Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH

ROCZN. PZH, 2000, 51, NR 3, 279-290
JADW IGA HAMUŁKA, A N N A GRONOWSKA-SENGER, K ATARZYN A WITKOWSKA
C Z Ę S T O T L IW O Ś Ć S P O Ż Y W A N IA I W A R T O Ś Ć E N E R G E T Y C Z N A
Ś N IA D A Ń U C Z N IÓ W W Y B R A N Y C H S Z K Ó Ł P O D S T A W O W Y C H
W W A R S Z A W IE
EN ER G Y VALUE AND FR EQ U EN CY BREAKFAST INTAKE IN WARSAW
PRIM ARY SCHOOLS
Zakład Oceny Żywienia
K atedra Żywienia Człowieka SGGW
02-787 Warszawa, ul. Nowoursynowska 166
Kierownik Zakładu: prof, dr hab. A. Gronowska-Senger
Oceniano częstotliwość spożywania oraz wartość energetyczną śniadań spoży­
wanych przez dzieci w wieku szkolnym z warszawskich szkół podstawowych.
Badania przeprowadzono metodą ankietową, jesienią 1998 roku. Stwierdzono, że
częstotliwość spożywania śniadań malała wraz z wiekiem badanych.
WSTĘP
Z d ro w ie dziecka, je g o praw idłow y w zrost i rozw ój, d o b re sam o p o czu cie, k o rzy stn e
rela cje m iędzy rów ieśnikam i, a ta k że d o b ra dyspozycja do n au k i zależą m iędzy innym i
od o d p o w ied n io zestaw ionych i rozłożonych posiłków w ciągu d n ia. N a szczególną
uw agę zasłu guje re g u la rn e spożyw anie pierw szego i d ru g ieg o śn ia d an ia, ze w zględu n a
fakt, iż ra n n e i p rze d p o łu d n io w e godziny są o k resem najintensyw niejszej p racy k aż d eg o
człow ieka, zaró w n o osób dorosłych, ja k rów nież dzieci i m łodzieży. P o m in ię cie tych
posiłków lub spożyw anie źle zbilansow anych śn ia d ań m oże być przyczyną nied o ży w ien ia
dzieci i m łodzieży, co z kolei pro w ad zić m oże do zachw iania p raw id ło w eg o ich rozw oju
fizycznego i psychicznego [ 11, 18].
D zieci i m łodzież pow inny spożyw ać reg u la rn ie 4 -5 posiłków w ciągu d n ia, z p rz e ­
c ię tn ą częstotliw ością nie w iększą niż co 4 godziny. Pobyt w iększości uczniów w szkole,
łączn ie z d ro g ą w ynosi co n ajm niej 5 -6 godzin, a u m łodzieży starszej i d o jeżd żającej
n aw et 8 -1 0 godzin. D lateg o też praw idłow o zestaw iony p osiłek spożyw any w szkole
(np. k a n a p k a + n ap ó j) p ow inien stanow ić in te g raln ą część p ro cesu n au c za n ia i w ycho­
w an ia [7, 18]. Z byt długie przerw y pom iędzy posiłkam i p o w o d u ją u czucie g łodu, który
o b n iż a zd o ln o ść k o n cen tracji uw agi, o granicza zdolność psychofizyczną dziecka, p o g a r­
sza je g o n astró j i d o b re sam op o czu cie, a tym sam ym w pływa u je m n ie n a efek ty w n o ść
p ro ce su n au c za n ia [2].
W zw iązku z obserw o w an ą nieko rzy stn ą sytuacją żyw ienia dzieci i m łodzieży w tym
za k re sie w P olsce, p o d ję to n iniejszą p racę, m ającą na celu z b a d a n ie częstotliw ości
280
J. Hamułka, A. Gronowska-Senger, К. Witkowska
Nr 3
spożyw ania i w arto ści energetycznej śn ia d ań spożyw anych p rzez g ru p ę dzieci i m ło d z ie ­
ży w w ieku szkolnym .
