Metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu

Metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem
mózgu
Jest duŜo metod rehabilitacji dzieci z poraŜeniem mózgowym .
Osobiście wolę określenie - dzieci z uszkodzeniem , skaleczeniem
mózgu. Myślę, Ŝe to dobrze, poniewaŜ kaŜdy moŜe wybrać dla
swojego dziecka właściwą formę usprawniania swojego dziecka.
PoniŜej zamieszczam opisy najbardziej znanych metod rehabilitacji.
Metoda Glenna Domana.
W metodzie tej wychodzi się z załoŜenia, iŜ na drodze rozwoju
zdrowego dziecka pojawia się sześć najwaŜniejszych obszarów,
słuŜących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi:
wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk.
W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma
ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła
zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu
koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, Ŝe mózg rośnie i
wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi
moŜliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia
wszystkie moŜliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności
manualnych.
Metoda Domana wyróŜnia cztery bloki rozwojowe, w ramach których
dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem:
- Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest
spoŜywanie duŜej ilości witamin.
- Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia
intelektu, dzięki przekazowi „bitów inteligencji”.
- Blok rozwoju społecznego przygotowujący do Ŝycia w
społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współŜycia społecznego
i troskę o rozwój emocjonalny.
- Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości
fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia,
ćwiczeń gimnastycznych.
Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu
odpowiednimi sygnałami. Dzięki np.wielosensorycznej stymulacji
następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku,
słuchu.
Metoda SI
( sensory integration )
Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI
(z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została
opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace
badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w
Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los
Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z
właściwą reakcją ruchową. Jest to moŜliwe dzięki procesom
dokonujących się w mózgu kaŜdego człowieka, polegającym na
odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim
interpretowaniu juŜ posiadanych informacji, które mózg czerpie ze
zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową.
Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców
poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania
określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim
rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia
dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez
fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu
rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu
dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy,
logopedzi oraz rehabilitanci. e względu na zabawowy charakter
terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez
terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi.
napisane przez: Małgorzata Kantyka
Metoda Bobathów
Karel i Berta Bobath są Czechami mieszkającymi w Londynie. W
latach czterdziestych zaczęli rozwijać i stosować nową, opracowaną
przez siebie metodę rehabilitacyjną o charakterze
neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej obserwacji
dorosłych pacjentów oraz dzieci w róŜnym wieku u których nastąpiły
zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu
nerwowego. Porównując i analizując przebieg prawidłowego rozwoju
oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego noworodka,
niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych,
które słuŜy ocenie stopnia dojrzałości OUN i ocenie jego
funkcjonowania . Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN moŜna
wcześnie wykryć patologiczne zaburzenia związane z rozwojem ruchu
oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne. Postępowanie
rehabilitacyjne oparte jest na twierdzeniu, Ŝe cała działalność
ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u kaŜdego zdrowego
dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy. U
dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy
fizjologiczne nie występują w ogóle, inne są patologiczne. Celem
usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz
hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją
napięcia mięśniowego. Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane
rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane stopniowo i wolno tak,
aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle
współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów
prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem, ale uczy zabiegów
pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania
usprawniającego. NajwaŜniejszym elementem w tej metodzie jest
program usprawniania. Musi on być opracowany indywidualnie dla
kaŜdego dziecka oraz dostosowany do jego moŜliwości i potrzeb.
Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia,
a takŜe ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z
postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są modyfikowane.
Metoda Bobathów stosowana jest prawie we wszystkich placówkach
specjalistycznych na terenie województwa katowickiego. Opracowany
przez Bertę i Karela Bobathów sposób rehabilitowania dzieci z
mózgowym poraŜeniem i dorosłych z zaburzeniami OUN jest
logiczny, zwięzły, nie wymaga zakupu duŜej ilości drogiego sprzętu
rehabilitacyjnego. Ponadto jest naturalny, indywidualnie opracowany
dla kaŜdego dziecka, co przynosi efekty, na które tak bardzo
czekają rodzice. Metodę tę stosują przede wszystkim rehabilitanci,
ale takŜe logopedzi, pedagodzy i psycholodzy. Wszyscy specjaliści,
którzy pracują tą metodą muszą ukończyć kurs NDT-Bobath.
Małgorzata Kantyka
Metoda Voyty
W latach pięćdziesiątych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog
rozpoczyna prowadzić obserwacje dotyczące rozwoju sprawności
psychoruchowej i występujących zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw
Vojta w badaniach podkreśla znaczenie plastyczności układu
nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych występujących w
przebiegu całego Ŝycia osobniczego. Prace autora dotyczą
rozpoznawania zagroŜeń w rozwoju psychomotorycznym oraz
moŜliwości i form terapii występujących nieprawidłowości.
W
zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkreślając znaczenie sprawności
psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności
układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta.
Badanie składa się z ilościowej i jakościowej oceny: a) zachowań
podczas 7 reakcji, zmiany ułoŜenia ciała w przestrzeni stosowanych
głównie u dzieci do 1 roku Ŝycia, b) motoryki spontanicznej, c)
wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umoŜliwiają ocenę
dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej
koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru. W
przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię
prioprioceptywną stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor
przedstawia, Ŝe w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego
obrotu i pełzania, zawierają się wszystkie elementy prawidłowego
rozwoju postawy i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe
ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie
miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie
kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywają zasadnicze znaczenie
dla prawidłowego kształtowania i obciąŜania stawów, a więc stanowią
istotny czynnik terapii równieŜ w dysfunkcjach układu więzadłowokostno-stawowego. Terapia jest mobilizacją układu nerwowego, w
odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy
kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii
pojawiają się reakcje wegetatywne tak waŜne i potrzebne u
pacjentów z obniŜoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie
przedstawiając powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej
koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych
tj.: od cięŜkich postaci jakimi są mózgowe poraŜenia dziecięce,
uszkodzenia rdzenia róŜnej etiologii, uszkodzenia nerwów
obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg
Vojty stanowi równieŜ waŜną formę leczenia usprawniającego w
przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie
więzadłowo-kostno-stawowym. Pozytywna analiza metody Vojty
obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następujące
wnioski o tej metodzie: 1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny
zaburzeń sprawności psychoruchowej. 2) Skuteczny system terapii
stanowiący jedną z głównych metod współczesnej koncepcji
neurofizjologicznej rehabilitacji.
