Sample - Produkt

IMPRIMATUR
“
Niniejszym, na podstawie „nihil obstat” z dnia
19 września 2014 roku, udzielonego przez ks. dr. hab.
Komunikowanie
to sprawa życia i śmierci
Ks. Marek Dziewiecki
Marka Kluza, delegata Biskupa Diecezjalnego do oceny
ksiąg treści religijnej - zezwalam na wydanie piątego
tomu serii Ja, Człowiek pt. „Komunikacja. Kochaj
i mów co chcesz!” z dołączonymi konferencjami audio
i tekstem autorstwa ks. Marka Dziewieckiego.
Z pasterskim błogosławieństwem
tom 5
Komunikacja
Kochaj i mów co chcesz!
Być człowiekiem to być powołanym do spotykania
się z Bogiem i bliźnimi. Nikt nie będzie szczęśliwy w osamotnieniu. Nikt też nie będzie szczęśliwy, gdy nie będzie
umiał komunikować: słowami, mimiką, gestami, zachowaniami, całym swoim sposobem istnienia. Nie jest możliwe
budowanie trwałych i radosnych więzi w milczeniu. Św. Jan
Ewangelista stwierdza, że na początku było Słowo (por. J 1,
1). Ono było na początku dziejów świata i na początku historii zbawienia. Słowo pojawia się zwykle na początku każdego spotkania między ludźmi. Staje się ono nieodzownym
elementem zwłaszcza wtedy, gdy spotykają się osoby sobie
bliskie. Słowo jest punktem wyjścia w budowaniu przyjaźni
i zaufania. Nie tylko prawda potrzebuje słów. Słów potrzebuje również miłość. Trudno upewnić kogoś o naszej miłości wtedy, gdy milczymy lub gdy brakuje nam słów. Słowem
można pocieszać, umacniać, dodawać nadziei, koić ból,
a nawet uratować komuś życie. Z drugiej strony słowa mogą
być źródłem nieporozumień. Słowem można wprowadzać
5
w błąd, manipulować, krzywdzić, doprowadzać do rozpaczy.
Słowem można ranić bardziej niż nożem. Zdolność komu-
w porozumiewaniu się z innymi osobami. Dla niektórych są to
nikowania – jak wszystko w człowieku – można wykorzystać
trudności niezbyt wielkie i dotyczą kontaktów z określonymi
w dobry lub w zły sposób.
tylko ludźmi, na przykład z tymi, którzy są agresywni czy którzy
Nie da się nie komunikować, gdyż każde nasze zacho-
wanie – także milczenie – jest sposobem komunikowania.
Próba powstrzymywania się od rozmowy z drugim człowiekiem – choćby przez ostentacyjne odwracanie się od niego
– to również sposób komunikowania i ujawniania naszego nastawienia do bliźnich. Przykładem mogą być „ciche”
dni między małżonkami. Jest to cisza, która niepokoi i która
w każdej chwili czy pod byle pretekstem może eksplodować
w postaci kłótni. Nie jesteśmy w stanie uciec od komunikowania. Możemy natomiast posługiwać się słowem i gestem
w sposób dojrzały albo w sposób, który wprowadza w błąd
czy rani rozmówcę. Od naszego sposobu porozumiewania
się z innymi ludźmi zależy rodzaj więzi, jakie tworzymy, oraz
sytuacja życiowa, w jakiej się znajdziemy. Każdy z nas pragnie
komunikować w taki sposób, by nasi rozmówcy mogli nas rozumieć i byśmy tworzyli z nimi więzi, które cieszą obydwie
strony. Trafny dobór treści i formy komunikowania to nie rzemiosło, lecz trudna sztuka.
Każdy z nas w wielu sytuacjach doświadcza trudności
usiłują nas krzywdzić. Bywa jednak i tak, że ktoś przeżywa poważne trudności w porozumiewaniu się niemal z każdym człowiekiem, którego spotyka. W takiej sytuacji życie staje się bolesne i pełne nieporozumień. Brak umiejętności komunikowania
prowadzi do konfliktów oraz rosnącej agresji lub izolowania się
tego, kto nie potrafi komunikować w dojrzały sposób. Trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi są w pewnym stopniu nie do uniknięcia, gdyż komunikowanie należy do najbardziej skomplikowanych zachowań. Komunikowanie jest równie
złożone, jak złożony jest człowiek. Sposób komunikowania zależy nie tylko od wiedzy, kompetencji, motywacji i osobowości
mówiącego, lecz także od jego poprzednich doświadczeń, od
obecnej sytuacji życiowej, od samopoczucia fizycznego i psychicznego tu i teraz, od sposobu patrzenia na siebie, na innych
ludzi, na otaczającą nas rzeczywistość. Ponadto sposób komunikowania zależy od umiejętności i nastawienia ludzi, których
spotykamy. Z tego właśnie powodu nikt z nas nie może zagwarantować, że zdoła porozumieć się z każdym ze spotykanych
ludzi. Nie udało się to nawet Jezusowi, mimo że był On mi-
strzem precyzji słowa, a także mistrzem empatii i asertywności.
