Info34 GAP Reform MTR-polnisch

euronatur - Info
Nowa polityka rolna Unii
Europejskiej
Tło i ocena postanowień dot. reformy Wspólnej Polityki
Rolnej (WPR)
(Mid-Term-Review, czerwiec 2003)
Streszczenie
1. Decyzja o odłączeniu płatności bezpośrednich od produkcji została przez EURONATUR
przyjęta z zadowoleniem. Odłączenie od produkcji tworzy podstawę nowego, bardziej
sprawiedliwego, ekologicznie bardziej rozsądnego, a przez to równieŜ bardziej
akceptowanego społecznie systemu pomocowego.
2. Nowa tzw. „premia jednolita” jest nie do przyjęcia, poniewaŜ nie jest ona w Ŝadnym razie
ani jednolita, ani sprawiedliwa. Nie moŜe być tak, Ŝe odłączenie od produkcji płatności
bezpośrednich dla rolników jest wykorzystywane jako nowe uzasadnienie dla utrwalania
strumieni pienięŜnych znanych ze starego systemu, tyle Ŝe przy uŜyciu nowej premii dla
gospodarstw. Nierówne honorowanie rolników za tę samą pracę to absurd.
3. Nowe uzasadnienie płatności na rzecz rolników ma nosić miano „cross compliance”, co
oznacza dotrzymywanie norm ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt, wymagań
konsumentów i zdrowia. Tego rodzaju podejście w zasadzie zdecydowanie popieramy.
UwaŜamy jednak, Ŝe samo przestrzeganie juŜ istniejących przepisów – jak to się planuje –
nie uzasadnia roszczeń do miliardowych środków pomocowych. Normy te muszą być
ustalone nieco powyŜej wymogów prawnych, jeśli się chce uzyskać trwałą akceptację
społeczną.
4. Poprzez modulację planuje się przesunięcie środków z klasycznej regulacji rynku rolnego
do drugiego filaru polityki rolnej – „rozwoju obszarów wiejskich”. Pokrywa się to z od lat
zgłaszanymi postulatami organizacji ekologicznych, krytycznych organizacji rolniczych i
Grupy Roboczej Rolnictwa Chłopskiego (AbL) i jest z tego względu postrzegane bardzo
pozytywnie. Rozczarowująca pozostaje jednak wielkość tego przesunięcia, które okazuje się
znacznie mniejsze niŜ obiecywano jeszcze przed rokiem.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
1
5. Gospodarce mleczarskiej grozi, Ŝe ponownie stanie się ofiarą polityki rolnej, chyba Ŝe
wprowadzenie ogólnej premii od powierzchni (lub premii od uŜytków zielonych) w pełni
zrekompensuje ustalone w Luksemburgu obniŜenie cen.
6. Wynegocjowany przez minister Künast artykuł 58 daje Niemcom moŜliwość wprowadzenia
ogólnej premii od powierzchni, której organizacje domagają się od lat. Prawdziwie
pozytywna ocena przyjętej w Luksemburgu reformy rolnej moŜliwa będzie dopiero po
wprowadzeniu tej moŜliwości w Ŝycie. Tylko to uruchomi (dawno juŜ opóźniony) proces
przesuwania pieniędzy – proces, od którego uchylała się rada ministrów rolnictwa na
poziomie UE, podczas gdy lobby rolne próbowało go powstrzymać.
1. „Nowa“ Wspólna Polityka Rolna UE
We Wspólnej Polityce Rolnej (WPR) Unii Europejskiej zachodzą kolejne zmiany. Przyjęcie w
marcu 1999 r. na szczycie w Berlinie “Agendy 2000” właściwie ustaliło WPR aŜ do roku 2006.
NałoŜono jednak wtedy na Komisję Europejską następujące zadanie kontrolne – w połowie okresu
obowiązywania Agendy 2000 Komisja miała przeprowadzić tzw. przegląd średniookresowy (ang.
mid-term-review) i ewentualnie przedłoŜyć nowe propozycje.
Powiększenie UE, zbliŜająca się runda negocjacyjna WTO w Cancun oraz w nie mniejszym stopniu
takŜe konieczność silniejszego wspierania zrównowaŜonych form rolnictwa sprawiły, Ŝe reforma
polityki rolnej stała się konieczna.