Metoda Peto
Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego,
psychopedagogicznego oraz róŜnych form adaptacji społecznej.
Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego
dziecka do samodzielnego Ŝycia.
Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo
wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. ”dyrygowanego
nauczania”. Kluczową rolę w tym usprawnianiu pełni „dyrygent”,
osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest
realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki
i terapii.
Podstawową formę pracy „dyrygenta” są ćwiczenia „rytmicznej
stabilizacji”. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z
„dyrygentem” opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu
utrzymania uzyskanej pozycji.
WaŜne jest, by podczas „rytmicznej stabilizacji” „dyrygent” nie
wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany
jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej
funkcji.
Program postępowania opracowany szczegółowo, przeprowadza się
przez odpowiednio dobrany zespół. Stanowią go dwie osoby
wykwalifikowane i pięciu studentów.
W zamierzeniu metody Peto - dzieci kaŜdego dnia powinny zdobywać
nową umiejętność.
WyposaŜenie sali, w której odbywają się zajęcia cechuje prostota i
funkcjonalność jej umeblowania. Charakterystyczna cecha metody
Peto to szczebelkowa budowa mebli, spełniających wielufynkcyjne
role w usprawnianiu (słuŜą do chwytu, utrzymania pozycji).
W metodzie Peto dąŜy się do integracji oddziaływań polegających na
tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z
ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w
usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do
równoległego i pełnego rozwoju, wywiera równieŜ wpływ na
psychospołeczne postawy.
Zarzuca się metodzie, iŜ umieszczanie dzieci w ośrodkach Peto w
izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, utrudnia w przyszłości
integrację międzykoleŜeńską oraz psychicznie obciąŜa dziecko. W
Polsce Instytut Peto działa obecnie bardzo pręŜnie w Krakowie.
* K.J.Zabłocki „Mózgowe poraŜenie dziecięce w teorii i terapii”,
Wydawnictwo Akademickie „śak”, Warszawa 1998, str.51-55
Metoda Weroniki Sherbourne
Weronika Sherbourne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą
„Ruch Rozwijający”. Korzeni metody naleŜy szukać u R.Labama –
twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a takŜe w doświadczeniach samej
autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju
dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd waŜne miejsce w metodzie
zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna,
oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.
Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu
wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie
element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem
W.Sherbourne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych
potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas
ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w
kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego
indywidualności.
Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch:
świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości
przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi
ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.
Metodę W.Sherbourne traktuje się często jako formę niewerbalnego
treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź
grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich
rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w
zajęciach.
W metodzie wyróŜnia się cztery grupy ćwiczeń:
• ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała
• ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie
• ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z
partnerami grupy
• ćwiczenia twórcze.
Metoda W.Sherbourne zalecana jest dzieciom o zaburzonym
schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do
integracji własnego ciała i jego poznania (waŜne tu jest wyczucie
centralnej części ciała tj.brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej
bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej
cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz
zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi
grupowe i interpersonalne.
Zajęcia metodą W.Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy.
Dając chwile odpręŜenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym
samym obniŜają spastyczność.
* K.J.Zabłocki „Mózgowe poraŜenie dziecięce w teorii i terapii”,
Wydawnictwo Akademickie „śak”, Warszawa 1998, str.69-70
Hipoterapia
Hipoterapia stanowi „proces usprawniania psychoruchowego dzieci,
młodzieŜy i dorosłych z róŜnymi schorzeniami i zaburzeniami
rozwojowymi”. Wartość terapeutyczna jazdy konnej znana była juŜ
w staroŜytności, dopiero jednak w latach 50 obecnego stulecia
hipoterapię zaczęto wykorzystywać w dziedzinie medycyny (w
neurologii, ortopedii i psychiatrii).
Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza.
Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy
obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia
rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie
on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje
jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.
W hipoterapii bierze się teŜ pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma
to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (710 lat).
Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem
jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na
koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego
spokojny marsz, albo kłus, w przypadku gdy dziecko pewnie umie się
utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany
kierunku.
W.Kuprian zauwaŜa, Ŝe wzorzec ruchowy dziecka siedzącego na
koniu odpowiada ruchom konia w stępie. Następują tu naprzemienne
wychylenia i prostowania miednicy, ruchy ciała w przód i w tył oraz
lekki ruch rotacyjny całego kręgosłupa. Elementem terapii są takŜe
dodatkowe wymachy nóg w trakcie jazdy konnej. Zajęcia z
hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmoŜone napięcie mięśniowe.
Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, Ŝe dzieci wykonują w jej
trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duŜe
trudności.
Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in. utrwalony
przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko
strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki w
przypadku jej napadów.
Hipoterapia stanowi atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco
wpływa na sferę psychospołeczną dziecka. Zajęcia usprawniające
występujące w tak prowadzonej formie motywują dziecko do
współpracy w usprawnianiu.
PoniewaŜ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na
łące), udostępniają dziecku równieŜ kontakt z przyrodą.
* K.J.Zabłocki „Mózgowe poraŜenie dziecięce w teorii i terapii”,
Wydawnictwo Akademickie „śak”, Warszawa