowe, elektryczne, łukowe,
elektronowe, plazmowe i in.). Napawanie.
Natapianie. Adhezja. Metalizacja. Wytrawianie. Wykwaszanie.
Galwanizacja. Wykańczająca
obróbka powierzchni. Inżynieria powierzchni. Złącza spawane
Elektrochemia techniczna zob. 621.35
W BPB byłby to zbiór 560 dokumentów. Nie sposób przejrzeć tyle pozycji, żeby
znaleźć np. literaturę na temat „spawania elektrycznego” (621.791.7). Symbol
621.791/.795 został rozdzielony na 33 szczegółowe symbole. W tej chwili
niemal każdy termin dotyczący spawania czy obróbki powierzchni ma swój
oddzielny symbol.
- lutowanie – 621.791.4
- spawanie – 621.791
- spawanie gazowe – 621.791.55
- spawanie elektryczne – 621.791.7
- spawanie łukowe – 621.791.75
- napawanie, natapianie – 621.791.92
- adhezja – 621.792
- metalizacja – 621.793
- wytrawianie, wykwaszanie, galwanizacja – 621.794
- złącza spawane – 621.791.05
To tylko mały wycinek, wybranych z 33 istniejących, symboli szczegółowych.
Tak samo jest z obróbką wiórową, silnikami, pneumatyką, hydrauliką i wieloma
innymi zagadnieniami. Dział np.
„Inżynieria chemiczna. Procesy produkcyjne 66.01/.09” ma 13 symboli w
tablicach skróconych a 80 w kartotece UKD BPB.
Mocno rozbudowany jest przemysł, hutnictwo, rolnictwo ale też sztuka i
architektura a to ze względu na istniejący Wydział Architektury. Zwłaszcza
zagadnienia planowania przestrzennego jest mocno uszczegółowione. Na 7
symboli w tablicach skróconych , w naszej bazie jest 58 symboli
szczegółowych.
12
Ta szczegółowość jest też różna, nie zawsze potrzebna jest rozbudowa w głąb
ale zdarzają się sytuacje, że najlepszym wyjściem jest właśnie odnalezienie
symbolu tak szczegółowego, żeby zaistniało konkretne zagadnienie. Mieliśmy
np. taką sytuację: zostały zakupione przez Wydział Architektury pozycje
książkowe dotyczące tylko osiedli usytuowanych na przedmieściach i to jeszcze
chodziło o tanie budownictwo na przedmieściach wielkich miast. Nie było tego
dużo ale właśnie dlatego pozycje zniknęłyby w bazie. Został odnaleziony
symbol szczegółowy „711.582.5 Przedmieścia – ogrody„ i teraz nie ma
problemu z wyszukaniem zagadnienia.
Na zakończenie chciałam powiedzieć, że wybrane przez nas przykłady
rozbudowy symboli UKD, są przypadkowe i jest to wycinek naszej bazy.
Oczywiście są także działy zupełnie nie rozbudowane i nie rozszerzone w
stosunku do tablic ponieważ nie wszystkie zagadnienia są reprezentowane w
naszym katalogu. Mówiłyśmy już, że w chwili obecnej nie mamy fizycznej
możliwości tworzenia kartoteki UKD „na zapas”, niezależnie od bazy
bibliograficznej. Nie możemy więc porównać naszej bazy do zawartości tablic
skróconych. Nasza baza nie jest zbiorem skończonym, stale się rozwija.
Koleżanka wspomniała o kartotece haseł wzorcowych UKD w naszym katalogu
i właśnie często też z tego powodu staramy się maksymalnie uszczegóławiać
symbole. W kartotece powinny zaistnieć słowa języka naturalnego, zrozumiałe
dla użytkownika i określające poszukiwane zagadnienia. Tylko poprzez
szczegółowość symboli i zarazem odpowiedników słownych, mogą pojawić się
konkretne, proste hasła do wyszukiwania. Do tego dochodzi oczywiście
specyfika uczelni technicznej, a w niej konkretne wydziały, instytuty i kierunki
studiów. Staramy się pomóc użytkownikom w jak największym stopniu. Oni
sami coraz rzadziej pytają, coraz rzadziej sięgają po informacje ze strony
bibliotekarza. Dlatego ważne jest, żeby mieli możliwość jak najprostszego
poruszania się po bazie i jak najprostszego wyszukiwania według zagadnień
poszukiwanej literatury.
Jednak taka praca wymaga od nas dużo zaangażowania i nierzadko
pomysłowości. Wiadomo, że nie ma w Polsce aktualnych, pełnych tablic
klasyfikacyjnych. Najnowsze, które posiadamy sięgają lat 80-tych i nie są
kompletne, ponieważ kończą się na dziale „59 Zoologia”. Te, które obejmują w
miarę całość wiedzy wydane były w latach 60-70-tych. Od tego czasu wiele się
zmieniło. Wiele działów i symboli zmieniło się także. Pojawiły się nowe
zagadnienia, nowe technologie i z tym musimy sobie jakoś radzić. Weszliśmy w
erę Internetu i mamy możliwość korzystania z jego zasobów. Największą
pomocą jest dla nas plik MRF, dostępny na stronie Czeskiej Biblioteki
Narodowej i zasoby Consortium UDC, gdzie umieszczane są wszelkie zmiany
symboli UKD („Extensions & Corrections to the UDC”). Oczywiście
korzystamy z wielu innych baz, zarówno bibliograficznych, katalogowych, jak
też z innych baz danych, chociażby po to, żeby orientować się w zagadnieniach,
13
których dotyczą opracowywane przez nas dokumenty. Od czasu do czasu
starałyśmy się korzystać z pomocy pracowników naukowych uczelni ale pomysł
ten nie zdał egzaminu. Prawie zawsze musiałyśmy same orientować się w
problematyce technicznej. Obecnie jest o tyle łatwiej, że wszystko można
sprawdzić i dowiedzieć się w Internecie.
To co nas martwi najbardziej, to fakt, że nie widzimy w chwili obecnej
możliwości wydania w Polsce pełnych tablic UKD.
14