Fitoterapia przeziębienia ze szczególnym uwzględnieniem czosnku
Transkrypt
Fitoterapia przeziębienia ze szczególnym uwzględnieniem czosnku
Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym uwzglêdnieniem czosnku Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej Nr 7-8/2007 Dr n. med. A. Kwieciñski Farmakolog Klinika w. Katarzyny w Krakowie Według danych Ministerstwa Zdrowia, w Polsce, wśród zachorowań na choroby zakaźne większość (około 70%) wywołują wirusy dróg oddechowych, w tym wirus grypy, 23% – inne czynniki wirusowe, a 7% – czynniki inne niż wirusowe. Wirusowe zakażenie górnych dróg oddechowych określamy przeziębieniem bieniem. Jest ono chorobą o łagodnym przebiegu, ale bardzo często powodującą nieobecność chorego w pracy lub szkole. Wywiera także ogromny wpływ na codzienną pracę lekarza będąc najczęstszą przyczyną porad ambulatoryjnych. Ocenia się, że około 40% wszystkich ludzi przynajmniej raz w roku choruje na przeziębienie. Częstość występowania wirusowego zakażenia górnych dróg oddechowych zmniejsza się z wiekiem. Dzieci w wieku przedszkolnym chorują przeciętnie 4-8 razy w roku, dzieci w wieku szkolnym średnio 2-6 razy, a dorośli średnio 2-5 razy w roku. Chłodna pogoda w czasie miesięcy jesienno-zimowych przypuszczalnie ułatwia szerzenie się zakażenia wskutek częstego przebywania w pomieszczeniach zamkniętych (domach, żłobkach, przedszkolach, szkołach). Palący papierosy są bardziej podatni na zakażenie i może mieć ono u nich cięższy przebieg. W ciągu całego życia każdy człowiek jest narażony na wielokrotne zachorowania, gdyż po przebytym zakażeniu wirusowym występuje jedynie przemijająca odporność. Stosowane w terapii zioła i ich przetwory cieszą się dużym i stale rosnącym uznaniem. Najlepiej sprzedawana na świecie jest grupa roślinnych leków przeciwkaszlowych i przeciwko przeziębieniu (wzrost wynosi około 5% rocznie), dla których obroty sięgają obecnie około 6,5 miliarda dolarów. Na miejscu drugim sprzedaży znajdują się leki przeciwbólowe, a po nich witaminy, substancje mineralne i dodatki do żywności. Przeziębienia są w ponad 90% przypadków wywoływane przez wirusy, głównie rinowirusy, rzadziej koronawirusy. Zakażenie komplikuje się, jeśli następuje wtórna infekcja bakteryjna, która często jest przyczyną nadkażenia, skutkiem czego powstają stany zapalne obejmujące wszystkie narządy układu oddechowego. Zakażenia i przeziębienia oczywiście pojawiają & Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy się łatwiej, gdy osłabiona jest odporność. „Syndrom przeziębienie” (choroba przeziębieniowa, infekcja grypowa) jest łagodnym, uwarunkowanym wirusowo nieżytowym zapaleniem górnych i środkowych dróg oddechowych, występującym w postaci Rhinitis (katar), Pharyngitis (zapalenie błony śluzowej gardła), Laryngitis (zapalenie krtani) lub Laryngotracheobronchitis (zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli), rzadziej jako zapalenie zatok, tchawicy i oskrzeli. Gardło stanowi, obok nosa, organ najczęściej dotknięty infekcją wirusową. Często występują tutaj objawy zapalenia na samym początku przeziębienia i przenoszą się następnie w trakcie postępu infekcji na inne części ciała, przede wszystkim na krtań i w końcu na oskrzela. Udział leków roślinnych w terapii takich schorzeń polega przede wszystkim na działaniu przeciwzapalnym. Dodatkową korzyścią jest równoległe działanie przeciwbakteryjne, które wykazują niektóre przetwory zielarskie. Wyciągi roślinne charakteryzujące się złożonym składem chemicznym, zawierają poza substancjami biologicznie czynnymi, kompleksy innych, towarzyszących związków o działaniu immunostymulującym, mających istotne znaczenie dla całościowego efektu terapeutycznego. Należy