Zmiana ta została przeprowadzona w trzech etapach:
1. W lipcu 2002 r. Komisarz ds. Rolnictwa Fischler przedłoŜył swoje pierwsze pomysły
wspierania “rolnictwa zorientowanego na jakość”.
2. Na podstawie tych propozycji i dyskusji nad nimi Komisja Europejska przyjęła w styczniu
2003 r. konkretne projekty legislacyjne.
3. 26 czerwca 2003 r. w Luksemburgu rada ministrów rolnictwa UE, czyli ministrowie
rolnictwa z państw członkowskich UE, uzgodnili i przyjęli po długich i twardych
negocjacjach wspólny kompromis.
Powzięte przez nich ustalenia mogą potencjalnie doprowadzić do zasadniczej zmiany kształtu
europejskiej polityki rolnej. By ten cel osiągnąć, konieczne jest jednak jeszcze uregulowanie
istotnych kwestii w fazie wdraŜania tych postanowień na poziomie krajowym.
Celem niniejszej publikacji jest objaśnienie tych postanowień, skomentowanie ich i wykazanie
kryjących się w nich wad i słabości. Koncentrujemy się przy tym na kluczowych kwestiach
przyjętej reformy, świadomie rezygnując z uwag dotyczących postanowień odnośnie konkretnych
rynków (np. ryŜu, roślin okrytonasiennych etc.).
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
2
2. Decyzje rady ministrów rolnictwa w skrócie:
NajwaŜniejsze postanowienia z Luksemburga:
1. Całkowite lub częściowe odłączenie dotychczasowych płatności bezpośrednich od
produkcji;
2. Wprowadzenie (rzekomo) „ jednolitej premii dla gospodarstw”;
3. Powiązanie wypłaty tejŜe premii z wypełnieniem norm minimalnych w dziedzinach ochrony
środowiska i dobrostanu zwierząt oraz norm jakościowych (Cross Compliance);
4. Wprowadzenie obowiązkowej modulacji w celu wzmocnienia rozwoju obszarów wiejskich;
5. Postanowienia dotyczące kształtu rynku rolnego;
6. Artykuł 58, dający państwom członkowskim moŜliwość wprowadzenia jednolitej premii od
powierzchni.
3. Szczegóły i objaśnienia pojęć
Ad 1.): Odłączenie dotychczasowych płatności bezpośrednich od
produkcji
Sytuacja wyjściowa:
Reforma rolna z 1992 r. znacznie obniŜyła ceny gwarantowane obowiązujące dla określonych
upraw (np. zboŜa). Dla rolników wiązało się to ze znacznym zmniejszeniem dochodów. W
rezultacie za kaŜdy kwintal oddanego zboŜa otrzymywali mniej pieniędzy.
Jako rekompensatę za straty finansowe spowodowane obniŜeniem cen gwarantowanych
wprowadzono tzw. płatności wyrównawcze, nazywane później juŜ tylko płatnościami
bezpośrednimi. Wypłata tychŜe środków była obowiązkowo powiązana z uprawą tych roślin lub
chowem tych zwierząt (np. byków), których ceny były uprzednio podtrzymywane. Logika tego
rozwiązania była następująca – kto juŜ przestał uprawiać rośliny, których ceny były dawniej
gwarantowane, ten nie ponosi takŜe Ŝadnych strat wskutek obniŜenia cen gwarantowanych, a zatem
nie potrzebuje i płatności wyrównawczych.
Na produkcję o cenach nie gwarantowanych (np. uprawa roślin paszowych, uŜytki zielone, krowy
mleczne) płatności bezpośrednie zasadniczo nie przysługiwały.
