biała gorączka - Polska Zbrojna

BIAŁA GORĄCZKA
2014-04-27
Skuty lodem północny kawałek globu może się stać zarzewiem nowej zimnej wojny.
O ile podczas zimnej wojny Arktyka była rejonem rywalizacji wojskowej Wschodu i Zachodu, o tyle dziś na pierwszy plan wysuwają się interesy
ekonomiczne graniczących z nią państw. W tej globalnej rozgrywce nikt nie mówi o około czterech milionach ludzi, którzy zamieszkują ten obszar.
Wbrew potocznemu przekonaniu bowiem Arktyka nie jest bezludna.
Łakomy kąsek
Ocieplenie klimatu sprawia, że na Dalekiej Północy topnieją lody i zwiększa się dostęp do surowców znajdujących się pod dnem Morza
Arktycznego. Oprócz złóż metali szlachetnych Arktyka skrywa kilkadziesiąt miliardów baryłek ropy naftowej oraz ponad 1 bln m3 gazu ziemnego.
To łakomy kąsek dla państw tak zwanej arktycznej piątki (Rosja, Kanada, USA, Dania i Norwegia), które graniczą z tym regionem. Cofanie się
lodów otwiera także nowe szlaki komunikacyjne, które skracają drogę z Dalekiego Wschodu do Europy i wschodniego wybrzeża Ameryki
Północnej.
Prawo międzynarodowe stanowi, że region ten nie jest objęty jurysdykcją żadnego państwa. Status Morza Arktycznego reguluje „Konwencja
Narodów Zjednoczonych o prawie morza” z 1982 roku. Jej stronami są wszystkie państwa arktyczne oprócz USA, a jeden z artykułów określa, że
wszelkie spory mają być załatwiane drogą pokojową.
Strategia i ekonomia
Przez stulecia Arktyka była uważana za lodową krainę. Po raz pierwszy strategiczne znaczenie zyskała podczas I wojny światowej. Wówczas
północną drogą morską do Rosji płynęła pomoc wojskowa z Zachodu. Także podczas II wojny światowej przez porty Murmańsk i Archangielsk
Moskwa otrzymywała wsparcie od aliantów.
Militarna rywalizacja o arktyczne obszary rozpoczęła się po 1945 roku, gdy powstały dwa wrogie bloki. Amerykanie chcieli wykorzystać bazy na
Alasce i Grenlandii jako punkt startowy dla samolotów bombowych w razie ewentualnego uderzenia na Rosję. Początkowo chodziło o lotnictwo, ale
wkrótce pojawiły się atomowe okręty podwodne i to one stały się głównym elementem rozgrywki. Związek Radziecki traktował natomiast północne
tereny jako bazę do działań morskich, które miały utrudnić komunikację między Europą a Ameryką.
Jak pisze Krzysztof Kubiak w książce „Interesy i spory państw w Arktyce w pierwszych dekadach XXI wieku”, „znaczenie Arktyki wynikało głównie z
faktu, że pokryte lodem obszary morskie umożliwiały skryte rozwinięcie do rejonów działań bojowych własnych nosicieli rakiet batalistycznych i
wykonanie uderzeń ze stosunkowo niewielkiej odległości. To zaś skracało czas reakcji drugiej strony i dawało szansę na osiągnięcie zaskoczenia
szczebla strategicznego”.
Po zakończeniu zimnej wojny spadło zainteresowanie Arktyką, bo poprawiły się stosunki między USA i Rosją. Nadal jednak Morze Arktyczne ma
rangę strategiczną, a region nabrał znaczenia ekonomicznego.
Prawo i gesty
Według amerykańskich służb geologicznych, w rejonie na północ od koła podbiegunowego znajdują się miliardy baryłek ropy naftowej i gazu
ziemnego. Największe złoża są w strefach duńskiej, amerykańskiej i rosyjskiej, nieco mniejsze – w strefach Kanady i Norwegii. Szacuje się, że
Arktyka skrywa aż 50% nieodkrytych jeszcze węglowodorów.
Prezydent Rosji Władimir Putin wielokrotnie podkreślał strategiczne znaczenie bogactw naturalnych rosyjskiej Arktyki. W 2013 roku Gazprom
rozpoczął eksploatację pola naftowego Prirazłomnoje na Morzu Barentsa, a docelowo (w 2021 roku) chce stamtąd wydobywać 120 tys. baryłek
dziennie. Ekolodzy uważają, że jest to jeden z najbardziej kontrowersyjnych projektów energetycznych. Greenpeace ostrzega, że wydobycie ropy
z podmorskich złóż w Arktyce grozi skażeniem środowiska, podobnym do wycieku ropy z platformy BP w Zatoce Meksykańskiej w 2010 roku.
Autor: Małgorzata Schwarzgruber
Strona: 1
Dlatego we wrześniu 2013 roku 30 działaczy w ramach protestu weszło na platformę wiertniczą Prirazłomnoje. Zostali aresztowani. Początkowo
zarzucano im terroryzm, a później zmieniono ten zarzut na chuligaństwo, za co groziło do siedmiu lat więzienia. Ostatecznie zostali objęci
amnestią.
Zgodnie z konwencją o prawie morza z 1982 roku państwa graniczące z Arktyką mogą wytyczyć własne strefy ekonomiczne o szerokości 200 Mm.
