ZESPÓŁ ZAKŁADÓW NAPRAWCZYCH TABORU

1. OBIEKT
KARTA GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW - PRUSZKÓW
2. DATOWANIE
ZESPÓŁ ZAKŁADÓW NAPRAWCZYCH TABORU KOLEJOWEGO
1895; 1924; 1943 r.
9. FOTOGRAFIE
3. MIEJSCOWOŚĆ
PRUSZKÓW
4. ADRES
3 Maja 8
5. DZ. NR. EW/OBRĘB
dz. nr 121/1 , obr. 12
6. RODZAJ WŁASNOŚCI
prywatna
7. SPOSÓB UśYTKOWANIA
produkcyjno-usługowa
8. MATERIAŁ
Wykaz budynków wpisanych do rejestru zabytków
Budynki chronione w całości:
1. Budynek Dyrekcji
2. Kuźnia
Budynki chronione w zakresie gabarytów, brył i elewacji:
3. Budynek Odlewni
4. Budynek Modelarni i Malarni
5. Obręczarnia
6. Hala Remontu Obrabiarek
7. Hala Napraw Wagonów Osobowych
8. Hala Napraw Wagonów Towarowych
Obiekty naleŜące do obozu przejściowego „Durchgangslager
121 – Pruszków” – lata II wojny światowej:
fragment bocznicy kolejowej z pamiątkowymi i pomnikiem,
pomnik proj. Oskara Hansena, Brama, trzy wieŜyczki
strzelnicze, budynek wartowni
Wykaz pozycji w ewidencji – nie wpisanych do rejestru
9.
10.
11.
12.
13.
Hala Obróbki Mechanicznej
Ambulatorium – obecnie bud. mieszkalny adres 3 Maja 6
Pompownia I
Pompownia II
Rozdzielnia Energetyczna
-----------------------------------
9.REJSTR ZABYTKÓW
Nr rej. 1A dec. z 29.03.1999r.
Wpis obejmuje ochrona:
I. budynki w całości,
II. budynki tylko w zakresie
gabarytów, bryły i elewacji,
III. liniowy układ przestrzenny wraz z
układem komunikacyjnym torowisk i
ciągów pieszych
IV. obiekty związane z
funkcjonowaniem w l. II wojny
światowej obozu przejściowego
„Durchgangslager 121 – Pruszków”
10. UWAGI
INFORMACJE HISTORYCZNE
Zespół Taborów Naprawczych Taboru Kolejowego powstawał etapami od 1895 r., po zatwierdzeniu planów przez Towarzystwo Aukcyjne Dróg śelaznych Warszawy.
Budowa zakładów na śbikowie miała sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu dla zapewnienia odpowiedniego zaplecza technicznego pręŜnie rozwijającego się transportu
kolejowego. W 1899 r. powstały pierwsze budynki m.in. zarządu i malarni a w 1901 r. montowani parowozów i tendrownia, gdzie rozpoczęto pierwsze próby wprowadzenia
elektrycznego napędu. Rozwój ten przerwały lata I wojny światowej, które doprowadziły zakłady do prawie całkowitej rumacji (maszyny wywiezione zostały do Rosji). Po
1918 r. w dobrym stanie pozostał jedynie budynek zarządu, pozostałe musiały ulec w większości całkowitej odbudowie. Prace nad naprawą i budowlową składów
prowadzono juŜ od poł. 1920 r. pod gołym niebem a od 1922 r. juŜ w zadaszonych odbudowanych halach, które powstawały nieprzerwanie na dokupowanych terenach do
1939 r. Hale połączone były ze sobą rozbudowywaną siatką torów kolejowych. Po wkroczeniu oddziałów Wermachtu 8 września 1939 r. teren zakładów został
zaanektowany częściowo na obóz jeniecki, w 1941 r. w budynku papierni zorganizowano obóz karny dla śydów. W większej części prowadzono nadal produkcję branŜową i
naprawy na potrzeby Rzeszy, rozbudowując istniejący stan o nowe budynki oraz wprowadzając nowy układ komunikacyjny np. nowa brama główna i dodanie jeszcze innych
trzech wejść. Wraz z przesuwającym się frontem zaczęto przygotowywać cały obiekt do zniszczenia a maszyny do wywozu. Działania te zostały przerwane wybuchem
Powstania Warszawskiego, w czasie trwania którego w zakładach załoŜono obóz przejściowy dla mieszkańców Warszawy o nazwie „Durchgangslager 121 – Pruszków”.
Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną 17 stycznia 1945 r., przystąpiono do naprawy zniszczonego i zdewastowanego zespołu ale nadającego się do szybkiego
zagospodarowania, przez co zakłady zaczęły pracować juŜ 1946 r. od uruchomienia hali napraw taborów towarowych. Oprócz odbudowy budynków zniszczonych
rozpoczęto dalszy proces rozbudowy zakładów. Do czasów obecnych zachowały się więc budynki będące świadectwem pierwszego etapu powstawania zakładów jak i
kolejnych jego przemian. Najcenniejsze obiekty zostały wpisane do rejestru zabytków, razem z pozostałościami obozu jako miejsce pamięci narodowej.
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA
Zespół połoŜony jest po pn. stronie linii kolejowej, na wysokości śbikowa. Zajmuje obszerny teren, na którym znajdują się budynki powstałe w róŜnym okresie czasu.
Najstarszym i najcenniejszym budynkiem zespołu jest ceglany budynek dyrekcji, nazywany potocznie kolegiatą, powstały w 1899 r. w stylu neogotyckim. Większą budynków
prezentuje charakterystyczną dla ówczesnego budownictwa przemysłowego stylistykę architektury ceglanej z uproszczonym detalem i utylitarną formą.
Do zespołu naleŜał połoŜony w części pn. – wsch. szpital dla robotników – charakterystyczny budynek ceglany z boczną wieŜą, wybudowany w 1904 r., noszący adres
Broniewskiego 46 oraz budynek dawnego domu mieszkalnego dla kadry technicznej, przy ul. 3 Maja 6, które obecnie zostały wyodrębnione.
STAN ZACHOWANIA
Dosateczny.
BIBLIOGRAFIA
L. Hass, M. Lech, Dzieje Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego im. Ho Chi Mincha w Pruszkowie, Warszawa 1969 r.
Dzieje Pruszkowa, red. A. śarnowska, Pruszków 1983 r.
Karta Ewidencyjna, aut. S. Jabłóński 1998, Zbiory WUOZ
M. Skwara, Historia Pruszkowa w zarysie, Pruszków 2005
AUTOR I DATA WYKONANIA KARTY EWIDENCYJNEJ:
Jan Szuliński – Listopad 2009
Karta po wypełnieniu podlega ochronie na podstawie przepisów Prawa Autorskiego