Uzasadnienie dla płatności bezpośrednich miało swoje korzenie w przeszłości, w starym systemie
podtrzymywania cen. Stawało się coraz bardziej oczywiste, Ŝe Ŝadna zwrócona w przyszłość
polityka nie moŜna się na nim opierać. Taką polityką UE naraziła się WTO, wysyłała fałszywe
sygnały do rolników (faworyzując konkretne uprawy), pieniądze dla rolników rozdzielała nierówno,
wspierała uprawy ekologicznie kontrowersyjne (kukurydza), zaniedbywała formy gospodarowania
waŜne pod względem ekologii (gospodarowanie na terenach zielonych) i wreszcie coraz trudniej
było jej wyjaśnić obywatelom, dlaczego jeszcze w roku 2010 czy nawet 2020 naleŜy rolnikom
wypłacać rekompensaty za obniŜenie cen z roku 1992.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
3
Postanowienia luksemburskie:
Dotychczasowe powiązanie wypłaty premii (płatności bezpośrednich) z uprawianiem określonych
roślin (zboŜe, kukurydza) zostało zniesione, a więc tym samym odłączone od produkcji. W
odróŜnieniu jednak od propozycji Komisji (pełne odłączenie) przyznano państwom członkowskim
moŜliwość utrzymania premii powiązanych z produkcją maksymalnie do 25% łącznej wielkości
wszystkich premii.
TakŜe w przypadku premii do chowu zwierząt, których wypłata równieŜ była powiązana z chowem
określonych zwierząt (byki, krowy-mamki ew. owce/kozy), zdecydowano się na odchodzenie od
powiązania z produkcją. Państwa członkowskie mają tu moŜliwość wybrania takiego modelu
przejścia, który będzie im najbardziej odpowiadał.
Ocena ze strony EURONATUR:
•
EURONATUR – podobnie jak inne organizacje – od lat opowiada się za konsekwentnym
odchodzeniem od płatności za produkcję. Z tego względu uwaŜamy, Ŝe decyzja o odejściu
od płatności za produkcję jest krokiem właściwym, poniewaŜ dotychczasowe przepisy z
jednej strony tworzyły zachętę do zwiększania produkcji, podczas gdy z drugiej strony
określone formy gospodarowania były zaniedbywane, np. uprawa roślin strączkowych czy
uŜytki zielone.
•
Przeciwnicy odejścia od systemu opartego na produkcji często posługują się argumentem, Ŝe
całkowite oderwanie od produkcji moŜe doprowadzić do porzucania niektórych uŜytków i
trudno się z nim nie zgodzić. Rolnik, który dotąd hodował krowy-matki, będzie mógł teraz
otrzymywać te same pieniądze bez konieczności udowadniania posiadania choćby jednej
krowy i na pewno się teraz zastanowi, czy powinien krowy w ogóle jeszcze trzymać.
Właśnie w przypadku premii na krowy-mamki, która przewaŜnie wspiera bardzo
ekstensywny wypas na uŜuykach zielonych, oderwanie płatności od produkcji moŜe mieć
skutki negatywne. UwaŜamy jednak, Ŝe problem ten moŜna rozwiązać przez określenie
odpowiednich zadań w ramach cross compliance (patrz: poniŜej) lub przez przekształcenie
premii na krowy-mamki w premię na wypas, która mogłaby być wypłacana z programów
rolnośrodowiskowych. Częściowe odłączenie od produkcji będzie się wiązać z nowymi,
dodatkowymi obciąŜeniami administracyjnymi.
•
Wniosek: odłączenie od produkcji jest krokiem właściwym, jednak samo w sobie nie
prowadzi jeszcze do, naszym zdaniem koniecznych, przesunięć w przepływach finansowych
między np. regionami, gospodarstwami i/lub uprawami.
Ad 2.) Wprowadzenie (rzekomo) „jednolitej premii na gospodarstwo“
Sytuacja wyjściowa:
Dotychczasowe płatności wyrównawcze, które płynęły do rolników w formie płatności
bezpośrednich, były pod względem matematycznym relatywnie łatwe do obliczenia. Ich wielkość
wynikała – a) z wielkości powierzchni, na której uprawiano rośliny, na które przysługiwała premia
(oraz wcześniejszego plonu) oraz b) z liczby zwierząt, na które przysługiwała premia.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
4
Po zniesieniu w większości przypadków powiązania płatności z uprawą określonych roślin czy teŜ
chowu określonych zwierząt, pojawiło się pytanie, według jakiego klucza naleŜy w przyszłości
obliczać płatności dla konkretnych gospodarstw. Inaczej mówiąc, po odłączeniu od produkcji
znikło dotychczasowe uzasadnienie płatności, potrzebny był więc nowy system.