6
7
Dzięki licznym studiom nad naturą komunikacji mię-
spotykanych ludzi, ale też wyjaśniał im swoje gesty i czyny
dzy ludźmi jesteśmy już w stanie opisać najważniejsze kom-
miłości. Dojrzałe komunikowanie wymaga dostosowania
petencje, które warunkują dojrzałe komunikowanie. Potrafi-
naszych słów i zachowań do wrażliwości danej osoby, do
my też wskazać główne bariery i trudności w tym względzie.
jej niepowtarzalnej sytuacji oraz do jej aktualnego sposobu
Jedną z największych przeszkód w porozumiewaniu się mię-
postępowania. Dojrzałego komunikowania nie da się na-
dzy ludźmi jest subiektywna percepcja rzeczywistości, czyli
uczyć raz na zawsze. Pozostaje ono sztuką, która wymaga
fakt, że każdy z nas na swój specyficzny sposób interpretuje
mądrości, empatii i odwagi, a podstawowym sposobem ko-
oraz przeżywa siebie oraz otaczający nas świat. To właśnie
munikowania nie są nasze słowa czy deklaracje, lecz nasz
z tego powodu każdy nieco inaczej lub zupełnie inaczej rozu-
sposób bycia człowiekiem.
mie tak podstawowe słowa, jak: życie, prawda, miłość, Bóg,
człowiek, wiara, nadzieja, dobro, szczęście, małżeństwo,
rodzina, powołanie, Kościół, wolność, wierność, nawrócenie, zbawienie, niebo. Istotnym źródłem trudności jest też
błędna forma komunikacji, czyli komunikowanie w sposób,
który niepokoi, rani czy poniża rozmówcę. Częstym źródłem
nieporozumień jest próba usprawiedliwiania samego siebie
i zrzucanie całkowitej odpowiedzialności na innych ludzi
w sytuacjach konfliktu czy wzajemnych pretensji.
Współczesna psychologia opisuje dwie podstawo-
we kompetencje w zakresie komunikacji międzyludzkiej.
Pierwszą z nich jest empatia, a drugą asertywność. Empatia
oznacza szczególnie trafne wsłuchiwanie się w to, co – werbalnie i niewerbalnie – komunikuje drugi człowiek. Wydawać by się mogło, że rozumienie tego, co komunikują nasi
rozmówcy, jest rzeczą prostą. Wystarczy przecież posiadać uszy, aby słyszeć komunikację werbalną oraz oczy, aby
widzieć niewerbalne przesłanie. Okazuje się jednak, że czę-
W świetle Biblii sensem słowa jest komunikowanie
sto wydaje nam się tylko, iż naprawdę rozumiemy to, co
prawdy o człowieku oraz miłości do człowieka. Sensem roz-
komunikuje rozmówca. Posiadanie sprawnego słuchu mów nie jest prowadzenie dialogu dla samego dialogu czy
może gwarantować jedynie zdolność rejestrowania dźwię-
wymiana subiektywnych przekonań. Sensem komunikowa-
ków. Nie oznacza jednak, że potrafimy wczuć się w to, co
nia jest miłość. A miłość wymaga słów. Jezus nie tylko kochał
mówi do nas drugi człowiek i że potrafimy rozumieć jego
świat, którym się z nami dzieli.