pamiętać, że podatność na choroby z przeziębienia, zwłaszcza u dzieci, może wzrastać na skutek braku aktywności sportowej oraz treningu immunologicznego. Punktem wyjścia chorób z przeziębienia jest najczęściej czasowe obniżenie odporności. Odpowiednio wczesne, czyli zapobiegawcze zastosowanie immunostymulatorów (np. kwasów polifenolowych z jeżówki, polisacharydów z lipy, flawonoidów z bzu i dziewanny) może zapobiec wymienionym schorzeniom lub przynajmniej osłabić ich nasilenie. Terapia immunologiczna, przy pełnej manifestacji objawów, może natomiast przyczynić się do szybszego ustąpienia objawów chorobowych i złagodzić nieprzyjemne zjawiska towarzyszące. Poza tym w korzystnych warunkach może zmniejszyć się częstotliwość nawrotów zakażenia. Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym uwzglêdnieniem czosnku W leczeniu schorzeń z przeziębienia wielu autorów wskazuje na obiecujące wyniki po zastosowaniu surowców olejkowych, śluzowych, zawierających flawonoidy i inne polifenole (fenolokwasy, zwłaszcza pochodne kwasu salicylowego oraz fenylopropanoidy). Przeziębienie jako choroba wirusowa jest chorobą zakaźną i zaraźliwą. Przenosi się łatwo z jednej osoby na drugą z wydzieliną dróg oddechowych przez kichanie i kaszel. Źródłem zakażenia nie jest wyłącznie człowiek z pełnym obrazem klinicznym przeziębienia, ale również nosiciele, tzn. osoby zakażone bez widocznych objawów przeziębienia. Źródło zakażenia stanowią także osoby, które wyzdrowiały, gdyż zwykle jeszcze przez dwa, trzy tygodnie po przebytej infekcji chory może być źródłem zakażenia. Niektóre wirusy częściej wywołują schorzenia o charakterystycznej lokalizacji, np. rynowirusy wywołują nieżyt nosa, zatok przynosowych i gardła, adenowirusy – zapalenie gardła. Zakażenia wywołane wirusami grypy i paragrypy, wymienionymi wśród czynników przeziębienia ze względu na charakter objawów i przebieg kliniczny, traktowane są jako odrębne jednostki chorobowe. Podstawowymi objawami zakażenia wirusowego są: ból gardła, katar, kichanie, kaszel, chrypka, ból głowy, bóle mięśniowe, senność, złe samopoczucie, gorączka lub stany podgorączkowe, czasem dreszcze. W większości przypadków obserwujemy jedynie stany podgorączkowe, a mechanizm gorączki w przeziębieniu nie jest do końca wyjaśniony. Prawdopodobnie główną jej przyczyną są pirogeny endogenne wyzwalane ze zniszczonych wirusami krwinek białych. Przeziębienie najczęściej rozpoczyna się bólem i drapaniem w gardle, złym samopoczuciem i pieczeniem w obrębie oczu. Następnie występują dolegliwości ze strony nosa, swędzenie, kichanie i wyciek. Początkowo surowiczy wyciek z nosa przekształca się stopniowo w surowiczo-śluzowy, a w końcu śluzowy i śluzoworopny. W tym czasie rozpoczyna się kaszel, początkowo suchy, przechodzący stopniowo w wilgotny. Drugiego lub trzeciego dnia choroby występują objawy ogólne takie jak: senność, bóle głowy, stany podgorączkowe lub gorączka, czasem z dreszczami, i niekiedy bóle mięśniowe. W praktyce codziennej leczenie przeziębienia jest jedynie objawowe. W ciągu ostatniego 10-lecia problem lekooporności drobnoustrojów stał się jednym z najpoważniejszych zagadnień współczesnej medycyny. Udowodniono, że nadużywanie leków przeciwbakteryjnych może być szkodliwe dla chorego i środowiska. Powoduje zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej organizmu, wywołuje działania niepożądane oraz przyspiesza pojawienie się i rozprzestrzenianie opornych szczepów bakteryjnych. Środowiska medyczne i naukowe są zgodne, co do konieczności lokalnego ! Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy Nr 7-8/2007 i globalnego przeciwdziałania narastaniu lekooporności. Mimo to w wielu przypadkach stosowanie antybiotyków jest w dalszym ciągu dalekie od racjonalności. Ze względu na to, że antybiotyki nie mają działania przeciwwirusowego, przeziębienie nie jest wskazaniem do zastosowania tego typu leków. Od ponad pół wieku prowadzi się na świecie szerokie badania chemiczne, farmakologiczne i kliniczne nad przydatnością ziół oraz leków pochodzenia roślinnego w terapii. Dotychczasowe wyniki badań jednoznacznie wskazują na to, że nie należy automatycznie odrzucać wszystkiego, co przyjęło się w medycynie tradycyjnej. Pierwszy z brzegu przykład stanowi czosnek – roślina z pogranicza środków spożywczych i leczniczych. Czosnek – ma bardzo silne działanie i niszczy liczne drobnoustroje, szczególnie wywołujące zakażenie górnych dróg oddechowych (gardło, oskrzela) oraz płuc. Zawarte w nim lotne związki siarkowe przedostają się do płuc i działają tam odkażająco. Odkażają również przewód pokarmowy. Najlepiej jeść go na surowo. Jeżeli chcemy pozbyć się nieprzyjemnego zapachu, możemy łykać kapsułki, które zawierają wyciąg z czosnku. Siła lecznicza, którą przypisuje się tej cebulce, stanowi niejedną legendę. Według podań czosnek leczy większość schorzeń. Dzisiaj dowody na działanie czosnku możemy znaleźć w wielu publikacjach naukowych poświęconych jego składnikom chemicznym i właściwościom biologicznym. Od czasów Wertheima [1884] i Semmlera [1892], którzy po raz pierwszy wyodrębnili charakterystycznie pachnący olejek czosnkowy, a w nim związki siarkowe, zostało przeprowadzonych mnóstwo badań nad składnikami chemicznymi tego surowca. Spośród wielu składników czosnku istotną rolę odgrywają związki siarkowe, pochodzące przede wszystkim z przemiany aminokwasów i odpowiedzialne za charakterystyczny zapach surowca. Należy do nich allicyna – produkt rozpadu nieczynnej biologicznie alliiny o charakterystycznym zapachu, należąca do najważniejszych, biologicznie aktywnych substancji czosnku. Allicyna hamuje skupianie płytek krwi i obniża poziom tłuszczów w surowicy krwi. Działa przeciwgrzybiczo i przeciwbakteryjnie. Z badań in vitro wynika, że wyciąg z czosnku hamuje rozwój Helicobacter pylori. Wyciąg ten podany wraz z omeprazolem działa synergistycznie wobec tej bakterii. Wysuwa się hipotezę, że allicyna, będąca składnikiem czynnym czosnku, może jak omeprazol łączyć się z grupą sulfhydrylową. Być może leczenie wyciągiem z czosnku pozwoli na skuteczne leczenie zakażeń H. pylori bez konieczności stosowania antybiotyków. Kolejny produkt rozpadu alliiny stanowi ajoen, Nr 7-8/2007 Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym uwzglêdnieniem czosnku substancja wykryta w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Powstaje ona w wyniku samokondensacji allicyny i powoduje również hamowanie agregacji płytek krwi (trombocytów). Winyloditiina – produkt rozpadu allicyny posiada wyraźne właściwości przeciwbakteryjne a także antyagregacyjne płytek krwi. Do specyficznych substancji czosnku należą olejek składający się głównie z mieszaniny wielosiarczków, które wpływają na woń i smak czosnku, a także enzymy, nukleozydy i flawonoidy. Kolejną grupę związków siarkoorganicznych, charakterystycznych dla rodzaju Allium stanowią gammaglutamylopeptydy. Związki te są dla rośliny substancjami rezerwowymi i budowlano-energetycznymi. W czosnku znajdują się również prowitaminy A, D oraz witaminy A, B1, B2, C i PP. Szczególnie cenną właściwością witaminy B1 (tiaminy) jest jej zdolność łączenia się z substancją biologicznie czynną czosnku – allicyną. Prowadzi to w ustroju ludzkim do zwiększenia resorpcji wymienionej witaminy. Cebulki czosnku zawierają także istotne dla organizmu człowieka mikroelementy, takie jak: Mg, Fe, Zn, Mn, B, Cu, Ca, Mo, Co spełniające rolę biokatalizatorów. Wyniki