Postanowienia z Luksemburga:
Rada ministrów rolnictwa poszła „na łatwiznę”. Nowy system nosi zwodniczą nazwę “jednolita
premia na gospodarstwo”. Na pierwszy rzut oka nazwa “jednolita premia na gospodarstwo”
wygląda dobrze. Sugeruje ona, Ŝe kaŜde gospodarstwo będzie otrzymywać albo te same płatności
od hektara albo tę samą kwotę na gospodarstwo. Tak jednak nie jest!
Rada ministrów rolnictwa zdecydowała mianowicie, Ŝe dotychczasowa wielkość premii dla
kaŜdego gospodarstwa ma zostać zachowana i będzie w przyszłości wypłacana jako “jednolita”
premia na gospodarstwo. Wysokość premii ma być obliczana na podstawie średnich płatności dla
poszczególnych gospodarstw w latach 2000-2002.
Dlaczego tak? Dotychczasowe zasady doprowadziły do ogromnych róŜnic pomiędzy płatnościami
dla poszczególnych gospodarstw. Patrząc na logikę starej polityki, wydaje się to zrozumiałe –
rolnik, który wcześniej uprawiał rośliny, których ceny były podtrzymywane, poniósł po obniŜeniu
cen spore straty, otrzymywał więc spore płatności wyrównawcze. Zatem wielkoobszarowe
gospodarstwa uprawowe otrzymywały duŜo pieniędzy, mniejsze gospodarstwa – mniej, a rolnicy
pracujący na obszarach zielonych nie dostawali zupełnie nic.
W UE ponad 50% gospodarstw otrzymuje mniej niŜ 1.250 euro płatności bezpośrednich rocznie.
Kolejne 25% nie przekracza poziomu 5.000 euro rocznie. Zaledwie 2,2% gospodarstw otrzymuje
więcej niŜ 50.000 euro. Te (nieliczne) wielkie farmy inkasują ponad 25% wszystkich unijnych
płatności bezpośrednich – czyli więcej pieniędzy niŜ te wymienione 75% mniejszych gospodarstw
dostaje łącznie!
Ocena ze strony EURONATUR:
•
Nowa podstawa wypłaty pieniędzy rolnikom musi w sposób logiczny nieść ze sobą
zmienione strumienie pienięŜne. Wprowadzenie jednolitej premii od powierzchni, którą
otrzymywałby kaŜdy rolnik za wkład w ochronę przyrody, środowiska czy konsumenta
(patrz: cross compliance), skutkowałoby przesunięciem środków np. z regionów z
przewagą upraw do regionów z przewagą uzytków zielonych. Jednak właśnie na takie
przesunięcie Komisja UE i rada ministrów rolnictwa się nie odwaŜyły i dlatego
wprowadzono „premię na gospodarstwo”.
•
Dzięki tej rzekomo „jednolitej” premii na gospodarstwo, która bynajmniej nie jest
jednolita, lecz głęboko zróŜnicowana, rada ministrów rolnictwa zdołała powstrzymać
proces przesunięcia środków. Strumienie finansowe pozostały w zasadzie niezmienione
– ci, którzy dotychczas dostawali duŜo, będą dalej dostawać wysokie premie, a ci, którzy
dostawali mało, będą dalej „odchodzić z kwitkiem”.
•
Krytykowanie dotychczasowej podstawy płatności (co jest przyczyną odejścia od
płatności za produkcję) i jednoczesne utrzymywanie związanych z nią strumieni
finansowych w starej formie jest nielogiczne. W zasadzie cementuje to jeszcze bardziej
stary system.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
5
•
Dlatego teŜ EURONATUR uwaŜa, Ŝe taki kształt premii jest główną i powaŜną wadą tej
reformy. Wypłata premii dla gospodarstw będzie w przyszłości powiązana z
dotrzymywaniem określonych norm w dziedzinach ochrony środowiska, zwierząt i
konsumenta (patrz punkt następny: cross compliance). W praktyce oznacza to jednak, Ŝe
za takie same działania (dotrzymywanie tych norm) rolnicy będą otrzymywać róŜne
premie. Tego nie da się wytłumaczyć ani rolnikom, ani płacącemu podatki
społeczeństwu.