M A TERIA Ł I METODYKA
Badania przeprowadzono jesienią (październik, listopad) 1998 roku wśród uczniów trzech
warszawskich szkół podstawowych z gminy Centrum, Targówek, i Praga-Północ. Ogółem prze­
badano 330 osobową grupę dzieci w wieku 7-15 lat, którą następnie zgodnie z założeniami
podanymi w normach żywienia [15] podzielono na trzy grupy wiekowe: I grupa - dzieci w wieku
7-9 lat (klasy I - III), II grupa - 10-12 lat (klasy IV - VI), III grupa -13-15 lat (klasy VII VIII). Dzieci w wieku 7-9 lat stanowiły 29,4% badanych (97 uczniów), w wieku 10—12 lat -32,4%
ankietowanych (107 uczniów), natomiast w wieku 13-15 lat - 38,2% badanych (126 uczniów).
Do oceny częstotliwości spożywania śniadań wykorzystano metodę wywiadu kwestionariuszo­
wego. Kwestionariusz ankietowy zawierał pytania dotyczące spożywania pierwszego i drugiego
śniadania zwyczajowo oraz w dniu badania, rodzaju konsumowanych produktów, przyczyn niejedzenia śniadań, liczby spożywanych posiłków oraz rodzaju i częstotliwości wypijanych płynów
w ciągu dnia, jak również charakterystyki ogólnej respondentów (płeć, wiek, wykształcenie
rodziców, aktywność zawodowa matki, liczba dzieci w rodzinie, rodzaj rodziny, uczęszczanie
dziecka na świetlicę oraz ilość czasu zwyczajowo spędzanego w szkole).
Do oceny wartości odżywczej wykorzystano metodę wywiadu dotyczącego spożycia żywności
w ciągu ostatnich 24 godzin poprzedzających badanie, odnotowując czas i miejsce spożywania
posiłków, ich skład, a także produkty i napoje spożywanie między posiłkami podstawowymi [4].
Do określenia wielkości spożytych porcji żywności zastosowano „Album fotografii potraw
o zróżnicowanej wielkości porcji” [14].
W artość energetyczną śniadań oraz udział energii pochodzącej z pierwszego i drugiego śnia­
dania obliczono posługując się programem komputerowym „Żywienie” opracowanym w oparciu
0 najnowsze tabele składu i wartości odżywczej produktów i potraw [9, 10]. Śniadania oceniano
również pod kątem ich racjonalnego zestawienia, wykorzystując test Bielińskiej z modyfikacją
Kuleszy i wsp. [8].
Przy statystycznym opracowaniu uzyskanych wyników wykorzystano test t-studenta i jednoczynnikową analizę wariancji w układzie ortogonalnym. Obliczono ponadto średnią arytmetyczną
oraz odchylenie standardowe jako wskaźnik rozrzutu uzyskanych wyników.
WYNIKI I ICH O M Ó W IENIE
O g ó łem p rz e b a d a n o 330 uczniów w w ieku 7 -1 5 lat, w tym 178 dziew cząt (5 4 % )
1 152 ch ło pców (46% b ad a n y ch ). O g ó ln ą ch a rak te ry sty k ę b a d a n e j p o p u lacji p rz e d s ta ­
w io n o w ta b eli I. B io rąc p o d uw agę w ykształcenie rodziców an k ieto w an y ch dzieci
stw ierd zo n o , że w śród dzieci m łodszych (7 -9 ) lat przew ażały m atk i z w ykształceniem
zaw odow ym , n a s tę p n ie śred n im i wyższym, n a to m ia st ojcow ie z w y kształceniem ś re ­
dnim . W p ozostałych bad an y ch g ru p ac h p rzew ażało w ykształcenie śred n ie .
W śró d b ad an y ch uczniów zdecydow aną w iększość stanow iły dzieci p o c h o d z ą c e z ro ­
dzin p ełnych. Ś re d n io o k o ło 11% ogółu ankietow anych w ychow yw ało się w ro d zin a ch
n iep ełn y ch , gdzie m atki sa m o tn ie wychowywały sw oje dzieci.
Z uzyskanych danych w ynika, iż czas pobytu uczniów w szkole w ydłużał się w raz z
w iekiem b ad a n y ch . W y jątek stanow iły dzieci z klas I - I I I , gdzie o k o ło 15,5% uczniów
p rzebyw ało w szkole 8 i w ięcej godzin. Było to spo w o d o w an e uczęszczan iem tych dzieci
n a św ietlicę szkolną, co w ynikało z pracy zaw odow ej ich rodziców .