8
9
Istnieje kilka typowych zjawisk, które ograniczają
Nie ma miłości bez empatii. Wynika to z natury
naszą zdolność rozumienia tego, co mówi drugi człowiek.
miłości, bo kochać, to tak rozmawiać z drugim człowie-
Mamy tendencję do interpretowania z własnej perspektywy
kiem i tak wobec niego postępować, by to służyło jego do-
i według naszych potrzeb tego, czym dzieli się rozmówca.
bru i rozwojowi. Dopóki nie poznam danego człowieka i nie
Słyszymy wtedy tylko to, co odpowiada naszym potrzebom.
zrozumiem jego subiektywnych przekonań oraz przeżyć,
Bywa i tak, że w trakcie kontaktu z rozmówcą pozostajemy
dopóty nie wiem o czym i w jaki sposób z nim rozmawiać
skoncentrowani na nas samych. To, co komunikuje part-
i jak postępować, by pomagać mu w radzeniu sobie z życiem.
ner, staje się jedynie okazją do tego, by skupiać się na wła-
Jezus jednych pocieszał, przytulał, rozgrzeszał i uzdrawiał.
snych przeżyciach czy potrzebach. Warunkiem empatii jest
Wobec innych wypowiadał twarde słowa upomnienia, wzy-
świadomość, że inni ludzie nie są tacy sami, jak my i że nie
wał do nawrócenia, demaskował ich przewrotność. Przed
jesteśmy w stanie domyśleć się tego, co dzieje się w ich
niektórymi się bronił, a Piotrowi zawierzył losy Kościoła. Po-
wnętrzu. Drugą osobę możemy poznać i zrozumieć tylko
trafił tak mądrze okazywać miłość, bo wiedział, co działo się
wtedy, gdy nauczymy się wsłuchiwać w jej słowa, w jej ciszę,
w sercu danego człowieka.
w jej gesty, spojrzenia, w jej zachowania. Empatia to zdolność trafnego wczuwania się w niepowtarzalny świat rozmówcy. To jakby „wejście” do wnętrza drugiego człowieka.
To jakby popatrzenie na wszystko z perspektywy tej drugiej osoby. Empatia nie oznacza jednak utożsamiania się.
Jest to ważne szczególnie wtedy, gdy świat rozmówcy jest
pogmatwany czy pełen bólu i poczucia bezradności. Wcielenie Syna Bożego w ludzką naturę jest szczytem empatii. Chrystus wszedł w sytuację egzystencjalną człowieka.
Stał się we wszystkim podobny do nas, oprócz grzechu. Zamieszkawszy w naszym świecie i w nas samych, pozostał
sobą.
10
Znajomość powyższych zasad empatycznego wsłu-
chiwania się nie gwarantuje jeszcze, że będziemy umieli
z tych zasad skorzystać. Pierwszym z warunków empatii jest właściwa intencja, która skłania do wsłuchiwania się
w to, co komunikuje rozmówca. Wczuwanie się w to, co
myśli i przeżywa drugi człowiek, jest możliwe tylko wtedy,
gdy wsłuchujemy się w jego świat z miłości, czyli ze wgledu
na jego dobro. Możemy rozumieć tylko tych, których kochamy. Aby słyszeć - wystarczy mieć uszy. Aby widzieć - wystarczą oczy. Aby wczuwać się i rozumieć - trzeba kochać. 11
Drugim warunkiem empatii jest zdolność dystansowania
snych praw i własnej wrażliwości. Chodzi tu między innymi
się od własnych sposobów myślenia i przeżywania. Ludzie
o trudną niemal dla wszystkich ludzi sztukę mówienia „nie”
niedojrzali patrzą na wszystko przez swoje psychiczne „oku-
w obliczu propozycji czy nacisków ze strony innych osób.
lary”. Istotnym warunkiem słuchania empatycznego jest Obowiązuje tu zasada: masz prawo prosić mnie o wszystko,
akceptowanie odrębności osoby, którą staramy się zrozu-
czego chcesz, pod warunkiem, że przyznajesz mi prawo do
mieć. Można się sprzeczać o to, kto ma obiektywną rację,
powiedzenia: „nie”.
ale nie można się sprzeczać o to, co ktoś subiektywnie
myśli czy przeżywa. On sam wie o tym najlepiej. Czwartym
warunkiem słuchania empatycznego jest pełna koncentracja na tym, co w danym momencie poprzez swoje słowa
i zachowania komunikuje drugi człowiek.
