Stan miasta JK Mci - Muzeum Okręgowe w Lesznie

ZBIORY BIBLIOTECZNE
Muzeum Okręgowego w Lesznie
Wraz z powstaniem Muzeum Okręgowego w Lesznie zadbano o podręczny księgozbiór, niezbędny do
opracowywania pozyskiwanych zbiorów. Już w 1950 r., kiedy dokonano pierwszych wpisów w księdze
inwentarzowej, wytyczone zostały kierunki doboru wydawnictw. Obok księgozbioru odpowiadającego
profilowi gromadzonych zbiorów, zebrano interesujący zespół publikacji regionalnych oraz starych
druków, decydujących dziś o randze i wyjątkowości muzealnej biblioteki. Stanowią one fragmenty
rozproszonych bibliotek gromadzonych w Lesznie przez parafie ewangelickie, szkoły i mieszkańców
miasta. Składają się nań głównie resztki dawnych bibliotek zborów św. Krzyża i św. Jana oraz pastora
Wilhelma Bickericha.
Na wyjątkową uwagę zasługują stare druki, które - mimo skromnej reprezentacji (422 dzieła) są
ilustracją życia naukowego, religijnego, literackiego i zainteresowań czytelniczych mieszkańców
dawnego Leszna. Pochodzą z lat 1593-1800, a drukowano je w większości na terenie Polski, Niemiec i
Holandii. Najliczniejsze publikacje, pochodzące z biblioteki zboru św. Krzyża, to dzieła o tematyce
religijnej: obok bogatej oferty literatury dewocyjnej są tu prace czołowych pietystów i dzieła polemiczne teologów luterańskich. Spory udział mają dysertacje akademickie uczelni niemieckich i holenderskich, wśród których notowane są także rozprawy leszczyńskich studentów. Ważne miejsce w kolekcji
zajmują pisma wiążące się z kulturą Leszna i południowo-zachodniej Wielkopolski. Wśród nich odrębna
grupę tworzą comeniana. Są tu edycje Orbis sensualium pictus oraz głośne pisma dotyczące rzekomych proroctw Krystyny Poniatowskiej, Mikołaja Drabika i Christopha Kottera. Wymienić należy również monumentalne dzieło Jana Jonstona Historia naturalis, wydrukowane w Amsterdamie z licznymi
miedziorytami autorstwa Matthausa Meriana. Znaczny udział w księgozbiorze ma piśmiennictwo
medyczne, reprezentowane m.in. przez prace uczonych związanych z Lesznem: Jerzego Chrystiana Arnolda i Ernesta Neifelda. Dziełem wartym odnotowania jest też polska edycja popularnego poradnika
medycznego Samuela Beimlera Medyk domowy (Leszno 1748), w tłumaczeniu nadwornego medyka
Sułkowskich, Jana Jerzego Jelonka. Nie brak dzieł autorów leszczyńskich i mieszkających na pograniczu wielkopolsko-śląskim, parających się pisaniem kazań, panegiryków, pieśni, modlitw i dzieł
teologicznych. Te grupę reprezentują m.in. wybitni autorzy luterańscy: Valerius Herberger, Samuel
Friedrich Lauterbach, Johann Heermann i Samuel Hentschel. Specyfiki księgozbiorowi nadają
publikacje czołowych pietystów: Johanna Arndta i Philippa Jacoba Spennera. Odnotować trzeba także
- nieliczne - dzieła traktujące o arianach, m.in. fundamentalną pracę Gustawa Georga Zeltnera Historia
crypto-socinismi, komentarze do Nowego Testamentu pióra Jonasza Schlichtinga i monografię Śmigla gniazda wielkopolskich arian, pióra Martina Adelta, wydaną w Gdańsku w 1741 r.
Z publikacji o tematyce historycznej wyróżnia się kilka dzieł, dotyczących zazwyczaj dziejów Rzeczypospolitej i protestantyzmu. Są to np. monografia jednoty braci czeskich De Ecclesiastica disciplina
Fratrum Bohemorum Jana Łasickiego (Amsterdam 1660), Pohlnische Chronica wspomnianego już S.F.