badań farmakologicznych i klinicznych nad działaniem i skutecznością czosnku zostały przedstawione przez referentów z całego świata podczas berlińskiego sympozjum „International Garlic Research”, zorganizowanego przy okazji VI Kongresu Towarzystwa Fitoterapeutycznego, a ostatnio pogłębione na sympozjum „Phytopharmakaforschung 2000” (w Bonn). Autorzy przedstawili pozytywne działanie substancji czosnku na naczynia wieńcowe, obniżające sumę cholesterolu w osoczu, spadek ilościowy trójglicerydów i LDL, a także zwiększenie stężenia HDL. Czosnek z medycyny tradycyjnej został przeniesiony do aktualnego stosowania. Można się sprzeczać, czy i jak działają poszczególne składniki w nim zawarte; pozostaje jednak faktem, że jest to lek dobry i skuteczny w wielu schorzeniach. Obecnie na podstawie nowoczesnych metod analitycznych, izolacji i technologii oraz testów klinicznych zwykło się mówić o trzech głównych kierunkach działania preparatów czosnkowych: • przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym, • przeciwmiażdżycowym, • tonizującym w chorobach wieku starczego. Czosnek jako lek roślinny zmniejsza szereg czynników ryzyka odgrywających decydującą rolę w powstawaniu i rozwoju miażdżycy, a mianowicie: poprzez obniżenie całkowitego i LDL-cholesterolu, wzrost HDL-cholesterolu, zmniejszenie stężenia trójglicerydów i fibrynogenu surowicy, obniżenie ciśnienia krwi tętniczej, wspomaganie ukrwienia narządów, zwiększenie fibrynolizy, hamowanie agregacji trombocytów oraz zmniejszenie lepkości osocza. Po spożyciu czosnku pojawia się dla większości ludzi nieprzyjemny zapach oddechu, który często utrzymuje się wiele godzin. Zapach ten wynika z powstających w organizmie z allicyny oligosiarczków, które przez wydychanie, często również drogą transpiracji przez skórę wydalane są z organizmu. Każdy wie również o tym, że zapach czosnku jest nadzwyczaj intensywny. Już wyjątkowo małe stężenia są wyraźnie odczuwalne. Nowoczesne galenowe postacie leków to tzw. mikrokapsułki. Podczas kontaktu z cieczą powoli dyfundują zawarte w nich substancje z nierozpuszczalnych mikrokapsułek do otaczającego medium. Jasne jest, że w opisany sposób upostaciowane substancje już nie pachną. Mikrokapsułkowanie allicyny służy zatem maskowaniu zapachu i utrwalaniu substancji biologicznie czynnej. PIMIENNICTWO: 1. Demling L., et al.: Über den Einfluss peripherer Temperaturreize auf die Durchblutung der nasen- und Zungenschleimhaut gsunder Versuchspersonen. Z. Kreislaufforsch. 1956, 48:225. 2. Karłowicz-Bodalska K., Han S.: Znaczenie preparatów roślinnych w terapii chorób z przeziębienia. Herba Polonica 1998, 44, Nr 3, 197. 3. Koch H.P., Lawson L.D.: Garlic, The Science and Therapeutic Application of Allium sativum L. and Related Species. Wyd. II. Wiliams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, London, 1996, p.101-113, p.163. 4. Reuter H.D.: 6 Kongress der Gesellschaft für Phytotherapie 1996, 17, 13. 5. Schiewe F.P., Hein T.: Zeitschr. für Phytotherapie 1995, 16, 343. 6. Schilcher H.: Phytopharmaka bei Erkältungskrankheiten. Ärztezeitschrift für Naturheilverfahren 1999, 440:4. 7. Schilcher H.: Phytopharmaka zur Behandlung von Katarrhen der oberen Luftwege. Ärztezeitschrift für Naturheilverfahren 1996 37, Nr 11, 847-852. 8. Scrip, 21 października 1998, nr 2380, 23; wg Biuletynu Leków 1999, 8, nr 1. 9. Semmler F.W.: Arch. Pharmacol. 1892, 230, 434. 10.Siegel G. et al.: Herba Polonica 1999, 45, nr 3, 212. 11.Wertheim Th.: Liebigs Ann. Chem. 1884, 51, 289; ibid 1885, 55, 297. 12.Wichtl M., et al.: Lindenblüten. Isoquercitrin – Hauptflavon der offizinellen Droge. Dtsch. Apoth. Ztg. 1987, 127, Nr 10, 509. Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy !