JAK WYCHOWAĆ SZCZĘŚLIWE DZIECKO?

JAK WYCHOWAĆ SZCZĘŚLIWE DZIECKO?
Prawdopodobnie sięgnęliście Państwo do tych materiałów z oczekiwaniem rozwiązania
nurtujących Was problemów i oczekujecie konkretnych wskazówek. Na pewno chcielibyście się
dowiedzieć jak postępować ze swoimi dziećmi, żeby ich zachowanie nie odbiegało od
obowiązujących norm i oczekiwań stawianych przez nauczycieli w przedszkolu, w szkole i Was,
rodziców. Jak wychować zadowolone z siebie, otwarte na nowe kontakty, bądź po prostu
szczęśliwe dziecko. Sprostanie tym oczekiwaniom jest jednak niełatwe, gdyż nie istnieją gotowe
rozwiązania, nie ma żadnych metod uniwersalnych i skutecznych w każdej sytuacji. Nie mogę,
więc niestety podać Państwu recepty, ale mogę zaproponować pomoc w wypracowaniu własnych
rozwiązań.
Każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia i dokładnego przeanalizowania.
Trzeba wiedzieć, czego dotyczą trudności, jakie czynniki wpływają na zachowanie dziecka, co
dzieje się wokół niego, jak zachowywało się wcześniej, jakie relacje łączą go z rodzicami i wiele,
wiele innych. Istnieją jednak ogólne zasady, których znajomość, ale przede wszystkim
wprowadzanie w życie może ułatwić Państwu pokonywanie kolejnych trudności, które
napotykacie wychowując swoje dzieci.
DZIECI DOMAGAJĄ SIĘ UWAGI RODZICÓW ZA WSZELKĄ CENĘ
Punktem wyjścia do rozpatrywania każdego zachowania dziecka powinno być
przekonanie, że wszystkie chcą skupiać na sobie uwagę. Im młodsze dziecko, tym jest to
ważniejsze. Dla dziecka rodzice stanowią cały świat. Ich obecność, dostępność i zaangażowanie
w kontakt z dzieckiem wydaje się kwestią istnienia. „Jeśli rodzice na mnie nie zwracają uwagi,
to… mnie nie ma, nie istnieję, nie zasługuję na ich uwagę, nie jestem dla nich ważny” – mogłoby
myśleć dziecko, gdyby rozumowało za pomocą dorosłych kategorii. Jeśli nawet nie posługuje się
takimi słowami, to na pewno brak uwagi rodziców jest dla niego zagrażający i wnosi w życie
dziecka wiele niepokoju i lęku.
Dzieci starają się przyciągnąć uwagę rodziców na wiele sposobów. Najprostszym jest
oczywiście poprawność, wypełnianie obowiązków, ale to nie zawsze przynosi oczekiwany
rezultat i nie zawsze można sprostać oczekiwaniom dorosłych. Dzieci starają się więc zwrócić na
siebie uwagę rodziców poprzez niepoprawne zachowanie. Uwielbiają, kiedy je się chwali, ale z
drugiej strony wolą raczej być przez swoich rodziców skrzyczane i pouczone niż kompletnie
niezauważone. Dzieje się tak dlatego, że dzieci nie cierpią być ignorowane.
Niestety rodzice często dają się porwać wirowi spraw życia codziennego i zapominają
pochwalić swoje dziecko, gdy ono dobrze coś zrobi lub gdy nie sprawia kłopotu. Wydaje się, że
zamiast tego rodzice czekają, aż dziecko zrobi coś źle i dopiero wtedy zaczynają zwracać na nie
uwagę. W efekcie dzieci uczą się, że aby zdobyć uwagę rodziców trzeba się źle zachowywać.
Dlatego też pierwszym krokiem w takiej sytuacji powinno być zwracanie jak najmniejszej uwagi
na negatywne zachowanie dziecka.
Ale nie zwracanie uwagi na złe zachowanie nie gwarantuje sukcesu. Aby zwiększyć
skuteczność swoich działań musicie Państwo nauczyć się szukać pozytywnych zachowań u
swoich dzieci, a potem nagradzać je swoją uwagą i pochwałami. Wydaje się to bardzo proste, ale
tak naprawdę ciągłe pamiętanie o tym wymaga dużego wysiłku. Kto z Państwa w ostatnim czasie
pochwalił dzieci bawiące się grzecznie w drugim pokoju? Kto powiedział: „Bardzo się cieszę, że
tak wspaniale się tu bawicie”? Bardzo łatwo wpaść w pułapkę „nie wywoływania wilka z lasu” i
nie mówienia nic, kiedy dziecko zachowuje się dobrze.