•
Jednolita premia ustalona w Luksemburgu nie ma w tym kształcie legitymacji
społecznej i w dyskusji publicznej długo się nie obroni. Euronatur odrzuca pomysł takiej
premii, poniewaŜ utrwala ona obecne niesprawiedliwe relacje.
•
Jedynym rozwiązaniem tego problemu, z którego państwa członkowskie mogłyby dzięki
wprowadzeniu nowego systemu korzystać fakultatywnie, jest wprowadzenie jednolitej
premii od powierzchni zgodnie z artykułem 58 (patrz poniŜej).
Ad 3.) Cross Compliance
Sytuacja wyjściowa:
Odłączenie płatności od produkcji było – jak przedstawiliśmy powyŜej – konieczne i rozsądne.
JednakŜe publicznych pieniędzy nie moŜna wypłacać bez jakiejś podstawy, bez powiązania z jakąś
wielkością. Dlatego teŜ rada ministrów rolnictwa szukała nowego uzasadnienia. W rezultacie,
mówiąc precyzyjnie, zdecydowała się nie na oderwanie płatności, a na nowe, zmienione
powiązanie.
Postanowienia z Luksemburga:
Ogłoszone przez Komisję w styczniu 2003 r. propozycje zawierały dwa róŜne zadania, z którymi
miałyby być powiązane przyszłe wypłaty środków. Z jednej strony byłoby to uzaleŜnienie od
spełniania łącznie 38 (europejskich) norm z zakresu „ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i
praw konsumenta” (załącznik III do rozporządzenia), z drugiej strony od zachowania tak zwanego
„dobrego stanu rolniczego” (tzw. pole w dobrej kulturze, tj. uprawiane przez co najmniej 2 sezony
wegetacji, przyp. tłum.) (załącznik IV), które to pojęcie miałoby być dokładnie zdefiniowane przez
państwa członkowskie według określonych wytycznych unijnych.
W postanowieniach z Luksemburga wymienia się w załączniku III juŜ tylko 18 norm, których
naleŜy przestrzegać, a minimalne wymogi dobrego stanu rolniczego zostały równieŜ
„uproszczone”! JeŜeli dany rolnik nie spełni tych podstawowych wymogów gospodarowania, to
musi liczyć się (jedynie) ze zmniejszeniem premii.
Ocena ze strony EURONATUR:
•
Euronatur przyjmuje wiąŜące wprowadzenie „cross compliance” w zasadzie z
zadowoleniem. Tyle, Ŝe przy tego rodzaju nowym powiązaniu premii z normami z zakresu
ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt, praw konsumenta i ochrony zdrowia nie da się z
naszego punktu widzenia dla tych premii rolnych uzyskać trwałego poparcia w
społeczeństwie.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
6
•
Euronatur popiera płatności za konkretne działania rolników dotrzymujących tego, czego od
nich oczekuje społeczeństwo, nawet jeśli nie jest to wymagane przez prawo. Jak wiadomo,
problemy ochrony przyrody, środowiska, czy dobrostanu zwierząt nie są wynikiem
nieustannego łamania obowiązujących przepisów – istnieją one raczej w ramach
obowiązującego porządku prawnego. Dlatego uwaŜamy, Ŝe rolnicy, którzy zachowują
Ŝywopłoty, choć mogliby je wykarczować, Ŝe rolnicy, którzy utrzymują zwierzęta na duŜych
przestrzeniach, mimo Ŝe mogliby prowadzić chów masowy, Ŝe rolnicy, którzy zamiast
uprawiać monokultury, zachowują poprzez płodozmian piękno krajobrazu, powinni być za
te konkretne działania wynagradzani. Stąd będzie się w przyszłości, naszym zdaniem,
wywodzić społeczna akceptacja dla przepływów finansowych w ramach europejskiej
polityki rolnej. W stanowisku Kanclerza Federalnego wobec polityki rolnej ze stycznia 2001
ta zasada została równieŜ uwzględniona.