Lauterbacha czy nieliczne druki urzędowe okresu konfederacji barskiej i zbiór Stan miasta J.K. Mci
Wschowy, będący wynikiem prac Komisji Dobrego porządku. Do dziejów Leszna odnoszą się porządki
miejskie nadawane przez kolejnych właścicieli oraz inne zarządzenia i druki okolicznościowe. Ważne
miejsce w księgozbiorze zajmuje grupa publikacji wiążących się z osobą Stanisława Leszczyńskiego.
Obok XVIII-wiecznych biografii, przedstawiających króla w konwencji hagiograficznej, muzeum posiada też egzemplarz Głosu wolnego, wydany w 1733 r. w Nancy.
Dużą wartość przedstawiają wytwory oficyn typograficznych Leszna, Wschowy, Rawicza, Bojanowa i
Szlichtyngowej, zachowane dziś w nielicznych egzemplarzach. W tej grupie na specjalne wyróżnienie
zasługuje bogato ilustrowana Archelia, wytłoczona w drukarni Daniela Vettera w 1643 r. Dominują
druki o charakterze lokalnym, o głównie dewocyjnym przeznaczeniu.
Publikacje regionalne powstałe na przestrzeni XIX i w I poł. XX w. to w znacznej mierze prace autorów
leszczyńskich i wielkopolskich, stanowiące przyczynki do dziejów Leszna, zarysy monograficzne oraz
liczne teksty dotyczące protestantyzmu w Wielkopolsce. Szczególne miejsce zajmuje produkcja drukarska miejscowych oficyn tego okresu. Najsilniej reprezentowana jest typograficzna działalność Ernesta
Wilhelma Günthera - liczy ona około 100 tytułów książek oraz programy gimnazjum leszczyńskiego. Z
bogatej spuścizny Günthera i jego następców wyróżniają się publikacje popularyzujące historię Polski
w dobie zaborów. Wyjątkowo zasobny jest zestaw wydawanej przez Günthera prasy - są to takie
tytuły jak: "Przyjaciel Ludu", "Szkółka Niedzielna", "Ziemianian", "Wschowski Tygodnik Powiatowy Fraustädter Kreisblatt" i "Gemeinütziges Wochenblatt für das Grossherzogthum Posen".
Przełom stuleci reprezentują inicjatywy wydawnicze niemal wszystkich działających wówczas w
Lesznie wydawców i drukarzy. Wymienić należy liczne publikacje nurtu "Heimatliteratur" i wydawnictwa Ostmarkverein, ukazujące się m.in. nakładem Oskara Eulitza oraz wybór prasy. Z okresu
międzywojennego najliczniejsza jest oferta Drukarni Leszczyńskiej, obficie reprezentowana przez
lokalną prasę i wydawnictwa książkowe.
Doskonałym uzupełnieniem zbiorów regionalnych jest - niewielka, lecz stale uzupełniana - kolekcja
wydawnictw kartograficznych, obejmująca głównie mapy Wielkopolski (Wielkie Księstwo Poznańskie),
szczegółowe mapy okolic Leszna i poszczególnych części zaboru pruskiego. Liczne z nich pochodzą z
leszczyńskiej oficyny O. Eulitza. Wśród, przypadkowych w tym zbiorze map Francji, wyjątkiem jest
Tabula chorographica Regni Poloniae Erika J. Dahlberga (Norymberga 1696).
Ikonografia dawnego Leszna reprezentowana jest w zbiorach graficznych niewielkich rozmiarów
miedziorytem, ukazującym gród Sułkowskich pomiędzy 1782 a 1790 r. oraz widokiem miasta z około
1793 r. Z końca XIX w. pochodzi litografia, powstała na podstawie niezachowanego rysunku F.B. Wernera, a ukazująca Leszno w 1740 r. Charakter dokumentacyjny mają światłokopie panoram Leszna,
pochodzących z wydawanych w XVIII w. kalendarzy. Walorami poznawczymi cechują się plany miasta
z przełomu XIX i XX w., uzupełniające zgromadzoną w muzeum kolekcję pocztówek z tego okresu. Na
uwagę zasługują także XVIII-wieczne panoramy Rawicza i Śmigla.