Nagradzanie za dobre zachowanie naprawdę się sprawdza. Żeby osiągną jeszcze lepsze
efekty, pochwały rodziców muszą dotyczyć konkretnego zachowania, a nie być ogólnym
stwierdzeniem. Lepiej powiedzieć: „Dziękuję, że otworzyłeś mi drzwi” niż „Dzisiaj byłeś bardzo
grzeczny”.
Rodzice mają możliwość również nagradzania braku zachowania negatywnego. Innymi
słowy jeśli dziecko przejawia już jakieś zachowania niepożądane, rodzice powinni chwalić je
wtedy, gdy nie przejawia takiego zachowania. Czasami może to wydawać się trudne, ale zawsze
zdarzy się do tego sposobność, wystarczy tylko być bardzo uważnym.
Najefektywniejszym sposobem zwiększania liczby zachowań pożądanych i zmniejszania
niepożądanych jest zatem zwracanie uwagi na dziecko wtedy, gdy zachowuje się odpowiednio.
Po prostu działa to o wiele lepiej niż zwracanie uwagi na dziecko tylko wtedy, gdy się źle
zachowuje. Takie podejść ma jeszcze dodatkową zaletę, a mianowicie zwiększa w dziecku
poczucie znajomości rzeczy, pewności siebie, samoocenę oraz motywację, by dobrze się
sprawować.
Chciałabym, żebyście Państwo pamiętali, że dzieci przede wszystkim wymagają uwagi.
To uwaga jest dla nich nagrodą. Jako rodzic macie Państwo wybór, czy skupić się na dobrych
zachowaniach dziecka i nagradzać je, czy kłaść nacisk głównie na zachowania złe. To Wy
wybieracie czas nagrody, czyli czas, kiedy poświęcacie dziecku swoją uwagę. Oczywiście na
początku będzie to wymagało z Waszej strony, by zmienić przedmiot uwagi, ale gwarantuję, że
wysiłek ten się opłaci.
BRAK KONSEKWENCJI JEST DUŻYM ZAGROŻENIEM DLA POCZUCIA
BEZPIECZEŃSTWA U DZIECKA
Inną dosyć powszechną pułapką, w jaką wpadają rodzice jest brak konsekwencji. Rodzice
podają oczywiście różne tego przyczyny (brak czasu, roztargnienie, stres, nieuwaga). Bez
względu jednak na to, co jest tego powodem, brak pewnych struktur i konsekwencji w życiu
dziecka przyczynia się w znacznym stopniu do powstawania wielu problemów wychowawczych.
Nie chodzi tu o wybór między podejściem bardzo surowym czy też mocno liberalnym. Prawda
jest taka, że dobrze wychowane dzieci mogą pochodzić zarówno z domów o zaostrzonym
rygorze, jak i z tych o liberalnych zasadach. Najważniejszym czynnikiem jest to, czy ustalone
zasady postępowanie ciągle dają się przewidzieć i czy są egzekwowane.
Konsekwencja oznacza bowiem kierowanie się przyjętymi regułami i logiką. Jeśli
ustalacie Państwo jakąś zasadę lub straszycie następstwami jej nieprzestrzegania, postępujcie
zgodnie z tym, co zostało powiedziane. Dzieci bardzo szybko uczą się sprawdzać, gdzie leży
granica, szczególnie, gdy rodzice składają oświadczenia i się z nich nie wywiązują.
Gdy rodzice są konsekwentni i postępują zgodnie z tym, co powiedzieli, budują strukturę,
do której dzieci dążą i której bardzo potrzebują. Konsekwentna struktura daje dziecku poczucie
bezpieczeństwa, przewidywalności i kontroli. Dzieci nie są zmuszane do sprawdzania swoim
zachowaniem granic tolerancji i wytrzymałości rodziców. Mogą odprężyć się i funkcjonować w
znanym sobie systemie kar i nagród. Struktura uczy je także, jak ważne jest dotrzymywanie
obietnic i wywiązywanie się z zobowiązań także poza rodziną.
Rodzice powinni być również świadomi, jak ważne jest, by oboje byli zgodnie w sprawie
zasad konsekwencji. Często bardziej pomysłowe dzieci próbują „rozdzielić” swoich rodziców
nastawiając jednego przeciw drugiemu, wykorzystując postanowienia rodzica łagodniejszego..
Rodzice powinni omówić kwestie sporne pod nieobecność dzieci oraz ustalić takie zasady, które
oboje będą akceptować.
Stworzenie jednolitego frontu i konsekwencja to dwie bardzo ważne rzeczy, ponieważ
jeśli dzieci są przekonane, że domowe zasada są niezmienne, to zwykle nie sprawdzają granic
wytrzymałości rodziców, by określić jakie reguły obowiązują np. w tym tygodniu. W podobny
sposób, jeśli konsekwentnie stosuje się kary, dzieci w mniejszym stopniu usiłują wymigać się od
następstw swego złego zachowania.
