Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH

RO C ZN . PZH , 2000, 51, N R 4, 393-401
RAFAŁ NAZAREW ICZ, EW A BABICZ-ZIELIŃSKA
W Y B R A N E W S K A Ź N IK I S T A N U O D Ż Y W IE N IA O R A Z U P O D O B A N IA
Ż Y W IE N IO W E M Ł O D Z IE Ż Y S Z K O Ł Y B A L E T O W E J
SELECTED INDEXES O F T H E NU TRITIO NA L STATUS AND FO O D HABITS
A M O N G YOUNG BALLET DANCERS
Zakład Technologii i Organizacji Żywienia, Katedra Towaroznawstwa
i Ładunkoznawstwa, Wyższa Szkoła Morska
81-225 Gdynia, ul. M orska 83
Kierownik: prof, dr hab. inż. P. Przybyłowski
W grupie młodzieży szkoły baletowej przeprowadzono badania dotyczące oceny
stanu odżywienia i jakości żywienia. Stwierdzono duże niedobory masy ciała
i tkanki tłuszczowej. Ponadto stwierdzono nieprawidłowości w sposobie odżywia­
nia i związane z tym zagrożenie dla zdrowia.
WSTĘP
P raw id ło w e żyw ienie w aru n k u je praw idłow y w zrost i rozw ój m ło d eg o o rg an izm u
człow ieka. D otyczy to zaró w n o rozw oju fizycznego ja k i um ysłow ego. R ozw ój te n
w znaczn ej części je st fu n k cją ilości i jakości dostarczan y ch sk ład n ik ó w pożyw ienia.
D zieci gorzej odżyw ione w ykazują m iędzy innym i m niejszą sp raw n o ść in te le k tu a ln ą ,
m n iejsze zdolności k o n ce n trac ji i rozw iązyw ania p roblem ó w . B a d a n ia B en to n a i P arkera [5] w ykazały, że osoby p o zb aw io n e śn ia d an ia m ają m n iejsze zd o ln o ści z a p am ięty w a­
n ia i p rzy p o m in an ia sobie inform acji, a co za tym idzie g orsze m ożliw ości w zd o b y w a­
n iu i zap am ięty w an iu now ych w iadom ości. P ozbaw iając dzieci re g u la rn ie spożyw anych
posiłków ograniczam y ich m ożliw ości rozw oju in te le k tu a ln e g o [16, 18]. B a d a n ia p r o ­
w ad z o n e m iędzy innym i w S tan a ch Z jednoczonych p o k az u ją że re g u la rn o ś ć spożyw ania
śn ia d ań n a p rze strzen i ok. 30 la t znacznie sp ad ła [17]. P o d o b n e b a d a n ia p o w in n o
p rze p ro w a d z a ć się rów nież w Polsce. N a te re n ie w ojew ództw a p o m o rsk ie g o ta k ie
b a d a n ia dotychczas n ie były pro w ad zo n e. N iniejsza p ra c a stan o w i fra g m e n t ro z p o ­
czętych b a d a ń m łodzieży [2].
M a ło u ro z m a ic o n a d ie ta, nie zap ew n iająca odp o w ied n iej ilości n iezb ęd n y ch sk ła d ­
ników , sp o w alnia rozw ój fizyczny n aru szając p ro p o rc je m iędzy poszczególnym i tk a n k a ­
m i co m o że pow odow ać np. zm iany w g o sp o d a rc e h o rm o n a ln e j o rg an izm u . M a to
ró w n ież o d zw iercied len ie w w ielu w skaźnikach an tro p o m etry cz n y ch i bioch em iczn y ch .
W szelkie n iepraw idłow ości w sposobie żyw ienia w o k resie rozw oju m o g ą p o w o d o w ać
n ie o d w ra caln e zm iany [3, 4, 9].
D zieci o b ciąż o n e dod atk o w y m w ysiłkiem fizycznym n a ra ż o n e są zn aczn ie b ard ziej
n a n ie d o b o ry ze w zględu n a zw iększone za p o trze b o w a n ie n a sk ład n ik i odżyw cze [7].
394
R. Nazarewicz, E. Babicz-Zielińska
Nr 4
D la te g o grupy m łodzieży up raw iające sp o rt, m o żn a uznać za grupy szczególnego ryzyka.
