ZARYS KONCEPCJI DOŚWIADCZENIA ETYCZNEGO Istnieją różne

ZARYS KONCEPCJI DOŚWIADCZENIA ETYCZNEGO
Istnieją różne sposoby próby odpowiedzi na pytanie czy człowiek jest istotą duchową, czy człowiek
jest istotą otwartą na doświadczenie dobra i zła? Poniższe niewielkie opracowanie jest próbą
odpowiedzi na te pytania poprzez zarys koncepcji doświadczenia etycznego.
Przede wszystkim człowiek jestem istotą otwartą na doświadczanie czasu.
Porządkujemy świat poprzez trzy płaszczyzny czasowości : teraźniejszość, przeszłość i przyszłość.
Do kontaktu z przeszłością potrzebna jest pamięć, a w niej niezbędny jest żywioł prawdy i dobra.
Dlaczego pamiętamy? Czyżby dlatego, że nieustannie oceniamy? Oceniamy swoje życie z
perspektywy jakiegoś dobra, z perspektywy zła. Z perspektywy dobra
(zła) jakiego
doświadczyliśmy ze strony drugiego człowieka lub też jakie sami czyniliśmy.
Aby móc oceniać musimy umieć odróżnić naszą fantazję od prawdy. Musimy zdobyć się na
wysiłek obiektywności. Dlatego pamięć wiąże nas z wymogiem prawdy.
Do kontaktu z przyszłością niezbędna jest wola. Zakładamy przy tym, że jesteśmy wolni, to znaczy,
wierzymy, że przyszłość jest otwartym horyzontem dla naszej życiowej aktywności. W planowaniu
też niezbędna jest jakaś wizja dobra. Przecież nie wszystko jest w równym stopniu pożądane w
przyszłości, więc oceniamy także nasze 'projekty' pod kątem dobra i zła, choć być może jest to
mniej uchwytywalne jak w przypadku etycznego oceniania przeszłości.
Teraźniejszość jest oczywiście jedyną formą realności doświadczaną bezpośrednio.
Dlatego też w teraźniejszości skupiają się kluczowe aspekty naszej osobowości – wola i
inteligencja.
Niech przedstawiona poniżej koncepcja doświadczenia etycznego rzuci światło na wagę
poszukiwania odpowiedzi na pytanie o istotę dobra w naszym życiu
Doświadczenie etyczne
1. Doświadczenie etyczne poprzedzone jest odczuciem rozterki etycznej. W świecie dzieje się
'na naszych oczach' coś, co się dziać nie powinno. Małe dziecko pozbawione opieki – płacze
– tak być nie powinno. Matka i ojciec krzyczą na siebie, obrzucając się przekleństwami –
tak być nie powinno. Ale również – zepsute światło na skrzyżowaniu, które może zmylić
jakieś dziecko wracające ze szkoły – tak też być nie powinno. Potencjalnych sytuacji
budzących rozterkę etyczną jest nieskończenie wiele. Ich wspólną cechą jest to, że człowiek
ocenia rzeczywistość pod kątem pewnych wartości i to one warunkują to, że odczuwamy
rozterkę.
2. Etap dialogu wewnętrznego
Bezpośrednio po odczuciu rozterki człowiek prowadzi ze sobą coś w rodzaju dialogu.
Zadajemy sobie pytanie czy powinniśmy ingerować w sytuację, która wzbudziła naszą
rozterkę etyczną. Chcemy rozstrzygnąć, czy rozgrywająca się na naszych oczach sprawa
jest naszą sprawą. Czy powinniśmy wziąć za dalszych bieg wypadków etyczną
odpowiedzialność.
Jest oczywiste, że tylko niektóre sytuacje budzące naszą etyczną rozterkę motywują nas do
bezpośredniego działania. W większości przypadków dialog wewnętrzny służy nam raczej
do tego, by wyjaśnić samemu sobie, że podejmowanie działań jest zbędne, a sytuacja, której
byliśmy świadkami nie jest naszą sprawą.