Zaprzeczeniem asertywności jest sytuacja, w której
dana osoba nie przyznaje sobie prawa do tego, by szczerze mówić o tym, co myśli, co czuje, czego pragnie. Trudno taką osobę zrozumieć i uszanować. Trudno budować
z nią pogłębione i harmonijne więzi, gdyż nie znamy jej
Drugą - obok empatii - kompetencją w komunikacji
myśli, przeżyć, potrzeb czy trudności. Drugą formą za-
międzyludzkiej jest asertywność. Oznacza ona zdolność do
przeczenia asertywności jest sytuacja, w której dana oso-
szczerego i precyzyjnego wyrażania własnych myśli, przeko-
ba mówi wprawdzie o własnych przekonaniach, przeżyciach nań, przeżyć i pragnień. Asertywność to zdolność „wpusz-
czy pragnieniach, jednak czyni to nie wprost lub komunikuje
czania” drugiego człowieka do naszego niepowtarzalnego
w sposób agresywny po to, by odreagować własne napięcia.
świata, aby mógł on nas lepiej rozumieć i uszanować. Podstawą asertywności jest zaufanie, że są tacy ludzie, ktorzy
chcą i potrafią zrozumieć oraz uszanować moje przekonania,
przeżycia, potrzeby, ideały, wartosci. Nikt nie ma obowiązku „czytać” w moich myślach czy przeżyciach. Asertywność
jest warunkiem budowania przejrzystych więzi międzyludzkich. Sprawdzianem asertywności jest zdolność obrony wła12
Asertywność ma jednak granice, bo szczerość
nie jest najwyższą wartością w relacjach międzyludzkich.
W kontaktach interpersonalnych nie powinno być miejsca
na kłamstwo czy obłudę. Nie znaczy to jednak, że rozmówcy powinni mówić o wszystkim, co myślą, co przeżywają czy
czego pragną. Odnosi się to zwłaszcza do relacji niesymetrycznych, np. rodzice - dzieci czy wychowawcy - wychowan13
kowie. Wyobraźmy sobie, jakim szokiem dla kilkuletniego
przyjąć do wiadomości jego subiektywne przekonania czy
syna byłoby „szczere” wyznanie ze strony taty, że nie kocha
przeżycia także wtedy, gdy są one zaburzone i groźne). Po-
już mamy, czy „szczere” wyznanie nauczyciela, że dzisiaj nie
dobnie asertywność może być wykorzystywana w sposób,
ma on ochoty na przeprowadzenie lekcji. O zakresie szcze-
który ułatwia szczere i dojrzałe kontakty międzyludzkie.
rości i otwartości powinna decydować miłość i odpowie-
Może być jednak używana po to, by egoistycznie skupiać się
dzialność.
na samym sobie i na własnych odczuciach, kosztem więzi,
Asertywne wyrażanie własnych myśli, przekonań
wartości czy norm moralnych.
czy potrzeb nie oznacza, iż mamy prawo do określonych
zachowań czy odstąpienia od nich tylko dlatego, że szcze-
i ciszą, tonem głosu i wyrazem twarzy, spojrzeniem i gesta-
rze poinformowaliśmy o tym rozmówcę. Szczerość nie jest
mi. Z tego powodu w odniesieniu do człowieka należy ra-
ważniejsza od miłości, odpowiedzialności czy od norm mo-
czej mówić o komunikowaniu niż o rozmawianiu, gdyż wiele
ralnych. Dojrzale rozumiana asertywność nie tworzy no-
treści przekazujemy w sposób niewerbalny, czyli bez słów.
wych praw, nie zwalnia z podjętych wcześniej zobowiązań,
Nikt z nas nie uniknie komunikowania. Możemy natomiast
ani nie usprawiedliwia popełnionych błędów. Stwarza jedy-
komunikować dobrze lub źle. Dojrzałe komunikowanie nie
nie szansę na to, by rozmówcy lepiej siebie nawzajem ro-
jest czymś wrodzonym czy spontanicznym. Wymaga zwykle
zumieli.
długiego procesu uczenia się i stanowi istotny element wy-
Zdolność wczuwania się w subiektywny świat dru-
giego człowieka to potężne narzędzie w relacjach międzyludzkich, które może być wykorzystane dla dobra drugiego
człowieka. Empatia może być jednak wykorzystana także
w sposób destrukcyjny, np. cyniczny (wczuwam się w świat
drugiego człowieka po to, by nim manipulować) lub naiwny
(wczuwam się w świat drugiego człowieka po to, by biernie
14
Porozumiewamy się dosłownie wszystkim: słowami
chowania. Sposób komunikowania zależy nie tyle od teoretycznej wiedzy na temat zasad prawidłowej komunikacji, ile
od osobowości danego człowieka. Ktoś, kto jest agresywny
i powierzchowny, będzie komunikował w sposób agresywny
i powierzchowny nawet wtedy, gdy pozna zasady dojrzałej
komunikacji. Sposoby odnoszenia się do innych ludzi i rozmawiania zależą bardziej od naszego sposobu bycia człowiekiem niż od naszej wiedzy czy naszych przekonań.
15
Ćwiczenia
1. Komunikowanie wsparcia
Zwykle reagujemy głównie na te zachowania innych
zdziwienia czy krytyki. Zaobserwuj, na ile taka postawa sprawia, ze rozmówca czuje się przy Tobie coraz bardziej bezpieczny i rozumiany oraz na ile łatwiej niż dotąd przyjmuje
Twoje ewentualne uwagi, które wypowiadasz w dalszej fazie
rozmowy.
ludzi, które nas niepokoją czy z którymi się nie zgadzamy.
Rzadko pamiętamy o tym, by pochwalać te zachowania, któ-
3. Asertywne mówienie o sobie
re nas cieszą. Wybierz dwie bliskie Tobie osoby (np. rodzic,
małżonek, dziecko, przyjaciel) i przez miesiąc konsekwent-
nie komunikuj Twoją radość oraz uznanie w obliczu pozy-
zumieją oraz szanują Twoje przekonania i wartości. Przez
tywnych zachowań tychże osób. Obserwuj, czy, i na ile takie
dwa tygodnie mów do nich szczerze i wprost o tym, co
pozytywne wsparcie z Twojej strony mobilizuje te osoby do
w danej sytuacji myślisz, czego pragniesz, co przeżywasz,
jeszcze bardziej pozytywnych zachowań.
czego się obawiasz. Obserwuj, na ile ułatwia to tym oso-
Wybierz dwie osoby, którym ufasz i które Ciebie ro-
bom, by jeszcze lepiej Ciebie rozumiały i by jeszcze bardziej
2. Trening empatii
Ciebie wspierały.
Wybierz jedną z bliskich Ci osób i przez dwa tygo-
4. Asertywna obrona siebie
dnie staraj sie uważnie wsłuchiwać we wszystko, co Tobie
komunikuje werbalnie i niewerbalnie. Zastosuj zasadę, że
za każdym razem Twoją pierwszą reakcją będzie krótkie po-
Ciebie aroganckie lub które usiłują za Ciebie decydować czy
informowanie rozmówcy o tym, co zrozumiałeś z jego prze-
narzucać Tobie własne dążenia. Przez dwa tygodnie konse-
konań, przeżyć czy potrzeb. Twoja informacja zwrotna nie
kwetnie mów stanowczo i spokojnie: „nie!” w każdej sytuacji,
Wybierz jedną osobę spośród tych, które są wobec
powinna zawierać żadnych Twoich ocen (nawet pochwały!),
16
17
w której czujesz się atakowany, krzywdzony czy ograniczany
w Twojej wolności. W żadnym przypadku nie uzasadniaj Twojej odmowy. Zaobserwuj, czy i na ile Twoja stanowczość sprawia, że czujesz się pewniejszy/pewniejsza siebie, a rozmówca
zaczyna liczyć się z Twoim zdaniem bardziej niż dotąd.
“
Drugi człowiek
nie potrzebuje lustra,
w którym się przejrzy.
Potrzebuje przyjaciela,
który mnie zrozumie,
wczuje się w mój świat
i pomoże iść w górę
Ks. Marek Dziewiecki
18
Jeśli chcesz mieć pełniejszy obraz tego,
kim jesteś jako człowiek i wykorzystać tę
wiedzę w swoim życiu, zbierz wszystkie
części serii:
Ciało
(premiera maj 2014)
,
Płec
(premiera czerwiec 2014)
,,
Seksualnosc
(premiera wrzesień 2014)
Emocje
(premiera październik 2014)
Komunikacja
(premiera listopad 2014)
CD 1
1. Nie da się nie komunikować 6:10
2. Bariera w formie wypowiedzi 19:25
3. Nie można skupiać się na jednym aspekcie 14:27
4. Każda relacja jest niepowtarzalna 7:54
5. Odmienna interpretacja przyczyn i skutków 16:56
6. Nie ustalajcie winnego 13:04
CD 2
1. Sztuka wczuwania i wsłuchiwania 12:54
2. Prawo do odmienności 7:18
3. Warunki bycia empatycznym 24:15
4. Istota i warunki asertywności 26:41
5. Nie rzucaj pereł przed wieprze 6:31
Opracowanie ćwiczeń: ks. Marek Dziewiecki
Fotografie: Adam Szymczak