P o n a d to n ie d o sta rc z e n ie o d p o w ied n ich ilości poszczególnych sk ładników nie d aje p e ł­
nych m ożliw ości w ykorzystania efe k tu treningow ego. B rak w d iecie b iałek , w ęg lo w o ­
d anów , w itam in czy składników m ineralnych m oże być przyczyną n ad m iern y ch u sz k o ­
d ze ń m ięśn ia w n astęp stw ie wysiłku fizycznego ja k rów nież niekorzystnych zm ian
w m e tab o lizm ie [1, 11]. B a d an ia p ro w a d zo n e w g ru p ie tan cerzy baletow ych n ad z m ia ­
n am i o d p o rn o ści org an izm u w ynikającym i z diety niskoen erg ety czn ej w ykazały sp a d ek
o d p o rn o śc i o rg an izm u o raz niskie poziom y leukocytów i lim focytów w e krwi [12].
D la te g o też k o n ie cz n e je st p ro w a d ze n ie system atycznych b a d a ń sp o so b u żyw ienia
i sta n u odżyw ienia w tych g rupach.
U czn io w ie szkół sportow ych o bciążeni są znaczącym w ysiłkiem fizycznym , szkoła
b aleto w a je st w śród nich szkołą o d m ie n n ą i b ard z o specyficzną. T ra fia ją d o niej
w y selek cjo n ow ane dzieci z całej Polski. S pecyfika zaw o d u ta n c e rz a o raz ryw alizacja
m iędzy uczniam i w ym aga od nich stałego utrzym yw ania m asy ciała n a ja k najniższym
p o zio m ie. W iele b a d a ń w ykazuje zw iązane z tym zag ro żen ia d la zdrow ia. C elem
p oniższej p racy była o c e n a w ybranych w skaźników an tro p o m etry cz n y ch o ra z jak o ści
żyw ienia m łodzieży szkoły baletow ej.
M ATERIAŁY I M ETODY
Badaniami objęto niemal wszystkich uczniów szkoły średniej, 31 dziewcząt i 27 chłopców
Państwowej Szkoły Baletowej w Gdańsku w wieku 15-18 lat.
Sposób żywienia badano przy pomocy specjalnie skonstruowanej anonimowej ankiety zawie­
rającej 28 pytań dotyczących:
• regularności i ilości spożywanych posiłków,
• miejsca spożywania poszczególnych posiłków,
• stosowanych diet i powodów ich stosowania,
• stosowanych odżywek,
• częstości spożycia poszczególnych grup produktów,
• własnej oceny sytuacji ekonomicznej
• własnej oceny poziomu wiedzy na temat żywienia,
• własnej oceny sylwetki,
• wpływu żywienia na zdrowie.
Ocenę stanu odżywienia przeprowadzono dokonując pomiarów cech antropometrycznych,
takich jak wzrost, masa ciała, zawartość tkanki tłuszczowej. Na ich podstawie obliczono wskaźnik
wagowo - wzrostowy oraz porównano wyniki z siatkami centylowymi dla populacji dzieci i mło­
dzieży z Poznania i Kielc [6, 10]. Pomiarów wzrostu i masy ciała dokonano przy użyciu wagi
lekarskiej. Badania wzrostu przeprowadzono z dokładnością do 0,5 cm, a masy ciała do 0,1 kg.
Badania tkanki tłuszczowej przeprowadzono metodą bioimpedancji elektrycznej zgodnie z zale­
ceniami producenta aparatury. Wszystkie badania wykonywane były w godzinach porannych,
uczniowie byli na czczo, ubrani w lekką odzież bez obuwia.
Wskaźnik BMI został wykorzystany dla określenia proporcji wzrostu i masy ciała. Z powodu
trudności jednoznacznego określenia norm wskaźnika BMI dla młodzieży, nie można na jego
podstawie ocenić stanu odżywienia, wskazując na stan niedożywienia czy też prawidłowej masy
ciała.
Ocena żywienia młodzieży
395
WYNIKI I DYSKUSJA
W iek b a d a n e j grupy o ra z w zm ożona aktyw ność fizyczna w iąże się ze zw iększonym
za p o trze b o w a n ie m na e n e rg ię , białko, w itam iny i składniki m in e raln e . B łędy w zw ycza­
ja ch żyw ieniow ych w tym o k re sie m ogą rzutow ać na praw idłow y p rze b ieg fazy d o jrz e ­
w an ia o raz dalszy rozw ój org an izm u . P rz ep ro w a d zo n e b a d a n ia w skazują n a w iele
niepraw idłow ości w zw yczajach żyw ieniowych b ad a n ej grupy.
S tan odżyw ienia ocen io n y na podstaw ie cech an tro p o m etry czn y ch zn acząco o d b ie g a
od w yników uzyskanych w b ad a n ia ch nad p o p u la cją dzieci p o zn ań sk ich i kieleckich.
M asa ciała w sto su n k u d o w zrostu w yrażona w skaźnikiem B M I w ynosiła ś re d n io dla
dziew cząt 18,3 (s = 1,5) i dla chłopców 19,6 (s = 1,9).
Ś re d n ia zaw artość tk a n k i tłuszczow ej w ynosiła śred n io 11,9 (s = 8,3) i są to w arto ści,
k tó re m o g ą budzić n iep o k ó j. P o n a d to istnieje d u ża g ru p a m łodzieży, u k tó rej stw ie r­
d zo n o za w arto ść tk a n k i tłuszczow ej poniżej 5% . R o z k ła d tej cechy w g ru p ie p rz e d s ta ­
w io n o n a rycinie 1.
Ryc. 1. Zawartość tkanki tłuszczowej w ciele w grupie uczniów szkoły baletowej
Percentage of fatty tissue in body mass among ballet dancers
W skaźnik B M I poniżej 18 stw ierdzono aż u 35% b adany ch , a je d y n ie u 23% w sk aź­
n ik te n w ah ał się m iędzy 2 0 -2 5 . Jeśli ocenim y uzyskane wyniki n a p o d staw ie siatek
centylow ych o pracow anych dla dzieci z P o zn an ia, to o k az u je się, że 40% b ad an y ch
m ieści się p oniżej 25-go centyla. Przy tak niskich w artościach m o że d o ch o d zić do
pow ażnych zab u rzeń w funkcjach organizm u. O ce n ę m asy ciała w sto su n k u d o dzieci
z P o zn an ia n a podstaw ie sia te k centylow ych p rzed staw io n o n a rycinie 2.
W b a d a n e j g ru p ie w ystąpiły duże różnice w e w zroście i m asie ciała w sto su n k u do
p o p u lacji dzieci z K ielc. D la różnych grup w iekow ych różn ice kształtow ały się od 1 d o
Nr 4
Ocena żywienia młodzieży
397
7 kg m asy c ia ła i o d 1 d o 5,5 cm w zro stu . W a rto śc i te zo stały p rz e d s ta w io n e n a
ry cin ie 3. Z a w arto ść „0” p rzy jęto w artości śre d n ie uzyskane w b a d a n ia c h w 1996 ro k u
na p o p u lacji dzieci z K ielc. Szczególnie duże różnice w ystęp u ją u dziew cząt i ch ło p có w
w w ieku 15 lat o raz 18 lat. W tych g rupach o b serw ow ane są w iększe w arto ści w zro stu
i zn aczn ie niższe w arto ści d la m asy ciała b adanych dzieci ze szkół b aletow ych w
sto su n k u d o dzieci z K ielc. W yniki te m ają swe o d zw iercied len ie w obliczonym w sk aź­
niku B M I (ryc. 4). R ó żn ice w B M I szczególnie uw ydatn iają ró żn ice w p ro p o rc ja c h
w zro stu i m asy ciała o raz w w yglądzie sylw etki dzieci ze szkoły b aleto w ej. D zieci te są
wyższe, ale m ają zd ecydow anie m niejszą m asę ciała.
Z p iśm ien n ictw a w ynika, iż niskie poziom y tk a n k i tłuszczow ej o raz niskie w arto ści
B M I p ro w a d zą d o za b u rzeń w w ydzielaniu leptyny. L ep ty n a w ydzielana je s t p rze z
adipocyty i o d p o w iad a za reg u lację zachow ań żyw ieniow ych. B a d an ia w ykazują, że
po zio m leptyny skorelow any je s t z zaw artością tkanki tłuszczow ej ja k ró w n ież z B M I.
Z a b u rz e n ia w przyjm ow aniu p o k arm u spow odow ane w ysiłkiem fizycznym m o g ą zo stać
u trw alo n e w fizjologii człow ieka i prow adzić do anorexii nervosy [8, 13].
Ilość posiłków w spożyw anych w ciągu d n ia nie je st zad o w alająca, 33% zja d a 2 lub
3 posiłki d zien n ie, 40% zjad a 4 posiłki i tylko 17% w ięcej niż 4 posiłki w ciągu d n ia.