•
W Luksemburgu postanowiono, Ŝe podstawą wypłaty premii rolnej ma być przestrzeganie
18 juŜ obowiązujących przepisów. Oznacza to po prostu, Ŝe za podstawę dla transferu
pieniędzy uznane zostaje samo przestrzeganie przepisów, czyli właściwie – obowiązek
kaŜdego obywatela, który bierze udział w Ŝyciu gospodarczym. Złamanie tych przepisów
skutkuje wyłącznie obniŜeniem płatności. Oznacza to, Ŝe tak sformułowane zadanie typu
cross compliance staje się swego rodzaju uzupełnieniem prawa porządkowego i karnego, ale
to nadal nie tworzy społecznej legitymacji dla wypłat.
•
Stąd zdaniem Euronatur wymagania związane z cross compliance muszą zostać
podwyŜszone. Punktem wyjścia do tego moŜe być załącznik IV, w którym opisany jest
„dobry stan rolniczy”, oznaczający więcej niŜ samo przestrzeganie przepisów (np.
minimalne zagospodarowanie powierzchni). Rada ministrów rolnictwa poleciła państwom
członkowskim wydać własne, krajowe postanowienia w tym zakresie. Niemcy mają zatem
obowiązek (i organizacje ekologiczne będą musiały to bardzo uwaŜnie śledzić) tak te normy
sformułować, by przyniosły one korzystne rezultaty dla środowiska, a przez to, równieŜ w
interesie rolników, odpowiedziały w sposób długofalowy na społeczne oczekiwania.
Ad 4.) Obowiązkowa modulacja w celu wzmocnienia rozwoju obszarów
wiejskich:
Sytuacja wyjściowa:
Unijny budŜet rolny jest dziś podzielony na dwie części, dwa filary polityki rolnej.
W pierwszym filarze mieszczą się wszystkie działania z zakresu klasycznej polityki rolnej, np.
wszystkie płatności bezpośrednie (premie za uŜytki i premie do chowu zwierząt), dopłaty
eksportowe itd. Pierwszy filar obejmuje około 90% rolnego budŜetu, który łącznie wynosi 45 mld
euro.
Drugi filar polityki rolnej, który został wprowadzony przez reformę z 1992 roku, zorientowany jest
na „wspieranie rozwoju obszarów wiejskich” i obejmuje m.in. działania rolnośrodowiskowe,
programy pomocowe dla młodych rolników, programy wspierające wczesne przechodzenie na
emeryturę i zalesianie, wspieranie inicjatyw marketingowych itd. Ten drugi filar, którego
poszerzenia organizacje domagają się od lat, stanowi dziś tylko ok. 10% budŜetu rolnego.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
7
Wzmocnienie drugiego filaru było juŜ w przeszłości wielokrotnie określane jako waŜny krok, takŜe
przez polityków zajmujących się rolnictwem. Jako Ŝe środki finansowe są jednak bardzo
ograniczone, nie moŜna oczekiwać, Ŝeby znalazły się dodatkowe „nowe” pieniądze, drugi filar
moŜna więc poszerzyć jedynie przez przesunięcie środków z pierwszego filaru. Stąd zrodził się
pomysł zatrzymania części premii dla rolników i przesunięcia jej do rozwoju obszarów wiejskich.
Ten proces przesunięcia środków określa się mianem „ modulacji” – z klasycznego budŜetu rolnego
wyjmuje się pieniądze po to, by uŜyć ich np. do zwiększenia działań rolnośrodowiskowych.
Postanowienia z Luksemburga:
O ile jeszcze propozycja Komisarza ds. rolnictwa Fischlera z lata 2002 r. przewidywała
przesunięcie łącznie 20% płatności bezpośrednich do drugiego filaru (co łącznie dawało ok. 4,5 mld
euro), o tyle suma ta została w ogromnym stopniu zredukowana w projekcie legislacyjnym ze
stycznia 2003 r. Zgodnie z tym projektem do roku 2013 miałoby być przesunięte zaledwie 6%, co
oznaczałoby ok. 1,4 mld euro.
Teraz z kolei rada ministrów rolnictwa postanowiła wprowadzić obowiązkową modulację od roku
2005. W ciągu pierwszych trzech lat z pierwszego do drugiego filaru przesunięte ma być 3%
pieniędzy w 2005 r., 4% w 2006, aŜ do 5% w 2007 – na następne lata Ŝadne konkretne liczby nie są
nam znane. Projekt legislacyjny przewidywał, Ŝe te przesunięte środki miałyby płynąć z państw
członkowskich do Brukseli, skąd byłyby ponownie rozdzielane zgodnie z tak zwanymi kryteriami
spójności, jednak dzięki rozmowom prowadzonym przez minister Künast udało się wynegocjować,
by 80 proc. tych środków pozostało w krajach, z których pochodzą. Tam będą na miejscu
wydawane na rozwój obszarów wiejskich. Poprzez wyrównanie strat wynikających z odejścia od
interwencji na rynku Ŝyta, suma ta w przypadku Niemiec wzrasta nawet do 90%.
Ocena ze strony EURONATUR:
•
Wprowadzenie obowiązkowej modulacji przyjmujemy z duŜym zadowoleniem. JednakŜe
przesunięcie z pierwszego do drugiego filaru zaledwie 1,2 mld euro to zmiana
zdecydowanie mniejsza niŜ obiecana oraz oczekiwana.
•
Z narodowego punktu widzenia pozytywnie naleŜy ocenić fakt, Ŝe środki pozostaną w duŜej
mierze w kraju, co ułatwi finansowanie nowej polityki rolnej w Niemczech.
•
Euronatur domaga się rozszerzenia modulacji w latach 2007-2013 do co najmniej 20%.
Ad 5.) Postanowienia w zakresie rynku mleka
Sytuacja wyjściowa:
Produkcja mleka jest jednym z głównych źródeł dochodu rolników. Gospodarka mleczarska ma
równieŜ szczególne znaczenie w polityce ochrony przyrody, środowiska i zwierząt. Jednak
dotychczas polityka rolna słuŜyła głównie rolnikom uprawiającym pola. Widać to juŜ po nagich
liczbach: w roku 2001 wydano na same uprawy rolne 17,8 mld euro, podczas gdy rynek mleka
kosztował „tylko” 1,9 mld euro.
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
8
W przypadku mleka nie ma systemu bezpośredniego podtrzymywania cen dla rolników. Poziom
cen miał być do tej pory podtrzymywany poprzez kwotę mleczną oraz interwencje na rynku masła i
mleka chudego. Jako Ŝe m.in. kwota mleczna, czyli ustalony poziom produkcji, ustalona była
wysoko powyŜej poziomu konsumpcji, de facto zaprogramowano w ten sposób nadprodukcję, a
rolnicy produkujący mleko musieli się zmagać z niezwykle silną presją cenową.
W marcu 1999 r. postanowiono w ramach Agendy 2000, Ŝe kwota mleczna ma być najpierw o
kolejne 1,5% podniesiona, a (jak to sobie wówczas wyobraŜali politycy odpowiedzialni za
rolnictwo) w roku 2008 całkowicie zniesiona.
W międzyczasie uznano (naszym zdaniem słusznie), Ŝe produkcję mleka na niektórych obszarach
da się utrzymać tylko wtedy, gdy system kwot zostanie powiązany z konsumpcją.
Postanowienia z Luksemburga:
System kwot zostanie zachowany aŜ do 2015 roku! PodwyŜszenie kwoty o 1,5%, które
postanowiono juŜ w 1999 r., zostanie przesunięte na rok 2006. Planowane dodatkowe
podwyŜszenie o kolejne 2% jak na razie znikło z porządku dziennego. Co prawda, takiego
kolejnego podwyŜszenia kwoty nie moŜna na długą metę wykluczyć, jednakŜe uzaleŜniono je od
sytuacji na rynku.
Ceny interwencyjne mleka i chudego mleka w proszku zostaną obniŜone, w przypadku masła w
czterech fazach łącznie o 25%, a w przypadku chudego mleka w proszku w trzech fazach łącznie o
15%.
Będzie to jednoznacznie skutkować jeszcze niŜszymi cenami dla rolników. Straty wynikające z
niŜszych cen mają rolnikom przynajmniej częściowo zrekompensować płatności wyrównawcze na
poziomie 50% lub 80%.