Media jednak donoszą o dążeniach państw arktycznej piątki do przesunięcia zewnętrznej granicy ich szelfu kontynentalnego. Na rozszerzenie
strefy ekonomicznej jest szansa wówczas, gdy państwo nabrzeżne dowiedzie, że wypiętrzenie dna morskiego jest przedłużeniem jego masywu
lądowego. Wówczas może zgłosić roszczenie do rozszerzenia swego szelfu kontynentalnego do 400 mil. Wnioski takie rozpatruje oenzetowska
Komisja do spraw Granic Szelfu Kontynentalnego, która swoją decyzję rekomenduje sekretarzowi generalnemu ONZ. Zapisy te dają państwom
arktycznym, zwłaszcza Danii, Rosji i Kanadzie, możliwość rozszerzenia swoich uprawnień de facto niemal pod biegun północny.
Do głównych obszarów spornych zalicza się Grzbiet Łomonosowa. Przebiega on pod biegunem północnym, a rozciąga się od wybrzeży Kanady i
Rosji. Zdaniem Moskwy jest przedłużeniem syberyjskiego szelfu kontynentalnego, co umożliwia rozszerzenie rosyjskiej wyłącznej strefy
ekonomicznej o ponad 1 mln km2. Według Danii natomiast Grzbiet Łomonosowa jest przedłużeniem Grenlandii. W arktycznych sporach (najwięcej
prowadzi ich Kanada) nie brak spektakularnych gestów. Podczas rosyjskiej wyprawy „Arktyka 2007” na przykład łódź podwodna umieściła na
Grzbiecie Łomonosowa, na głębokości 4 km, flagę Federacji Rosyjskiej.
Innym spornym obszarem jest wyspa Hans, która prawdopodobnie stanowi szczyt szelfu kontynentalnego. 13 lipca 2005 roku podczas ćwiczeń
wylądowali na niej kanadyjscy żołnierze i zatknęli tam swoją flagę. W odpowiedzi na wyspę przybył wicepremier Grenlandii (duńskiej) Josef
Motzfeldt, który stwierdził, że to teren Danii. Kiedy media donoszą o takich konfliktach, najczęściej piszą o zajmowaniu ziemi niczyjej. Tymczasem
żaden kraj nie złamał jeszcze przepisów prawa międzynarodowego.
Sporne szlaki
Przedmiotem sporów między państwami arktycznymi jest także dostęp do szlaków żeglugowych. Na razie są dwa: Przejściem PółnocnoWschodnim można dostać się z Europy do Azji, płynąc wzdłuż wybrzeży Syberii; Przejście Północno-Zachodnie prowadzi z Grenlandii wzdłuż
kanadyjskich wysp i północnego wybrzeża Alaski. Pierwsze z nich znajduje się pod kontrolą Rosji i stanowi alternatywę dla żeglugi wokół Azji –
przez cieśniny Malakka, Bab al-Mandab i Kanał Sueski. Szlak z Sankt Petersburga do Władywostoku przez Kanał Sueski liczy 29 400 km, a
północny jest o połowę krótszy (14 280 km) i bezpieczniejszy. W 2013 roku Rosjanie powołali tak zwaną administrację północnej drogi morskiej i
żeby skorzystać z tego szlaku, trzeba przyjąć rosyjskie warunki: obowiązkowy pilotaż oraz pomoc nawigacyjną i lodołamacze.
Kanadyjczycy chcieliby traktować Przejście Północno-Zachodnie jako szlak żeglugowy, nad którym sprawują kontrolę (w porównaniu do trasy przez
Kanał Panamski skraca ono drogę z Europy na Daleki Wschód o 4000 km). Ottawa uważa obszar Archipelagu Arktycznego za wody wewnętrzne i
jest wyczulona na wszelkie roszczenia dotyczące tego terytorium. Z takim podejściem jednak nie do końca zgadza się wspólnota międzynarodowa.
Kanadyjczycy nie dysponują jednak takim potencjałem jak Rosjanie – nie mają lodołamaczy, systemu oznakowania nawigacyjnego, a także
doświadczenia w arktycznej żegludze wielkiej.
Północna droga morska (Przejście Północno-Wschodnie) zyskuje na znaczeniu już od kilku lat – w ostatnim sezonie nawigacyjnym pokonało ją
tranzytem ponad 70 statków. Z roku na rok sezon się wydłuża, bo lód arktyczny się cofa. Na Przejściu Północno-Zachodnim te procesy zachodzą
wolniej. Pierwsze tranzytowe przejście komercyjne miało miejsce we wrześniu 2013 roku, ale jeśli tendencja się utrzyma, także tam zwiększy się
żegluga. Według niektórych prognoz – trudnych do potwierdzenia – możliwe, że około 2100 roku zimowa pokrywa lodowa zaniknie całkowicie,
a wtedy, oprócz dwóch obecnych szlaków, pojawi się kolejny – biegunowy, biegnący nie wodami przybrzeżnymi Kanady czy Rosji, lecz otwartym
Morzem Arktycznym wolnym od lodu, czyli przez biegun północny. To na razie jednak teoria.
Gra interesów
Rozszerzanie zewnętrznej granicy szelfu kontynentalnego przez państwa arktyczne może stanowić przykład do podobnych działań w innych
rejonach świata (Wyspy Spratly na Morzu Południowochińskim czy archipelag Senkaku na Morzu Wschodniochińskim). Przesuwanie granic niesie
Autor: Małgorzata Schwarzgruber
Strona: 2
zagrożenie dla globalnego systemu, bo oznacza zawłaszczanie podmorskich terenów.
Arktyka stała się polem gry różnych interesów: indywidualnych państw arktycznej piątki, krajów należących do tego samego sojuszu wojskowego,
NATO (USA, Kanada, Norwegia, Dania), Unii Europejskiej (zainteresowanie dostępem do arktycznych arterii żeglugowych) oraz Rosji, która
próbuje budować strategię z Chinami. Jeśli uaktywnią się starzy gracze i pojawią nowi, Arktyka może się stać obszarem naprawdę gorącym.
Autor: Małgorzata Schwarzgruber
Strona: 3