13-Przybylak i in.vp - Komitet Badań Polarnych

Zróżnicowanie warunków meteorologicznych
na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu w sezonie letnim
i jego przyczyny
Rajmund PRZYBYLAK 1, Marek KEJNA 1, Andrzej ARAŹNY 1, Rafał MASZEWSKI 1,
Andrzej GLUZA 2, Marcin HOJAN 3, Krzysztof MIGAŁA 4, Sebastian SIKORA 4,
Krzysztof SIWEK 2 i Zbigniew ZWOLIŃSKI 3
1
2
Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie−Skłodowskiej, Al. Kraśnicka 2cd, 20−718 Lublin
<[email protected]>
3
4
Zakład Klimatologii, Instytut Geografii UMK, ul. Gagarina 9, 87−100 Toruń
<[email protected]>
Instytut Paleogeografii i Geoekologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,
ul. Dzięgielowa 27, 61−680 Poznań
<[email protected]>
Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, ul. Kosiby 8, 51−670 Wrocław
<[email protected]> <[email protected]>
Mnogość wypraw letnich organizowanych przez różne polskie ośrodki nau−
kowe w okresie 1970–2007 sprawia, że dla wielu sezonów dysponujemy danymi
meteorologicznymi zebranymi dla różnych obszarów zachodniego wybrzeża Spits−
bergenu, począwszy od regionu Kaffiöyry na północy (wyprawy toruńskie) po
Sörkappland na południu (wyprawy krakowskie i śląskie). Szczegółowy przegląd
prowadzonych obserwacji meteorologicznych w czasie polskich wypraw polarnych
na Spitsbergen można znaleźć w opracowaniu Przybylaka (2000). Do 2004 roku
zarówno zakres prowadzonych pomiarów, jak i ich metodyka, szczególnie w przy−
padku badań topoklimatycznych, nie były ujednolicone między różnymi organiza−
torami obserwacji meteorologicznych. Począwszy od 2005 r., w ramach projektu
badawczego zamawianego PBZ−KBN−108/P04/2004, uzgodniona została jednolita
metodyka prowadzenia obserwacji meteorologicznych w 4 regionach: Kaffiöyry
(UMK Toruń), doliny Ebby (UAM Poznań), Calypsobyen (UMCS Lublin) i Horn−
sundu (UWr Wrocław) leżących na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu (Rys. 1).
Dotychczas wykonano wg tego schematu obserwacje meteorologiczne dla 3 sezo−
nów letnich (2005–2007). W miarę możliwości finansowych badania te będą konty−
nuowane, przynajmniej w okresie trwania IV Międzynarodowego Roku Polarnego.
W niniejszym artykule prezentujemy porównanie wyników obserwacji meteo−
rologicznych z ww. regionów badawczych oraz dla dwóch stacji norweskich (Ny
Ålesund i Svalbard Lufthavn) zebranych dla sezonów letnich 2005 i 2006 r.
Głównymi celami prowadzonych badań meteorologicznych na zachodnim wybr−
zeżu Spitsbergenu są:
Projekt Zamawiany: PBZ−KBN−108/PO4/2004−2007
47
Rys. 1. Położenie stacji meteorologicznych na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu wykorzystanych
w opracowaniu.
1. Poznanie zróżnicowania warunków pogodowych na zachodnim wybrzeżu
Spitsbergenu w sezonie letnim,
2. Określenie głównych czynników kształtujących warunki pogodowe w wy−
branych 6 obszarach na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu,
3. Określenie przyczyn zróżnicowania warunków pogodowych na zachodnim
wybrzeżu Spitsbergenu w sezonie letnim.
Uzyskane wyniki badań pozwalają na sformułowanie kilku ogólnych wnios−
ków:
1. Zróżnicowanie przestrzenne badanych elementów meteorologicznych na
zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu w sezonie letnim jest znaczące. Dowodzą tego
m. in. różnice między skrajnymi średnimi wartościami z okresu 21.07–31.08,
które wynoszą: 3,9 hPa (ciśnienie atmosferyczne), 2,4 m/s (prędkość wiatru), 1,1
(stopień zachmurzenia), 51,2 h (usłonecznienie), 2,6° C (temperatura dobowa),
10% (wilgotność względna) i 47,3 mm (opad).
48
Rajmund Przybylak i in.
2. Zróżnicowanie przestrzenne badanych elementów meteorologicznych na
zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu jest wyraźnie większe (z wyjątkiem prędkości
wiatru) w pierwszej części sezonu letniego (do ok. 10–15 sierpnia). Później zna−
cząco ono maleje.
3. Rola szerokości geograficznej w kształtowaniu warunków meteorologicz−
nych na badanym obszarze jest w pełni sezonu letniego mniejsza niż wpływ odd−
ziaływania czynników fizycznogeograficznych (np. stopnia kontynentalizmu kli−
matu). Wraz ze zbliżaniem się końca lata polarnego rola wspomnianych czyn−
ników się odwraca.
4. Na podstawie danych zebranych dla 105 dni stwierdzono znaczą zależność
w sezonie letnim warunków meteorologicznych na Spitsbergenie od cyrkulacji at−
mosferycznej, a zwłaszcza od kierunku adwekcji (Tabela 1).
T a be la 1
Typy cyrkulacji atmosferycznej wg Przybylaka (1992) sprzyjające występowaniu naj−
wyższych i najniższych wartości wybranych elementów meteorologicznych w sezonie let−
nim na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu. Katalog typów cyrkulacji wg T. Niedźwiedzia.
Element
Wartości najniższe
Wartości najwyższe
Temperatura powietrza
Ea+SEa
Ec+Sec
Wilgotność względna
NWc+Nc+NEc
Sa+Swa+Wa
Prędkość wiatru
Cc+Bc, Ea+SEa
Zróżnicowane przestrzennie
Zachmurzenie
Ea+SEa
Cc+BC, Sc+SWc+Wc
Usłonecznienie
Sc+SWc+Wc
Ea+SEa, NWa+Na+NEa
Opady atmosferyczne
NWa+Na+NEa
Sc+Swc+Wc, Cc+Bc
Objaśnienie: E, SE – kierunek adwekcji mas powietrza, odpowiednio ze wschodu i południowego−
−wschodu i analogicznie dla pozostałych kierunków; a – typ antycyklonalny, c – typ cyklonalny; Cc –
sytuacja centralna cyklonalna, Bc – bruzda cyklonalna.
Literatura cytowana
PRZYBYLAK R. 1992. Stosunki termiczno−wilgotnościowe na tle warunków cyrkulacyjnych w Horn−
sundzie (Spitsbergen) w okresie 1978. Dokumentacja Geograficzna 2: 1–105.
PRZYBYLAK R. 2000. Zakres obserwacji meteorologicznych prowadzonych w czasie polskich
wypraw polarnych na Spitsbergen. Przegląd Geograficzny 72 (1–2): 103–120.