N a p o d sta w ie p rze p ro w ad z o n y ch b a d a ń stw ierdzono, że re g u la rn ie p ierw sze śn ia d a ­
n ie spożyw ało p o n a d 72% uczniów w w ieku 7 -9 lat, p raw ie 60% uczniów w w ieku
Nr 3
Tabela
Ocena śniadań uczniów szkół podstawowych
I.
281
Charakterystyka ogólna badanej populacji (% )
Population characteristics (%)
1 0 -12 la t i o k o ło 14% n ajstarszej m łodzieży, tj. w w ieku 13-15 lat. P o siłek te n był
spożyw any o b ard z o różnych p o rach , zw łaszcza w starszych g ru p ac h w iekow ych, co
w ynikało z ich w iększej sam odzielności o raz aktyw ności zaw odow ej m atek .
W raz z w iekiem bad an y ch m a lała częstotliw ość spożyw ania pierw szego i d ru g ieg o
śn ia d a n ia w dn iu b a d a n ia (ta b e la II). Przy czym najw iększy o d se tek , o k o ło 25%
m łodzieży starszej nie spożyw ało pierw szego śn ia d an ia w d o m u i o k o ło 42% ż a d n e g o
p o siłk u w szkole. C zęstotliw ość spożyw ania śn ia d ań była isto tn ie sk o relo w a n a z a k ­
282
J. Hamułka, A. Gronowska-Senger, К. Witkowska
Nr 3
tyw nością zaw odow ą m a te k i w iekiem bad an y ch dzieci. D zieci m a te k n ie p racu jący ch
zaw odow o isto tn ie częściej spożywały p o ra n n y p osiłek o raz częściej d o staw ały k an ap k i
d o szkoły.
N ap ó j w szkole w d niu b a d a n ia wypiło 89,5% uczniów w w ieku 7 -9 lat, p raw ie 74%
w w ieku 10-12 lat o raz p raw ie wszyscy ankieto w an i w w ieku 13-15 lat.
Tabela
II.
Częstotliwość spożywania I i II śniadania oraz napoju w szkole, w dniu badania,
przez uczniów szkół podstawowych (odsetek badanych)
Frequency of breakfast, lunch and beverages intake by schoolchildren in the
studied day
Wyniki oznaczone tą sarną literą w kolumnie nie różnią się istotne statystycznie (p>0,05)
W żad n ej z bad an y ch szkół nie było zwyczaju w spóln eg o spożyw ania ś n ia d a ń p o d ­
czas długiej przerw y lekcyjnej (uczniow ie i nauczyciel lub sam i uczniow ie).
N a pierw sze śn ia d a n ie (rycina 1), n iezależn ie od w ieku b ad an y ch , najczęściej k o n ­
su m o w a n e były k an a p k i z w ędliną o raz serem . Szczególnie n iep o k o jący m było niskie
spożycie m lek a i je g o p rzetw orów , m alejące w raz z w iekiem b ad an y ch . P łatk i ś n ia d a ­
niow e n a m leku o ra z zupy m leczne były isto tn ie częściej k o n su m o w a n e w m łodszych
g ru p a c h w iekow ych. P o n a d to stw ierd zo n o b ard z o niskie spożycie w arzyw i ow oców ,
zw łaszcza w śród dzieci m łodszych.
D ru g ie śn ia d a n ie było rów nież najczęściej k o n su m o w an e w p o staci k a n a p e k , zw ła­
szcza w m łodszych g ru p ac h w iekow ych (rycina 2). U czniow ie klas starszych p refero w ali
n a d ru g ie śn ia d a n ie drożdżów ki i in n e ciastka o raz chipsy z a k u p io n e w sk lep ik ach
szkolnych, a d o p ie ro na k ońcu k an ap k i p rzyniesione z d o m u .