Sytuacja, gdy rodzice obiecując coś (np. mówią o zakazie oglądania bajek) i nie realizują
tego stanowi dla dziecka jasny i prosty komunikat. „Skoro rodzice sami lekceważą własne słowa
dlaczego ja mam je traktować poważnie?”. Takim zachowaniem rodzice zmniejszają swoje
szanse na wyegzekwowanie od dziecka pewnych zasad i postanowień. Takie podejście do
własnych słów przynosi jeszcze jedną negatywną konsekwencję. Dziecko zaczyna być niepewne
co do wszystkich wypowiedzi rodziców. „Czy jak mama mówi, że mnie kocha to tak jest na
pewno, czy też to odwoła tak jak zakaz oglądania bajek?” – może sobie myśleć przedszkolak.
Konsekwencja stanowi bardzo ważną pomoc w rozwoju poczucia bezpieczeństwa i
pewności siebie u dzieci. Gdy dziecko dorasta w świecie zmieniających się zasad w jego
uczuciach dominuje lęk i niepewność. Takie dziecko nie będzie mogło korzystać ze swoich
możliwości rozwojowych, będzie niepewne w kontaktach. W konsekwencji poczucie wartości
takiego dziecka będzie z pewnością zaniżone. Dziecko wychowujące się w domu o niejasnych,
niepewnych czy też zmieniających się zasadach będzie miało poczucie braku stabilnego gruntu
pod nogami. To tak jakby cały czas stąpać po bagnistym gruncie, gdzie każdy kolejny krok grozi
katastrofą. Trudno w takich warunkach jasno myśleć, cieszyć się ze zdobywania nowych
umiejętności, trudno być szczęśliwym.
Dziecko wychowywane w rodzinie, gdzie funkcjonują jasne, zrozumiała dla dziecka i
niezmienne zasady ma zdecydowanie lepsze możliwości rozwojowe. Może ono zmieniać się i
dorastać zgodnie ze swoim potencjałem, który wykorzystuje w pełni. Ma szansę osiągać coraz
lepsze rezultaty w wielu dziedzinach. Potrafi dobrze funkcjonować w grupie rówieśniczej. Z
pewnością jest na najlepszej drodze do osiągnięcia zadowolenia i szczęścia w życiu.
Pomimo oczywistych korzyści z bycia konsekwentnym może to stać się jednym z
największych wyzwań, jakie stoją przed rodzicami. Biorąc pod uwagę tempo naszego życia,
utrzymanie porządku i stanu przewidywalności może się okazać zadaniem bardzo trudnym i
wielu rodziców szybko zniechęcająca się do podjęcia wysiłku. Czasami może być oczywiście
trudno i jeśli niekiedy zdarzy się złamać wprowadzone zasady, to radzę nie osądzać się zbyt
surowo. Ważne jest czy robimy, co w naszej mocy, żeby sprostać stawianym sobie wymaganiom.
AKTYWNE SŁUCHANIE I OTWARTA KOMUNIKACJA
PROWADZI DO POROZUMIENIA SIĘ
Umiejętność porozumiewania się ze swoim dzieckiem to prawdopodobnie najważniejszą
umiejętność rodziców. Kiedy dzieci wiedzą, że mogą porozmawiać ze swoimi rodzicami o
swoich sprawach czują, że są ważne i kontrolują sytuację. Dobra komunikacja jest podstawą
uczenia dzieci samooceny, rozwiązywania problemów i współpracy z innymi.
Komunikacja jest istotna także dlatego, że kiedy dzieci dorastają, rodzice w znacznym
stopniu przestają bezpośrednio wpływać na ich postępowanie. Kiedy rodzice tracą zdolność
bezpośredniego kontrolowania najbliższego otoczenia dzieci, otwarty i uczciwy dialog staje się
najefektywniejszą i często jedyna metodą wychowawczą.
Pierwszym krokiem prowadzącym rodziców do nawiązania prawidłowej relacje ze
swoimi dziećmi jest nauczenie się bycia dobrymi słuchaczami. Jest to bardzo aktywna postawa.
Może zabrzmi to dziwnie, ale aktywne słuchanie wymaga bardzo dużego wysiłku. Pierwszy krok
polega na wyjaśnień dziecku, że jesteśmy po to, żeby go wysłuchać. Należy zatem poświęcić
dziecku tyle czasu ile potrzebuje na to, aby poczuć się wysłuchane. Nie chodzi tu o bierne
słuchanie i równoczesne oglądanie telewizji, ale o poświęcenie tego czasu wyłącznie dla dziecka.
Przez codzienny stres i napięcie, którego rodzice doświadczają w życiu, łatwo zaniedbać
słuchanie lub pozostać biernym słuchaczem. Warto się jednak postarać i jeśli nawet w danym
momencie nie macie Państwo czasu na słuchanie to lepiej powiedzieć, „Kochanie mamusia jest
teraz zajęta. Może porozmawiamy za 15 min?”, niż słuchać tylko połowicznie. Dziecko będzie
przynajmniej wiedziało, że przywiązujemy wagę do tego, co ma nam do powiedzenie. Jeśli uda
mu się odczekać wyznaczony czas, to musimy pamiętać o naszej obietnicy i pochwalić go za to,
że było takie cierpliwe.
Kolejnym krokiem na drodze do porozumienia się jest uważne słuchanie.
Opiera się ono na uznaniu, że każdy porozumiewa się na dwóch poziomach: treściowym i
emocjonalnym. Poziom treściowy to faktyczny temat omawianej sprawy, natomiast poziom
emocjonalny to ukryte uczucia związane z treścią. I to właśnie poznanie emocjonalnej treści
przekazywanej przez dziecko zdecydowanie bardziej ułatwia komunikację, bowiem duża część
dzieci, zwłaszcza młodszych ma trudności ze zidentyfikowaniem i mówieniem o swoich
uczuciach.
Kiedy rodzice uznają treść emocjonalną przekazywaną przez dzieci, wtedy dzieci mają
świadomość, że zostały wysłuchane i zrozumiane. Czują się wtedy docenione i chcą
kontynuować rozmowę. Uważne słuchanie zachęca do komunikacji i podtrzymuje ją.
Uważne słuchanie polega nie tylko na zrozumieniu emocjonalnej treści przekazu, ale
także na przekazaniu jej dziecku. Wypowiedzeniu za niego, co czuje. Mamy być dla swoich
dzieci lustrem, w którym mogą się one przejrzeć. Można powiedzieć nawet, że lustrem trochę
magicznym, bo takim, które opowie, co dziecko czuje nawet wtedy, gdy ono samo nie potrafi
tego powiedzieć.
Dzięki gotowości do rozmowy z dzieckiem i postawie dobrego słuchacza możemy
stworzyć atmosferę sprzyjającą rozwojowi poczucia bezpieczeństwa i zaufania potrzebnego do
skutecznej i otwartej komunikacji.
Nie można pominąć w procesie porozumiewania się również komunikacji niewerbalnej,
czyli takiej, która jest przekazywana bez użycia słów. Uważna obserwacja dziecka może pomóc
lepiej zrozumieć nastroje, uczucia, czy stan jego umysłu. Ważne jest także to jakie my
przesyłamy sygnały niewerbalne podczas rozmowy. Łatwiej będzie nam porozumieć się ze
swoim dzieckiem, gdy:
• przerwiemy swoje zajęcia i skupimy na dziecku całą uwagę,
• utrzymamy stały kontakt wzrokowy,
• pochylimy się ku dziecku, zwłaszcza wtedy, gdy mówi ono coś, co jest dla niego bardzo
ważne,
• będziemy unikać przerywania, pozwalając dziecku skończyć to, co chce powiedzieć, w
ten sposób okazujemy mu szczere i pełne troski zainteresowanie
• przytakniemy od czasu do czasu lub wydamy dźwięk potwierdzający słuchanie „Mmm”
• będziemy się w odpowiednich momentach uśmiechać, aby pokazać dziecku, że rozmowa
z nim nie jest dla nas obciążeniem.
Taki sposób porozumiewania się sprawi, że dzieci będą chętniej zwracać się do Was, by
porozmawiać o swoich zmartwieniach, ponieważ będą czuły się wysłuchane i zrozumiane.
Częściej również będą kierować się sugestiami rodziców. Może w chwili obecnej, ze względu na
wiek dzieci nie wydaje się to Państwu tak ważne, ale zapewniam że taki sposób porozumiewanie
się przynosi korzyści w postaci dobrego kontaktu z dzieckiem, także w późniejszych okresach
jego życia.
PODSUMOWANIE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wszystkie dzieci wymagają uwagi.
Nagradzaj dzieci za dobre, konkretne zachowanie
Czasami trzeba nagradzać brak złego zachowania.
Zawsze posteruj zgodnie z zasadami, bądź konsekwentny.
Konsekwentne zasady są dla dzieci źródłem struktury, która zaspokaja potrzebę
bezpieczeństwa, przewidywalności, i kontroli.
Stosuj krótkie i łatwe do zastosowania konsekwencje.
Rodzice powinni tworzyć jeden front.
Otwarta komunikacja łagodzi konflikty między rodzicami a dzieckiem.
Kiedy rozmawiasz z dzieckiem skupiaj na nim całą swoją uwagę.
Słuchanie to proces aktywny.
Kiedy to tylko możliwe, staraj się wysłuchiwać zarówno treści wypowiedzi dziecka, jak i
jego uczucia.