D o d atk o w o w iększość posiłków nie je st zjad a n a re g u la rn ie i im późniejszy je s t to
po siłek , tym reg u la rn o ść spożycia m niejsza (ryc. 5). Je st to sp o w o d o w an e d u żą ilością
zajęć w szkole (w iększość zajęć kończy się p o godz. 17), p rze z co dzieci n ie m a ją czasu
n a zjed z en ie odpo w ied n iej ilości posiłków o stałej p o rze . R e g u la rn o ść spożyw ania
o b iad ó w i kolacji je st zn aczn ie m niejsza w stosu n k u d o b ad an y ch g ru p m łodzieży
z innych tró jm iejskich szkół [2].
M iędzy posiłkam i d o ja d a 80% badanych, z czego 59% robi to kilka razy d ziennie.
Są to głów nie kanapki, słodycze, jo gurty i ow oce. D o jad a n ie k ształtu je się n a wyższym
po zio m ie w stosunku d o p od obnych b ad a ń prow adzonych w innych szkołach T ró jm ia sta
i okolic. M o że to być sp o w odow ane w iększą aktyw nością fizyczną i k o n ieczn o ścią
u z u p e łn ia n ia n ie d o b o ró w energetycznych z tym zw iązanych. Z a stę p o w a n ie posiłków
słodyczam i p rzez 53% bad an y ch to kolejny błąd w naw ykach żyw ieniow ych n a k ła ­
dających się na siebie. Słodycze za stę p u ją głów nie śn ia d a n ia i kolacje, któ ry ch dzieci
nie m o g ą zjeść w d om u. Słodycze skutecznie h am u ją głód, nie d ając je d n o c z e śn ie
uczucia ciężkości p rze szk ad zająceg o w ćw iczeniach fizycznych. O p ró c z b ra k u re g u la r­
ności w spożyw anych p osiłkach, dużym obciążen iem dla u k ła d u p o k arm o w e g o b a d a n e j
m łodzieży je st zjad a n ie o sta tn ie g o posiłku o zbyt późnych p o rac h - w 71% p rzy p ad k ó w
n a m niej niż 2 godz. p rzed snem , z czego 30% na m niej niż 1 godz. p rze d snem .
P ro b le m ten bardziej dotyczy chłopców (82% ) niż dziew cząt (6 2 % ).
Przy d o b o rze p ro d u k tó w d o jadło sp isu , n ad ich w pływ em n a zd ro w ie n ie za sta n aw ia
się 4 0 % o gółu (60% chłopców ) i 43% robi to tylko czasam i, ale je d n o c z e śn ie 80%
tw ierdzi, iż żyw ienie m a duży wpływ na zdrow ie.
B ard zo niekorzystnym zjaw iskiem je st stosow anie przez 39% dziew cząt d ie t o d c h u ­
dzających i d e k laro w an ie chęci o b n iżen ia swojej m asy ciała. Św iadczy to o tym , że duży
o d se te k dziew cząt nie a k c e p tu je swojej sylwetki, k tó ra i ta k ju ż je s t n a d m ie rn ie o d ­
tłuszczona. Z ac h o w an ie tak ie m oże prow adzić d o anorexii nervosy. Je st to po d staw o w y
p ro b le m ja k i w ystępuje u ta n cerzy baletow ych, ale przez nich sam ych n a o g ó ł n ie ­
d o strzeg an y [15].
400
R. Nazarewicz, E. Babicz-Zielińska
Nr 4
Ш'НI śniadanie
II śniadanie
kolacja
Ryc. 5. O dsetek osób, w badanej grupie, jadających nieregularnie poszczególne posiłki
Estimation of irregular consumptions of meals
WNIOSKI
1. W b a d a n e j g ru p ie obserw o w an e były n iekorzystne zm iany w sta n ie odżyw ienia.
D u ży o d se te k bad an y ch cechow ała niska m asa ciała i b a rd z o niskie zaw arto ści tk a n k i
tłuszczow ej. B ad an y w skaźnik B M I w znaczący sp o só b ró żn ił się w g ru p ie b a d a n e j
w sto su n k u d o p o p u lacji dzieci z Kielc.
