D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

Sygn. akt I ACa 903/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Lidia Sularzycka (spr.)
Sędzia SA Marzanna Góral
Sędzia SO (del.) Joanna Staszewska
Protokolant asystent sędziego Grzegorz Sobczak
po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2015 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa A. C. i M. W.
przeciwko (...) S.A. V. (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.
o zadośćuczynienie, odszkodowanie i ustalenie
na skutek apelacji powódek
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 18 lutego 2014 r.
sygn. akt I C 1115/12
1. oddala apelację,
2. nie obciąża powódek kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanej.
Sygn. akt I ACa 903/14
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 18.02.2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie z powództwa A. C. i M. W. przeciwko (...)
S.A. V. (...) z siedzibą w W. o zadośćuczynienie, odszkodowanie i ustalenie: I. zasądził od pozwanej na rzecz A.
C. kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 06.05.2012 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia; II.
zasądził od pozwanej na rzecz M. W. kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 09.10.2012 r. do dnia zapłaty,
tytułem zadośćuczynienia; III. w pozostałym zakresie oddalił powództwo, IV. zasądził od A. C. na rzecz pozwanej
kwotę 3.526,90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; V. zasądził od M. W. na rzecz pozwanej kwotę 2.574,63 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu; VI. nakazał wypłacić A. C. ze Skarbu Państwa – Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę
109 zł tytułem zwrotu nadpłaconej zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego zaksięgowanej pod poz. (...)/ (...).
Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujący ustalenia faktyczne i prawne.
D. K. - brat powódek w dniu 09.12.2011 r. uległ wypadkowi komunikacyjnemu, w wyniku którego doznał obrażeń
skutkujących jego zgonem w dniu 24.12.2011 r. Sprawca wypadku, winny popełnienia zarzucanego mu czynu z art. 177
§ 2 kk, został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy - Pragi Północ w Warszawie IV Wydział Karny z dnia
12.06.2012 r. Pojazd marki F. (...) o nr rej. (...), prowadzony przez M. M. (1) w dniu 09.12.2011 r. był ubezpieczony w
zakresie odpowiedzialności cywilnej u pozwanego ubezpieczyciela.
Do chwili śmierci zmarły D. K. mieszkał wraz z siostrą A. C., jej mężem i matką w rodzinnym domu powódek w
W. przy ul. (...). W niedalekiej odległości przy ul. (...) zamieszkuje wraz z rodziną powódka M. W.. W chwili śmierci
powódka M. W. miała 55 lat, natomiast A. C. 49 lat. Powódki pozostawały z bratem w bardzo dobrych relacjach.
Utrzymywali ze sobą bliskie kontakty. Zmarły pomagał w pracach domowych powódce A. C., zajmował się ogródkiem,
bieżącymi naprawami oraz remontami domu, w którym wspólnie mieszkali. Zmarły udzielał również pomocy przy
pracach remontowych w domu siostry M.. Powódki i brat, często widywali się. Wspólnie opiekowali się ich matką,
która od kilku lat choruje na otępienie starcze i niedowład nóg. Matka powódek jest unieruchomiona, leży w łóżku
i wymaga stałej opieki. Zmarły opiekował się chorą matką wieczorami i w dni wolne od pracy. W pozostałym czasie
chorą zajmowały się powódki. A. C. pracuje, natomiast M. W. nie pracuje i przebywa na zasiłku. Relacje powódki A.
C. z bratem były szczególnie bliskie, ponieważ od dzieciństwa spędzali ze sobą dużo czasu i mieszkali razem do chwili
śmierci D. K.. Przed śmiercią D. K. był zatrudniony w firmie (...) w W.. Pracował codziennie w godzinach od 7 do
17, wracał do domu około godziny 18. Zarabiał 1.400 zł brutto miesięcznie. Niespodziewana śmierć brata była dla
powódek była szokiem. Ból i cierpienie towarzyszą im do tej pory. Zmarły był wsparciem dla sióstr, przede wszystkim
w sprawowaniu opieki nad chorą matką, którą obecnie opiekują się powódki. M. W. po śmierci brata zamknęła się
w sobie, nie rozmawiała z najbliższymi, często płakała, nie miały motywacji do działania. A. C. od śmierci brata jest
załamana psychicznie, często płacze, nic jej nie cieszy, unika ludzi, trudno jej się skoncentrować, nie wychodzi z domu,
nie chce się jej nic robić, nie widzi sensu życia, drażni ją czyjaś radość, odczuwa pustkę i stratę. Ogólny stan zdrowia
psychicznego M. W. i A. C. od śmierci brata uległ pogorszeniu i ma charakter przedłużonej żałoby o charakterze
zaburzeń depresyjnych. Po zdarzeniu powódki nie korzystały z leczenia specjalistycznego, które powinny podjąć.
Odpowiednia terapia podjęta bezpośrednio po śmierci brata miałaby wpływ na skrócenie przedłużającej się depresji
oraz charakter dolegliwości psychicznych powódek w sposób pozytywny.
W postępowaniu likwidacyjnym w dniu 27.07.2012 r. pozwana przyznała A. C. łącznie kwotę 17.747,50 zł, w tym:
10.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 317,50 zł tytułem zakupu odzieży dla żałobników, 430 zł tytułem zakupu odzieży
dla zmarłego, 150 zł tytułem kosztów wieńca, 50 zł tytułem kosztów dojazdów, 1.850 zł tytułem zakupu trumny, 2.850
zł tytułem kosztów nagrobka, 300 zł tytułem kosztów uroczystości pogrzebowej, 750 zł koszt wykupienia miejsca na
cmentarzu, 1.050 zł koszty stypy. W dniu 26.09.2012 r. pozwana wypłaciła A. C. kwotę 6.500 zł tytułem kosztów
nagrobka, zaś w dniu 07.11.2012 r dodatkowo kwotę 10.000 zł z tytułu zadośćuczynienia.
Również w postępowaniu likwidacyjnym pozwana w dniu 26.09.2012 r. pozwana przyznała M. W. kwotę 5.000 zł
tytułem zadośćuczynienia, zaś w dniu 07.11.2012 r. wypłaciła powódce dodatkowo 10.000 zł.
Zdaniem Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.
Pozwana odpowiada zgodnie z dyspozycją art. 822 § 1, 2 i 4 kc. Nie kwestionowała ona swojej odpowiedzialności
z tytułu zawartej z posiadaczem pojazdu marki F. (...) o nr rej. (...) umowy, a tylko nie zgadzała się z wysokością
dochodzonego roszczenia, opartego na art. 446 § 4 kc. Na tej podstawie, w ocenie Sądu kwota zadośćuczynienia w
wysokości 25.000 zł dla powódki M. W. i 30.000 zł dla powódki A. C., spełni postulat kompensacyjnego charakteru
zadośćuczynienia i uwzględnia: charakter naruszonego dobra, który stanowi integralne prawo każdej jednostki do
życia w rodzinie i prawo do więzi rodzinnych, rozmiar krzywdy, bólu i cierpień, jakich doznały powódki w wyniku
śmierci brata oraz okoliczność, iż upływ czasu - ponad 2 lata od zdarzenia - nie zatarł poczucia krzywdy, a zdarzenie to
odcisnęło piętno na ich psychice i relacjach z bliskimi. Przyznanie powódce A. C. kwoty wyższej uzasadnia okoliczność,
iż jej relacje z bratem w związku z ich wspólnym zamieszkiwaniem i codzienną egzystencją były bliższe. Sąd Okręgowy
wziął pod uwagę, iż powódki łączyła ze zmarłym tragicznie bratem szczególna i niepowtarzalna więź emocjonalna.
Rodzeństwo było zżyte z sobą, spędzało wiele czasu, wspierało się wzajemnie. Nagła śmierć brata spowodowała
bezpowrotną stratę osoby najbliższej w ich życiu i zerwanie więzi braterskich, które je z nim łączyły. Stratę brata
powódki przeżyły głęboko, co wpłynęło na ich stan psychiczny i emocjonalny, jej skutki odczuwają po dziś dzień.
Śmierć brata była wydarzeniem traumatycznym w życiu powódek, w wyniku którego cierpią na depresję związaną z
przedłużającą się żałobą, co wymaga pilnej pomocy specjalisty. Sąd Okręgowy wziął też pod uwagę i to, że powódki
w chwili śmierci brata były osobami dorosłymi, posiadały ustabilizowaną sytuację rodzinną, doznały innego rodzaju
krzywdy niż gdyby dotyczyła ona członka rodziny, którą każda z nich założyła, a zmarły brat nie był jedyną osobą w ich
życiu powódek. A. C. ma męża, zaś M. W. męża i czwórkę dorosłych dzieci, a więc bliskie jej osoby przy sobie, które
mogą udzielić im wsparcia i pomocy. Inaczej poczucie starty osoby bliskiej odczuwa ktoś dla kogo zmarły był jedynym
oparciem w życiu, a inaczej osoba, której tego wsparcia mogą udzielić liczni i to bliżsi niż zmarły członkowie rodziny.
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 kc. Z uwagi na to, że żądanie zapłaty zadośćuczynienia A. C. wpłynęło
do ubezpieczyciela w dniu 05.04.2012 r., zaś M. W. w dniu 07.09.2012 r., Sąd zasądził na rzecz powódek odsetki odpowiednio: od dnia 06.05.2012 r. do dnia zapłaty i od dnia 09.10.2012 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zaś zakresie
Sąd powództwo oddalił jako niezasadne.
W apelacji od wyroku w zakresie pkt III powódki zarzuciły obrazę prawa materialnego, tj. art. 446 § 4 kc poprzez jego
błędną interpretację i uznanie, że zasądzoną na rzecz każdej z powódek kwota w wysokości po 10.000 zł i wypłaconą
wcześniej przez pozwaną kwotę łącznie 35.000 zł uznać należy za odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę.
W związku z powyższym powódki wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na rzecz A. C. kwoty 30.000
zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ponad zasądzoną kwotę 10.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
06.05.2012 r. i na rzecz M. W. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ponad zasądzoną
kwotę 10.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 00.10.2012 r., z uwzględnieniem kosztów postępowania w obu
przypadkach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
I instancji.
Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje.
Apelacja jest bezzasadna.
Jak prawidłowo wywiódł Sąd I instancji zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 kc służy rekompensacie krzywdy
po śmierci osoby najbliższej i ma za zadanie złagodzić wywołane tym zdarzeniem cierpienia psychiczne, a także pomóc
pokrzywdzonemu w dostosowaniu się do zmienionej sytuacji. Określenie wysokości należnego zadośćuczynienia
ustawodawca pozostawił uznaniu sędziowskiemu, wskazując jedynie, że ma to być kwota odpowiednia do doznanej
krzywdy. Użyte w art. 446 § 4 kc wyrażenie „odpowiednia suma” zawiera już w sobie pojęcie niemożności ścisłego
ustalenia zadośćuczynienia ze względu na istotę krzywdy. Dlatego przy ustaleniu zadośćuczynienia nie stosuje się
automatyzmu, a każda krzywda jest oceniana przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy.
W realiach niniejszej sprawy za usprawiedliwione uznać należy ustalenie, iż kwotami adekwatnymi,
rekompensującymi krzywdę powódek, przy uwzględnieniu kwot już uzyskanych od ubezpieczyciela, będą kwoty:
35.000 zł i 30.000 zł. Ustalenie takich wartości zadośćuczynienia, zgodnie z judykaturą (v. wyrok SN z dnia
12.09.2002 r. IV CKN 1266/00 LEX 80272) opiera się na obiektywnych i sprawdzalnych kryteriach, a jednocześnie
uwzględnia indywidualną sytuację stron. Trzeba wskazać, iż powódki w chwili śmierci brata były kobietami około
pięćdziesięcioletnimi, o ustabilizowanej sytuacji rodzinnej, nie żyjącymi samotnie, ani też nie żyjącymi wyłącznie w
rodzinie tworzonej przez nie i brata. Zatem ich osierocenie nie miało charakteru całkowitego ani też takiego jak w
relacji dziecko i jedno rodziców. Odejście brata, jakkolwiek nagłe, nie wywołało totalnej pustki w ich życiu, pozostawały
one nadal w gronie osób najbliższych i wzajemnie wspierających się. Zerwanie, wskutek śmierci brata, więzi łączącej
rodzinę stało się dolegliwością i nieodwracalną zmianą - rozciągającą się na całe życie, jednak nie zaburzyło życia
obu powódek na tyle, aby nie były one w stanie poradzić sobie ze stanem żałoby. Tu trzeba dodać, iż powódki nie
skorzystały z leczenia specjalistycznego, które powinny podjąć, tak by skrócić przedłużająca się depresję. Rozważania
Sądu Okręgowego odnośnie rozmiaru doznanej przez powódki krzywdy, zdaniem Sądu II instancji, objęły dramatyzm
doznań powódek, ich poczucie osamotnienia i pustki, ich cierpienia moralne i doznany wstrząs psychiczny wywołany
śmiercią brata, rodzaj i intensywność więzi łączących pokrzywdzone ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących
skutkiem tego odejścia. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem (v. wyrok SA w Katowicach z dnia 23.04.2013 r.
V ACa 30/13 LEX nr 1313281, wyrok SA w Gdańsku z dnia 29.04.2013 r. V ACa 22/13, LEX nr 1321931) powyższe
okoliczności, jak i stopień bliskości, poziom oraz charakter relacji z osobą zmarłą czy osobista wrażliwość osoby
pokrzywdzonej powinny być brane pod uwagę w rozważaniach Sądu; w niniejszej sprawie nie sposób zarzucić Sądowi
Okręgowemu niespełnienia tego rodzaju dyrektywy.
O orzeczonym zadośćuczynieniu rozstrzyga stopień i nasilenie odczuwanej krzywdy oraz potrzeba zrekompensowania
jej skutków po stronie powódek. Jest ono odpowiednie w tym też znaczeniu, że przedstawia ekonomicznie odczuwalną
wartość i nie jest rażącą zaniżone. Rekompensuje krzywdę powódek za naruszenie ich prawa do życia w rodzinie i ból
spowodowany utratą brata.
Mając powyższe na uwadze za chybiony uznać należy zarzut naruszenia art. 446 § 4 kc. Apelacja jako niezasadna
podlegała oddaleniu zgodnie z art. 385 kpc. O kosztach procesu za drugą instancję Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do
art. 102 kpc, zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej
tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Znamiona szczególnie uzasadnionego wypadku wyczerpuje
sytuacja emocjonalna, w jakiej znalazły obie powódki; sytuacja ta wiąże się z bólem i stratą osoby bliskiej, na tym więc
tle nie wydaje się słusznym obciążanie powódek kosztami postępowania drugoinstancyjnego. Do opisywanej sytuacji
życiowej należy dodać także sytuację majątkową powódek, które korzystały w tym postępowaniu z całkowitego bądź
częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.