N ajc h ętn iej w ypijanym n ap o jem n a pierw sze śn ia d an ie, n iezależn ie o d w ieku b a d a ­
nych była h e rb a ta (śre d n io 66% uczniów ). Z m leka ja k o n ap o ju , głów nie w p o staci
k a k a o k orzystało śre d n io 17% ankietow anych, n a to m ia st soki i n a p o je ow ocow e sp o ­
żyw ane były sp o rad y czn ie - śre d n io p rzez 5,8% b adanych dzieci.
W szkole n ajb ard ziej prefero w an y m n ap o jem , zw łaszcza w starszych g ru p ac h w ie ­
kow ych, była coca-cola i inne n ap o je gazow ane (rycina 3). M niejszą p o p u la rn o śc ią
cieszyły się n a to m ia st w ody m in e raln e , m leczne n a p o je fe rm e n to w a n e o raz h e rb a ta .
W ięk szo ść ankieto w an y ch dzieci kupow ała n ap o je p o d ro d z e d o szkoły lub w sk le­
p ik a ch szkolnych i a u to m a ta c h z n ap o jam i gazow anym i, d la teg o też ich ro d zaj u za le ż­
n io n y był głów nie o d a so rty m en tu p ro d u k tó w dostęp n y ch w sk lep ik ach szkolnych. N a
ich p ó łk a ch dom inow ały najczęściej różn eg o ro d zaju słodycze np. b ato n y , chipsy,
ciastk a, d rożdżów ki, lizaki. N a ciepło m o żn a było zjeść h a m b u rg e ra , c h e e sb u rg e ra ,
h o t-d o g a o raz za p ie k a n k ę , ale nie cieszyły się o n e zbyt d u żą p o p u la rn o śc ią w śró d
b a d a n e j g ru py uczniów . D o p o p ic ia najczęściej o fero w a n o c o c a -c o lę , o ra n ż a d ę lub in n e
n a p o je gazow ane. W m niejszych ilościach sp rze d aw an e były soki i n a p o je ow ocow e.
286
J. Hamułka, A. Gronowska-Senger, К. Witkowska
Nr 3
W ża d n ej ze szkół objętych b ad a n ia m i nie zao b serw o w an o w sp rzed aży n ap o jó w m le­
cznych typu jo g u rt, kefir.
P rz e p ro w a d z o n e b a d a n ia w ykazały, iż głów ną przyczyną n ie z ja d a n ia p ierw szeg o
śn ia d a n ia p rze z b ad an y ch uczniów było n ieodczuw anie g ło d u p o p rz e b u d z e n iu , co
m o g ło być sp o w o d o w an e b a rd z o p ó źn ą kolacją. In n ą przyczyną było p ó źn e w staw an ie
u czniów i b ra k czasu na jeg o spożycie lub te ż sa m o d zieln e p rzy g o to w an ie (część
ro d zicó w ankieto w an y ch dzieci w ychodziła z d o m u w cześniej).
Ś re d n ia w arto ść en e rg ety c zn a pierw szych śn ia d ań k ształto w ała się n a niskim p o zio ­
m ie, zw łaszcza w najm łodszej g ru p ie w iekow ej (ta b e la III). O d zw ie rc ied lało się to
w b a rd z o niskim , rzę d u 14-1 8 % , p o zio m ie en erg ii p o ch o d zącej z p ierw szeg o śn ia d an ia,
p rzy za lecan ej ilości 2 5 -3 0 % energii.
Tabela
I I I . Średnia wartość energetyczna oraz udział energii pochodzącej z pierwszego
i drugiego śniadania całodziennym zapotrzebowaniu energetycznym badanej
grupy dzieci w wieku szkolnym
Mean energy value and energy intake from breakfast and lunch as compared
with recommended dietary allowances
X ± SD - średnia arytmetyczna ± odchylenie standardowe
Wyniki oznaczone tą samą literą w kolumnie nie różnią się istotne statystycznie (p>0,05)
N isk ą w arto ść k aloryczną pierw szego śn ia d a n ia częściow o rek o m p e n so w ało d ru g ie
śn ia d a n ie spożyw ane w szkole, k tó re d o sta rc za ło p rze cię tn ie o d 10 d o 18% ca ło d z ie n ­
n eg o z a p o trz e b o w a n ia en e rg ety czn eg o dla dzieci i m łodzieży.
Z żyw ieniow ego p u n k tu w idzenia o p ró cz ilości spożyw anych posiłków b a rd z o w ażn e
je st ró w n ież ich ra c jo n a ln e zestaw ienie. P raw idłow o zestaw iony p o siłek p o w in ien z a ­
w ierać: p ro d u k ty spożyw cze b o g a te w w ęglow odany (n ajlep iej zło żo n e ) i tłuszcze, p r o ­
d u k ty b ę d ą c e źró d łe m b ia łk a zw ierzęcego, m lek o lub je g o p rzetw o ry o ra z w arzyw a i/lub
ow oce. W niniejszych b ad a n ia ch stw ierd zo n o , że w iększość b ad a n y ch dzieci, n ie za leż n ie
o d w iek u , spożyw ała śn ia d a n ia n iepraw idłow o zestaw io n e, a w ięc n ie zaw ierające
w sw oim sk ład zie je d n e g o lub kilku w ym ienionych wyżej p ro d u k tó w (ta b e la IV ).
P rzew ażały w nich p ro d u k ty w ęglow odanow e, b rak o w ało n a to m ia st m lek a i p rzetw o ró w
m lecznych o raz w arzyw i ow oców . O d n o to w a n o p o n a d to zbyt w ysokie spożycie
tłuszczów i tłustych w ędlin.
Nr 3
Tabela
Ocena śniadań uczniów szkół podstawowych
I V.
287
Procent nieprawidłowo zestawionych śniadań spożywanych przez uczniów szkół
podstawowych
Percentage uncorrect breakfast and lunch intake by school children
N ieco lep szą sytuację za o bserw ow ano w p rzypadku II śn ia d ań , zw łaszcza w n a jm ło d ­
szej g ru p ie w iekow ej. D zieci klas m łodszych na ogół przynosiły k an a p k i z d o m u i były
o n e lepiej zestaw io n e, n a to m ia st m łodzież starsza najczęściej k u p o w ała „coś” w sk le­
p ik ach szkolnych. W p rzy p a d k u drugich śn iad ań najczęściej b rak o w ało ow oców i w a ­
rzyw, m lek a i p rzetw orów m lecznych o raz p ro d u k tó w będ ący ch źró d łe m b ia łk a zw ie­
rzęcego.
DYSKUSJA
Z p rzep ro w ad zo n y ch b a d a ń w ynika, że śred n io od 12 d o 25% an k ieto w an y ch nie
spożyw ało p o ra n n e g o posiłku w dom u i od 18 d o 42% ża d n eg o p o siłk u w szkole.
P o d o b n e wyniki otrzym ali W oynarow ska i wsp. [17] b a d a ją c częstotliw ość spożycia
śn ia d ań p rzez dzieci i m łodzież w w ieku szkolnym . Stw ierdziły o n e bow iem , że w d n iu
b a d a n ia n ie spożyw ało śn ia d a n ia w dom u śred n io 13,5% d ziew cząt i ch łopców w w ieku
10 -1 2 lat i o k o ło 15% dziew cząt i chłopców w w ieku 13-15 lat. Z a u w a ż o n o rów nież,
że w raz z w iekiem zw iększał się o d se tek dziew cząt, k tó re przychodziły d o szkoły n a
czczo. R ó w n ież Stopnicka i wsp. [13] analizując ca ło d z ien n e racje p o k arm o w e uczniów
szkół podstaw ow ych byłego w ojew ództw a białosto ck ieg o o d n o to w ały , że śre d n io 9 %
dziew cząt i 6% chłopców w w ieku 10-15 lat w ychodziła d o szkoły n ie spożyw ając
pierw szeg o śn iad an ia.
N iep o k o jący m w ydaje się p o n a d to fakt, iż przy stęp o w an ie do zajęć szkolnych na
czczo za o b serw o w an o ju ż w śród dzieci rozpoczynających n a u k ę w szkole, a w ięc sie d ­
m io latk ó w [16].
P o d o b n e te n d e n c je za obserw ow ano rów nież w lite ra tu rz e św iatow ej. O k o ło 14%
uczniów szkół londyńskich [6] o ra z około 16% dzieci w N ow ym O rle a n ie n ie spożyw ało
n ajw ażn iejszego posiłku, jak im je st I śn iad an ie. W latach dziew ięćdziesiątych w U S A ,
1 2 -2 6 % uczniów w w ieku 8-11 lat nie ja d ło śn iad ań , a o k o ło 20% uczniów w w ieku
11-15 lat w Szkocji ja d ło śn ia d a n ie tylko raz w tygodniu [cyt. za 18]. N a to m ia st z b a d a ń
P avlovic’a [12] w ynika, że aż 24% uczniów szkół w Jugosław ii (p ró b a losow a) nie
spożyw ała ża d n eg o posiłku p rze d wyjściem d o szkoły.
Z b a d a ń Ignar-G olinow skiej [7], p rzeprow adzonych w la tac h 1995/96 w śród dzieci
szkolnych w ynika, że w klasach m łodszych ( I - I I I ) p o siłek w szkole spożyw ało 80%
b ad a n y ch . W starszych klasach zm niejszył się o d se te k spożyw ających d ru g ie śn ia d a n ie ,
i tak w klasach IV posiłek w szkole spożyw ało 48% dzieci, w V i V I, o d p o w ied n io 38
i 36% , zaś w V II i V III tylko 3 2 -3 3 % ankietow anych.
288
J. Hamułka, A. Gronowska-Senger, К. Witkowska
Nr 3
P o d o b n e o b serw acje poczynili rów nież w e w cześniejszych b a d a n ia c h C hw ojnow ska
i w sp. [3] p ro w a d zą c b a d a n ia n a pop u lacji w arszaw skiej o raz Czeczelew ski i w sp. [5]
b ad ający uczniów z B iałej P odlaskiej, iż najczęściej opuszczanym i p o siłk am i w ciągu
d n ia p rzez dzieci w w ieku szkolnym były d ru g ie śn iad an ia.
Z p rzytoczonych wyżej b a d a ń w ynika, że naw yk ro zp o czy n an ia n au k i n a czczo o raz
nie sp ożyw ania w niej ża d n eg o posiłku staje się o b ec n ie c o ra z b ard ziej p o w szechnym
p ro b le m e m . O p u szczan ie drugich śn iad ań je st zjaw iskiem n iekorzystnym , p o w o d u je
bow iem p o w sta n ie zbyt długiej przerw y m iędzy posiłkam i, co w rez u ltac ie p ro w ad zi do
szybkiego m e cz en ia się i znu żen ia, zw łaszcza p o dczas późniejszych g o d zin lekcyjnych
o raz n a d m ie rn e g o o b ciąż en ia u k ład u traw ie n n eg o w p o p o łu d n io w y ch i w ieczornych
g o d zin ach .
B io rąc p o d uw agę aso rty m en t p ro d u k tó w spożyw anych n a śn ia d a n ia w niniejszych
b a d a n ia c h zao b serw o w an o , że w raz z w iekiem m a lała k o n su m p cja m lek a i p ro d u k tó w
m lecznych, zu p m lecznych i płatk ó w śniadaniow ych n a m lek u . N ieco in n e wyniki
otrzy m ali Ortega i wsp. [11] p ro w ad ząc b a d a n ia w śród hiszp ań sk ich dzieci ze szkół
podstaw ow ych. O d n o to w ali oni, że 17% chłopców i 33% dziew cząt w ypijało szk lan k ę
m lek a n a I śn ia d a n ie , n a to m ia st 58% dziew cząt i 47% chłopców spożyw ało ra n o , p rze d
w yjściem d o szkoły p łatk i śniad an io w e n a m leku. D o p łatk ó w zbożow ych n a m lek u
11% d ziew cząt i 6 % chłopców spożyw ało, ta k w ażny z żyw ieniow ego p u n k tu w idzenia,
d o d a te k ow oców .
N isk a w arto ść k aloryczna o raz niepraw idłow y rozk ład en erg ii n a p o szczeg ó ln e posiłki
w ciągu d n ia m o że być przyczyną n iep o w o d zeń szkolnych ucznia. G łó d zw iększa b o ­
w iem d rażliw ość dziecka, co p row adzi często do konfliktów z ró w ieśn ik am i. Je st to
zw iązan e m .in. z o b n iż en ie m poziom u glukozy w e krwi, n iezb ęd n ej d o p raw id ło w eg o
fu n k cjo n o w a n ia u k ła d u nerw ow ego [1, 18].