2. W y k azan o rów nież szereg niepraw idłow ości w sp o so b ie żyw ienia. D o n ajp o w aż­
niejszych b łęd ó w m o ż n a zaliczyć d o ja d a n ie m iędzy posiłkam i, z a stę p o w an ie posiłków
słodyczam i o raz n ie re g u la rn o ść spożyw anych posiłków i ich m a łą ilość w ciągu dnia.
R. Nazar ewicz,
E.
Babicz-Zielińska
SELECT INDEXES O F T H E N U TRITIO NA L STATUS AND FO O D HABITS AM O NG
Y O UNG BALLET DANCERS
Summary
The work has been aimed at assessment of nutritional status on the base of some selected
anthropom etric factors and at evaluation of food habits among schoolchildren of the ballet dance
school at Gdańsk. The 58 boys and girls were examined. The height, body mass and body fat
were measured, and the Body Mass Index values calculated. The results were com pared to those
obtained among children at Poznań and Kielce. ,The survey of food habits was made with the
especially prepared questionnaire.
The substantial deficiency of body fat and relatively low body mass were observed. The BMI
value below 18 was found for 35% of subjects, and between 20 and 25 only for 23% of subjects.
The wrong food habits were found, especially low number of meals and their irregular consum­
ption.
Nr 4
Ocena żywienia młodzieży
401
PIŚMIENNICTWO
1. Antosiewicz J.\ Zapobieganie uszkodzeniom mięśnia. Konferencja ’’Problemy badawcze
w lekkoatletyce.”AW F Wrocław 1994, 161-170.
2. Babicz-Zielińska E., Borkowska B., Serocka M. : U podobania żywieniowe młodzieży wybranych
szkół ponadpodstawowych województwa gdańskiego. Zeszyty Naukowe WSM 1999, 36,
12-19.
3. Barry S.: Ballet dancer-pregnancy outcomes. J. R. Soc. H ealth 1998, 118, 360-362.
4. Bass S., Pearce G., Young N., Seeman E.\ Bone mass during growth: the effects of exercise.
Exercise and mineral accrual. Acta Univ. Carol. 1994, 40, 3-6.
5. Benton D.t Parker P.: Breakfast, blood glucose, and cognition. Am. J. Clin. Nutr. 1998, 67
(suppl.), 772S-778S.
6. Cieślik J., Kaczmarek M , Kaliszewska-Drozdowska М.: Dziecko poznańskie ‘90. Wyd. Bogucki,
Poznań 1994.
7. Colgan M : Optimum Sports Nutrition Your Competitive Edge. Advanced Research Press
New York 1993.
8. Grinspoon S., Gulick Т., Askari H.\ Serum leptin levels in women with anorexia nervosa. J.
Clin. Endocrinol. Metab. 1996, 81, 3861-3863.
9. Hirschberg A., Hagenfeldt K.\ Athletic am enorrhea and its consequences. Lakartidningen
1998, 95, 5765-5770.
10. Jopkiewicz A. : Dziecko kieleckie. Normy rozwoju fizycznego.Wyd. ITE, Radom 1996.
11. Lemon P., Mullin J.: Effect of initial muscle glycogen levels on protein catabolism during
exercise. J. Appl. Physiol. 1980, 48, 624-629.
12. Lopez-Varela S., Montero A., Chandra R., Marcos A.: Effect of the diet on nutritional status
of ballerinas: immunologic markers. Nutr. Hosp. 1999, 14, 184-190.
13. Matejek N., Weimann E., Witzel C.: Hypoleptinaemia in patients with anorexia atheletica.
Int. J. Sports Med. 1999, 20, 451^56.
14. Neumarker K., Bartsch A .: Anorexia nervosa and anorexia athletica. Wien Med. Wochenschr.
1998, 148, 245-250.
15. Pierce E., Daleng М.: Distortion of body image among elite dancers. Percept. Mot. Skills
1998, 87, 769-770.
16. Richter L., Rose C., Griesel R.\ Cognitive and behavioural effects of a school breakfast. S.
Afr. Med. J. 1997, 87 (suppl.), 93-100.
17. Siega-Riz A., Popkin B., Carson Т.: Trends in breakfast consumption for children in US from
1965 to 1991. Am. J. Clin. Nutr. 1998, 67 (suppl.), 748S-756S.
18. Simeon D., Grantham-McGregor S.: Efects of missing breakfast on the cognitive function of
school children of differing nutritional status. Am. J. Clin. Nutr. 1989, 49, 646-653.
Otrzymano: 2000.02.28