3. Decyzja
Nie zawsze chyba doceniamy to, że jesteśmy zdolni do podejmowania decyzji. To
zagadkowa siła w człowieku – móc podjąć decyzję wzięcia odpowiedzialności za jakąś
sprawę w tym świecie. Odtąd wszystko się zmienia. Do tej pory (rozterka etyczna i dialog)
jesteśmy raczej istotami refleksyjnymi. Po podjęciu decyzji z konieczności stajemy się
istotami działającymi. Naturalnie warunkiem podjęcia decyzji jest nasza wolność. Istoty
pozbawione wolności nie mogą podejmować decyzji, bo te już są podjęte przez taką czy
inną determinację, naturę, hormony, geny itd.
4. Duchowe owoce
Jest rzeczą ludzką, że to co zazwyczaj nazywamy satysfakcją, przyjemnością lub
szczęściem, możemy przeżywać na różnorodnych płaszczyznach naszej egzystencji. I tak jak jest
możliwa satysfakcja fizyczna związana z radością jazdy na rowerze, kąpielą, grą w tenisa;
satysfakcja kulinarna i erotyczna (nie wymagająca wyjaśnień:) czy satysfakcja społeczna –
związana z osiągnięciem sukcesu (wzorowym zaliczeniem egzaminu, świetnym zarobkiem,
szacunkiem społecznym) możemy też mówić o satysfakcji duchowej. Ma miejsce wtedy, gdy
podjęte działania przyniosły pozytywny skutek. Gdy w porę i skutecznie przyszliśmy drugiemu
człowiekowi z pomocą. Przeżycie satysfakcji etycznej jest dość uroczystym momentem w
duchowym życiu człowieka. Prześwituje w nim odczucie sensu własnego życia – jeżeli dobrze
wykonaliśmy nasze etyczne zadanie, to może i nasze życie ma jakiś sens?
Przeciwnym doświadczeniem jest frustracja etyczna. Doświadczamy jej chyba w trzech typach
sytuacji :
1. gdy po przeżyciu rozterki etycznej nie podjęliśmy działań, bo potrafiliśmy sobie
wytłumaczyć, że to nie była 'nasza sprawa' lub też w ogóle życzyliśmy sobie, żeby stało się
coś złego. Gdy jednak wydarza się w końcu zło (na przykład śmierć człowieka, któremu
mogliśmy przyjść z pomocą), dociera do nas świadomość, że mogło być inaczej, ale nic nie
zrobiliśmy. Wtedy przeżycie frustracji etycznej jest czymś naturalnym.
2. gdy podjęliśmy decyzję etyczną wzięcia odpowiedzialności, lecz niestety nasze działania z
różnych względów okazały się nieskuteczne. Wtedy jakże często zastanawiamy się jaki
popełniliśmy błąd, czemu przyszliśmy z pomocą za późno, w końcu przychodzi
doświadczenie etycznej frustracji.
3. Frustracja etyczna wydaje się również naturalnym stanem ducha, gdy sami , z wolnej i
nieprzymuszonej woli, przyczyniliśmy się do czegoś, co pojmujemy jako zło zadane
drugiemu człowiekowi.
Tak jak w doświadczeniu satysfakcji etycznej odsłania się przed nami odczucie sensu
naszego życia, tak niestety frustracja etyczna niestety te odczucie sensu stara się nam
odebrać. Jednakże dowodzi to tego, że jesteśmy istotami duchowymi bez względu jakich
nazw byśmy używali (dusza, psychika, osobowość , itp.). Jesteśmy istotami obdarzonymi
duchowym życiem nawet bez względu na to, czy jesteśmy ludźmi wierzącymi czy
niewierzącymi. Wygląda na to, że doświadczenia etyczna są uniwersalnym przejawem
ludzkiej natury.