Ocena ze strony EURONATUR:
•
Na tej reformie stracą znowu rolnicy gospodarujący na uŜytkach zielonych, poniewaŜ te
postanowienia oznaczają dla nich w pierwszej kolejności ubytki w dochodach, które nie
zostaną w pełni zrekompensowane. Tego wiele gospodarstw mleczarskich juŜ nie
przetrzyma. Skutkiem moŜe być wycofywanie się gospodarki mleczarskiej z duŜych
obszarów.
•
Pełną kompensację strat w dochodach moŜna uzyskać tylko przez wprowadzenie ogólnej
premii od powierzchni. W tym celu w Niemczech naleŜałoby wykorzystać moŜliwości,
które daje artykuł 58.
Ad 6.) MoŜliwość wprowadzenia premii od powierzchni zgodnie z
artykułem 58:
Sytuacja wyjściowa:
W październiku 2001 r. szeroka koalicja organizacji rolniczych oraz ochrony środowiska,
organizacji konsumentów i ochrony praw zwierząt opowiedziała się we wspólnej platformie
zatytułowanej „Na drodze do nowej polityki rolnej w Unii Europejskiej” za nowym systemem na
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
9
poziomie UE. Rolnicy powinni otrzymywać jednolitą premię od powierzchni, niezaleŜnie od tego,
co uprawiają. Warunkiem tego powinno być przestrzeganie przez nich określonych minimalnych
norm ekologicznych, wychodzących poza standardy wymagane przez prawo.
Tego rodzaju jednolita premia, która nadal mogłaby być zróŜnicowana w zaleŜności od regionu,
skutkowałaby znacznymi przesunięciami finansowymi.
Organizacje miały moŜliwość przedstawienia swojego modelu Komisarzowi ds. Rolnictwa
Franzowi Fischlerowi. Uznał on ten model za w zasadzie rozsądny, ale jednocześnie niemoŜliwy do
przeforsowania ze względu na wiąŜący się z tym podział środków pomiędzy państwa członkowskie,
regiony i gospodarstwa. Tak to jest, gdy się rozmawia o reformach – nikt nie moŜe stracić!
Postanowienia z Luksemburga:
Artykuł 58 przyznał państwom członkowskim moŜliwość wprowadzenia premii od powierzchni –
niezaleŜnej od prowadzonych upraw i obejmującej zarówno grunty orne jak i uŜytki zielone.
Wysokość premii od powierzchni (euro/ha) ustalanoby oddzielnie dla kaŜdego regionu. Istnieje
równieŜ moŜliwość zróŜnicowanego ustalania premii dla pól uprawnych i uŜytków zielonych w
celu zmniejszenia efektu przesunięcia środków.
Ocena ze strony EURONATUR:
Euronatur popiera wprowadzenie w Niemczech premii od powierzchni, uwaŜa jednak, Ŝe wysokość
premii dla pól uprawnych i uŜytków zielonych powinna być jednakowa. Z jednej strony
upraszczałoby to po prostu administrację, z drugiej strony uniknęlibyśmy dalszej dyskryminacji
ekologicznie wartościowych uŜytków zielonych, na których moŜnaby wtedy nadal gospodarować.
Zniosłoby to dotychczasowe niesprawiedliwe róŜnice w podziale środków.
4. Wniosek
Postanowienia z Luksemburga tylko wtedy przyniosą odczuwalne korzystne efekty w postaci
wsparcia dla rolnictwa przyjaznego dla środowiska, konsumenta i rolnika, a więc rolnictwa
wielofunkcyjnego, gdy naleŜycie wykorzystany zostanie artykuł 58 i zostanie wprowadzona premia
od powierzchni. W przeciwnym razie utrwalimy tylko w nowej formie wiele dotychczasowych
nierówności i nieprawidłowości.
Autorzy: Lutz Ribbe, Cord Treseler, publikacja: lipiec 2003
Tłumaczenie z języka niemieckiego: Fundacja IUCN Poland
Informacja autorstwa Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury
(Stiftung Europäisches Naturerbe) EURONATUR
Grabenstr. 23, D-53359 Rheinbach
Tel: 02226-2045, Fax: 02226-17100
e-mail: [email protected]
Za stronę odpowiada: Lutz Ribbe
Dodatkowe informacje:
http://www.euronatur.org
© Fundacji Europejskie Dziedzictwo Natury (EURONATUR), Info 34/03
10