P o n a d to z a stę p o w an ie posiłków głów nych p rze k ąsk a m i o raz żyw nością typu „fast
f o o d ” o w ysokiej w artości kalorycznej i stosunkow o dużej zaw artości tłuszczu, a ubogiej
w c e n n e składniki odżyw cze m oże dop ro w ad zić d o n ie d o b o ró w sk ład n ik ó w odżyw czych
u dzieci i m łodzieży w w ieku szkolnym , a w ięc w o k resie inten sy w n eg o w zro stu i ro z ­
w oju. C o raz częściej w szkołach, rów nież podstaw ow ych, u staw ian e (m o n to w a n e ) są
au to m a ty z n ap o jam i gazow anym i typu c o c a -c o la , zam iast m lek a lu b p ro d u k tó w m le ­
cznych.
P raw id ło w e śn ia d a n ie o p ró cz w łaściw ego zb ilansow ania en erg ii, p o w in n o być spoży­
w a n e b ez p o śp ie ch u , n ajlep iej w g ro n ie rodzinnym . R ozw ija to w śród dzieci p raw id ło w e
w zo rce żyw ieniow e n a przyszłość [18].
W niniejszej pracy stw ierdzono, iż uczniow ie najczęściej spożyw ali I śn ia d a n ie sam i
lub tylko w tow arzystw ie rodzeństw a.
WNIOSKI
1. C zęsto tliw ość spożyw ania śn ia d ań p rzez bad an y ch uczniów była n iep raw id ło w a
i m a lała w raz z w iekiem b adanych.
2. Spożyw ane śn ia d a n ia były niepraw idłow o zestaw ion e, a d o najczęściej p o p e łn ia ­
nych b łęd ó w n ależało : m ałe ich u ro zm a ice n ie , b ard z o niskie spożycie m le k a i jeg o
p rzetw o ró w , w arzyw i ow oców , a n a d m ie rn e spożycie tłuszczów o raz w ęg lo w o d an ó w
p rostych.
Ocena śniadań uczniów szkół podstawowych
Nr 3
289
3. W a rto ść en e rg ety c zn a spożyw anych śn iad ań była niep raw id ło w a i ch a ra k te ry z o ­
w ała się zbyt niskim udziałem energii w stosu n k u do ca ło d z ien n e g o z a p o trz e b o w a n ia
en erg ety czn eg o .
4. S tw ierd zo n e n iepraw idłow ości zarów no w częstotliw ości spożyw ania, ja k i w arto ści
en e rg ety czn ej śn ia d ań w skazują n a konieczność p ro w a d ze n ia ed u k acji żyw ieniow ej
za ró w n o w śród uczniów , ja k ró w n ież ich rodziców .
J.
Hamułka,
A.
Gronowska-Senger,
K.
Witkowska
EN ER G Y VALUE AND FREQ U EN CY BREAKFAST INTAKE IN WARSAW
PRIM ARY SCHOOLS
Summary
Energy value and frequency breakfast intake in Warsaw primary schools were estimated in
a group of 330 children aged 7-15 years. The research was carried out in autumn 1998 year.
The nutrition mode was assessed by questionnaire interviews and of 24-hour recall [4] and
com puter programme „Żywienie”. The size of the consumed portion was determ ined with an
album containing colour photographs of products and dishes of different size [14]. Food
consumption quality was estimated using test of Bielińska modified by Kulesza et al. [8].
Frequency breakfast intake decreased at older schoolchildren. Breakfast milk and products,
vegetables and fruits intake was too low; intake of fat sweets and beverages like „coca-cola”
was too high.
Breakfast energy value was too low compared with recommended dietary allowances.
PIŚMIENNICTW O
1. Benton D., Parker P.Y.: Breakfast, blood glucose, and cognition. Am. J. Clin. Nutr. 1998, 67
(suppl.), 772S.
2. Brown J.L., Pollitt E.\ Malnutrition, poverty and intellectual development. Sci. Am. 1996,
274, 38.
3. Chwojnowska J., Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedż М., Chabros E.\ Żywienie młodzieży
w pierwszych latach intensywnych zmian ekonomicznych w Polsce. Wych. Fiz. Sport, 1995,
4, 23.
4. Charzewska ]., Rogalska-Niedźwiedź М., Wajszczyk B., Chwojnowska Z., Dunicz M.\ Metody
oceny sposobu żywienia na poziomie indywidualnym oraz instrukcja sposobu przeprowadza­
nia wywiadu o spożyciu z ostatnich 24 godzin poprzedzających badanie. Projekt zamawiany:
„Studia nad założeniami do polityki wyżywienia w Polsce”. IŻŻ, Warszawa 1997.
5. Czeczelewski J., H ukE ., Jusiak R., Raczyński G Sposób żywienia, stan odżywienia i wydolność
fizyczna dzieci na przykładzie jednej ze szkół w Białej Podlaskiej. Żyw. Człow. Metabol.
1995, 22, 174.
6. Dickie N.H., Bender A .E. : Breakfast and performace in schoolchildren. J. Nutr. 1982, 48,
483.
7. Ignar-Golinowska B.: Śniadania w szkole. Wyd. Instytut Danone, Warszawa 1997.
8. Kulesza W., Kopczyńska В., Nowicka L., Siczkówna J.: Badania nad sposobem żywienia
młodzieży szkół zawodowych. Roczn. PZH 1971, 22, 349.
9. Kunachowicz H., Nadolna /., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele wartości odżywczej produktów
spożywczych. Prace IŻ Ż 85, Warszawa 1998.
10. Nadolna
Kunachowicz H., Iwanow K .: Potrawy. Skład i wartość odżywcza. Wyd. IŻŻ,
Warszawa 1994.
290
J. Hamułka, A. Gronowska-Senger, К. Witkowska
Nr 3
11. Ortega R.M., Requejo A.M., Redondo R., López-Sobaler A.M., Andres P., Ortega A., Gaspar
M.J., Quintas E., Izquierdo M .: Breakfast habits of different groups of Spanish schoolchildren.
J. Hum. Nutr. Diet. 1996, 9, 33.
12. Pavlovic М.: Problems of nutrition in schoolchildren in Subotica and importance to health.
Med. Preg. 1991, 44, 159.
13. Stopnicka B., Szamrej I.K., Jerulank /.: Ocena indywidualnego sposobu żywienia dzieci w
wieku szkolnym w szkołach podstawowych województwa białostockiego. Żyw. Zdr. 1998, 7,
392.
14. Szczygłowa H., Szczepańska A., Ners A. : Album fotografii produktów i potraw o zróżnicowa­
nej wielkości porcji. Wyd. IŻ Ż 44, Warszawa 1991.
15. Szotowa W., Socha J., Charzewska J., Dłużniewska K., Jabłoński E., Kunachowicz H., RudzkaKańtoch Z., Ryżko ]., Stolarczyk A., Weker H .: Dzienne zalecenia żywieniowe dla dzieci i
młodzieży opracowane przez Komisję Żywienia Człowieka PAN oraz Sekcję Gastroenterologii i Żywienia PTP. Ped. Pol. 1995, 70, 7.
16. Smigiel-Papińska D., Maciejewska-Paszek /.: Sposób żywienia uczniów klas pierwszych na
przykładzie szkoły podstawowej z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Materiały z II
Krajowych Warsztatów Żywieniowych, Poznań 1996, 21.
17. Woynarowska B. (red.): Zdrowie młodzieży szkolnej w Polsce i innych krajach. Raport
z badań przeprowadzonych w 1994 roku. IMiDz, Warszawa 1996.
18. Woynarowska B., Pułtorak М., Wrocławska М., Wojciechowska A., Jodkowska М., Oblacińska
A., Ostręga W.: Upowszechnianie śniadań szkolnych jako podstawowego posiłku dla ucznia
- sprawozdanie z wykonania projektu: „Śniadanie w domu, posiłek w szkole”, Wyd. IMiDz,
Warszawa 1997.
Otrzymano: 1999.12.01